Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NUK MUND TË HARROHET AMERIKA

by

Shkruan: Neki Lulaj/ Gjermani/

Në kuadrin e fotografive të shumta dallohen: Një pikturë e rrallë e Presidentit historik Dr. Irahim Rugova në biblotekën e Vatrës; moment duke ia dhuruar librat me poezi Kryetarit të Federatës Panshqiptare “Vatra”, Dr. Gjon Buçaj; Znj. Nikoleta Buçaj dhe editori i gazetës” Dielli”, Dalip Greca; atdhetari Adem Saliu dhe kryetari i Vatrës duke m’i dhuruar disa libra; unë me  kryetarin e Vatrës, Dr Gjon Buçaj dhe editorin e gazetës “Dielli”, duke shfletuar ca dokumente interesante nga arkivi; mysafiri i Vatrës nga Gjermania duke firmosur në librin e përshtypjeve të Vatrës; pamje në sallën e Konferecave të Vatrës mes dy kolosëve, Nolit dhe Konicës; me Rita Saliun dhe Lisa Gregory në Kishën Ortodokse në Massachusetts; me Gregory Steffon dhe Rita Saliun në Massachusetts; moment duke ia dhuruar librin “Balada e heshtje” Kryetarit të Festivalit të 15 Shqiptar, Zt. Frankli Zdrulli; në foltoren e Fan S. Nolit në Boston; kosovari i Gjermanisë në karrikën e Nolit në Boston; pranë varrit të editorit të parë të Diellit, Fan S. Noli, në Forest Hills Redwooo Ave 36; pranë pllakës përkujtimore të Konicës në Forest Hills Redwooo Ave 29, eshtrat e të cilit tashmë prehen në Atdhe.

***

Ç’është jeta pa dritën që ta jep dashuria, pyeste Schileri në kohën e tij. Një vizitë në Nju York, por edhe një ribashkim i përmallshëm me antarët e ngushtë të familjes së ndodhur larg trungut të Atdheut, i dha impuls përforcimit të dashurisë. Një vizitë në tokën e premtuar, tejmatanë brigjeve të mëndafshta rë Oqeanit, të bind se edhe këtu jetohet, madje më mirë se në disa vende tjera të globit tonë. Në ceremoninë e parapërgaditjes për një dasmë madhështore dugagjinase, zotit të dasmës Xhevat Lulaj dhe bashkëshortes së tij, Emines, u qeshët fytyra nga gëzimi për martesën e djalit të vetëm.

Lëvizje të palodhshme njerëzish në përhapje të dasmës. Pritje e përcjellje grupesh të ndryshme bashkatdhetarësh nga Shqipëria e Kosova dhe trevat e tjera të banuara me shqiptarë. Të gjitha këto m’i ripërkujtojnë ngazëllimet e moçme të trevave të Dukagjinit. Harroja se ku jam. Më dukej se isha në Kosovë, por kur dilja jashtë dhome t’i prisja e përcjellja dasmorët, para syve më dilnin ndërtesat e larta me një arkitekturë të përkryer, bulevarde të gjera dhe rrugë moderne me një infrastrukturë tipike amerikane. E dija se jam larg Kosovës, në Njy Jorkun e famshëm të Amerikes mike.

Më bëri përshtypje fakti se edhe këtu ruhen me xhelozi traditat tona, pritja, përcjellja, shërbimi me mirëseardhje, shërbimi me cigare e kafe, dhe pritje tjera të përzemërta. E unë, në heshtje, lexoj në fytyrat e secilit brengat e familjes, të vendlindjes, dhe mallin për Atdhe. Po qasej mbrëmja dhe njërëzit nuk kishin të ndalur. Ishte nata e parë për mua përtej oqeanit, edhe pse këtu koha ndryshon për gjashtë orë me atë të Europës. Si për çudi unë nuk ndjeja kurrfarë lodhjejeje. Në çdo anë ndjehej një atmosferë e veçantë dhe e papërshkruar gëzimi.

Rreth orës 18.00, në Odën e burrave, me një celular në dorë hyri vajza e vëllait, Albulena, dhe m’u drejtua: Xhaxhi im i dashur, një telefonatë për Ju! Në anën tjetër të telefonit më lajmërohet Rita Saliu, më fjalë shumë të ngrohta: Vëlla Neki, mirëse ke ardhur në shtetin tonë! Po si e kalove rrugëtimin, si e ke lënë familjen dhe si i gjete më të dashurit tu në New Jork? Uroj që të kaloni mirë! Rita, pa vonuar kalon në temë: Neki vëllai! Ademi dhe unë vijmë nesër në mëngjes, dhe shkojmë së bashku për t’a vizituar Federatën Panshqiptare të Vatrës. Takimin zyrtar e kemi pregaditur me kohë, andaj kaloni mirë deri nesër!

Oda e Nju Jork-ut, me burra nga Kosova, kishte renë në qetësi duke e përcjellur me vëmendje telefonatën time me motrën end të dashur, Rita. Daja im që ka lënë të tetëdhjetat, e then qetësinë e end duke mu drejtua me këto fjalë: Valla bre lum daja, ne këtu jetojmë qe sa dekada, e Vatrën ende nuk kemi pasë rastin ta vizitojmë. E ty dhe mikut end që te ftoi në telefon, I lumtë! Kurse unë nga modestija nuk doja që të bisedoja para kohe për këtë vizitë të caktuar, për kohën e rezervuar enkas për mua nga miku im, Ademi dhe Rita Saliu, andaj doja të kalonim në një temë tjetër. Një zile tjetër ndërpreu bisedën dhe një grup bashkëkombasish, erdhën me rastin e dasmës dhe vërtetë u ndryshua tema e bisedës.

Tani, në shpirtin tim kishte filluar të ndërtohet porta e një muri të ri të fantazisë për vizitën që do t’ia bëjmë nesër Federatës Panshqiptare ”Vatra”, Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, çerdhes së ngrohtë të organizatës më të fuqishme patriotike të diasporës shqiptare dhe organizatës më jetëgjatë të emigracionit shqiptar gjatë shek. XX, aty ku dikur Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica dhe patriotët e tjerë shkrinë kohën, mundin dhe pasurinë për çështjen e shenjtë në ndihmesë të shtetit I cili gjendej në udhëkryqin më të rrezikshëm, me ç’rast, më 20 dhjetor 1912, siç pat shkruar një analist I kohës “kish lindur Shqipëria, fëmija më I vogël I Europës, një fëmijë I vogël e I sakatuar, me kumbar”. Sir E. Grein. (“N.Jorgaqi, Jeta e Fan S. Nolit, fq. 278).

 

Vatra e bekuar e rilindsëve tanë /

 

Të nesërmen në mëngjes herët, mysafirë të parë në përharje ishin Adem e Rita Saliu, ku pas një qëndrimi të shkurtë vazhduam rrugëtimin në drejtim të Federatës Panshqiptare “Vatra” në New York. Makina na ndali para hyrjes ku bëmë përpjekje që t’i bejmë ca foto, por pa pritur u hap dera dhe u duk një burrë i pashëm që në shiqim të parë lënte përshtypjen e një diplomati amerikan. Në shoqeri me Ritën u ngjitëm shkallëve të Vatrës. Burri para derës na uroi mirëseardhje në shtëpi, duke na u prezentuar me emrin Dalip Greca, dhe na shoqëroi në dhomën e pritjeve zyrtare. Urdhëroni e uleni se kryetari pasë pak do të vijë. Është këtu, por për momentin i zenë me një delegacion.

Veprimtarja e pa lodhur dhe aktivistja e humanistja e çështjes shqiptare, Znj. Rita Saliu, si bija e shtëpisë në Vatër, bëri prezantimin tim para miqve në pika të shkurta. Njëkohësisht edhe mua më njoftoi me Nikoletë Buçaj, si dhe me Dalip Grecën, ish editorin e Illyrisë dhe editorin aktual të Gazetës Dielli. Pastaj filloi biseda e njoftimeve miqësore e individuale. Ne selinë e Federatës Panshqiptare “Vatra” na rrethonte një ambient i rrallë e i paparë. Më dukej se muret dhe të gjitha ato foto historike në kornizë, përshpërisnin dhe buzëqeshnin shqip. Më dukej se krenoheshin me punën e tyre, e bashkë me ta krenohesha edhe unë. Mua që m’u dha rasti t’i vizitoj, falë Adem dhe Rita Saliut, të cilën vizitë e kisha ënderruar që nga koha kur kisha lexuar e mësuar për emrin e Fan Nolit, Kristo Floqit dhe Faik Konicës. Shpalimet historike për aktivitin e shqiptarëve që bashkëvepronin me Federaten Panshqiptare ”Vatra” janë të paharruara.

Biseda jonë e përzemërt vazhdonte tempon e vet, sikur të ishim miq të vjetër, si nga ana e sekretareshës së Vatrës, si nga ana e editorit të Diellit. Nga kjo pritjeje e përzemërt e miqësore unë ndjehesha para një befasie të këndshme të një ambienti të ngrohtë. Në bisedë e sipër, Zt. Adem Saliu rrëfente diçka shumë interesate për aktivitetin e Vatrës, për punën e vatranëve dhe të komunitetit shqiptar në Nju York e mbarë Amerikës. Papritur u hap dera dhe të gjithë brofëm në këmbë në shenjë respekti. Edhi Kryetari i Federatës Panshqiptare të “Vatrës”, Zt. Ghon Buçaj. Edhepse e kishte njoftuar me kohë për vizitën tonë, Ademi bëri prezentimin tim: Është Neki Lulaj, një veprimtar dhe një poet nga Europa. Në shtrëngim duarsh e përqafim e sipër si dy vëllezër të një gjuhe e të një gjaku, mua më tradhëtuan ndienjat dhe me rrodhën lotët e përmallimit.

Biseda jonë miqësore dhe e përzemërt vijoi në një ambient të shoqëruar nga miqtë e Vatrës, Adem e Rita Saliu, Dalip Greca dhe prania e Znj. Nikoleta Buçaj, si dhe me blicat e foto kamerave në sallë. Kryetarin rrjedhimisht e njoftova për aktivitetin dhe punën time në Gjermani, pastaj e njoftova për rrjedhat e Akademisë solemne qe u organizua nga Lidhja e Shqiptarëve në Botë me qendrën në Frankfurt, që u mbajt më 20 tetor të vitit 2012 në shenjë të 100 vjetorit të Pavarësisë, ku kërkoi falje për pamundësinë e pjesëmarrjes së tij në atë manifetsim shkencor, duke theksuar se me kohë ka qenë i ftuar. Pastaj e njoftova për bashkëpunimin e ngushtë dhe korrespodencën e rregullt që e kemi me një veteran nga diaspora shqiptare e Rumanisë, duke folur shkrutimisht edhe mbi aktivitetin e Lidhjes së Shoqatës së Shkrimtareve, Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Gjermani, nënkryetar i cilës jam.

 

Në shenjë respekti Krytarit Buçaj ia dhurova pesë librat e mia me të poezive dhe antologjinë ”Trinomi i lirisë”, të bashkautorve Lulaj dhe Qyqalla. Ishte shumë i kenaqur për punën dhe aktivitetin që e zhvillon diaspora shqiptare e  Gjermanisë me Bukureshtin dhe me dy gazeta të famshme, Bota sot dhe Zemra Shqiptare, duke na uruar suksese të mëtejshme. Më pastaj, me insiativën e krytarit Buçaj, vizituam bibliotkën e Vatrës, duke na njoftuar me një mori gjërash shumë të vjetra si thesar i trashëgimisë së vatranëve me një lashtësi mbi një shekullore, pastaj me procesverbalet që nga koha e Nolit dhe e Konicës, si dhe e patriotëve të tjerë shqiptarë që kishin kontribuar në mbajtjen gjallë të kësaj “Ambasade” shqiptatre. Njëkohësisht, ata më dhuruan libra, broshura e studime që janë bërë për ”Vatrën” dhe disa ekzemplarë të gazetës “Dielli” e shumë gjëra të tjera me vlera të veçanta kombëtare.

Nga Kryetari Buçaj mësova për punën e palodhur studioze në sistemimin e arkivit dhe gjërave të tjera interesante që i bën editori i palodhur i gazetës “Dielli”, Zt. Dalip Greca, një shqiptar i pajisur me një vullnet të pashoq dhe me një pedantëri të rrallë. Në bibliotekë kishte shumë fotografi interesante të kohërave dhe dekadave të ndryeshme: At Fan Noli, Kristo Floqi, Faik Konica, Paskal Aleksi, Kristo Kirka, Lambri Çirkozi, Elia Tromara, Kosta Vasili dhe të delegacioneve të ndryshme shqiptare që kishin vizituar Amerikën. E pamë edhe shtypshkronjën e vjetër të vatranëve tanë, pastaj uniformën e parë ushtarake shqiptare të vitit 1916, një gjë që nuk e kisha parë kurrë më parë. Një vend të veçantë ishte një pikturë e madhe e presidentiti të parë historik të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova me flamurin dardan dhe shumë objekte tjera interesante.

Njëkohësisht m’u ofrua libri i përshtypjeve të mia që mes tjerash shkrova: “Këtu, përtej Oqeanit takova botën shqiptare, njerëzit e vyer, Gjon Buçaj, Dalip Greca, Nikoleta Buçaj, vravashkat që së bashku me aktivistët e tjerë shqiptarë nuk e lejojnë kurrë të shuhet kjo prushnajë mbarëshqiptare. Lavdi! Pas shumë fotosh e njoftimesh që patëm atë ditë me një shpirt të pasuruar me një mësim të ri mbi figurat e kombit të cilë shkrijnë djersë, mund e pasuri për shqiptarinë, u ndamë me shtërngime duarsh e me një shpirt të zhurritur nga malli, duke i dëshiruar njeri-tjetrit punë të pa lodhur e mbarësi në jetë. I shoqëruar nga aktivistët Adem e Rita Saliu, vizituam Qendrën Tregtare Shqiptare në Bronx, ku edhe drekuam së bashku në një restoran shqiptar. Në mbremje u përshëndetëm me kujtimet më të bukura që i fitova unë, falë Ademit dhe Ritës.

 

Dasma shqiptare në trojet amerikane /

 

Dita e Dielë. Dasma në Nju York ishte tipike kosovare. Ndryshonte ngase dasmorët niseshin për te shtëpia e nuses me dy flamuj, ate amerikan dhe shqiptar, dhe se krushkët shkonin të gjithë një një autoveturë speciale, kurse krushqit me autovetura të tjera. Edhe tek miqët e ri çdo gjë ishte e traditës. Për mua kishte karakteristika të tjera, sepse pata fatin të takohem me bashkëmoshatarët e mi të studimeve, profesorë të mi të dikurshëm dhe bashkëfshatarë qe i kisha takuar para njëzete e pesë viteve. Edhe te miqët e ri pat muzikë burimore shqiptare të traditës. Çifti i ri me i lumtur, Alberti dhe Shkurta, ishin aktorët kryesorë të kesaj dite dhe mbrëmjeje të hareshme e që dasma e filluar pasditën e shtunë, do fa ketë kulmin e saj në restorantin e zgjedhur për karërqind dasmorë, të cilët i argëtoi muzika e zgjedhur popullore dhe vallëzimet tipike shqiptare, të ruajtura brez pas brezi me një xjelozi dhe besnikëri të pashoqe, ketu përtej brigjeve të mëndafshta të oqeanit Atlantik.

Rëndësi të veçantë pati edhe një vizitë në Mannhetan, të shoqëruar me dhëndërrin e ri, Albertin, unë dhe mesuesi im i dikurshëm në tetëvjeçare, vëllau i madh Demushi, tashmë i pensionuar. Një sheti e vizitë nga Bronxi, Albany e Mannhetani, buzë oqeanit. Çfarë të shikonin sytë më shumë se ndërtesat e mëdha që preknin me buzë majat e qiellit të kaltërt! Pasoi pastaj një vizitë Biblotekës me të vjetër të New Yorkut, e posaçërisht Qendrës Ndërkombëtare të Tregtisë, që ta përkujton me keqardhje tragjedinë e Shtatorit të Zi (2001), kur humbën jetën mbi tremijë njerëz të pafajshëm.

U kthyem në mbrëmje pas një lodhjeje të këndshme. Një ditë e veçantë për mua ishte dita kur pata caktuar t’i bëj një vizitë motrës sonë Rita. U takuam së pari në shtëpi, e më pastaj na u dha rasti të rrugëtojmë së bashku për në Boston. Kisha plane të ndryshme se si të shkoja, por fati i prin njeriut që për pakë ditë nuk mund ta shohë Amerikën. Nipi im, Zt. Fatmir Krasniqi, me banim në Nju Xhersi, më lajmërohet me telefon dhe më thotë: Dajë, nesër kam huazuar nga puna e përditshme një ditë të lirë, dhe jam në dispozicionin tënd që të shkojmë kah t’i kesh ti planet! Mos llogarit në asgjë se unë jam në disponimin tënd! Mirë, i përgjigjem, nesër e kisha në plan ta vizitoj motrën Rita Saliun dhe bashkë me të kemi një takim të paralajmeruar me Adem Saliun që të takohemi me At Arthur Liolini, pasardhësin e At Fan Nolit në Boston.

Diku rreth orës gjashtë të mëngjesit jam aty dhe fillojmë rrugëtimin. Kaluam disa qinra kilometra dhe arritëm tek shtëpia e Adem e Rita Saliut. Një mikpritje bujare në një dhomë modeste e dekoruar për mrekulli. Në një vend të veçantë kishin zenë medaljet, diplomat, mirënjohjet, dekoratat, fotografitë me President Rugovën e president Bil Klintonin, me Merlin Olbrajtin, me President Bamir Topin, me Akademik Mark Krasniqin, me Vesley Clarkun, me shumë foto refugjatësh nga Kosova që i kishin strehuar bashkëshortët Saliu në shtëpinë e tyre muze. Veprimtarja, humanistja, atdhetarja e poetja Rita Saliu ishte shumë e përmbajtur dhe nuk lavdërohej për shërbimin e bërë bashkatdhetarëve tanë, të sëmurëve e të plagosurve që i kishte marrë vullnetarisht nga Kosova në shërbime vetanake. Ajo kurrë nuk ishte ndjerë lodhje për mundin e vullnetin dhe punën e saj 24 orëshe, pa pushim e gjumë dhe lodhje mes tjerash pohon: “Nuk është kurrë lodhje as molisje kur njeriut i jepet shansi të sakrifikohet e të puojë për Atdheun e vet.” Dhe, pas një kaftjalli të lezetshëm dhe një kafeje tradicionale, e morrëm rrugën për në Boston.

 

Kryekisha Orthodokse Shqiptare e Bostonit me vlera të shejta

 

Gjatë rrugës bisedat ishin ndër më të ndryshmet. Rita na shpjegonte se në cilat pjesë të Amerikës gravitojnë me shumë shqiptarë përveç Nju Yorkut. Me t’u ofruar në Massachusetts, më njofton se më 31 maj dhe 1 e 2 qershor, në Kishën Ortodokse shqiptare “Fjetja e Shën Mërisë”, mbahet Festivali i 15-të Shqiptar, ku pritet të marrin pjesë mbi 20 mijë bashkatdhetarë. Neve rastësisht gjendeshim pranë asaj Kishe, dhe i them unë Fatmirit: “Pa ndale çik këtu, të lutem, se ajo Shqiponjë e madhe po me jep me kuptue se jemi dikund afër, në komunitetin shqiptar.” Me të ndaluar, shof një pllakatë të madhe në gjuhën shqipe ku shkruate YLIRIA. E Rita na thotë se pikërisht për këtë kishë e pata fjalën, se mu në këtë kishë kam mbajtur disa takime në Informimin dhe sensibilizimin e çështjes së Kosovës. Posa e ndalëm makinën, ajo nxitoi tek hyrja e Kishës kur doli një grua e cila na urdhëroi të hyjmë brenda. Unë u prezentova, por edhe ajo më tha: “Më quajnë Lisa Gregory. Prindërit e mij janë të ardhur moti nga Drenova e Korçës, por unë nuk di mirë të flas shqip.”

Sa bukur dhe sa dhembshëm, flisja me vetëveten: Asdreni i Drenovës dikurë në Bukuresht, dhe Lisa Gregory me origjinë drenovare sot në Amerikë. Me të hyrë në Shtëpinë e Zotit, para se të arrijmë te altari, më ranë në sy librat e zeza me shqiponjë ngjyrë ari në kopertinë. Me të shfletuar, pamë se gjysma ishin anglisht e gjysma shqip. Të gjitha freskat bukura të punuara ishin vetëm në gjuhën shqipe. Bëmë ca foto të bukura dhe pa u përngutur dolëm jashtë, dhe në dalje u takuam me famullitarin e kishës, Zt. Gregory Steffon dhe me Zt. Frankli Zdrulli, me të cilët bëmë ca foto dhe na ftuan në Festivalin e 15 Shqiprar, kurse unë ua dhurova librat “Balada e Heshtjes” dhe “Bukuri e bekuar”.

Pasi u përshëndetëm përzemërsisht me ta, vazhduam rrugën për në Boston, ngase atje e kishim orarin e caktuar të një takimi të ri. Ishte pakë sa e gjatë rruga dhe nuk mundëm të arrijmë me kohë që të takohemi më At Arthur Linolinin (pasuesin besnik të Nolit), por ai ngase kishte paur një takim tjetër kurse ne ishim vonuar duke e porositur sekretareshën që të takohemi bashkë në Kryekishën e Orthodokse Shqiptare ne Boston, themeluar nga Fan Noli.

Mikprita ishte e shkëlyeshme me një buzqeshje bujare në sallën e rezidencës për mysafirë. Çdo gjë ishte e nivelit të lartë, nga sekretaresha e Kishës e cila e fliste një shqipe të pastër duke pohuar: Unë nuk di shumë fjalë shqipe, por vehten e ndjej si shqiptare. Pastaj nga ajo mësuam për aktivitetin e shqiptarëve në Boston dhe rrethinë, si dhe mbi punën shumëvjeçare të pasardhësit besnik të Nolit. I shoqeruar nga Rita Saliu dhe Fatmir Krasniqi, bëmë disa foto në foltoren e Nolit. Si shumë bij të shquar të shqipes që e kanë vizituar këtë vend të shenjtë, edhe unë pata rasti që të ulem në karrikën e Nolit.

Sekretareshës së Kishës ia dorëzova për bibliotekë pesë përmbledhjet e poezive të mia dhe  pas ca fotove tjera u ndamë miqësisht me një lamtumirësi të përzemërt jetësore. Neve vazhduam rrugëtimin për në varrezat Forest Hills-Boston, në Redwooo Ave 36, ku pushon trupi i pa jetë i Fan S. Nolit, dhe mu në të njejtën rrugë është Pllaka përkujtimore ku deri para ca vitesh kanë pushuar eshtrat e Faik Konicës. Ne të tre, me tufa lulesh dhe me nga një minutë heshtjeje, i uruam lavdi jetës dhe veprës së pavdekshme të Nolit dhe Konicës. Pas qëndrimit dhe shoqërimit dyorësh me burrat e kombit, neve vazhduam rrugën e kthimit për në Mansfield në shtëpinë e Adem e Rita Sliut.

Pas një darke solemne me Ademin, Veliun babain e Ritës, Fatmirin, dhe pas shumë dhuratave (Kompleti i Nolit nga studijuesi Nasho Jorgaqi që ma dhuroi Adem Saliu dhe disa dhuratave të tjera), në mbrëmje udhëtuam për në New York, pas një dite të ngjeshur me aktivitete kulturore, falë çiftit të mrekullueshëm bashkëshortor, Adem e Rita Saliut. Në ndarje Rita më premtoi se do përpiqet të ma mundësojë një takim me Editorin e gazetës Iliria, Vehbi Bajrami, që ishte shumë i zënë, ndaj këtë e lamë për një herë tjetër, për një takim të ri me Amerikën mike. Të gjitha këto vizita, mbresa, e takime do të më ngelën ndër kujtimet më të çmueshme të jetës sime. Më vjen keq, sepse për një kohë kaq të shkurtë, nuk mund të shifet krejt Amerika.

 

 

PËR ANATOMINË E DEGRADIMIT SHOQËROR E POLITIK FLET ELIDA BUÇPAPAJ NË LIBRIN E SAJ PUBLICISTIK „TIRANIA E TRANZICIONIT“

by

Nga JUSUF BUXHOVI/

Në kohën kur pas rënies së Murit të Berlinit dhe shpërbërjes së imerisë së kuqe sovjetike, vendet e ish bllokut komunist, me të madhe po i jepeshin procesit të tranzicionit, duke paralajmëruar kështu fillimin e një ndryshimi të madh shoqëror, që do të çonte kah përqafimi i vlerave të reja politike, shkrimtari dhe disidenti i njohur çek Vaslav Havel, tërhoqi vërejtjen nga tirania e mundshme e tranzicionit.

“Ndryshimet shoqërore dhe politike nuk mund të krahasohen me ndryshimin e rrobave sipas stinës…” – tha Havel dhe shtoi se “kapërcimi nga sistemi totalitar te ai pluralist mund të kthehet në një farsë të rrezikshme, po qe se nuk prek mentalitetet, që ndryshimin e pranojnë si pjesë të vetëdijes së re e jo të maskimit të të vjetrës në emër të së resë…” Madje, maskimin e të vjetrës në emër të së resë ai e quajti mundësi të madhe që nomenklaturat e vjetra të shfrytëzojnë situatën, që me ndihmën e pinjollëve të tyre dhe strukturave të pushtetit të deridjeshëm të përfitojnë hapësirën e re për ta ruajtur pushtetin duke shfrytëzuar kështu mjetet dhe infrastrukturën e pluralizmit demokratik për të njëjtat qëllime.

“Duhet pasur kujdes nga kamelonizmi politik, veçmas kur diktatori i deridjeshëm kthehet në demokrat”!

Kur Havel i tha këto dukej sikur një pjesë e mirë e atyre që ai i shfaqi si shqetësime, tashmë kishin ndodhur. Në shumicën e vendeve të përfshira nga “pranvera demokratike”,nomenklaturat e deridjeshme, jo vetëm që kishin ruajtur pushtetin, por pluralizmin e kishin shfrytëzuar për t’u legjitimuar me anën e “votës së lirë”!
Kështu, nga Moska e deri në Sofje dhe gjetiu kah shtrihej imperia e kuqe, një pjesë e mirë e diktatorëve të deridjeshëm, ose pinjollë të tyre, kishin fituar pushtetin. Me këtë ndryshim, nuk iu hap rruga demokracisë, siç pritej, por oligarkisë dhe strukturave të ngjashme që mbikëqyreshin nga mendësia e deridjeshme totalitare. Socializmi i deridjeshëm u zëvendësua me kapitalizmin e egër dhe jashtë rregullave…

Për fat të keq, edhe Shqipëria, e cila ndër të fundit formalisht rrënoi diktaturën, nuk ishte në gjendje që t’i ikte sëmundjes së tranzicionit. Te ajo, madje, ndryshimi aq i pritur solli edhe sindromën e njohur shqiptar të luftës së brendshme, të mbjellë nga jashtë nga koha e shfaqjes së shtetit shqiptar e tutje…

Kështu, ky proces i mbrapshtë, thuajse solli tiraninë e tranzicionit, pikërisht të tillë për të cilën tërhiqte vërejtjen Havel.

Për këtë gjendje si dhe anatominë e këtij degradimi shoqëror dhe politik, flet me shumë shqetësim Elida Buçpapaj në librin publicistik “Tirania e Tranzicionit”.
Autorja shqiptare, e cila është e pranishme në shtypin shqiptar prej dy deceniesh, rrënimin e brendshëm shqiptar nuk e shikon vetëm brenda për brenda klasës politike të shtetit shqiptar (ndonëse aty fokusohet më së shumti), por edhe në pjesët tjera, veçmas në Kosovë dhe Maqedoni, ku po ashtu, tranzicioni është shfrytëzuar më shumë për pasurime personale e më pak për t’u plotësuar ideali i bashkimit kombëtar, që do të arrihej nëpërmes integrimeve të brendshme në kuadër të çatisë së përbashkët evropiane, me kusht që të jepeshin dëshmi shtetformuese.

Për Elida Buçpapajn, problemet e shqiptarëve me tranzicionin janë më të veçanta dhe më të dhimbshme, pse ato ngarkohen nga mentaliteti i brendshëm i diktaturës, por edhe nga mungesa e vullnetit të sinqertë për t’u përballuar muri i ndarjes së tyre, i vënë pikërisht para një shekulli me shfaqjen e Shqipërisë londineze, kur gjysma e trungut të saj (Kosova, Maqedonia dhe Çamëria), mbeti nën pushtimin serbo-malazez dhe grek.

Kështu, klithjet e Elida Buçpapajt vijnë sa nga dhembjet që ndjehen nga “diktatorët e rinj”, të cilët dhunojnë në emër të pluralizmit, e sa nga elitat e papërgjegjshme politike në Tiranë, Prishtinë dhe Shkup, të cilat luftën për shtet e kthejnë në luftë për pushtet, pra për pasurim të pistë dhe manipulime të tjera! Për këtë gjendje ajo akuzon njësoj qeveritarët e papërgjegjshëm të Tiranës, të cilët sillen ashtu që Shqipëria të mbetet jashtë integrimeve evropiane – njollë e zezë e Ballkanit, siç akuzon edhe politikanët e Kosovës, të cilët, si të shantazhuar shumëfish, bëjnë lëshime tepër të mëdha, ndër të cilat më të dhimbshmet janë ato që vendit t’ia rrudhin sovranitetin shtetëror (në Veri) dhe atë shpirtëror (me koncesionet që i janë bërë Serbisë që objektet kishtare orotodokse t’i mbetën në pronësi).

Në këtë gjendje ajo rënkon për Rugovën dhe autoritetin e tij, siç rënkon për një autoritet shtetëror në Shqipëri të denjë për botën shqiptare.

Kundruall kësaj gjendjeje, Elida Buçpapaj shpreh brengosje edhe për largimin nga kursi kombëtar i rilindësve, të cilët luftuan me mish e me shpirt që botën shqiptare ta kthejnë kah perëndimi, prej nga ishte shkëputur dhunshëm para pesë shekujsh. Klasës politike në Tiranë dhe Prishtinë, por veçmas disa medieve në Tiranë, ua sheh për të madhe kursin antiamerikan. Me këtë rast ajo, krahas kritikave të ashpra që ua drejton liderëve shqiptarë në Tiranë, të cilët ngaherë kanë braktisur interesat e kombit dhe ato shqiptare, vërejtje të ngjeshura u bën edhe disa politikanëve në Kosovë (I. Mustafës dhe A. Kurtit), që të jenë në nivelin e përgjegjësisë historike, meqë për këtë i obligon: njërin trashëgimia e madhe historike e presidentit Rugova, ndërsa tjetrin programi i Vetëvendosjes, i cili duhet të jetë bashkues dhe jo përçarës…

Megjithatë, një pikë të ndritshme te bota shqiptare, autorja e sheh te diaspora, për të cilën thotë se pa të dhe rolin e saj nuk do të kishte shtet amë. Autorja vlerëson se roli i diasporës për Shqipërinë, Kosovën dhe në përgjithësi konsolidimin e botës shqiptare, edhe më tutje mbetet tepër i madh, në mos vendimtar.
Edhe pse libri publicistik i Elida Buçpapajt “Tirania e Tranzicionit” duket pesimist, megjithatë lexuesit i ofron mundësinë që të njohë nga brenda shumë nga problemet me të cilat ballafaqohet bota shqiptare, probleme këto që sipas autores mund të përballohem po qe se tranzicioni mund tiraninë e paraqitur prej tij…

 

Një jetë interesante

by

Këto ditë doli nga shtypi libri i z. Kopi Kycyku me titull “Astrit Leka, vite të stuhishme”./

Shkruan: Bardhyl Selimi/

Personazhi kryesor i librit jeton ende, është 88 vjeç, ai i përket brezit të paraluftës, të luftës, të komunizmit dhe postkomunizmit.Për fat, unë e kam njohur atë që 40 vjet. Por me hollësi për jetën e tij tepër interesante kam mësuar vetëm vitet e fundit, kur për të po shkruheshin dy libra, një nga z. Kopi Kycyky dhe një nga z. Adem Demaçi.Në shtyp kanë dalë një sërë artikujsh dhe intervistash për të që, nganjëherë kanë ngjallur reagime të forta te disa enveristë.Përse?

Siç thashë në fillim, Astriti ka hyrë në lëvizjen nacional çlirimtare shumë i ri, pasi braktisi studimet e mesme në Itali. Ndonëse me prejardhje nga një familje e pasur e Borshit të Sarandës, ideali i lirisë dhe i të ardhmes të begatë të vendit e popullit e shtyu edhe Astritin, sikurse mijëra të tjerë, në luftën çlirimtare.

Në bazë të dokumenteve, Astriti figuron në Qarkorët e parë të Rinisë Komuniste. Ai ka qenë edhe në grupin koordinator të rinisë për bashkërendimin e veprimeve luftarake kundër armikut të përbashkët, fashistave italianë, të dy formacioneve kryesore politike të kohës së luftës, Ballit Kombëtar dhe Fronti Nacional Çlirimtar. Në këtë komitet të rëndësishëm, që nuk përmëndet asnjëherë nga historiografia komuniste, bënin pjesë, nga pala nacional – çlirimtare Nako Spiru, Niko Opari, Astrit Leka, Hatixhe Deliu Çitaku, Jovan Antoni, kurse nga pala e Ballit, Nexhat Peshkëpia, Halim Begeja, Xhemal Alimehmeti, etj.

Në pranverë 1943, K.Q. i Rinisë Komuniste ngarkoi me mision në rrethe: Ramiz Alinë në Berat, Astrit Lekën në Elbasan, Manush Alimanin në Shkodër dhe Siri Kodrën në Dumre; më vonë Prokop Murrën në Peshkopi dhe Muamer Spahiun në Tiranë. Nga të rinjtë bashkënxënës të Astritit, që ishin lidhur me Luftën Nacional Çlirimtare, ranë 11 dëshmorë (Manush Alimani, Siri Kodra,Vildan Luarasi, Bahri Shaqiri, Thoma Kuqali, Bedri Karapici, Gjergj Frashëri etj)

Në qarkun e Elbasanit Astrit Leka mori pjesë në luftimet kundër italianëve si përgjegjës i rinisë së batalionit “Çermenika” dhe më pas u ngarkua nga Shtabi i Përgjithshëm për shoqërimin e dy misioneve britanike, me porosi të Enver Hoxhës, duke zevëndësuar Koço Tashkon.

Por ajo që e ka shquar Astrit Lekën më shumë, ka qenë pjesëmarrja aktive me shumë sukses në njisitet guerile. Duke filluar me aksionin mbarëkombëtar të 24 korrikut 1942 për prerjen e telave të telefonit. Ky qe një aksion i koordinuar, madje në rang Evrope, me porosi të Kominternit, që donte të testonte deri ku shkonte direktiva e tij. Me një guxim të pashembullt, ai ka arritur që të realizohen aksione të tilla me përmasa shumë të gjera, sikurse ka qenë sigurimi i ushqimeve dhe i veshmbathjeve për brigadat partizane. Dhjetëra kamionë me ushqime kanë ardhur legalisht nga qytetet e Kosovës pasi ishin siguruar dokumentet përkatëse nga Ministria e Ekonomisë nën presionin e Astritit; nga Banka e Durrësit që shërbente edhe si magazinë e madhe sheqeri, leshi dhe artikujsh të tjerë, nga furra e nozullimit në Tiranë.

Secili aksion më vete do të përbënte një material të mjaftueshëm për një ose disa filma ose vepra artistike të tjera. (Siç ishte psh drama e Ndrekë Lucës “Një firmë me revole”, ku Astriti i merr, me revolver në krye, ministrit të ekonomisë një autorizim në të bardhë me firmë për të bërë të mundur qarkullimin lirisht në tërë Kosovën, ku emri Astrit ndryshohet në Petrit. Kjo dramë fitoi çmimin ekonkursit letrar të 40 vjetorit të PPSh, më 1981. (Ndërkohë Astriti punonte me kazëm me dënim pa të drejtë)

Por Astriti nuk kishte hyrë në luftë për qëllime personale pushteti dhe privilegjesh. Sikurse shumica e ish partizanëve, ai ëndërronte një shoqëri të lirë demokratike, një atdhe të bashkuar dhe të përparuar.

Këto synime nuk mund të mos binin në sy të komisarëve politikë, që sytë i kishin kah “vëllezërit jugosllavë dhe sovjetikë”. Prandaj, që gjatë Luftës Astriti ka qenë në shenjestër për “t’u likuiduar” ndonëse meritat e tij të mëdha njiheshin nga udhëheqja më e lartë e Partisë. Pikërisht ky fakt i fundit, bëri që ai të shpëtonte nga pushkatimi, pas arrestimit me 1945 në Korçë, (Nako Spiru, presidenti i Rinisë Shqiptare u bë garant për të). Të tjerë, pa njohje të tilla të larta dhe pa asnjë faj u pushkatuan sepse pushteti donte të mbillte terror.

 

Megjithatë, kjo ndikoi që ai të mos gjente një punë të qendrueshme në zyrat e pushtetit që, atëkohë, kish nëvojë shumë të madhe për njerëz me kualifikimin e Astritit. Po të shfletosh dokumentet, shikon se sa shumë herë Astriti emërohet, pushohet, sërish emërohet, sërish pushohet, pa motivacion. Qysh kur përfundoi gjimnazin pas Lufte, me çmimin e Ministrisë së Arsimit për maturantët më të shquar që ndërprenë shkollën për të vijuar luftën e për të marrë maturën pas saj, nuk i dhanë bursë për shkollë të lartë siç u dhanë shumë të tjerëve, më pak të aftë se ai.

Por vullneti i Astritit qe i madh. Ai studio vetë dhe mandej me korrespondencë në tri degë të arsimit të lartë, duke fituar diploma për Histori- Gjeografi dhe Gjuhë –Letërsi. Nga 600 studentë atëhere, u diplomuan vetëm tre, (Shaban Demiraj, Qemal Haxhihasani, Astrit Leka, ky me dy diploma). Por sërish atë e pushonin…

Për një periudhë, Astriti  punoi për Historinë e Shqipërisë nën drejtimin e Aleks Budës, duke u emëruar bashkëpunëtor shkencor me vendim qeverie i Institutit të Shkencave më 1954 (bashkë me Luan Omarin, Arben Putën, Bujar Hoxhën, Kristo Frashërin, Zija Shkodrën etj). Aty e ngarkuan, para Kongresit I të Partisë, për një studim për lëvizjen fshatare të Haxhi Qamilit. Lëvizjen e Haxhi Qamilit Astriti pas një studimi objektiv, e vlerësoi, sikurse ajo qe në të vërtetë, si antishqiptare, ndërsa figurën e Hasan Prishtinës, më vonë, (1954) të përdhosur nga filojugosllavët, si atdhetare të pashembullt.

Sigurisht, në Institut atë nuk mund ta linin gjatë, vijuan peripecitë e jetës.

Një fushë e rëndësishme e veprimtarisë së tij u bë ajo e gjuhëve të huaja, latine dhe sllave, të cilat nisi t’i japë mësim privatisht dhe të hartojë edhe gramatika të tyre për shqiptarët. Në këto gjuhë nuk mungoi edhe Esperanto!

Më vonë Astriti mori pjesë në hartimin e fjalorëve terminologjikë, ku dha ndihmesë për botanikën, sado që autoritetet nuk ia përmëndnin emrin si autor. Astriti ndërmori një projekt të madh:” hartimin e fjalorit enciklopedk shqiptar” duke afruar rreth vetes rreth 70 bashkëpunëtorë, por edhe këtu puna e tij u minua nga të tjerë, të lidhur me pushtetin e lartë, që e nxorën atë fjalor shumë vite më pas. Një atlas gjeografik i vendit, gjithashtu, doli nga dora e Astritit dhe u përdor në shkollat e vendit.

Pasi nisi punën si mësues në shkollën ekonomike e më pas në gjimnazet e Tiranës, si merceolog dhe si mësues i frëngjishtes, ngriti kabinete model dhe organizoi seminare metodike në shkallë rrethi dhe vendi.

Në vitin 1967, kur duke imituar “Revolucionin Kulturor Kinez” edhe në Shqipëri nisi një fushatë e egër kundër intelektualëve, Astritin e pushojnë nga puna si mësues duke u cilësuar si “armik” dhe e dërgojnë të punojë me kazëm. Mund të kish përfunduar më keq, sikurse sërish të mos ishte i njohur nga udhëheqja më e lartë e Partisë. Nisi kështu një periudhë tjetër e vështirë për të që vazhdoi, pas disa vitesh, me një punë private si mësimdhënës dhe përkthyes i disa gjuhëve.

Maji i vitit 1990 e gjen Astritin me familjen sërish në Perëndim, në Gjermani, SHBA, Zvicër ku ai nis jetën e emigrantit politik. Falë aftësive të tij intelektuale, arrin të integrohet në shoqërinë e atyshme duke fituar respektin e autoriteteve shkencore dhe politike vendase. Domethënëse lidhur me këtë është edhe ky fakt: Rektori I universitetit të Friburgut  prof Meir i shkruan Astruitit se «  Njohuritë tuaja, aktivitetet tuaja si dhe personaliteti juaj bëjnë që Universiteti ynë do të jetë i nderuar t’ju ketë  si  personel të tij ». Ndërsa Prof. H. Usprung, sekretar shteti i Zvicrës që drejtonte kërkimet shkencore të këtij vendi, i njohur në takime ndërkombëtare  kërkoi që të vija emrin e tij si referencë në letrat që do t’i dërgoja autoriteteve zvicerane.”

Astrit LekaThemelon një shoqatë jo fitimprurëse “Solidest”, në ndihmë të vendeve të Lindjes me mbështetjen e OJQ të rëndësishjme zvicerane dhe ndërkombëtare dhe ndërmerr një fushatë për sensibilizimin e opinionit zviceran e më gjerë për vlerat e kulturës kombëtare të shqiptarëve, ndër të tjera për ngritjen e monumenteve të heroit tonë kombëtar, Skëndërbeut, në Gjenevë e gjetkë.

Aktivizohet në shoqatën evropiane dhe botërore të veteranëve të luftës, me gjithë kundërshtimin e shoqatës enveriste shqiptare, ku jep një ndihmesë të shquar.

Në kuadër të saj, ndikon fuqishëm në opinionin politik euroatlantik për njohjen e UÇK si, jo terroriste por çlirimtare, dhe gjatë Luftës në Kosovë e ngre zërin për mos braktisjen e teritoreve shqiptare nga refugjatët nga Kosova, për vendosjen e tyre në Shqipëri, Maqedoni e Mal të Zi. Pas luftës, arrin që organizatat e UÇK e Kosovës, e Maqedonisë dhe e veteranëve shqiptarë të Kroacisë, të njihen nga organizata botërore dhe evropiane e veteranëve të Luftës.

Njëkohësisht ndihmon në realizimin e projektit të Konferencës së Gjenevës, mbështetur nga ministrja e jashtëm e Mishelin Kalmire, për paqtimin e Izraelit me palestinezët, për mosprodhimin dhe heqjen nga përdorimi minave antinjeri etj.

Ndër projektet e viteve të fundit, janë edhe ai për Memorialin e Vetëflijimit të shqiptarëve në shekuj për mbrojtjen e trojeve atdhetare, që do ngrihet në Borsh si dhe të memorialit të Pirros së Epirit shqiptar në Ascoli Satriano, Itali.

Porosia e përhershme e Astritit për shqiptarët ka qenë dhe është atdhedashuria, si çelës për të arritur objektivat tona kombëtare.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bedri Çoku dhe libri i tij “Përtej dhimbjes”

by

Ne Foto: Bedri Coku, autor i librit”Pertej Dhimbjes”

Nga Reshat KRIPA/

Këto ditë doli në qarkullim një vepër tjetër e mikut tonë Bedri Çoku, romani “Përtej dhimbjes”. Ç’ka dashur të thotë autori me këtë titull? Heroi i romanit, që praktikisht është vetë autori, pasi ka vuajtur pothuajse një çerek shekulli burg, papritur e sheh veten të lirë. Tani kohët kanë ndryshuar. Sistemi i tmerrshëm që e dënoi përjetësisht është shembur dhe populli gëzon ditët e para të lirisë. Por autori mediton. Mediton  rrugën nëpër të cilën ka kaluar, një rrugë të tmerrshme e mbuluar me ferra dhe gërxhe.       Ai kishte një pasion, një dëshirë të madhe për të shkruar. Donte të shkruante atë që mendonte, atë që ëndërronte. Por jetonte në një kohë kur çdo gjë ishte e ndaluar, kur nuk mund të shprehte atë që i buronte nga zemra e tij, nuk mund të shprehte mendimet e tij të lira, ndjenjat e shpirtit të tij të pastër. Jetonte në një kohë, ku sistemi totalitar politik mbyste mendimin e lirë që në lindjen e tij.

Ai nuk i përkiste atyre që talentin e vunë në shërbim të diktaturës, duke u shndërruar në lakej të tij. Ai i përkiste atyre që i rezistuan çuditërisht shtrëngimeve abstrakte në format nga më të ndryshmet, atyre që, megjithë masat shtrënguese, gjenin mënyrën për t’u shprehur, atyre që luftonin kundër nënshtrimit apo lirisë së dhunuar, atyre që nuk bënë kurrë art të imponuar, duke marrë me vete edhe pasojat. Kështu  ai nuk shkroi, me gjithë dëshirën e madhe që kishte. Ndonjëherë, atje në qelitë e errëta të burgut, i lindte dëshira për të shkruar. Dora i hidhte ato në letër. I lexonte dhe i rilexonte, ndonjëherë ia tregonte edhe ndonjë miku të ngushtë. Por vetëm kaq. Ato mbetën “Kangë të pakëndueme”, të cilat prisnin një ditë “me shpërthy dhe me u këndu pa frik e pa zori”.

Merita e tyre ishte se  këto vepra, mbajtën gjallë ndërgjegjen kombëtare të tyre, qoftë dhe si ushqim i ëndrrave më intime të individit se, një ditë,  ato do të bëheshin realitet. Ato frymëzonin dashurinë për kombin, që në atë varfëri shpirtërore ku e kishte katandisur sistemi, shqiptarët të gjenin veten duke pasuruar shpirtin me ndjenjën e së bukurës, urtësisë, dijes dhe mendimit të lirë.

Kështu ai heshti për një periudhë te gjatë dhe vetëm kur u krijuan kushtet për një krijimtari të lirë, pas përmbysjes së madhe, u ul dhe shkruajti ashtu siç ia diktonte zemra e tij dhe ja ku kemi një libër tjetër të këtij autori tashmë të njohur.

Lexoj rreshtat e këtij libri dhe në sy më ringjallen ato skena të dhimbshme nëpër të cilat kishte kaluar autori. Më del parasysh familja e tij dhe në mënyrë të veçantë nëna e tij heroinë që përballoi me dinjitet katër të burgosur, bashkëshortin  dhe tre djemt e saj, që përballoi 65 vjet burg të kryera prej tyre. Më del fëminia e autorit dhe shokët e tij të klasës, një pjesë e të cilëve e ruajtën miqësinë me të edhe pse ai ndodhej në kondita krejt të kundërta me ta. Më del dashuria e rinisë së tij që, si shumë të tjera të asaj periudhe, ishte një “mollë e ndalueme” dhe që u zëvendësua me një tjetër dashuri që do të krijonte një familje të shëndoshë. Më del optimizmi dhe përkushtimi i tij për ndërtimin e një Shqipërie të re, demokratike.

Duke lexuar librin, nëpërmjet  përshkrimeve  të  holla  të  penës  së  tij,  ndjen  një dridhje në zemër. Këtë dridhje e ndjen sepse të duket sikur vazhdon të jetosh në atë botë të zymtë të mbuluar nga dimri i tmerrshëm i quajtur komunizëm. E ndjen sepse të duket sikur vazhdon të jetosh i rrethuar nga burokratë të pështirë apo individë servilë, të shndërruar në kameleonë të neveritshëm, jeta e të cilëve ishte kufizuar vetëm në brohoritjet për liderin monstër. Këta tipa, këta “Njerëz të rinj” të sistemit socialist, nuk ishin tjetër veçse hiena që kërkonin të ushqeheshin deri edhe me kufomat e njerëzve të ndershëm.

Veprën e përshkron fund e krye një gjuhë dhe stil i sigurtë. Kjo tregon se autori, na del i plotë, i sigurtë në veten e tij. Përshkrimet e skenave të ndryshme janë një dëshmi e pjekurisë së tij artistike sa që të duket sikur ai ka vite që shkruan.

Duke lexuar veprën nuk ka se si të mos reagosh. Sot ende ne shohim pinjollët e atyre që kanë kryer krimet më të rënda të ngrenë veshët dhe të mburren me bëmat e zeza të prindërve të tyre. Por kjo nuk do të vazhdojë gjatë. Drita e së vërtetës më në fund do të sundojë mbi errësirën dhe, pavarësisht nëse do ta shijojë apo jo brezi i ynë, fëmijët tanë do të dijnë ta drejtojnë këtë vend në rrugën e duhur.

Mbajtur në takimin e zhvilluar për promovimin e librit “Përtej Dhimbjes” më 14 qershor 2013.

Historia e shkollës shqipe në Çamëri

by

Nga Blerina SADIKU*/

Më 23 korrik 1908, si pasojë e kryengritjes së turqve të rinj kundër regjimit tiranik të Sulltan Hamidit, në Perandorinë Osmane u shpall kushtetuta. Turqit e rinj bënë premtime të bujshme për vendosjen e lirive politike, kulturore, njohjen e barazisë dhe të drejtave të gjithë kombësive të Perandorisë. Atdhetarët shqiptarë nga Çamëria duke përfituar nga situata e krijuar filluan të hapnin shkolla shqipe dhe klube patriotike nëpër fshatrat dhe qytetet e Çamërisë. Zgjerimi dhe forcimi i lëvizjes për gjuhën, shkollën shqipe, si pjesë përbërëse e lëvizjes kombëtare, ndeshi përsëri në reagimin e kishës e klerit grek e të qarqeve nacionaliste greke Për të penguar lëvizjen kulturore shqiptare, Athina vuri në lëvizje të gjitha mjetet e saj propagandistike. Në këtë fushatë të egër të parët që u aktivizuan ishin krerët e kishës.

Kështu, për shembull, Mitropoliti i Paramithisë, Neofiti, nxiste të krishterët e fshatrave të Çamërisë të ngriheshin kundër shkollave shqipe të sapohapura dhe veprimtarëve shqiptarë që ishin dalluar për përhapjen e kulturës kombëtare e të shkollave shqipe. Hapjen e shkollave shqipe në Çamëri, Greqia e shihte si një tradhti të madhe ndaj shtetit helen dhe krishterimit. Në një letër që i dërgonte Patriarkut Ikumenik në Stamboll dhe mitropolitit të Athinës, në vitin 1909, vihej në dukje se “shkollat shqipe kishin tronditur bashkëjetesën mes të krishterëve dhe myslimanëve”.

Në këtë betejë kundër shkollave shqipe në Çamëri dhe shqiptarëve myslimanë u angazhua edhe shtypi grek. Gazeta “Agon” që dilte në Athinë e më pas në Janinë do të shkruante pas disa vjetësh për rolin që kishin marrë përsipër mitropolitët grekë dhe bandat greke për ta shuar me zjarr e hekur çdo përpjekje të shqiptarëve në përpjekjet e tyre për hapjen e shkollave shqipe: “Në vitet 1909-1912 Mitropoliti Spiridhon i Konicës dhe Jetotheu i Paramithisë kishin shkuar në krahinën e Çamërisë të shoqëruar me banda të armatosura”.

Pushtimi i Çamërisë nga forcat greke më 1913 dhe vendimi i Konferencës së Ambasadorëve në Londër për aneksimin e asaj krahine shqiptare Greqisë, shënoi një dramë të madhe për popullsinë shqiptare të kësaj krahine nën sundimin grek. Pakicës shqiptare në Greqi iu mohuan të gjitha të drejtat: politike, kulturore, madje iu mohua dhe e drejta e pronësisë. Ajo popullsi, së bashku dhe me komunitetin e hebrenjve, konsideroheshin nga qeveria greke si shtetas të padëshiruar të Greqisë.

Shqipëria më 27 dhjetor 1920 u bë anëtare e Lidhjes së Kombeve. Pas kësaj fati i Shqipërisë ishte në duart e Lidhjes së Kombeve. Në shtator 1921, përfaqësuesi i Britanisë parashtroi para Lidhjes së Kombeve problemin e mbrojtjes së minoriteteve. Deklarata siguronte mbrojtjen e plotë të gjithë banorëve pa dallime fetare, kombësie, race apo vendlindjeje. Pakicave, sipas kësaj deklarate që u aprovua, u garantohej lejimi i gjuhës amtare, të kishin institucionet arsimore, në të cilat të përdornin lirshëm gjuhën e tyre amtare. Të gjitha këto detyrime që shtronte deklarata e Lidhjes së Kombeve për minoritetet në shtetet kishte pakica të kombësive të huaja i firmosi sikryeministri i Greqisë ashtu edhe ai shqiptar dhe u angazhuan për mbrojtjen e pakicave. Qeveria shqiptare i përmbushi të gjitha angazhimet që shtronte Lidhja e Kombeve për pakicat greke që ishin në Shqipëri.

Në ndryshim nga Tirana, qeveria greke vazhdoi të njëjtat qëndrime ndaj pakicave shqiptare duke penguar si hapjen e shkollave shqipe, ashtu edhe të lirive të tjera për shqiptarët në Çamëri. Fëmijët shqiptarë vazhdonin të arsimoheshin vetëm në shkollat greke. Përfaqësuesit e Çamërisë në këtë kohë iu drejtuan Josef Avenollit, sekretarit të përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, me ankesën se qeveria greke nuk i respektonte angazhimet që kishte marrë. Po në këtë periudhë edhe përfaqësuesi i qeverisë shqiptare, Z. Mehdi Frashëri në Lidhjen e Kombeve ngriti zërin në atë forum të lartë ndërkombëtar duke deklaruar që shqiptarëve çamë të Çamërisë u mohoheshin të gjitha të drejtat nga qeveria greke dhe përballeshin me presione të dhunshme të bandave greke dhe administratës lokale greke.

Në atë kohë, megjithëse minoriteti grek në Shqipëri kishte më shumë se 70 shkolla greke, ajo insistonte pranë qeverisë shqiptare të hapte një shkollë greke në Himarë dhe rrethinat e saj. Athina paralajmëronte: nëse Tirana e plotëson këtë kërkesë, atëherë do të hapeshin shkollat shqipe në Çamëri. Qeveria shqiptare e miratoi kërkesën greke për hapjen e shkollës greke në Himarë në 12 qershor 1936. Fill pas këtij vendimi që mori qeveria shqiptare, Athina lejoi formalisht hapjen e shkollave shqipe në Çamëri. Por me pengesat që krijoi në administratën greke ato shkolla shqipe nuk u hapën asnjëherë.

Në këtë kohë, diktatura e Metaksait ushtronte një presion të madh mbi popullsinë shqiptare në Çamëri për t’i detyruar ata të largoheshin nga trojet e tyre: ai nxori një urdhëresë sipas së cilës të gjithë shtetasit greke nuk duhet të flisnin asnjë gjuhë tjetër, përveç greqishtes. Dhe në të njëjtën kohë u bëhej presion çamëve që kërkonin hapjen e shkollave shqipe: sipas autoriteteve, nëse donin mësim shqip, të shkonin diku tjetër, sepse nuk kishin vend në Greqi.

*Kumtesa e mbajtur në Universitetin e Millersville,në Pensilvani në prill 2011.