Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

A KA PASUR MEDALJE TË ARTË NË LOJËRAT OLIMPIKE TË LASHTËSISË?

by

Nga Gëzim Llojdia/
Ushqimi i olimpikëve/
Pse ekipi i SHBA vlerësoi të ushqyerit për atletët e saj në mënyrë të këtillë sa që e dërgoi dietën sportive në Soçi, para se atletët të arrinin atje .Ndërsa një arsye mbështet te fakti se të ushqyerit e garuesve mund të duket avantazhi madh ,por formula e kësaj rrënjët në fakt mund të ndiqen në Olimpiadën e lashta .
A ka pasur medalje olimpike ari në olimpiadat e lashta ?
Zbuloni se çfarë medalje ari , argjendi dhe bronzi janë bërë me të vërtetë .
Në fakt , dëshmitë tregojnë se në ndeshjet e para Olimpike në vitin 776 BC , një altar ishte vendosur në fund të ngjarjes së vetme të Lojrave : Stadiumi ky kryheshin lojërat , apo vrapimi 200 m.Fituesit e sakrificës së trofeut të tyre ,ngjiteshin në altar dhe fituesi do të merrte ndërkaq, pjesë më të mirë të mishit .
Njerzit nuk përshtaten me Olimpiadën Dimërore .”Kjo tregon statusin e rezervuar për fitimtarët olimpike,” tha Charles Stocking, asistent profesor i studimeve klasike në Universitetin e Ontariosperëndimore.
Atletët ishin lloji i rock stars (të asaj kohe).
“Ka ranë dakord me këtë mendim Francine Šegan, historian dhe autor i “The Philosopher’s Kitchen.” “Ata ishin krenaria e komunitetit të tyre, dhe mjekët ishin shumë të interesuar për të mbështetur atletët si dhe interesoheshin çfarë duhej të konsumonin atletët e këtyre garave.
Ndërsa ka copa dhe një pjesë e provave në lidhje me atë dietë të një atleti që mund të ketë konsumuar.Stocking tha: është e qartë se ka pasur një theks të madh në të ushqyerit – dhe të debatojnë në lidhje me të. Në fakt, të ushqyerit e atletëve konsiderohej aq e rëndësishme ,sa që mjekët dhe trajnerët e atletikës duket se kanë argumentuar në lidhje me praktikat më të mira,thotë Stocking.
Trupat e olimpikëve të sotëm amerikan ngjajnë dhe ka disa dëshmi që tregojnë për dietat e ngjashme me trendet aktuale.”Ata nuk flasin në aspektin e carbs, yndyrë dhe proteina, por mënyra që ju përktheni është një dietë me proteina, “tha Šegan.” Ata kanë vënë re nga testimi i atletëve ato krijojnë energjinë më të madhe,te muskujt leanest “.
Lojërat olimpike në lashtësi
Sipas të dhënave historike , Lojërat e para Olimpike të lashtësisë mund tëjenë luajtur në vitin 776 pr Krishtit . Ata ishin përkushtuar perëndive madhështor dhe organizuan në rrafshin e lashtë të Olimpias . Ato vazhduan për gati 12 shekuj me radhë , deri sa perandori Theodosi ka dekretuar në vitin 393 pas Krishtit që të gjitha këto ” kulte pagane ” të ndalohen .

Olympia
Olimpia , vendi i Lojrave Olimpike të lashtë , është në pjesën perëndimore të Peloponezit e cila , sipas mitologjisë greke , është ishulli i ” Pelops “, themeluesit të Lojrave Olimpike . Tempuj që imponojnë , ndërtesat kushtimore dhe objekte sportive të lashta janë të kombinuara në një vend me bukuri unike natyrore dhe mistike . Olympia ka funksionuar si një vend takimi për adhurim dhe praktikave të tjera fetare dhe politike që në shekullin e 10 pr. Krishtit .Pjesa qendrore e Olimpia u dominua nga tempulli madhështor i Zeusit dhe me tempullin e Hera paralelisht me të.
Lojra dhe feja
Lojrat Olimpike ishin të lidhura ngushtë me festivale fetare të kultit të Zeusit , por nuk ishin një pjesë integrale e një riti . Në të vërtetë , ato kishin një karakter laik dhe kishte për qëllim për të treguar cilësitë fizike dhe evolucionin e shfaqjeve të realizuara nga të rinjtë , si dhe inkurajimin e marrëdhënieve të mira në mes të qyteteve të Greqisë .Ceremonia zyrtare dhënies do të mbahet në ditën e fundit të Lojrave , në portikun e ngritur të tempullit të Zeusit . Me zë të lartë ,lajmëtari do të shpallë emrin e fituesit olimpik , emrin e atit të tij , dhe vendin e tij . Pastaj,Hellanodikis vendos kurorë të shenjtë pemë ulliri , ose kotinos , mbi kokën e fituesit .Ngjarjet e lashta sportive olimpike ishin: boks, (pjesë e pesëgarësh) ngarjet e kuajve, javelin (pjesa e pesëgarësh) kërcim, pankration pesëgarësh ,mundje etj.
Stadiumi i Amantias monumenti 550m mbi nivelin e detit
Pjesmarrja e amantasve në lojërat olimpike që zhvillohen në kohet e hershme në shtetin fqinj,tregon se Amantit ishin njerëz me kulturë dhe sportistë të mirë, fakt që e tregon edhe stadiumi i saj.Me këtë të dhënë të rëndesishme gjejme një çelës për të hyrë në një portë të madhe. Amantasit kane hyrë në Evropë atëhere, kur në truallin tonë që i themi Ballkan fqinjet verior nuk ishin prezent dhe s’ishin se si te ishin. Amantasi ishin te integruar qysh në atë kohë kur ardhacaket të tjerë ishin diku në stepa a ose skano ekzistuar ndoshta fare. Amantasit kanë treguar shenja te larta civilizimi ata kishin nje stadium.Stadiumi ndodhet 100 m me poshtë ne jug lindje te forteses kryesore ai eshte i gjate 55 m dhe i gjerë 12.5 m. Gërmimet kane nxjerr ne pah se stadiumi ishte nje nga monumentet kryesore te qytetit dhe shërbente për sporte si : vrapim, hedhje e shtizes, boks, hedhje e diskut etj. Stadiumi kishte 17 radhe dhe mbante 4000 persona. Në bazë të mbishkrimeve greke të gjetura në stadium ndërtimi i tij eshte bere ne vitin 300 p.k dhe ka funksionuar deri rreth viteve 30 pas krishtit. Gjate shek.3-2 p.e.s. kultura fizike pati zhvillim të veçante dhe u ndertuan vepra monumentale.
Stadiumi i Amantias në shek 3 p.e.s.Ky stadium ka forme antike tipike me piste 184.8 m të gjatë dhe 12.25 me të gjerë dhe ruhet shumë mirë. Ne njërën anë të stadiumit ka 17 radhë shkallësh dhe në anën tjeter 8 radhe të ndërtuara me bloqe gurë gëlqeror. Qe nga koha kur Izomber tek itinerari i deshifruar i historise së arkeologjisë së Orientit,nje botim ky që i përkiste vitit 1873,në faqen 871 përshkruan zbulimin e stadiumit antik ne kodren e fshatit Ploce.Thenia e Izamberit pikërishte ne shekulline 19,përbënë trokitjen e parë në dyer të këtij monumenti antik, kishte lënë gjurmë brezash në historinë e qytetërimit ilir në lartësit e kodrës së Plocës.
Udhëtimi arkeologëve shqiptarë u bë pas afër 70-80 vjetesh nëpër luginen e Vjoses dhe provoi se “stomaku i kodrës” nuk e kishte tretur gjithcka ndonëse mjegulla dhe largësit kanë kapërcyer 1000 vjet nga ekzistenca e tij.Arkeologët i gjetën rrenojat e stadiumit antik të Amantias tek gropa e kovaçit. Gjate shek.3-2 p.e.s. kultura fizike pati z Informatat e dytë,për qytetin Amantin por te shprehur nga pena e një kërkuese si zj Falaksi ka të bëjë me kulturën fizike,ose me qartazi me sportet.
Një statujë që përshkruan një boksier,ndonëse figura ka mungesë të kyçit të djathtë si dhe ndihet mungesa tek këmba e majtë,por që nuk shperfytyrojne figurën për të rritur më lehtë në një përfundim,për këtë boksier. Ja përshkrimi i N.Vlores. ”Amantia:Përsosmërinë estetike të Posejdonit ta barazojmë tani me këtë trupore ilire prej bronxi te shek IV,para K.që përfaqeson një boksier. Nuk mund të thuhet se është i bukur,por e gjithë përmbajtja tregon një qëllim:”muskujt e zhvilluar,shikimi i mprehtë,trupi i gatshëm për mësymje,bëjnë në mënyrë që kjo trupore të ketë fuqi komunikuese.Vetëm në këtë mënyre arti e arrin bukurine e përsosur…” Informatat, që sjell N.Vlora ështe”Amantia:pamja e pergjithshme e stadiumit të shek.IV para Krishtit.
Një fakt një prej statujave gjendet si pjesë e arkivës së Muzeut Historik Kombëtar. Një staturinë bronzi ,10cm e vitit 470 para Kr,bëhët fjalë për një fitues stadium janë:vrapim,hedhje shtize,e hedhje disku dhe boks.Figura atletesh jane gjendur dhe kanë ekzistuar edhe në muzeun e Amantise i prishur pas ndërrimit të sistemeve aty rreth viteve ’90 ku u morën dhe u zhduken dhjetëra gjetje,figura,statuja fati i te cilave nuk dihet ende ku kanë përfunduar dhe në cilin shtet fqinj,zbukurojne muzete e tyre?Stadiumi mund të kishte një kapacitet mbajtës nga 3000-4000 vende për tu ulur spektatoret.Gjë që nuk dallon shume nga stadiumet e koheve te sotme. Madje stadium është monumenti i parë dhe pika e takimit e vizitorëve me botën e qytetërimit të lashtë amantin

Dhimitër Pilika – pellazgollogu i madh i harruar dhe i internuar

by

Nga Fahri XHARRA/
Ju kujtohet dredhëza e ëmbël e cila e ka për “mëri “që t`i rris dhe t`i mbaj farërat e saja mbrenda në trupin të saj ? E po edhe ne jemi të atillë që farën më të mirë nuk e mbajmë mbrenda por me kënaqësi ia “falim” dikujt tjetër, një kombi tjetër apo një shteti tjetër. .
Fjalën e kam për një njeri shumë të madh i cili nga “ dashamirët e kombit dhe shtetit” internohet në fshatrat e Lushnjes, ku edhe atje vazhdon të punojë. Kur ndodhi kjo, Lasgush Poradeci, miku i tij, do të shkruante : “Bretkosat e ugarit se ç’vranë drenë e malit”. dhe i cili nuk do të “vyen” deri paas viteve të ’90-ta, ku do të vazhdojë aktivitetin e tij dhe do të jetë një nga emrat më të lakuar në sesionet shkencore.. Dhimitër Pilika , një shtyllë e madhe e kombit , një shtyllë e lartë e trashëgimisë sonë historike pellazge, një dren i fuqishëm i shqiptarisë e i “mbytur” nga bretkosat llomotitëse të kënetave. Tmerr!
Dhimitër Polika lindi në Korçë më 30 prill 1923. Pasi mbaron Liceun Francez të vendlindjes fillon studimet pranë Universitetit të Sienës në Itali. Merr pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare në drejtimin e njësiteve guerile. Pas Çlirimit, në 1945 zgjidhet kryeredaktor i fletores “Zëri i rinisë”, në Korçë dhe bashkëpunon ngushtë me gazetën “Përpara” të Korçës. Jep mësim në shkollat e mesme të Korçës, Tiranës, Vlorës, Gjirokastrës. Nderohet me dy medalje ari dhe i jepet titulli “Doktor” në histori dhe gjuhë shqipe pranë Fakultetit të Filozofisë, si dhe në romanistikë – helenistikë tek Fakulteti i Filologjisë pranë po të njëjtit Universitet të Pragës. Themelon dhe drejton “Seminarin shqiptar”, qendër e nderuar studimesh dhe kërkimesh albanologjike pranë Universitetit të Karlit në Pragë, ku ngarkohet si profesor me ligjërimin e mbarë disiplinave albanistike…. dhe vdes në spital në 31 dhjetor 2003, në mjerim dhe vetmi të plotë ( Vasil Qesari).

Do të lundroj me këtë shkrim t`imin ( me një lundër pra , sepse nuk kam më shumë mundësi ) mbi valët e një oqeani të madh të dijës dhe shkencës shqiptare . Një Oqean që të mbërthen dhe nuk të le të dalësh jasht , sepse është aq i madh , i qetë e plotë thesare , dhe shëtitja me një lundër është ndoshta edhe ofendim. Mbi këtë oqean të pellazgollogjisë , duhet ndërtuar anije të madhe e speciale për të nxjerrë nga thellësitë e tij , të gjithë thesarin nga një njeri i cili duhej të internohej nga bretkosat zë shterrura dhe llomotitëse.

Të flasësh për një njeri -njohës i shkëqyeshëm i 12 gjuhëve të huaja, mes të cilave 5 gjuhë të vdekura, si dhe i mjaft disiplinave shkensore., është përgjegjësi e madhe por edhe krenari.

“Gjatë qëndrimit afro 15 vjeçar në Pragë, nxjerr në dritë 64 botime me brendi arbërore, si monografi-dorëshkrime, tekste akademike, fjalorë, tekste për gramatiken, historinë dhe letërsinë, antologji të këngëve shqiptare, veprën “Shqipëria vend shqiponjash” në shqip, anglisht, frengjisht, rusisht etj…Gjurmon gjithçka që lidhet me Shqipërinë dhe sjell në atdhe 30 arka me dokumente të rëndsishme, apo siç i quante ai: “albanica”. Pas prishjes së marrëdhënieve kthehet në atdhe dhe fillon punën shkencore pranë UT. Boton plot studime e monografi, si dhe zbulimet e bëra në Çekosllovaki, deriska e internojnë pa motiv në Myzeqe”… PO e dij se pse e kanë internuar: sepse gërvishti në plagën e pa shërueshme te fqinjëve (mohimin) : e kaluara pellazge e shqiptare .

“Fakti i panjohur deri tani se Fjala, që njeriu i globit tokësor përdor, nuk është produkt i një procesi evoluitiv të zhvillimit të njeriut, por një proces ku nje-riu ka marrë gjuhën të gatshme në përdorim si mjet i transmetimit të me-ndimit nga një Dije që vjen shumë e plotë dhe e saktë mbi ekzistencën “…. thoshte Petro Zheji. Pikërisht ky zbërthim dhe lexim i këtyre fjalive të ngurtësuar brënda fja-lëvë të gjuhëve të globit arrihet në saj të faktit se këto rrokje në gjuhën shqipe kanë kuptim sipas pozicionit që zënë brënda fjalisë (si emër, mbiemër apo folje). Ёshtё ky fakt qё e vendos gjuhёn shqipe nё bazamantin prej tё cilave kanё rrjedhur gjuhёt e botёs. Pra ёshtё gjuhё e parё.
Tashmë mbas zbulimit të Petro Zhejit puna gjigande e një tjetër korifeu, e Dhimitër Pili-kës, gjen rëndësinë e vërtetë.

Pasi kemi mësuar se është një moment e parё ku Njeriu i Tokës merr në për-dorim mjetin e transmetimit të mendimit Fjalën, si një mjet i bazuar në vet të Vërtetën e Ekzistencës, vjen momenti i dytë që shoqëron në vazhdimsi zhvi-llimin e tё parёs.
Pra, kjo popullsi qё bart Fjalёn zhvillon dhe vet Jetёn ku e pёrdor kёtё Fjalё. Pra punon (vjel tё mirat materjale nga natyra), dashurohet dhe martohet me partnerin, lind fёmijё, gёzon, lodron, konkuron, lufton e kёshtu me rradhё pra jeton Jetёn nё Shoqёrinё Njerёzore duke zhvilluar kёshtu, ngjarje pas ngja-rjesh, tё rёndёsishme e tё parёndёsishme, historinё qё zёvend nё memorjen e brezave si shpjegim i fenomeve qё kanё tё bёjё me tё Vёrtetёn e Ekzistencёs. Dhe i gjithё ky proces trashёgohet nёpёrmjet Gojёdhanave, Miteve, Le-gjendave, Kёngёve, Valleve, Veshjeve, Zakoneve e Traditёs nё pёrgjithsi e cila e ka formatuar tashmё brёnda vetes Tё Vёrtetёn e Ekzistencёs qё nё Lёmin e Historisё quhet Mitologji.
Kjo ёshtё arsyeja qё shqyrtimi i etnokulturёs nё pёrgjithsi tё çon nё pasqy-rimin e Mitologjisё sё Lashtё nё jetёn e asaj popullsie etnokulturёn e sё cilёs merr nё shqyrtim. Sa mё e pasur tё jetё kjo etnokulturё aq mё pranё Mitolo-gjisё Origjinale ёshtё ajo popullsi. Kjo ёshtё arsyeja qё sigurisht popullsia qё bart gjuhёn e parё bart nё etno-kulturё Mitologjinё nё formёn mё tё plotё.( Shënim Nga Eva Brinja )
***
Dhimitër Pilika një Dijetar i madh dhe i heshtur -për të cilin mediat franceze shkruanin me gërma të mëdha “Shqiptarët pushtojnë Francën”, ndërsa për të “shqiptari që korrigjon të folurën e francezëve”. Kryevepra,”Pellazgët origjina e jonë e mohuar” ( Shkaku i internimit të korifeut)
Lum` e lum` që kemi pasur Dhimitër Pilikën.!

VARSHAVE- FATOS ARAPI, POET I NJË NDJESHMËRIE TË JASHTËZAKONSHME

by

Nga Mazllum Saneja/Varshavë/
Në Varshavë të Polonisë, në ambientin e Amfiteatrit të Lidhjes të Shkrimtarëve të Polonisë dhe të PEN Club-it të Polonisë u bë përurimi i librit me poezi të zgjedhura “DAJCIE MI IMIĘ” (Më jepni një emër) e poetit dhe prozatorit tonë të mirënjohur Fatos Arapi, e përkthyer në polonisht nga Mazllum Saneja dhe Eva Śmietańska, të cilën vepër e botoi Shtëpia e njohur Botuese polake ‘Komograf’, Varshavë, tetor 2013.
Këto ditë, pikërsisht më 11 qërshor, në Varshavë u bë përurimi i librit me poezi të zgjedhura ‘Më jepni një emër’ e poetit dhe prozatorit tonë të mirënjohur Fatos Arapi.
Për veprën e poetit u mbajt një kumtesë, të cilën e paraqiti kritiku i njohur polak Andrzej Zanievski, i cili është edhe vetë poet dhe prozator i njohur në botë. Pastaj për veprën e Fatos Arapit folën kritikët e njohur polak si Marek Wavrzkievicz, redaktorja e librit Eva Śmietańska dhe përkthyesi i librit Mazllum Saneja, poeti dhe krijuesi ynë i njohur nga Kosova.
“Biografitë e shkrimtarëve i lexoj nganjëherë porsi poezi apo epose të përbëra nga shumë poezi. Ndërkaq, shpesh ndodh që të kuptosh në tërësi synimin dhe kupti,min e këtyre rrëfimeve dhe tregimeve, përpiqem të arrij tek skutat më të largëta të letërsisë së tyre kombëtare, në këtë rast, deri tek historia e gjuhës së krijuar përmes mijëvjeçarëve. Mbaj mend, në vitin e kaluar kanë kaluar 550 vite nga data e lindjes dhe e krjimit të Dokumentit më të vjetër shqip
‘Formula e pagëzimit'(1462) e peshkopit të Durrësit, Pal Engjëllit.
2-
Ndërkaq, i pari monument i madh i shqipes së shkruar dhe i pari libër i botuar është ‘Meshari’ i autorit Gjon Buzuku, i botuar më 1555, derisa Fjalori latinisht-shqip i Bardhit(1635) e cila ishte e para vepër e llojit të veçant për gjuhën shqipe me rreth tre mijë fjalë…’ kështu e filloi kumtesën e vet referuesi kryesor i përurimit të librit të Fatos Arapit, kritiku letrar Andrzej Zanievski, për të vazhduar më pas se “Së këndejmi, mjafton të vështrosh me vëmendje hartëpn e Shqipërisë bashkëkohëse dhe vendet përreth, për të kuptuar gjenealogjinë – a thua të gjuhëve? – popujt që jetojnë këtu, pastaj, historia e kulturës së tyre, arrij në deri tek periudhat më të largëta dhe, që janë të ndërlidhura ngushtë me lindjen e qytetërimit mesdhetar. Ndaj, këto janë kohët dhe epokat e Argonautëve e të Heraklitit, lufta e Trojes dhe e Homerit, Odiseut – Uliksit, Eneut, perëndive, titanëve, heronjve, nimfave. Këtej u zhvillua një lidhje tregtare, luftarake dhe natyrisht mitologjike, deri sot shumë hulumtues bëjnë zbulime në skajet e saj
Ogigie – Ishulli i Vdekur.
Harta fsheh sekrete, mijëra sekrete. Një çikë sepse tashmë sot dihet për Ilirët, Enkelejtë,, Molosët, Pellazgët, përveç sigurisë që mbrojtën me guxim dhe forcë selitë e tyre, brigjet e tyre shkëmbore para të huajve. Greqia arriti në rreth pak a shumë ku dhe sot. Mëtej fillonin tokat saktësisht të panjohura, shpella misterioze dhe tatëpjetë deri në nëntokë, male të egra, terrene gjuetie për robërit, sepse në punën e tyre e kanë bazuar fuqinë e vet.Helada demokratike dhe Roma krenare. Këto zona filluan të njihen pas Itakës së famshme dhe ishujve Leukos, Paksos dhe Korkira – Korfuzi i sotëm, i banuar përmes Feakëve , gjatë, po më kot duke mbrojtur pavarësine e vet.
Relativisht jo larg kësaj vije, në vendin ku Deti Jon është afër Detit Adriatik, shtrihet Vlora – dikur Aulona, ku lindi poeti, Fatos Arapi. Vendlindja zakonisht përcakton identitetin e poetit. Megjithate nuk vendos për talentin, prirjen, sepse për këtë vendosin zotat, koincidencat e shumë rrethanave.Megjithkëtë, me siguri, një ndikim të thellë kanë në jetë, në ngjarjet, në zgjedhjet e rrugëve.
Fatos Arapi – një poet i një ndjeshmërie të jashtëzakonshme, i pajisur, ndaj, me një dhanti nga vetë fati: shushurima e valëve të detit antik, ngurtësia e shkëmbinjve, në të cilat pushoi Odiseu dhe fiqtë e gjelbër, drurët e ullinjtë dhe korijet me lisa.Poetët gjithnjë i shoqëronin shqiponjat, ndoshta e shpendë grabitqarë, e me siguri pulëbardhat dhe grumbulli i zogjve shtegtarë, të cilat shtigje këtejpari shpiejnë.
3
Perënditë kanë dhënë shenja. Pjesa tjetër është varur nga poeti, shtegtari, këngëtari që zgjodhi fatin, drejtimin e udhëtimit, ndyshe fatin e vet. Duke lexuar këto poezi brilante, mendohem se çfarë shenja ka parë atëherë autori i poezive ‘Vëllezër Hamletë’ dhe ka ‘Stuhia’ :

‘Njërin krah të pulëbardhës
Tjetrin krah tramundana
Në gojë të dallgëve e reve
Klithje e zogut digjej nën shira.
Mbi mua e nën mua: shpirti
apokaliptik i një perëndie të egër’
(Stuhia)
Poeti polak Wladyslav Bronievski me të drejtë shkroi: ‘Dhe njëri krah i poezisë është vdekja / derisa krahu tjetër është dashuria’.Dhe menjëherë kam vënë re ngjashmëritë në dramatizimin e brendësisë së veprës – kësaj hapësire të ëndërrimit të autorit.Në veprat e Fatos Arapit na rrethojnë dhe, jo vetëm vizionet e stuhisë dhe, jo vetëm zogu që lufton me erën e fortë, edhe poeti ndien frymën ogurzezë dhe të tmerrshme. Dy forca, dy vektorë të qartë etik vigjiluakan mbi djaloshin nga Deti Jon, duke e shpënë atë në thellësirat e fatit. Kjo – një energji e pashtershme e Jetës dhe një nevojë e pamposhtur e Lirisë. Me një mirëkuptim të thellë e lexoj poezinë emblematike ‘Ti mos më ler vetëm’, e cila lexohet si një manifest kundër vetmisë, si lutje, si kërkesë mbi praninë e mikut të përjetshëm. Ajo është e bukur, ndonëse marrësi vë maskën.A thua mos vallë është Femra? Apo Zoti’ Apo Fati? Apço zogu mbi dallgët e detit? E parëndësi. Na mahnit kompozicioni dhe lutja e fashitur…
Një rol i jashtëzakonshëm dhe me dy kuptime në poezitë e Fatos Arapit i përket detit, sikur vetëdija e pranisë së tij të ia përtërij poetit forcën dhe guximin. Për poetin shqiptar dhe heroin antik si elementi më i rëndësishëm është deti – vetë deti. Tiresiasi ia paraljmëron vdekjen Odiseut, që vjen nga deti, pas shumë viteve të përhumbura në mërgim dhe, pas fitores përfundimtare. Për Fatos Arapin – deti është një substancë jetëdhënëse, një hapësirë iluyion i lirisë, duke i lejuar për mallin e ngashëryer, të ëndërrojë, të luftojë dhe të kujtoj
4
‘Përse paskam frikë t’i afrohem detit
Kaq kohë pa e parë… Kaq kohë pa u parë…
Unë e Joni… rritur me njëri-tjetrin…
Së largu më mbështjellin zëra të njohur
Gjëmimi i përmallshëm, hutues i detit’
(Përse paskam frikë t’i afrohem detit)
Dhe deti bëhet për poetin një qenie shumë e afërt dhe e rëndësishme, një lidhje e ngushtë, të cilin nuk e harron dot dhe askurre.
Nga poezitë e Fatos Arapit aq shum kam mësuar për Shqipërinë dhe Shqiptarët, për fatin e poetëve shqiptar dhe të jo poetëve, për emigrantët, që përshkuan shumë kontinente, duke mos harruar askurrë se nga e kanë prejardhjen dhe, mbi bukurinë magjepsëse të natyrës përreth, dhe gjithashtu për ‘zogjtë që urrejnë qiellin’, për ‘parazitë moçal dhe krime, për skajet e pista dhe zilitë e shëmtuara’. Filozofia e dëshpërimit e ngjashme me idetë dhe botëkuptimet e Jean Paul Sartre’s të ‘Rrugëve të Lirisë’ deri te bindjet e errëta të Mircea Eliade’s, këtu ballafaqohet dhe ndeshet me rezistncën e brendëshme te poetit të pamposhtur, me vetëdijen e trashëgimisë antike, që atë e krijoi.
Para pesimizmit, defetizmit, dekurajimit të pafuqishëm poetine mbrojnë brigjet e Detit Jon, hijet stërgjyshore, vargmalet e Vitoshes dhe ai zëri i përmallshëm i fyellit që arrin nga Tomori. Udhëtimet apo ndoshta bredhjet endacake bëhen universitete të letërsisë. Dhe kthehet e kaluara e thellë… Gjej Skënderbeun – Gjergj Kastriotin e famshëm, të njohur nga medaljoni në portën e Ndërtesës së Artë në rrugën “Długa” në Gdansk. Sulltan Murati bisedon me Shqiptarin me pranga të vëna në Fushë-Kosovë më 1389.Historia përhapet dhe zgjerohet përtej kufinjve. Kjo tashmë nuk është vetëm Shgqipëria, jo vetëm Gadishulli Ballkanik… Poeti vete, arrin edhe më larg. Deri te kampi i përqëndrimit në Dahau, deri te Ditari i Ana Frankut, dëshiron të takohet me poetin e vdekur francey Robert Desnon, me të burgosurin e Auschwitz – it dhe të Terezinit, sepse edhe i betohet dashurisë së vet… ‘Unë do të vi, do të vi, do të vi…/në jetën tënde të larë prej dielli’.
5
Fatos Arapi është një mjeshtër i rrallë i lirikës intime, i rrëfimëeve dhe lutjeve më subtile…Pastaj, na tërheq thellësia e këtyre mendimeve, pësiatjeve, rrëfimeve. E ndjejmë situatën dramatike, në të cilën lind dhe krijohet poezia dhe, njëkohësisht rritet para nesh ai muri i fshehtë i misterit. Poezi për familjen, për më të afërmit. Dhe klithma e brendëshme e poetit, përzier me dhembje e mall të lektisur, mbi varrin e babait, të nënës, të gjyshes, të gjyshit…
‘Të gjithë po hedhin nga një grusht dhe
Po unë mbi te hedh
Dy-tri copëra qielli…’
* * *
(Një grusht dhe mbi varr)
Dhe, dielli i vogël me luleshqerra në varrin e nënës. Poeti i vetmuar me arkëzën mbi supe duke shkuar.Dhe varri gjyshit, i gjetur në varrezat e Stambollit. Evokimi për poetët e vdekur Nazim Hikmetin dhe Orhan Veliun… Gjithnjë më kujtohen ato varreza në Stamboll, që vizituakam verës më 1975…E ndiej dhe e kuptoj dhembjen e thellë të poetit, sepse edhe babain tim e pushkatuan në Oswiecim më 1943, dhe varr nuk ka.
Poezitë e Fatos Arapit janë ese të ngjeshura intelektuale. Nuk mjafton vetëm t’i lexosh, para së gjithash duhet t’i përjetosh, të përsiatësh gjatë leximit.Sepse të kuptosh poezinë e Fatos Arapit duhet të kesh një përgatitje intelektuale. Sepse, çdo poezi mund të jetë si një fillim i shqyrtimeve të mëtejshme ekzistenciale, morale, filozofike.Zatën, poezitë e këtilla i lexojnë dhe i vlerësojnë njerëzit me një ndjeshmëri të thellë, që kanë një përvojë të madhe, me një bagazh përjetimesh, duke gjurmuar nëntekstet e fjalëve, që nuk pajtohen me botën e prapët dhe realitetin brutal dhe tragjik, e njëherazi duke ruajtur distancën kundruall ngjarjeve dhe qetësinë ndaj fjalëve, të cilat ata i plagojnë…
Artistët … ‘Poetët shpejtojnë përherë për diku…’ me besim dhe shpresë, se liria është pranë e pranë…
Dhe, në fund nuk bën assesi të lëmë më harresë pa theksuar rolin e rëndësishëm të përkthyesit tonë të mirënjohur Mazllum Saneja, një poet dhe përkthyes i shquar në botën e letërsisë, i cili me një mjeshtëri të përkryer ka bërë përkthimin e teksteve subtile dhe shumështresëse, që ndërlidh dhe afron në mes vete njerëzit dhe popujt…” tha duke e përfunduar kumtesën kritiku i njohur letrar Andrzej Zaniewski.
6
Ndërkaq, kritiku tjetër letrar Marek Vavrzkiewicz, duke folur për veprën poetike “Më jepni një emër” të Fatos Arapit theksoi se “Poezia e Fatos Arapit është një poezi e hidhur karshi një realiteti brutal, ku ndihet i zhgënjyer zëri i trishtë i poetit, fjala e një vetëdije tragjike, kocepte të afërta me dëshpërimin e justifikueshëm të poetit.Kjo nuk është dëshpërim i vrullshëm, po dëshpërim i shoqëruar me shqetësime të mëdha të poetit, që vihet në mbrojtje të dinjitetit dhe të vetëdijes kombëtare.Lirisht mund të themi se poezia e Fatos Arapit është një ngjarje e veçantë në letërsinë bashkëkohëse shqipe, sepse është ngjarje hidhur e dinamizmit të gjithanshëm të psikikës njerëzore”.
Për veprën e Fatos Arapit fjalën e mori edhe përkthyesja dhe redaktorja e vetë veprës Eva Śmietańska: „ Fatos Arapi është, para së gjithash, poet i dhembjes ekzistenciale, poet i dhembshurisë, i ndjeshëm në mënyrë të veçantë karshi padrejtësive dhe ligësive njerëzore. Gjatë leximit gjithnjë na magjeps guximi dhe forca e zërit, atenticiteti i rrëfimit poetik, qartësia dhe tejdukshmëria e komunikimit. Fati nuk e kurseu poetin nga dhembja, pikëllimi pas vdekjes për të afërmit, lamtumirat dhe vdekjet pa lamtumira.
Paralelisht me trishtimin, dhembjen dhe vdekjen, në poezinë e Fatos Arapit gjejmë edhe elementin poetik e të kërkuarit – të kërkuarit
e shpresës, ringjalljes të jetës, besimit dhe ngritjes të sistemit të vlerave njerëzore. Zatën kjo është kredoja e poetit Fatos Arapi. Dhe një ideal i tillë i artit në kohën e sotme më duket veçanërisht i çmueshëm dhe i bukur” tha Eva Śmietańska.
Duke folur në fund për shembëlltyrën dhe veprën në tërësi të Fatos Arapit, poeti dhe përkthyesi i veprës Mazllum Saneja vuri në spikamë se “Fatos Arapi është para së gjithash poet poet i dhembjes ekzistenciale, poet i dhembshurisë, i ndjeshëm në mënyrë të veçantë karshi padrejtësive dhe ligësive njerëzore.
Duke lexuar me vëmendje poezinë e Fatos Arapit kam përshtypjen se kjo poezi eshtë thellësisht poezi dëshpërimi si revoltë dhe protestë karshi realitetit brutal ne shoqërinë e shthurur, ku zëri dhe fjala e poetit të ndershëm nëpërkëmbet, i cili kërkon më kot një shoqëri të pastër dhe dinjitoze.Dëshpërimin e poetit e kuptoj si një rebelim të veçantë, si një kurajo intelektuale, që nuk pajtohet me realitetin, ku ‘Liria vret’ , ku poeti dendur pyet ‘Pastaj çdo të bëjmë me lirinë’. Vlen të vëmë në spikamë se, nga dy figura poeti ynë nuk do të ndahet kurrë: Vllasi dhe Deti. Figura e Vllasit është tragjika jo vetëm e poetit, i cili ndeshet me ligesinë dhe barbarinë njerëzore, derisa Deti simbolizon Lirinë, i cili e ndjek pas poetin nga çdo anë, sepse vetëm atij do ia rrëfej sekretin e vuajtjeve, sfilitjeve dhe dëshpërimeve të tij, që janë njëherazi edhe dëshpërimet tona. Për fund të them se që të kuptosh poezinë e Fatos Arapit duhet të kesh një pergatitje të veçantë intelektuale.Sepse poezia e poetit Fatos Arapi bën majet e poezisë jo vetëm shqipe” e përfundon fjalën e tij poeti dhe përkthyesi Mazllum Saneja.

Varshavë,
11 qërshor 2014

Promovohet në Shkodër libri për diplomacinë e Ismail Kemal Bej Vlorës

by

Nga Gasper Marku/Ne Universitetin “Luigj Gurakuqi” te Shkodrës u promovua sot librin “Diplomacia e Ismail Kemal Bej Vlorës – Rivalitetet e brendshme në Shqipëri dhe rruga e Pavarësisë 1912/13″, i prof. dr. Eqrem Zenelaj. Autori rreth një vit më parë promovoi monografinë “Gjenealogjia e familjes shqiptare Albani nga Urbino dhe Bergamo e Italisë – Papës Clementi XI – ALBANI”.
Në promovimin e librit te ri Zenelaj shoqërohej edhe një grup personalitetesh të botës akademike dhe studentësh nga Kosova. “Libri më i fundit i studiuesit Eqrem Zenelaj është një kontribut me vlerë të lartë shkencore, pasi vjen si rezultat i një pune të gjatë shkencore, me burime arkivore austro-hungareze, italiane dhe osmane”, u shpreh prof. dr. Artan Haxhi, Rektor i Universitetit “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës.
Autori Zenelaj, gjatë fjalës së tij, ndër të tjera vuri në dukje disa elemente nga origjinale, që i paraqiten lexuesit për herë të parë si, “Deklarata e Pavarësisë së Shqipërisë në Durrës më 26-27 nëntor 1912”; “Memorandumi i Ismail Kemal Vlorës” i vitit 1903 dërguar Fuqive të Mëdha dhe Portës së Lartë, si dhe “Apeli politik kombëtar” i këtij patrioti, drejtuar parisë shqiptare nga Roma në vitin 1909. Ndrekohë, që një tjetër risi që shoqëron këtë botim është edhe zbulimi i pemës gjenealogjike të familjes Vlora.
Pjesë e këtij aktiviteti ishin edhe diskutimet e poetit dhe shkrimtarit, njëherazi dhe drejtor i Shtëpisë Botuese “Vatra”, Jonuz Fetahaj, zv/rektorit te Universitetit Shtetëror të Kosovës, prof. dr. Muhamet Mala, si dhe dr. Elena Kocaqi (Levanti), historiane e njohur për raportet e Shqipërisë me Austrinë.
Në CV-në e autorit Eqrem Zenelaj, aktualisht, ligjërues në Universitetin “FAMA” në Prishtinë dhe në Universitetin Mbretëror “ILIRIA”, deri më tani figurojnë të publikuar pesë libra me recensentë të njohur ndërkombëtarë të vendeve gjermanofone, ndërkohë që libri i promovuar sot në Shkodër është libri i tij i gjashtë. Ndërsa ekspozita e sotme “Shkodra me rrethinë, foto të viteve 1912-1917″, vjen pas tri ekspozitave të tjera të përmasave më të mëdha me dokumente dhe gravura të vjetra arkivore me rëndësi kombëtare, si ajo në Galerinë e Arteve të Kosovës me rastin e 540-vjetorit të vdekjes së Heroit Kombëtar, Gjergj Kastriotit-Skënderbeu, tjetra në Muzeun Kombëtar të Kosovës me rastin e njëvjetorit të Pavarësisë së Kosovës, si dhe ajo në Muzeun Historik Kombëtar të Tiranës, ku ka paraqitur 240 gravura e dokumente të vjetra kombëtare me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë

Ekspozite pikture në qëndër të Himarës

by

Nga Zina Tosku/Himara e parë në një këndvështrim tjetër, në një ekspozitë më piktorët shqiptarë të peisazhit. E cilësuar nga organizatorët e saj, si “ ato që natyra dhe historia ia ka dhënë më bollëk Himarës’, ditën e djeshme ka qënë mbrëmja përmbyllëse, me piktoret shqiptarë në një ekspozitë në Himarë.
Pas katër ditëve të grumbullimit në koloninë e piktorëve shqiptarë të peisazhit, mbrëmjen e djeshme është organizuar në qëndër të Himarës ekspozita ku janë prezantuar punimet e artistëve më të njohur .Prezantimi i 100 tablove pikturash me vaj të 30 piktorëve.
Në aktivitetin e organizuar ka qënë i pranishëm dhe nënkryetari i Komisionit të medias dhe sportit, Alfred Peza, ndërkohe kanë qënë të pranishëm dhe piktorë të njohur, si Helidon Haliti, Vangjo Vasili ( pogradec), Abdi Bajrami (tetove), Pashk Pervathe (lezhe), Agron Polovina (berat), Agron Dine (vlore), Jorgo Mici ( janinë). Pas kolonisë së parë të piktorëve të peizazhit të organizuar në zonën e Orikumit, kjo është veprimtaria e dytë që organizon Instituti i Librit dhe i Promocionit në Tiranë në bashkpunim me Bashkinë e Himarës në Dhërmi.
Ne Foto:Piktori Helidon Haliti