Interview with Ardian-Christian KYCYKU

November 23, 2013 by dgreca

Iolanda Malamen: Ardian-Christian KYCYKU., God has given you a second literary homeland: Romania. So, as it could be said, “the sweet burden” of two languages in which you can write different things. I find that fascinating.

Ardian-Christian KYCYKU.: I must say that these two homelands, in time, became more textual than literary. For me, the fascination lies more for the gift required to maintain a real equilibrium between the sweetness of the burden and burden of the sweetness.
Iolanda Malamen: You have reinvented yourself in a new culture. Was that, though, a trauma?

Ardian-Christian KYCYKU.: It was more than a reinvention, it was like climbing a mountain backwards. Before writing directly in Romanian “The year in which the swan was invented” in the graceful year of 1996, for instance, I believed that I would not write in another language except Albanian, ever again. Maybe it was a trauma for the other, although my behavior had no stains of abnormality. It was the natural rise of a literary opera to the level at which you can produce global literature, along with the more local the languages that you write in become.
Iolanda Malamen: How many Albanian writers, cleverly managed, could, in your opinion, have a world-wide success?

Ardian-Christian KYCYKU.: It is impossible and somehow unnatural, to try a prognosis, especially for the Albanian literature, which contains energies that are immense, unsuspected and which are always unvalued, attacked and profaned by the literary “envydocracy”, that tries to present dementia as coherence. Those who ventured to foretell, only disturbed the waters and supported, through naivety, the strategies of the idolatrous. It is certain that those chosen to move the Albanian literature from an atheism shrouded in the so called ecumenical progress vestment, to its primordial womb, know what to do, and they will unmistakably do it. In essence, it seems to me that the international conquers problem is a mystical one, and it came as a trial-test for the soul of each and every one, it reminds me of that shocking happening that took place during the life of the great monk Paisie Aghioritul. They brought to him a child who was blind from birth; the saint placed his hands over his head and, before praying with tears, asked him: “Tell me, my dear, what do you wish that God should do for you?” What do you think he answered? “I wish to become a better child!”. And in that instant light was brought to his eyes…
Iolanda Malamen: If communism had not fallen, what were your chances as a writer in Albania?
Ardian-Christian KYCYKU.: Before coming to Bucharest, the country in which I thought I was violently divulged to me that it had been feeding and that a whole different country grew in its belly, a terrible one that moved after a set of laws and aspirations which were totally antagonistic to literature. This is how I found out that I really did not have a motherland anymore, except in the books I wrote until then, all of them unpublished. I had trained myself to live like an exiled in my own quotidian and like a demiurge in my own literature. The feeling that you have in these kinds of periods cannot be described. You feel more and more accomplished as a writer, but more and deader as a citizen. It is impossible for me to imagine what would have happened to me by the shore that stood between an intangible, but unpublished, literary country and a daily one, but ravished by transition. I would have probably continued to write in total silence and solitude, to publish only after the collapse of the biological literary clans that confuse artistic power to that of the political-economic. I dreamed of teaching literature in my home town and maybe I would have survived – taking upon myself here, all the pathetic – like the mockingbird from one of the stories I used to tell my daughter when she was little. A mockingbird forced to work by hour, as a cuckoo, carved in wood, in the clock of a museum or of a kitsch life. For a while, in Romania too, I had to do the same.
Iolanda Malamen: After the nineties, do you consider that the return to royalty would have been a risky stake or, on the contrary: a benefic one?
Ardian-Christian Kuciuk: The imposed or embraced atheism filled immense masses of Balkans with arrogance and emptied them of common sense. The return to royalty would have meant the resurrection of ancestral values, which only God can make possible, and mortals have become inured to obey anyone, to pray and destroy amongst themselves, to desperately hope only towards the power of politics, without realizing that regality is a ritual and a quasi-religious presence, a teaching for becoming able to harmonize the soul with the divine hierarchy.
Iolanda Malamen: You have a great love for the Romanian literature. What has drawn you to it?
Ardian-Christian KYCYKU.: My love for the Romanian culture was passed over from my father, who studied in Bucharest in the sixties, also by the fact that Romania was one of the cardinal points of exile for my fellow citizens, besides America and Greece. The great Albanese writers Lasgush Poradeci and Mitrush Kuteli, had also lived, written their masterpieces and debuted in the Romania of the thirties. I would add that I had also started to read Eminescu in my first year of college, when I decided that my dad should teach me Romanian. The Philology Faculty Library was rich enough, and I had found a real shield against brainwashing: I would read in Romanian, especially in the Marxism-Leninism, socialist realism, or history of the Labour Party of Albania, classes. It was a charming Romanian, half real, half engrafted with Albanian, with bits of Thraco-Ilyrian and a lot of empathy. Maybe I will write sometime about that experience, which acquired another dimension of mystery, because the reading of some great Romanian writers, later, did not produce for me any disappointments.

Iolanda Malamen: Do you ever miss, from time to time, the childhood stories?
Ardian-Christian Kuciuk: I have cleared my debt with the classic way of missing, sort of speak. I don’t miss essential things, because I was constrained to revive them in books, and to polish them, but not in such a way so that I would lose my connection with the superior reality. The childhood stories gave me a miracle when I was struggling, like any parent, with a child’s insomnias. I had to take all the beautiful and wise stories from the vivid memory of my grandparents, and filter them through my memory, so I could retell them in an Romanian with sprinkled with Albanian idioms, like the one from my college years, and later, when the child kept asking me for an already over-enriched story, I struggled to go back to that initial state of the story and I would “steal” details from the child’s memory in order to retrieve it.
Iolanda Malamen: Look, asking all these questions has tired me. Wouldn’t you like to ask me something?
Ardian-Christian KYCYKU.: Yes: What face does literature have for you, after all these dialogues carried out with so many writers?
Iolanda Malamen: I would like with all my heart for you to re-edit you masterpiece “A glorious and dying tribe” at a prestigious publishing house and to make an appeal of this manner to the most important editors. It is the time that this exceptional epopee to see the light of printing again, in a circulation and distribution worthy for itself.

Ardian-Christian KYCYKU. In August 1998, after I read the first apperence of the “Tribe…”, a famous Romanian critic told me that, due to such a book, the Romanian culture should be firing its canons. The official ones actually did it, but her canons had silence instead of powder. Of course, my happiness that I was given to write the “Tribe…” plenary overcomes any praise, reward or good criticism. It was then that I understood the role of this strange relation between a certain literary value and the officials. It is something like: the diamond has been given to me, they insist not to honor me with a hand of coals. It is better to be alive and considered dead, than vice versa.
From a certain point of this post vitam, the fate of this epopee has left me behind or in shadow, but, on the other hand, I didn’t want it any other way. It is enough for the avid reader to follow, in the book, the unpredictable relation of the Balkan entity with the Oriental or the Occidental, the desert games as a geographical and metaphorical space, the tools that produce and distort myths, realities – “live flesh” from which the great literature incarnates itself; the blind soldiers parabola, or that invisible study of the mechanisms that create and destroy empires (exemplified by the ottoman one) – and I consider that I finished my mission… If white holes were to exist, with the same absorption ability, but with a proliferating power instead of a mortifying one, this book is one of those holes, at least for me, because it can give birth to other books, like her “twin” Albanian “Eye”, written in 2003, and which also has three editions, this far… In the moments of profound humbleness, I find myself thinking that, even theses two books, could be too much for the life of a single writer. That is why, I had to carefully estrange myself from them, so that both “sides” could have enough life and innovation, but also because the striding for self-exceeding seems desecrating to me.
Iolanda Malamen: I bow to your talent, to your verticality, to your power of being yourself in a world perverted and inappreciative in which the mimic of value is practiced like a sport…
Ardian-Christian Kuciuk: I never forget that literature is not God’s avatar, but only a tool to individual redemption and of the successive leading of the community towards awakening and/or trezvia (spiritual lucidity). Thus, it is like thinking that gymnastics is the soul of the practitioner. Without any false modesty, but in full gratitude of my own nothingness, dear Iolanda, I confess, that it is about a gift, and not personal virtues. And when you want to talk about gift, it is better to keep quiet. Maybe that is why voice also exists in its liquid form, called writing ink.

From Eastern European Messenger, 2009
www.emesseng.blogspot.com

In English by Mr. Valentin Boboc

The Elegant Manners of the Unseen

November 22, 2013 by dgreca

By Ardian-Christian KYCYKU /

That noisy team of bear tamers had finally gone, after the bears, neglected by their drunken owners, had pulled the only keeper the town cemetery had ever had to pieces. He was the only living man left out, because all the towns folk, frightened by the eerie, unprecedented color of the sunset, as if they had changed their human brains for an ostrich mind, had decided to stay indoors. The keeper couldn’t see very well – people even said his sight had been absorbed, in so many years of honest service, by the bizarre luster of the tomb marble – so that he could barely move; but it seemed he had still loved life on the earth, which he saw increasingly blurred, because, a few seconds before he was caught in the bears’ avalanche, he had cried out:
“Oh, Lord, a great hunger is coming my way!”
So the dead were left without protection, and after the keeper was buried two other disasters followed: most of the wealthier tombs were stripped of their marble (which was used to erect barricades on the walls facing the direction the end of the world was expected to come from, on the names, numbers and old tear-inspiring poems were erased, so the marble could be used later as brand new), and the wheat silos caught fire. The rich got out of their houses at the same time they got out their minds, and walked around and around the staggering fires, until the smell of well-done toast turned, painfully persevering, into a smell to ashes. Our giant daily and nightly bread became flying, hot ash, and one would have thought the ghost of mandatory humbleness was hovering over the grim roofs of the town.
“It’s clear there is a curse on this town,” the priest stated.
But this was much the way it had always been: when we didn’t have a town we had the curse of the town, and the other way round. By curse, most people meant not only the curse of God pronounced somewhere at the beginning of time – and which, esoterically speaking, had done nothing else but preserve the divine hierarchy – but a curse embodied in man, in an ill-omen animal, or in a witch that even hell spits out. An inquisitorial investigation was conducted into the dreams of the town’s inhabitants to find out as much as possible if any of them had tried to time travel, to escape his own body, to resurrect dead men, to fly to the moon, to do foolish things against nature etc. Long services held by the three religions, as well as the private exorcising incantations of conjurors, astrologers, card gamblers etc, somehow chased out the sadness of the bread ashes; they were paralleled by a magician who came in from far away. It is impossible to calculate from how far, because the sadness that had nestled in the souls of the people was so deep that everybody could only feel very far away from everybody else: which is terribly abandoned, terribly lonely.
The Magician announced his presence, a few days after one of the poorest New Year’s Eves the town had known, in Seagull Square (in passing, let’s mention it had ceased to look like a square a long time before, nor did it shelter any seagulls anymore). He took a handful of ash, poured it in a glass filled with lake water – which was already grey – stirred it vigorously, chanted something under the gorged eyes of the drunks who hadn’t yet managed to figure out the bottles he made out of the ash and water and a wild rooster, then he changed the rooster into a numb seagull, which he then changed into a duck. After the duck had walked blindly through the grey sand of the square, with a single finger movement the Magician turned it into an egg, which he broke to make a gold watch out of it. He gave the gold watch to one of the drunks (who already felt he was the emperor of empty bottle land) and left.
The next day the townspeople who were in mourning and ready to grab any opportunity for fun, filled up the Ball Rooms as if they have been chased in by the plague and, under the blue-orange cloud that haloed the giant chandelier, watched, as if enchanted, all the acts staged by the Magician. Of course the town priest had to massage his larynx with three bottles of plum brandy after having cursed the Magician (alias a false prophet), until his throat got dry. The Magician was a tall, pale man, making somewhat heterosexual gestures, with a charming smile, and having one of those quasi-angelic voices that you can never say no to. He uttered something, anything, and you couldn’t say no to him, you couldn’t say he was lying or cheating. He relied heavily, and probably from the other layers of language, on the inborn need of the common spectator nor to be shamed in front of everybody else – the need not to appear idiotic, uneducated or ill-bred – as well as on that drop of almost unconscious mercy we spread around senselessly every time we have nothing better to do or when we have nothing more to do. The Magician’s words made you soft, made you melt down to an all-encompassing love; you couldn’t reject anything, anybody, suddenly being persuaded that a simple refusal would kill or defile ancestral values. All his acts began with the sentence “Once upon a time it was like hell -.” Then followed a truly super or sub-human beatitude, some kind of an identity triumph; for the first time in their lives, the geniuses, the craftsman, the losers and the most insignificant townsfolk suddenly felt equally important, invited to participate in the Genesis or Re-Genesis of the world.
The Magician would have gone on to win the souls of women, if some huge grey birds had not come over the town: their big, black eggs wiped out of the face of the earth, this plump chickens consumed all the architectural delicate treasures inherited from ancestors as well as the tombs, already without marble, of some of these ancestors. Houses and people blowing up, the dust of houses and people landing in the craters that were left of the people and the houses; and, after the hunger of the above mentioned chickens, the Magician who had healed souls disappeared, nobody knew how and where.
The bombardments lasted all week. People had to take refuge wherever they could, some even inhabiting cellars or the strong tombs of the ancestors; and the young custodian of the town museum could only hide in the cellar of the house (now with only two out of five stories left), where he had settled the year before as a quiet and respectable tenant. We must mention that the museum’s custodian went down to the cellar on Mondayimmediately after the Ball Room had begun to dance like crazy, because the Magician was not able to finish his act with the “bowels”. It had been the story of an ordinary man, somewhat good-looking and alive, whom the Magician was cutting to pieces with a shining knife, to put him later on a green glass table, to expose the bowels of the former living, good-looking man, to play those multi-colored bowels, producing an Orpheus-like harp melody, to shut up the belly of the ordinary man as if it had been a zip, then to disperse the aforementioned living, good-looking man into the air was to start with applause and charmed cries. The bombardment began by the end of the Orphic melody and the Ball Room was getting empty as the spectators were aborted out, with all the bitterness and fright of an interrupted fascination. The ordinary man somewhat good-looking and alive, seems to have remained, cut to pieces, on the green glass table of the Magician, waiting for the melody to end. The museum custodian, who had attended the show, had run blindly, like everybody else; he had stepped wherever he could, he never knew where and whom he stepped on, thinking he was only crushing yells, frightening breathings, and curses. He only came to himself after he locked the inner padlock on the ancient cellar door.
He was thinking those killer birds did not throw down eggs but destinies. The life of each person in town had stealthily entered into of those destinies, and the respective destiny now only had to encounter the earth, to break its spherical magic, and the lives of the townspeople would awake in another life. The cellar was darker than the nightmare outside, it smelled of things: insects and putrefied creatures inside the desperate boredom of the things we go to only when the devil takes us; it smelled of the sulphur that had been used to purify wine barrels.
The museum custodian couldn’t see anything: only the noisy bombs rhythmically whelped little clouds that were slightly blacker than the cellar air. Then the noise disappeared with the little clouds and the cellar air became paradoxically even more impenetrable. I could have died in a better-lit place, the museum custodian thought, in a place where it’s not the impossibility of sight that makes you feel you are nothing but soul.
He was doing it utmost to chase away his fears by way of a humor less black than the little clouds.
But I could’ve died or got out alive in a more infernal or more luminous place than this. He knew that skin threatened by death doesn’t know much morality or absurd claims.
“Welcome,” a voice said.
“God!”
The unexpected presence of another human being, the voice of a living man, this common, ordinary greeting, shook the museum custodian more than he would have been shaken by the greedy, ashen eyes of death, or by a welcome sweetly spoken by His Excellency, The End Himself.
He was astounded in a sort of flagrant intimacy, he felt joyful, disappointed, offended and blessed all at time.
But there was nothing to be afraid of. The other was a man like him, alive, frightened and lost in the web of the ancestral hurry to save himself; hidden in the cellar before the museum custodian, because, as he said with humble pride like a child or like a priest, he had expected these disasters ever since those bears pulled apart the poor cemetery guard.
“In fact, I never really like going out,’ the other confessed. “As a Kempis said: “Every time I went out into the world, I came home smaller.” Why should man come smaller and smaller? I don’t think it’s selfish not to accept disappearing, to want to be bigger and bigger: right?”
The museum custodian acquiesced. The other had a special charm, his education was overwhelming, even sweet, and he brought it out from the darkness of the cellar with special modesty. The museum custodian thought how every so often a nice stranger would show up, who, with his honey-laden words and deep wisdom, would slowly scatter all your stupidity, prejudice, indecisiveness, and deceiving phantasms. He was like an angel or a soul humbly and silently nestled in the night begotten by wars and cannibalisms, waiting there for all those marginalized by fate: to comfort them, to give them a drop of courage, describing and abolishing all true vanities that had taken root in the veins of the world to devour it from inside, this world then sinking into nightmares it had spat out. He was some kind of non-canonized saint, he didn’t even dream, he didn’t even want to be canonized, he didn’t care about evanescent glory, he didn’t want anything.
After about thirty little clouds, the museum custodian felt almost ecstatic because of this discussion with the other: ready to be sacrificed or to die in his place. The saint cuddled in the nightmares of the world confessed he had been an orphan and that he had become an orphan for a second time: the moment the town thought him mad. Those were overwhelming times, when shyness, meditation, common sense, material poverty, good manners and privacy sanctified by loneliness, had become “crazy” attitudes, the saint told him. “Since then, I’ve always been dreaming of shutting myself away down here to break all ties with the world and take care of my soul. But I didn’t manage to seclude myself until after the bears’ madness.”
“But what do you eat?”
“Man doesn’t live by bread alone -, There are always good people who don’t forget you, don’t you think so?”
“Sure.”
The other said that no matter what horrible weather came upon us, no matter how many catastrophes and curses struck, there was always one man left that we could trust, could depend on, until death. He assured him the curator that outside he had tried everything: beggar, carpenter, cook, hose painter, prisoner, designer, car mechanic, dish-washer, brain-washer, clothes-washer, tailor, prostitute, singer, ballet dancer, pianist, magician, soldier…he had even been promoted to warrant officer, mason, politician etc, etc.: too many crafts for a lifetime, the lifetime of a simple mortal, but this was what had been ordained for him.
In other words the saint, having been the embodiment of human destiny, having been through so much, disappointed by so many, disgusted with even more, had risen, finally, above all vanities of life, led by love for women and creatures in general, so that now hw had chosen a humble life, in thick shadow both poor and rich – that depended on fate – but the museum custodian should never forget that there was no place higher than man’s soul; each man in fact settles in God because be becomes some sort of a god. All dread, all fear, all nightmare dies. Life becomes a fallow field. Already taken over and controlled, death has no more means of frightening you, it’s nothing but a passage to the astral realm and casual worlds; how many curses, famines, wars, catastrophes and other ordeals like that have so far managed to defeat us? None! We are not only the salt and honey of the earth, but it is also meaning, its soul, its eternal essence. Right?
“I wonder why you didn’t become a leader,” the museum custodian said. “With leaders like you I think the world have got rid of its horrors.”
“I was once a leader too. I led a cult, some sort of a foundation, a pacifist association or organization, but things got out of hand; it got so bad that it was already too late when I realized my followers had been false followers. Right? And even if I had become a great leader, my statue in stone or in metal would have rusted away in your museum anyway, wouldn’t it? No my dear. It’s very good that I am what I am, here, where I am. The rest is paranoia. It’s a sin crying to heaven, but I guess with so many bombs, God forgive me, heaven is already deaf –“
“I’m extremely curious to see you,” the museum curator said. ”Can you see me sir?”
“Of course I see you. My eyes have already got used to this cellar, the way your eyes will do if the bombardments last longer, which they usually do. But you won’t find anything special in me, my dear; nothing out of the ordinary. I’ll describe myself for you, so you won’t be eaten up by the vanity of curiosity, right? I can say I’m no longer young, not very tall, but not very short either I have eyes that I think used to be green, but now I can’t see them to tell you exactly; I’m rather thin, because I often fast, what else? Oh, I have a white-grey beard, a long, Roman nose and I read very many books. This is me. Maybe you’ve seen me in town, though I don’t know you at all.”
“I’ve only been in this town for a year.”
“And I’m sure you got here right after our museum was thoroughly robbed, didn’t you?”
“You know that, too?”
“This happens about every year, my dear. Robberies come after sensational discoveries and the other way around. This is why our museum custodians change so often.:
“Do you think even now somebody is finding time to rob a museum?”
“First, don’t worry; they have nothing left to rob. Second, even if they stole something, surely that something is not as valuable as the monuments and jewels taken years ago. You must know the golden rule of museums: the more they were robbed sometime in a distant past, the more valuable they are. So don’t worry.”
“I wonder what time it is.”
“Do you have a watch?”
“Yes.”
“Let me see.”
The museum custodian, who couldn’t ever see himself, took out his watch and handed it to the other’s voice, amazed that even phosphorus on the hands vanished into the dark. It seemed that he had given to the other a piece snatched out of nothingness, not a wrist watch. He stretched out his hand just like that, without coming close to the saint’s voice. He was extremely careful, polite, even shy, so that the saint wouldn’t feel offended at all and the rules of holy solitude wouldn’t be broken. The voice took the watch and said it was 8 p.m.sharp. Time for the news bulletin from London.
The museum custodian felt increasingly fascinated with the other, after so many wise words which had succeeded in creating an evening unlike any other, beyond the fright triggered by the little clouds; “my evening of revelation,” he kept thinking.
After approximately two hundred little clouds, the other confessed sometimes he was butchered by frighteningly human longing and desires, like for instance the desire to put an evening suit, a tie, to wear shining shoes, a white silk shirt, and even shorts and socks. “These temptations that I haven’t yet been able to defeat for good,” he said, “painfully prove I’m not as lofty as you’d think. Right? But I humbly think that, as long as we have a body, we can be perfect, can’t we?
“That’s what I think, too.”
Thirty little clouds later, because their eyes were not equally sharp – a difference that stopped them for playing some funny games – they agreed to exchange clothes, to feel even better, to achieve, as the saint put it, the great union of tortured souls. Right? The museum custodian had never been a hermit, or orphan, madman, house painter, pianist, leader of a pacifist association etc., and the saint had never been a museum custodian.
When both of them put on each other’s clothes, namely when they became what they had been before that moment, the museum custodian, moved by so much comprehension, calm and love, overwhelmed by the grace of endless gratitude, begged the saint with all his heart to accept to become his godfather when he, the custodian, married his sweetheart. “Why not,” the saint said. “When it’s a marriage for love, God-fearing, and meant to purify the spirit and the body, and especially when it’s about such kind young man and such a good listener, I won’t be able to stop myself getting out of here and conducting a marriage ceremony. Don’t forget the bombs will be over one day, like famine, enmities, fights, pointless meetings, and we will no longer have to spread humaneness and love for dark cellars. We’ll also get out, won’t we?”
“God willing!”
Touched, the museum custodian thought about the rare joy the other must have experienced when he became a different human being: a contemporary, let’s say. He felt like weeping from so much spontaneity, communion and so much essentially childish weakness for this “temptation”.
“Do you mind if I ask you to give me your left shoe, too?” asked the saint.
“Mind? Oh, how can I?” the museum custodian said. “I’m very sorry I didn’t give it to you with the right one.”
The other joked that he didn’t want to become a widower: according to the pagan belief that legs with only one shoe save you for ever from the terror of the spouse. The museum custodian smiled politely; he realized he, too, had only been left with one shoe, and he hurried to hand in the spouse death shoe, saving two innocent women from death.
“Now, you can say I’m you,” the saint said. “Right?”
“Me, but with extended culture and an enviable experience,” added the museum custodian, without any envy or feeling of inferiority. “Right?”
“Culture, my dear, can be acquired,” the saint said. “After all the blunders outside, all we are left with is to be proud of our souls. You see, this is why we must get culture and stop worrying about anything. That’s why, if you ever get out of here, don’t forget to design some king of a large, empty room, with walls well painted in lime, and to call it “The soul of the town”. I’ve been thinking about the room ever since I was very little and very orphaned. Every time our museum was robbed, I tried to find a solution: something that can’t be stolen, something impossible to steal. Well, that room will tell everything about our town and at the same time it won’t tempt anybody, it won’t rouse the demon of theft.”
“That’s an idea of genius!” the museum custodian jumped.
He had forgotten the wheat turned to ashes, the mad hunger of the bears, the anathema the priests cast over the Magician, he had even forgotten the quarrel he had with his future wife, who told him he was sometimes so good and kind, even soft, that people said “even a chicken could steal rings from his hand.”
Another storm with little clouds rushed in from outside and the museum custodian, smelling with pious pleasure the scent of saint’s waxed coat, felt he was too much of a sinner and felt too cold to keep it on. He remembered wax was used to chase away lice and weasels and, heavy with all sorts of petty, but torturing thoughts, opened his mouth to say:
“Do – do you mind if we change back our clothes, I’m getting very cold –“
“I don’t mind,” the other answered. “But I wonder what you’ll do with clothes, rings, bracelets, the watch and the shoes.”
“I don’t understand.”
“You don’t understand because you also had a loaded gun, which I’ve held in my hand for a hundred little clouds.”
“What do you mean – ? You mean –“
“Do you mind if you give me your little head for a second ?”
Outside the destinies were breaking, using little clouds to count the moments of the unexpected terror, and he saw the cellar was the shape of a huge egg, in whose core his own destiny was coiled, shivering, covered in the wax-dyed robe, immune to lice and weasels, waiting to be blown to pieces by the mad-bear barbarity of a little bullet, one of those bullets which turns jokes into dead bodies and spiritual delight into cemetery silence. So this was where his bomb had fallen and, in its heart, in the holiest silence, the tears of a loved being, dropping childishly like manna, were counting the first seconds of a new unseen.

Translated by Monica Voiculescu

NJË DEDIKIM PËR MËSUESET E TREVËS SË POLLGËS!

November 22, 2013 by dgreca

Të nderuar dishepuj dhe ju dritëdhënës, urime festën e Kongresit të Manastirit!/

Fadil LUSHI/

Dikur moti ca intelektualë gjegjësisht disa dashamirës së fjalës së shkruar e kishin pyetur Ismail Kadarenë se pse nuk shkruan poezi, kurse ai ishte përgjigjur: këtë ia lash Dritëroit. Po kur iu drejtuan Agollit se pse nuk merret me eseistikë, ky u kishte thënë: më mungon “takati mental”, “thjesht nuk kam guximin që t’i dal përballë të madhit Faik Konica dhe atij “inatçorit” At Gjergj Fishta”! Poetët, prozatorët, eseistët, analistët, kronistët, po edhe kolumnistët e mirëfilltë shqiptarë, thonë se e kanë shumë vështirë të shkruajnë shkrime me “porosi” (ndonëse disa të tillë, në “vaktin” e Enver Hoxhës, këtë e bënin me shumë “qejf”) dhe, kur “detyrohen” këtë ta bëjnë kësisoj, ata i kaplon a i zapton tmerrësisht ndjenja e “sikletit”!

Meqë nuk jam poet, nuk jam prozator, eseist e as kolumnist, në këtë “shkarravinë” timen gazetareske të radhës, do të bëj përpjekje që të shkruaj për atë nocionin psikologjik, siç është “harresa jonë kolektive” (sa u përket dishepujve, gjegjësisht mësueseve të nënqiellit të Pollgës (ashtu siç e quajnë popullorçe disa rajonin e Pollogut) -Tetovës)…, do të shkruaj për kontributin e tyre rreth emancipimit dhe humanizimit të çështjes së mësimit shqip…, rreth ndërtimit të kështjellës së ndërgjegjes së kombit a kryefjalës së saj, do të shkruaj për mungesën e mbamendjes sonë. Para se të vazhdoj ta bëj këtë, do të më duhet fillimisht t’i referohem poetit tetovar, Mustafa Laçi, i cili në poezinë e tij “Më fal…,” do të qëndisë këto vargje:“Më fal për harresën e emrit dhe ditëlindjen tënde…,/ Zogu (a koha e jonë) n’fluturim ma vodhi kujtimin/Ç’ngjyrë kishin sytë e tu? /Mbrëmë yjet kur i zgjoi nata, ti fleje në shuplakën e dorës sime. / S’të zgjova me nxehtësinë e buzëve/Ç’ëndëronje kur s’të merrte gjumi”?… Do të shkruaj për mësuesen e nderuar nga Tanusha, për mushamanë e tendës prej së cilës dikur moti “pikonte shi mbi buzëqeshjen e nxënësit së saj, që ëndërronte për një kulm, që t’u shkojë të gjitha stinëve”!, siç dikur do të shkruante poeti dhe mësuesi i gjuhës shqipe dhe letërsisë, Murtezan Arifi, në përmbledhjen e tij “BARKA YJORE”.

Në vigjilje të datës së shenjtë të shqiptarëve, gjegjësisht një ditë para 22 nëntorit të motit 2013, unë do bëj çmos që këtë shkrim ta bëj pa “hile”, por me shumë dashuri dhe për dashurinë e mësueseve, të cilat hodhën farën e diturisë dhe të vlerave kulturore te popullata e trevës së Pollgës-Tetovës…, do të shkruaj me gjithë “mundësitë e mia” vetëm e vetëm që e gjithë kjo thënie, të mos mbetet jashtë standardeve të kujtesës sonë pamore a dëgjimore, ndaj emrave që ndërtuan atë kalanë a kështjellën e arsimit shqip…, do të shkruaj për punën fisnike të mësueses Elena Pulati nga Shqipëria, për Çelebije Toskën nga Kosova, për Hyreme Tresin, për Emine Vela-Isakun, për Advije Kuriun nga Mitrovica e Kosovës, do të shkruaj për uskanasen Haxherka Mejdiu-Sabriu, për korçaren Paulina Grabotska, për shkodranen Elena Todi, për korçaren Fatbardha Çaushi, për elbasanasen Lirika Nikolli, për dibranen Shazije Hoxha, për shkupjanet Veronika Bala dhe Ana Sopi, për Dodona dhe Vojsava Ekalin, për Meliha Molinën, për Zejnepe Bejlerin, për Ajshe Gjylçen, për Mensure Hyseinin, për Samie Muhedinin, për Subije Palloshin, Gëzime Eminin, për dibranen Adile Pustina, për Syleja Skenderin, për Hajrije Qamilin, për preshevaren Mysherefe Sadullahu, për Nezija Maleziun, për atë heroinën fatkeqe të gjeneratës së saj, për mësuesen që dikur moti u çatdhesua për t’u degdisur në Dardanele. Do të shkruaj edhe për motrat Nurije Kadriu dhe Ferunde Snopçen, për Sabiha Doka Rexhepin, për Elizabeta Abazin për Luljeta Zeqirin, për Drita Feratin, për Nadire Arifin, për Arife Kamberin, për Shpresa Sinanin dhe për të gjitha shpresat e tjera shqiptare që e gjallëruan dhe e fisnikëruan mësimin shqip (të gjitha mësueset e tjera, që në këtë këndvështrim timin për gazetë, nëse nuk do i gjejnë emrat e tyre le të më ndjejnë, në veçanti mësueset, për të cilat nuk kemi arritur të gjejmë dëshmi gjegjësisht prova biografike). Po kështu do të shkruaj edhe për ata që në vijimësi ishin pranë tyre, për ata që pa u lodhur e mbështetën punën fisnike të mësueseve në fjalë, do të shkruaj edhe për ata që nuk kursyen falënderimet…, për ata që me ndërgjegjshmëri të lartë i përkujtuan dhe që ndoqën punën e tyre në aspekt të procesit edukativo-arsimor, në aspekt të humanizimit, në aspekt të iluminizmit, altruizmit, në aspekt të artikulimit dhe gjallërimit të të mësuarit shqip, shqip dhe vetëm shqip… Do të shkruaj për kontributin a edhe hisen e tyre sa i përket ndërtimit dhe zhvillimit të gjeografisë së arsimit fillor shqip, për gjeografinë e trashëgimisë së tyre familjare e të tjera, e të tjera.

Të gjitha mësueset që i përmendëm në këtë shkrim përjetësisht merituan vend në panteonin e dijes shqiptare. Unë i besoj kësaj. Ndërkaq atyre që i shohin me dyshim a mosbesim dua t’ua rikujtoj atë proverbin e lashtë grek, ku thuhet: “Të bësh një kurorë dafinash është gjë e lehtë. Të meritosh një kurorë me dafina është shumë e vështirë”. Dhe, këta “jobesimtarët”, le të më thonë se cila familje nuk është e familjarizuar me emrat e mësueseve në fjalë…, le të më thotë njeri se kush nuk ka hise në damarin a në gjendjen shpirtërore të mësueseve në fjalë, kush nuk ka hise në gëzimet dhe hidhërimet e tyre…, le të më thotë dikush se mësueset në fjalë, për punën që bënë, a mos vallë nuk merituan diç më tepër…, së paku diçka më shumë se ky shkrim, a nuk siguruan ose a nuk fituan respektet e ndërsjella të prindërve dhe fëmijëve të tyre… Tekefundit, komentet profesionale që i bëhen punës së tyre fisnike, humane, emancipuese, po edhe altruiste, nuk janë subjektive, përkundrazi për bazë kanë kontributin e tyre dhënë shkollës shqipe gjegjësisht, ndërtimit të tërësisë së shkronjave të dala nga Kongresi i Manastirit të harruar!

Që unë ta përmbyll këtë dedikim ndaj kontributit të mësueseve që u përmendën dhe që i përkujtuam më lartë, do t’i referohem kronistit nga Tirana, Todi Lubonja, i cili në librin e tij “PSE HESHT SHTËPIA E MUZIKËS”, pos tjerash, thotë: “Kujtimi ndaj tyre (ndaj mësueseve tonë – nënvizim imi) nuk guxon të jetë i shtrirë si një statujë e ngurosur dhe e rrëzuar…, si një fosil i përjetshëm”!

P.S.

Të nderuar dishepuj dhe ju dritëdhënës, urime festën e Kongresit të Manastirit!

BURRAT E SHTETIT I DUAN POETËT – BURRACAKËT E SHTETIT I URREJNË…

November 22, 2013 by dgreca

– KUR JOHN KENNEDY DO TË FTONTE NË PËRURIMIN PRESIDENCIAL POETIN ROBERT FROST/

Nga ELIDA BUÇPAPAJ/

Kur Robert Frost do të bëhej poeti i parë që lexonte poezi në programin e përurimit presidencial më 1961, ishte tashmë shumë i mirëpritur në kryeqytet: ai lexonte poezi dhe hante darka në Shtëpinë e Bardhë; Prokurori i Përgjithshëm mori pjesë në fushatën e tij të suksesshme për ta liruar poetin Ezra Paund (Ezra Pound) nga Spitali Shën Elizabet (St. Elizabeth’s Hospital) mbi të cilin rëndonte akuza për tradhti; atij i ishte ofruar pozita e Këshilltarit të Poezisë nga Libraria e Kongresit; dhe Senati i Shteteve të Bashkuara miratoi një rezolutë që e shpallte Robert Frostin “Poeti i madh filozof i Amerikës” (America’s great poet-philosopher).

Sipas poetit William Meredith, përfshirja e Frost në përurim “e tërhoqi vemendjen tek Kennedy si njeri i kulturës, si njeri i interesuar për kulturën”, por vendimi i Kennedy-t për ta përfshirë Frostin, sidoqoftë, ishte më shumë një gjest personal ndaj poetit, pasi Fros kishte qënë faktor sidomos në fazën e hershme të fushatës së Presidentit.

Më 26 mars 1959, para një Feste-Gala në kremtim të 85 vjetorit të tij, Frost dha një konferencë shtypi në hotelin Waldorf-Astoria në New York City. Mes pyetjeve të bëra ishte lidhur me tatëpjetën e mundshme të New England, (rajon në verlindje të SHBA ku përfshihen gjashtë shtete Massachusetts, Maine, New Hampshire, Vermont, Rhode Island dhe Connecticut) së cilës Frosti iu përgjigj: “Presidenti i ri i Shteteve të Bashkuara të Amerikës do të jetë nga Bostoni. A tingëllon kjo sikur New England po merr tatëpjetën?” Kur e shtrënguar të përmendte emrin, Frost u përgjigj: “Ai është një Puritan i quajtur Kennedy. Të vetmit Puritanë të mbetur në ditët tona janë katolikët romanë. Ja. Më duket se e kam politikën më pranë se këmishën.”
Shtypi amerikan mori pikënisje nga parathënia e Frostit se Senator i ri nga Massachusetts, i cili nuk e kishte deklaruar zyrtarisht kandidaturën e tij, do të zgjidhej President i ardhshëm. Më pak se një muaj më vonë, Kennedy i shkroi Frostit, duke i deklaruar: “Unë dua ta dish sa mirënjohës ju jam që ma përmendët emrin me rastin e 85 vjetorit të ditëlindjes suaj. Mua më vjen keq që ndërfutja e emrit tim, me sa duket jo krejt qëllimshëm, e largoi disi vemendjen nga njeriu që vërtetë e meriton vëmendjen – Robert Frost.”

Frost e përsëriti atë çka than ë 85 vjetorin e lindjes së tij gati në të gjitha paraqitjet e tij në publik gjatë muajve të mëvonshëm, dhe vazhdoi ta përkrahë kandidatin sa herë që e kishte të mundur. Kennedy në shkëmbim ia citoi pjesën e fundit të poezisë së Frostit “Duke u ndalur pranë drurëve në një mbrëmje me borë” – Stopping By Woods on a Snowy Evening) në përmbyllje të fjalimeve të tij të fushatës: “Por unë kam për të mbajtur shumë premtime/ e të përshkoj milje të tëra para se të shkoj të fle” – “But I have promises to keep, / And miles to go before I sleep.” Në përgjigje të lajmit se Kennedy i ka fituar zgjedhjet, Frost e quajti këtë ngjarje “një triumf të protestanizmit – mbi veten – a triumph of Protestantism – over itself”.

Stewart L. Udall, i cili e ka takuar Frostin gjatë kryerjes së detyrës së tij si këshilltar poetik në Bibliotekën e Kongresit – Library of Congress, dhe i cili ishte ftuar nga Kennedy të shërbente si Ministër i Brendshëm, sugjeroi që Frost të merrte pjesë në ceremonitë e përurimit. Kennedy duke bërë shaka, iu përgjigj: “Oh, jo. Ju e dini se Robert Frosti e vjedh gjithmonë çdo shfaqje ku ai bën pjesë. -Oh, no. You know that Robert Frost always steals any show he is part of.” Por ishte vetëm shaka sepse ishte e qartë që Kennedy do ta ftonte Frostin, duke qënë i pari President i SHBA që do të ftonte një poet Amerikan të deklamonte vargjet e tij në përurimin presidencial, traditë që vazhdon edhe sot e kësaj dite.

Ftesa e Kennedy-t i erdhi Frostit me telegram dhe poeti iu përgjigj atij po me telegram të nesërmen: “NËSE JU PRANONI NË MOSHËN TUAJ TË JENI PRESIDENT I SHTETEVE TË BASHKUARA, UNË DUHET TË JEM I ZOTI NË MOSHËN TIME PËR TË PRANUAR NDERIN QË TË MARR DISI PJESË NË PËRURIMIN TUAJ. UNË NUK MUND TË JEM I DENJË PËR KËTË, POR E PRANOJ PËR HIR TË ÇËSHTJES SIME – ARTEVE, POEZISË, TASHMË PËR HERË TË PARË PËRFSHIRË NË PUNËT E SHTETARËVE – IF YOU CAN BEAR AT YOUR AGE THE HONOR OF BEING MADE PRESIDENT OF THE UNITED STATES, I OUGHT TO BE ABLE AT MY AGE TO BEAR THE HONOR OF TAKING SOME PART IN YOUR INAUGURATION. I MAY NOT BE EQUAL TO IT BUT I CAN ACCEPT IT FOR MY CAUSE—THE ARTS, POETRY, NOW FOR THE FIRST TIME TAKEN INTO THE AFFAIRS OF STATESMEN.”

Kennedy e pyeti Frostin nëse kishte në plan të recitone një poezi të re. Nëse jo, mund ta recitonte poezinë “The Gift Outright”, një poezi të cilën Frosti e kishte quajtur “një histori e Shteteve të Bashkuara në gjashtëmbëdhjetë vargje të bardha”. Kennedy gjithashtu kërkoi të ndërrohej vargu i fundit në “such as she will become” (i tillë si atdheu do të jetë) nga “such as she would become” (i tillë si atdheu do të bëhej). Frost pranoi. Vargu i fundit origjinal, të cilin Frosti thotë se ka shkruar në mesin e Depresionit të Madh, ishte botuar për herë të parë në vitin 1942 në revistën Virginia Quarterly Review dhe ishte “Such as she was, such as she might become” (I tillë si atdheu ishte, i tillë si atdheu do të bëhet). Dukej me vend që Frost u pajtua të bëjë ndryshim tjetër të poezisë për të reflektuar atmosferën optimiste që e rrethonte presidencë e re.

Teksa dita e përurimit erdhi, megjithatë, Frost e befasoi veten duke shkruar një poezi të re, “Dedication” – Kushtimi (më vonë rititulluar “For John F. Kennedy His Inauguration” – Për Xhon Kenedin Përurimin e tij), të cilën kishte në plan ta lexonte si një hyrje e poemës të cilën Kennedy ia kërkonte. Por përpara Kapitolit, më 20 janar 1961, Frost e pa se poezia, e daktilografuar në makinë shkrimi natën e mëparshme, ishte vështirë të lexohej, madje edhe në dritë të plotë. Kur ai doli të recitonte poezinë, era dhe vezullimet lëbyrëse të diellit të reflektuara nga bora e re ia bënin leximin të pamundur. Ai, sidoqoftë, ia doli të recitonte përmendsh poezinë “The Gift Outright”.

Ndonëse Frost u ndje disi në hall prej situatës që iu krijua, ky moment mbeti i paharrueshëm dhe tronditës. Washington Post raportonte se Frost “ua bëri për vete zemrat të pranishmëve në përurim”, diçka që si me shaka Kennedy e kishte parathënë.

Para largimit, Frost u thirr nga Presidenti i ri dhe nga Zonja e Parë në Shtëpinë e Bardhë për të marrë falënderimet e Kennedy-t për pjesëmarrjen në ngjarje. Ai ia dhuroi Kennedy-t një kopje të dorëshkrimit të poezisë “Dedication”, anash së cilës shkruhej: Kopje e përmirësuar. Dhe tani le t’i përmirësojmë rrugët tona. – Amended copy. And now let us mend our ways.” Ai gjithashtu ia dha Presidentit një këshillë: Të jesh më shumë Irlandë se Harvard. Poezia dhe pushteti është formula për një tjetër stinë madhështire. Mos ki frikë nga pushteti. – Be more Irish than Harvard. Poetry and power is the formula for another Augustan Age. Don’t be afraid of power.”

Presidenti Kennedy ju përgjigje menjëherë. Poshtë letrës së falënderimit të daktilografuar të cilën Kennedy ia dërgoi, ai shkruante: Gjithsesi është poezi dhe pushtet! – It’s poetry and power all the way!”

ZJARR DHE AKULL
Nga Robert Frost

Disa thonë se bota do të marrë fund në zjarr
Disa thonë në akull
Prej dëshirës që më shkon për shtat
Jam me ata që duan flakën.
Por nëse do të duhej rrënuar dy herë,
Mendoj se për urrejtjen kam mjaft njohje
Sa të them se shkatërrimi me akull
Është gjithaq mrekulli
Dhe kjo do të mjaftonte.

FIRE AND ICE
Robert Frost

Some say the world will end in fire
Some say in ice.
From what I’ve tasted of desire
I hold with those who favor fire.
But if it had to perish twice,
I think I know enough of hate
To say that for destruction ice
Is also great
And would suffice.

Kushtimi
Shkruar për përurimin e John F. Kennedy më 1961

Kur artistët janë të ftuar
Ngjarjet e shtetit për t’i madhëruar
Është diçka që ata duhet kremtuar.
Sot për mua është një ditë e ditëve.
Dhe për atë që vlerësoi poezinë e traditës
Për atë të parin që e mendoi këtë gjë.
Kjo poezi që e sjell si mirënjohje zë
Rrënjë larg në të përfundimit nisje
Të asaj e cila prej shekujsh ishte prirje;
Një pikë kthese në historinë moderne.
Kolonia do ta kishte të gjatë jetën
Për aq kohë sa do të zgjoheshin mendjet
Kush do të ish ai që do ta zotëronte
Nisur nga karakteri, gjuha, nga doket
Botën e re që e zbuloi Kristofer Kolombi.
Francezët, spanjollët e hollandezët ishin zhbërë
E përzënë jashtë. Bëma heroike ishin bërë.
Elizabeta e Parë dhe Anglia fituan atë.
Tashi erdhi rendi i ri i stinëve
I cili zë fill në zgjuarsinë latine
(A nuk është shkruar në dollarin
Të cilin në xhepat tonë e mbartim?)
Zoti e dha miratimin e tij të dlirë
Sa që heronjtë tanë e kuptuan mirë,
Pra, katër të mëdhenjtë, Washington,
John Adams, Jefferson, dhe Madison
Panë aq shumë si profetët mirëfilli
Ndoshta aq larg përtej se shkon shikimi,
Ata i shembën perandoritë siç e dini
Dhe për shembull Deklarata jonë
I bëri të gjithë të jenë një komb.
Dhe kjo nuk është një lojë pasunarësh
Që me padijën e popullit bën tallje.
Ne shohim sa bukur energjitë vërshojnë
Në përpjekjet e tyre për sovranitet dhe formë.
Ata janë rojat që pranë do të na rrinë
Për kohën e sotme dhe me pajtimin e tyre
Për t’iu dhënë ç’është Demokracia të kuptojnë.
“Rendi i ri i kohës” vallë a nuk thonë ?
Nëse ajo kohë na duket krejt turbull tani,
Ishte ashtu sepse fillimi ynë ish ai
Prandaj duhej guxim dhe trimëri.
Askush i ndershëm nuk do pranonte
Një sundues që të mos dojë mëtonte
Një tubullirë ku më mirë notonte.
Të gjithë e dinë lavdinë e paskaj
Që Amerika aeroplanit ia dha
Për të shkuar mbi stuhi e tramundanë.
Ka thënë me vete ndoshta ndonjë i marrë
Se lavdia nuk është për art e për të gjallë.
Guximi ynë i revolucionit dhe komitërisë
E ka shpërblyer veten në historinë e lirisë
Tashmë në lavdinë tonë të stërlavdisë.
Le të vimë të zgjedhjet më të vona,
Më madhështoret në të gjitha kohërat,
Aq të ngushta sa për t’u dalluar me zor,
Nuk është çudi, kjo është fitorja jonë.
Trimëria është në ajrin e stuhishëm
Më e përkryer se çdo zagushi mbytëse.
Është një libër shpalosës që deklaron
Ndaj politikanëve të cilët të guxojnë
Të shkëputen prej mbështetësve kur gabojnë,
Një pavarësi e shëndoshë e popullit tonë,
Një formë demokratike e së drejtës hyjnore
Për të sunduar me përgjegjësi e qëllime madhore.
Është një thirrje jete paksa më e fortë
E më e madhe ndaj fituesit, dëshiruesit, dijemarrësit.
Më pak kritika ndaj fushës së lojës e gjyqtarit
Dhe më shumë mbështetje ndaj sportit e lojtarit.
Kjo bën që profeti tek secili nesh të ndjellë
Lavdinë e një kohe madhështore të re
Të një pushteti që buron në forcë dhe krenari,
Të qëllimeve të reja të cilat mezi presin të vijnë,
Të vendosur në besimin tonë të lirë pa ngurim,
Në çdo lojë ku do të luajë kombi ynë,
Të një kohe të artë poezie dhe fuqie
Të cilat nga kjo mesditë e kanë zanafillën.

Dhurata e çiltër

Poezi e recituar në vend të poezisë së mësipërme nga Robert Frost në përurimin e vitit 1961

Atdheu ishte yni përpara se ne të ishim të atdheut.
Ai ishte atdheu ynë më shumë se njëqind vjet
Përpara se ne të ishim populli i tij. Ai ishte yni në
Masçusets, në Virgjinia,
Por ne ishim të Anglisë, ende koloni,
Duke zotëruar atë prej së cilës ende nuk ishim të zotëruar,
Zotëruar prej diçkaje që ne nuk e zotëronim më.
Diçka po mbanim fshehur nga atdheu ku jetonim,
Dhe menjëherë gjeti shpëtim në dorëzimin.
Ashtu siç ishim ne ia dhuruam veten çiltër
(Bërja e dhuratës ia kalonte shumëfish bërjeve të luftës)
Atdheut tonë turbull; duke e zgjeruar drejt perëndimit,
Por ende të paqendisur, të palatuar, të pashfaqur,
I tillë siç ish ai, i tillë si do të bëhej.
—

PETRO MARKO, POETI I ROBERUAR NGA REALITETI NE PRITJE TE PRANGAVE…

November 22, 2013 by dgreca

A kishte pranga për të burgosur Petro Markon, ndonëse dhimbshëm e lanë të preës, ku poeti i robëruar nga ai realitet më mirë thotë të vdesë/

NGA GËZIM LLOJDIA*/

U mbushën 100 vite kur leu në Dhërmi, Petro Marko. Zogjtë mbretëror çukisin në portikun e Markojve.Dallgëzuar deti,cullufja e asaj hëne e thëllimit thjeshtër.Lutur te Shën Mëria:

-Zot na e beko të tjera vjeshtë!

Erdhi.Mbuluar.Frugulluam dhimbshëm sytë. O embrion i lules. Kurmi yt. Hapësirë gjeografike e pambarimtë.Nur i bukurisë.Vend thesaresh.Perla.Diamantesh Ëmbëlsisht e ëmbël.E pasur. Bukurisht e bukur. Deti,që humbet në mugëtirë. Male mistere fshehur,shpirti yt….

Dhermiu i përmendur si vendbanim qysh në lashtësi shprehen nëpër libra. I thënë emrin me emrin Drymades përfshin dy fshatra Palase dhe Gjileke.

Ku gjendet Dhërmiu?Pozicioni i Qarkut Vlore dhe përshkrime të shkurtra
(Qarku Vlore është i përberë prej rretheve:Vlore, Sarande, Delvine. Shtrihet ne pjesën jugperëndimore te vendit dhe laget nga deti Adriatik dhe deti Jon. Qendër e Qarkut është qyteti i Vlorës, e cila është qendër tregtare, industriale dhe e ndërlidhjeve te shumta. Himara .Në krahinën e Himarë bëjnë pjese qyteti i Himarës së bashku me fshatrat Palas, Gjilek, Dhermi, Iliaz, Vuno, Qeparo, Kudhes, Piluri. Krahina e Himarës shtrihet përgjatë bregdetit te detit Jon, duke filluar nga veriu ne Llogora e deri ne lumen e Borshit ne Jug. Nga veri- lindja, lindja dhe jug-lindja rrethohet nga vargmali i Akroceraunit me majën me te larte atë te Çikës me lartësi 2045m mbi nivelin e detit. Në krahinën e Himarës rrjedhin përrenjtë e Ksarrollakos, të Polopotamo, të Gjipes,të Vishes dhe të Qeparoit, të cilët në periudha shume të nxehta te vitit mund dhe të shterojnë. Gjiret kryesore në det janë ato te Spilese dhe te Panormit (Porto-Palermos).

Pasuritë kulturore, historike dhe artistike të Himarës. Në territorin e Bashkisë Himarë objektet kryesore te cilat përbejnë pasuri kulturore, historike dhe artistike janë: -Në Dhërmi: Manastiri i Panajase (Shën Mërisë), Manastiri i Shën Thodhorit, kisha e Shën Stefanit, Shpella e Pirateve, shpella e Parashqevise, kisha e Shën. Nikolles, lagja e vjetër e fshatit Dhërmi me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, Kulla e fisit Vretos dhe Kulla e fisit Kumi etj.

Çfarë është fshati i bregut të Jonit, Dhërmi. Dhermiu është nga më të bukurit në këtë bregdet. Gjelbërimi i agrumeve për të cilat P.Marko shprehet se me qitrot fitonin shumë është i pranishëm. Ka një det qelibar dhe anës tij shkëmbinj. Kisha e Shën Mërisë e kohë-shekujve 13-14 e.s, mirëpo ka edhe shpella si ajo e Parashqevisë apo e piratëve dhe me këtë emër shkrimtari Petro Marko ka bërë mendoi,gjykoi dhe bëri edhe një libër për fëmijë.

Në Dhërmi dua të takoj Petro Markon. A ke dëgjuar të flitet për Petro Markon?

Në ka zë më të bukur në poezinë dhe letrat tona , poeti Petro i kësaj ane është i paarritshëm. Petrua ka pasur frymëzimin e detit,d.m.th kur mbushej me atë gjënë hyjnore,fryhej e kërkonte ta derdhte nëpër fletëzat e vogla një farë soji si velëzat e këtij deti harbut, që në dimër kaq kokëfortë shkon e përplaset tek bregu. Mirëpo poeti Petro ishte një valë e bukur e ëmbël e bardhë,hyjnore e këtij deti dhe e kësaj toke.

Ku mund ta takojmë sot,poetin PetroMarko?(Shkova deri te qisha e vjetër . Qimiteri kishte rënë.

Xhan-xhin njeri. Ku je o prift të rrëfehemi !Çfarë shkrove gjithë javën poet?Vetëm një letër. E postova në E-mailin e vjetër. Mbusha ujë me kotruve .Kujtimi yt mu fanit.)

Është një pyetje që nuk di ku ta bësh. Poeti dhe shkrimtari Petro nuk është ndër xhinët e kësaj bote. Është në kohë-tretjen e madhe,por të paharrueshmen. Është në mendjet dhe në fjalët e të gjithëve në këto anë,është në kopertinat e librave është në derën e një teatri në qytetin e Aulonës është në koperturën e një shoqate shkrimtarësh është kudo i gjithë gjendur është dhe nuk është. Por koha nuk e ka faruar poetin tonë Petro Marko. Dhe përse të harrojë. Kam kaluar kohëra të mira dhe të këqija që kanë bashkëshoqëruar edhe banorët e këtyre viseve jugore ,por emrin Petro nuk besoj se është bërë i harrueshëm. Nuk e kam njohur dhe dua ti çojë një lule atje ku paqësisht prehet ,mirëpo ku ti gjej këtu lulet dhe në këtë stinë .Mirëpo mendimi im është se më mirë të vemi,ta vizitojnë .Ka një veçori që dua ta përmend. Përgjithësisht për njerëzit që janë marrë me religjionet fetare e dinë se për shenjtorët kurrë ikin ,thuhet nuk vdiq,por iku se kishte ndoca punë,ku? Atje sipër o burrë i këtij dheu. Dhe varrin maozelum të tij e vizitojnë kohë pas kohe njerëzia. Edhe për Petron një vizitë në këtë kohë është një mirësi,a e kanë bërë vallë këtë poetët e rinj,sepse Petro ishte një shenjtor i fjalës së shkruar shqipe,ishte një soj qiriu që u shkri me një jetë në luftë me regjimet dhe diktatorët e diktaturat që e qëlloni sa majtas,djathtas para e mbrapa,tutje-t’hu se ishte krijues ishte poet dhe si poet ndihej ngushtë në kohëra dhe përpara regjimtarëve të të gjithë kohërave. Prandaj dua të them se poetët e rinj duhet të bëjnë një lloj poeteke aty ku ka lindur dhe sot ku fle pikërisht i miri poet,i biri i Markos dhe nënë Zoicës.

Ne të fshatrave të lumit të Vlorës me zonën e Himarës ishin të lidhur jo vetëm siç përpiqet të thuhet në ndonjë libër vetëm shtatë fshatrat e tij dhe kënga e shpreh ashtu se që në Gumenicë e lartë/Himarë është çdo fshatë…. Ose Himarë,Kaninë,Drashovicë/Tepelenë,Kardhiq,Nivicë/nga një farë e nga një fis/që me ardhjen e Turqisë I ndau I bëri dysh/në xhami edhe në qishë….Pra atje në Kuç dhe në të gjithë fshatrat tona këtej vargmalit me himarjotët në çdo kohë bëhej tregti e krushqi,jepej misër,fasule e merrej vaj,ullinj e agrume madje diku sipër në Qarrishtë është një lis që i thonë te lisat e qishës,ku ka qenë kisha dikur…që do të thoshin se i përkisnin një fare dhe një feje. Ne kur vinin himarjotët këtej në kohën e atij regjimi i pyesnim se kë kishin më të zgjuarin,ata përmendin poetin e keni dëgjuar Petron,por edhe Neçon që kishte zë gurgullimë si ujërat që rrjedhin e vërshojnë në Dhërmi kishte zërin e veçantë,ëmbëlësor poetik bukurisht të bukur që i këndonte vajzës së valave….Por historia me poetin dhe shkrimtarin Petron për ne që e lexonim nëpër këndime ishte si me Lasgushin. Përmende fare pak ,aspak madje dhe nuk dihej ishte i gjallë apo i vdekur,vetëm kur vdiste e mbulonte nuri i bukurisë që ja kishin fshehur, ja kishin marr ose ja kishin ndryshuar qëllimisht. Sidoqoftë unë e dija se nga fshati im Progonati në Himarë kishte plotë ,por besohet edhe historikisht nga një fis i kaonisë rridhnin,madje në shek 15 Himarë quheshin jo vetëm trevat e sotme,por edhe Lumi i Vlorës dhe Kurveleshi dhe diku aty nga shek 17-18 në letrat që himarjotët u shkruanin fuqive të mëdha se Lidhja himarjote shkonte deri në Tepelenë,Butrint,Sarandë,bregu i Jonit dhe përfshinte rreth 53 katunde,ndërsa në një akt Zyrtar të M.Argiroit shënoheshin 38 katunde., deri para myslimanizmit te Lum te Vlorës e Kurveleshit, kane qene te krishtere, te traditës iliro-arbëreshe. Një pjese e madhe e fiseve te Himarë (sotme) kane ardhur aty nga Kurveleshi e Lumi i Vlorës. Ne Himarë e madhe, ne shume dokumente dali emrat e fshatrave: Piliureus, Drimades (Dhermi), Nivicë Pallasa, Pikern (Piqeras), Llukova, Vunoi, Dukat Radhim, Gjonboqari (Tragjas), Gumenica, Durbag (Terbaq), Kudesi (Kudhes), Liopes (Lopesi), Mavrove Vranishta, Smokthina, Kallazherates (Kallarat Zgugliati, Vermiki, Lepenica, Progonates,^,Tepelena,shprehet pikërisht pak a shumë kështu një studiues dhe në mos gaboj është Sh.Delvina tek ‘Epiri… Mbi kurrizet e Çikës godiste me… ‘Vetëtima Zeus (mitologji, te vjetrit)…. Nëse Homeri do te kishte zgjedhur malet e Himarë për skenën e Iliades, gjerat do te kishin marre rrjedhe tjetër gjate periudhës 3000 vjeçare shprehet Pukvil.”Kaonia (Himara) vendi ku Circet porositen Odiseun të ruhej prej sirenave… malet mbi Himare quhen “te Vetëtimave”? Zeusi leshonte ato nga qielli sipër saj… (Emri Himare-Himera (edhe Kimera)… përfytyrohej i qenie mitologjike me trup dhie e koke luani, me bisht dragoi… qe villte zjarr nga goja (Zjarri nga flaket e vullkani, tashme te shuar, ne Llogora… ) Deti Jon. Legjenda thotë se Jonin, birin e Dyrrahut, pas vrasjes tij ne lufte e hodhën ne det, i dha emrin .Varianti tjetër: Deti Jon=Deti ynë.

Fiset epirote kane banuar që në lashtësi: Kaone Himara, Thesprotet, çamet, molloset – Janina, amantët – Lumi i Vlores…Kaonia (=ka hone) shtrihej nga lumi Aos, Aosta (Vjosë deri ne lumin Thyamis (Kallamas) një Juge. Straboni dhe Tukididi thone se: “Pellazget e Ankandes quheshin Kaonë.Variant i emrit Kaon: “ka hone”, dhe varianti tjetër Kaoni, biri i Priamit… Kaonet zinin pjesën me te madhe te Epirit. Nga Himara pellazgjike shkuan në Itali etruskët,japigët,mesapët……shprehet një studiues i këtyre anëve tek gazeta Demokracia e vitit ’95…Mirëpo vetë poeti dhe shkrimtari Petro,ç’thotë për origjinën e tij dhe të fisit

Me sa kam dëgjuar, me sa di unë rrjedh nga një familje qe ne fshatin Dhërmi quhet Bua. Shekuj më parë ne fshatin tone erdhi për tu strehuar Gjin Bue Shpata. nipi i luftëtarit Gjin Bue Shpata. Ai, nipi, siç; thonë pleqtë, banoi ne një vend midis Shenapremtes dhe Shën Theodhorit, aty ku kishte nomenë Zhupa dhe qe quhet Paloshpita… Pastaj erdhi dhe ndërtoi një konak,nën Qëndushen, aty ku ende i themi Konaku i Gjinit. Aty i linden dy djem: Markoja dhe Gjoni. Pak metra poshtë ngriti një kishe te vogël: Shen Janin, qe është ende.

Djemtë e tij u rriten dhe ndërtuan shtëpi të tjera të vogla nën shpellën e Pano Gjinit. Markoja dhe Gjoni i bënë pranë e pranë. Aty, në atë vend, Markajt Gjanet bënë shtëpi të tjera, se u shtuan. Edhe Buajt shtëpi pranë Konakut te Gjinit. Kështu që, shekuj me radhë Markajt, Gjonet, Buajt ishin një bark, një fis gjer vone, sa isha unë i ri, nuk martoheshin njëri me -tjetrin. Kishin të drejtën e gjakut për njeri-tjetrin….

Mirëpo Petron unë,sot nuk kam ku ta gjejë ,ndritë veçse shpirti tek varrezat. Aty paqësisht ai fle,në ditë të mira dhe të këqija ,në dimër ,në verë, në stërbima ,llohëra e zheg,pra ka kohën e prehjes së madhe. Petrua ishte një shqiptar i mirë,që shprehte vetë dhe mburrej me këtë,kishte edhe një ideal ,por Petro ishte me gjak e kockë të vërtetët shqiptari .Në të vërtetët figura e tij është një lloj ndriçimi yllësor,dhe ylli i tij tashmë ndriçon në planetin tonë të letrave. Ai është udhërrëfyesi i poetëve dhe shkrimtarëve, është njeriu që sakrifikoi kur regjimet i kërkuan gjithshka deri në zhdukjen fizike,por poetët mbesin ,sepse pavdekësia tek ata është lexuar qartësisht që ditën kur vijnë,Mirëpo a kishte pranga për të burgosur Petron,a kishte kurthim për zemrën e poetit,a kishte hekura për ti lidhur duart,ndonëse dhimbshëm e lanë të pres,ku poeti i robëruar nga ai realitet më mirë thotë të vdesë.Edhe deti I gjorë sot fle si Petro. Në tablonë e portretit të tij anija petrojane ecte në detin e gjerë të letrave .Deri në palcë i futën hekurin dhe deri në kockë e ndjeu thikën. Viktimë e këtij shekulli ,që kurrë se humbi muzën edhe nga gjumi zgjohej,në detin pa rërë e guaska,në natën pa hënë e yje në atë botë thashethemesh,ku ishte Petro pervecse lundronte në dallgët e regjimit që e shtynin andej ,këtej lart,para dhe gjithë kohës. Për jetën e këtij poeti mund të thuhet se e mbuloi një oqean vuajtjesh,kur regjimi e shtrëngonte çdo ditë drejt vdekjes,kush do ta shpëtonte këtë vend kur fytyra nxinte nga “kroma e kohës”. Kështu ai priti gjallërimin e kohë-ardhjes pranverë sepse kishte vite e vite, që nuk e ndjente mungesën e reve të shiut edhe mungesën e vrapit të erës së re. Në kishën e sipërme nuk gjetëm njeri dhe zbritëm tek centrali që dikur kishte bërë dritë. Edhe një herë folëm për Petron ,dritësimi që ai kishte sjellë dhe ikëm. Lamtumirë poet,hasta la vista Petro.

*Msc. Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Sekretar i Klubit të shkrimtarëve “Petro Marko” Vlorë.