Kulture – Page 492 – Dielli

Filozofi që na fali Logjikën

February 13, 2013 by dgreca

Nga Arjan Th. Kallço/

Shpesh jemi mësuar që ta konsiderojmë filozofinë si mbretëreshën e shkencës, fakt që nuk ka asnjë dyshim, dhe ndodh që duke i dhënë kërë rol, harrojmë se e vetme dhe e shkëputur nga shkencat e tjera, do të ishte një mendim apo opinion abstrakt pa shpirt dhe pa imazhe të qarta dhe të prekshme. Ndoshta jemi mësuar që t’u referohemi gjithmonë klasikëve në shumë lexime dhe shkrime dhe shprehemi se ende nuk ka ardhur koha që t’i futemi punës për të kuptuar dhe shpjeguar filozofët e shekullit të kaluar. Një lloj ideje racionale që gjërat ët dekantojnë apo sa do i rezistojnë kohës. E shkuara e largët duket se i ka bazat e forta dhe të siguruara nga vazhdimësia e pasardhësve, ndërsa e shkuara e afërt është ende aty tek pret studime impenjuese që të dekodifikohet deri në detajet e saj më të himta. Koha që i ndan këto dy epoka është e gjatë, shumëshekullore, por nëse e kuptojmë drejt ka kaluar jo pak kohë edhe për shekullin modern të kaluar. Koha nuk është e njëjtë, shoqëria po ashtu, por kanë një gjë të përbashkët, njerëzimin dhe hapësirën e betejave të shkëlqyera të mendimeve dhe debateve lidhur me jetën. Ndonjëherë duket se duke lexuar klasikët grekë, ngjarjet zhvillohen në një të tashme historike dhe imazhet e debateve na ndjekim pas, pa i kapërcyer caqet e një civilizimi tepër të evoluar, por shumë prapa nga respekti dhe toleranca. Sot debatet me karakter politik kanë degjeneruar në zënka apo përleshje dyerve të parlamenteve dhe me një fjalor rrugaçërie të paparë, por debati filozofik vazhdon të mbetet po ai i hershmi në një përballje gjeniale mendimesh. Politika si një zanat interesash dhe inatesh pa asnjë vlerësim objektiv për vlerat e vërteta dhe kontributet vazhdon të mbetet në nivelin e të rëndomtës. Natyrisht kjo gjë pritet përderisa lojtarët në fushë i përkasin turmës pa formë dhe formim dhe jo elitës së vërtetë. Një prej filozofëve që e meriton vëmendjen tonë dhe që dha një kontribut të jashtëzakonshëm, logjika duhet të jetë primare në jetë, në filozofinë moderne është Ludwig Josef Johann Wittgenstein. Me origjinë gjermanike, madhështia e origjinës nuk të gënjen kurrë, lindi në vitin 1889 në Vienë. Ja cili është përcaktimi i ëikipedias për të: Filozof, mendimtar austriak, autor që dha kontributin kryesor në themelimin e logjikës dhe filozofisë së gjuhës. Vepra e tij Tractatus logico-philosophicus konsiderohet një prej veprave filozofike më të rëndësishme të ‘900. Do të mjaftonte ky përcaktim që ta kthenim vëmendjen tonë pikërisht tek logjika e palogjikë shqiptare dhe realiteti ynë i këtyre kohëve. So më shumë se kurrë kemi nevojë për një logjikë të ftohtë dhe të matur, reale dhe racionale, sepse punët siç po e shohim po shkojnë keq e më keq. Por do të kemi kohë të shkruajmë edhe për këtë logjike shqiptare, e ndotur edhe në nivel global, në artikuj të tjerë, pse jo edhe filozofikë. Po i kthehem lidhje së shkencave apo edhe lidhjeve të tyre me artin, si një shkencë sublime e shpirtit. Shkas bëhet historia e jetës së filozofit austriak që vazhdon ende sot të jetë i pranishëm në jetën tonë jo vetëm me filozofinë, por me pasionet e tjera të tij, mes të cilave muzika, për të na treguar se njeriu mbetet i tillë edhe pse lartësia e filozofit e ngre lart në tempullin e paprekshëm të gjenive dhe mendimtarëve botërorë. Faktet flasin se në kolegjin e Triadhës në Kembrixh, tek kisha e vogël në hyrje të tij, nderimi për njerëzit e mëdhenj nuk do të mungojë kurrë, ndodhen disa pllaka përkujtimore, apo statuja që na kujtojnë kontributet e vyera të Njutoni, Bekonit dhe të shumë të tjerëve. Sipas historikut të shkollës ajo u themelua nga Enriku i 8-të në vitin 1546 dhe mesa duket tradita do të vazhdojë rrugën e vet në homazhet dedikuar edhe Ludwig Wittgensteinit, një personazh thellësisht i paqetë. Tek pllaka shkruhet : Gjithmonë i përkushtuar me integritet të veçantë në gjurmimin e së vërtetës; vdiq në vitin 1951 në moshën 63 vjeçare. Një vepër tjetër që flet për lidhjet e tij me mqitë dhe bashkëkohësit më të shquar, Letrat 1911-1951, është kredoja e tij intelektuale, por edhe njerëzore. Po t’i hedhim një sy personave të cilëve u drejtohen letrat, është fat që korrespondeca të tilla janë ruajtur me skrupolozitet, do të shohim sesa të rëndësishme janë dëshmitë e këtyre lidhjeve. Russelli, Keynesi, Moore etj. janë në qendër të vëmendjes së filozofit dhe nuk mund të ndodhte ndryshe që të kishte figura të shpëlara politike apo ideologë të së keqes. Ja se çfarë i shkruan Russelli në përgjigjen e vet nga Londra, pas një vizite në Kinë në vitin 1921 ku pas disa lajmeve që lidhen me jetën e tij private se ishte martuar, se priste një fëmijë dhe se kishte blerë një shtëpi ku kishte futur mobiljet e tij, i thotë: Fëmija do të lindë ndoshta në shtratin tënd. Kishte shumë libra, si dhe shumë kuti dhe pako të dërguara nga studimet teknike të inxhinjerisë që nuk i kishe hapur kurrë. Nëse do të vish të na takosh, do të jap çdo libër të dëshirave të tua. Gjërat e tua vlejnë më shumë, sesa unë i pagova. Më tej në letërkëmbimet me Moorin zbulojmë interesat muzikore të tij dhe përgjgjia e tij se Shubertit është i jashtëzakonshëm, siç e kishte shprehur vetë Ludvigu. Në letërpërgjigjen e vet, disa ditë më vonë, filozofi shprehet se është mëkat që të mos dëgjosh Bruknerin. Një leksion tepër i çmuar për ne që të dimë të vlerësojmë njerëzit vërtet të mëdhenj të kombit, të gjitha sakrificat që kanë bërë në emër të tij dhe rrugën përmes së cilave kalon historia e vërtetë e një vendi, jashtë frymës utilitariste të çastit.

ME MARGARITA XHEPEN, AKTOREN E 150 ROLEVE NE TEATER E MBI 30 ROLEVE NE KINEMATOGRAFI

February 13, 2013 by dgreca

Nga Albert HABAZAJ/ studiues, kritik letrar/

Aktorja e madhe shqiptare Margarita Xhepa, Artiste e Popullit me mbi 150 role në teatër dhe me mbi 30 role në kinematografi ka shkëlqyer si ajo me lojën e saj që lëviz në tone lirike e dramatike, me një fjalë artistike të përcjellë shpesh mes intonacionesh poetike dhe të shqiptuar me emocion. Margaritari Margarita Xhepa është një figurë enciklopedike shqiptare, me rrezatim ballkanik e më gjerë ; është një nga ikonat e artit dramatik, që mishëroi disa figura grash e nënash, ku spikat loja e natyrës emocionale, me ndjenjë , rëndom elegjiake, siç e portretizon edhe prof. Josif Papagjoni.

Ofelinë , Klean, Lenën e Çehovit, Ledi Milfordin, Sheljan, Dafinën, Nënën e Doruntinës, Zyrakën, Shanon e famshme, Lenën, pianisten, nënën te “Dora e ngrohtë ”, Hekubën etj., artdashësi ynë i ka njohur nëpërmjet të madhes trëndafilore Margarita Xhepa, që thonë se po ngjitet tek 80vjet, ndërsa për ne ajo është aty te rreth 40 vjeçe.Fjala ime si drejtues i Bibliotekës “ Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës për prezantimin e librit “ Margarita Xhepa- Artiste e Popullit” shkruar me dashuri e profesionalizëm nga Angjelina Xhara Papalilo:Qysh të enjten e 8 shtatorit të vitit 2011, më merr në telefon, jo pa gëzim të shfaqshëm në imazh, shkrimtarja sentimentale dhe gazetarja rrebele Zenepe Çekrezi Luka duke më dhënë lajmin e bukur se një libër me vesë prilli i ra n ë dorë. Të hënën e 12 shtatorit, aty nga ora 17.00, më fton për një kafe te “Kushta” në Skelë. Shkoj, se e kisha mbyllur dhe orarin zyrtar dhe nuk kisha ndonjë angazhim dëshiror, për të cilat, me gjithë vërejtjet që ka, familja nuk mërzitet, përkundrazi ndihet bukur mirë. Mikesha ime e vjetër, idealistja, seriozja, realistja Zenepe Luka më jep këtë libër të Engjëllores për Lulen e Bukur Shqiptare. Dhe ja si rrjedhin kulluar gjërat e dobishme, të bukura, të mira…Ç’paralele, që ngjan si metaforë! Fondacioni “Nermin Vlora Falaschi” me Bibliotekën “ Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës, më 28 dhjetor 2011 prezantojnë simbolikën më domethënëse të Nerminit: MARGARITA XHEPËN!

Oh! Sa i lulëzuar ndihem në shpirt! Faleminderit Zenepe Luka që di ta veshë pikën mbi i e të vlerësosh Margarita Xhepën atje ku duhet dhe ashtu si duhet, të paktën shpirtërisht në trajtën sipërore dhe thelbin deri në bërthamë!

Faleminderit zotëri rektor i universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës Prof. Albert Qarri, që more qetësinë e myzeqarit, thellësinë e detit e madhështinë e malit dhe nga kjo kjo pirosti gati mitike di të çelësh Portën e Nderimit në institucionin e lartë arsimor që ti drejton, për ata që i japin hijeshi nderimit dhe me këto veprime fisnike që zotëri, ti bën institucionit supet i ngrihen!

Lidhja e Nermin Vlora Falaschit, Ambasadore e Kombit Shqiptar me plakun e Vlorës dhe Shqipërinë tashmë dihet botërisht. Amaneti i saj: “Dua të prehem fizikisht në Kaninë, në tokën e të parëve të mi” është i veçantë e kuptimplotë për këdo që ndër deje i qarkullon gjak fisniku. Nermin ndërroijetë më 28 nëntor 2004 dhe më 6 korrik 2005 në vorrezat e qytezës historike të Kaninës, në vazo u varros me hirin e dritës humane universale me bërthamë ismailqemaliane, bashkë me jetën e saj Renzo Falaschi, ambassador i përjetshëm i Italisë, që e donte Shqipërinë po aq sa Nerminin në trajtën e dinjitetit. Rastësi kombëtarisht e bukur? Simbolikë nerminisht fisnike apo ashtu rridhte uji nga damari i të parëve? ( Falmëni mirëkuptimshëm për ndonjë të folme dialektore që e përdor për qëllimin pozitivisht të lartë, çelur nga bërthama diellore e Nerminit!)

Ju lutem, kush nuk e ka njohur atë Bukuri( me gërma të mëdha shtypi e gërma të arta shpirti, po e cilësoj, shikojeni tek ai porttret vendosur në kolonën e Bibliotekës dhe pastaj hidhni një sy këtej nga Margarita. Mos u tundoni, mos u hutoni, por binduni se Nermini dhe Margarita janë motra lindur nga Drita!

O miq të Mirësisë!

“Rita”…’Rita”…Zëri i ëmbël i nënë Maries përhapej si violinë në gjithë mëhallën- na rrëfen Angjelina qytetare historinë fëminore të jetimes qysh 9 vjeçe. Bëhet fjalë për një jehonë të fillimviteve ’50 të shekullit XX. Margarita ishte si raki manaferre në qelqe…Ndërsa nëpragshekullinXXI, kur çmimi më dinjitoz i shekullit për botën e artit dhe të kulturës mbriti fatmirësisht edhe në këtë Shqipërizën tonë e pikërisht në Tiranë, mendoj se nuk vlen aq shumë që Margarita Xhepa u nderua me Diskun e Artë, por sinqerisht shpreh se qe Disku i Artë që u fisnikërua më shumë me floririn e shpirtit të Margarita Xhepës. Gati gjysmë shekulli nga atëherë e sot plot 61 vjet në art dhe në monografinë e shkruar me gërma të ngrohta dashurie nga Angjelina Xhara Papalilo, e shtrenjta jonë Margarita Xhepa na shqafet si Nënëmadhja myzeqare, labe, malësore, shqiptare, ballkanike, mesdhetare e eurpiane. Shikojeni në basorelievin e gjallë në lëvizje në krahë të ikonave shqiponja e thëllëza të globit të kinemasë, të artit, të letrave, fjalës së bukur dhe muzikës shqiptare si Drita Pelingu, Tinka Kurti, Irini Qirjaqi, Roza Anagnosti, Marjana Kondi, Yllka Mujo, Kozeta Zavalani, Pavlina Mani, Marjeta Ljarja, Elvira Diamanti, Tefta Radi, Lumturi Blloshmi, Vitore Sallakut,Edi Luarasi, Hatiqet Bendo, Dhorkë Orgocka, Hajrie Rondo, Mimika Luca, Besa Imami, Luiza Xhuvani, Xhuljeta Kulla, Lavdie Gjika, Vaçe Zela apo Marie Logoreci, Nina Mula, Anika Take apo dhe Shenjtorja Nënë Tereza, apo në krah të dragojve Naim Frashëri, Kadri Roshi, Sandër Prosi, Kujtim Spahivogli, Sulejman Pitarka, Ndrek Luca, Piro Mani, Rikard Ljarja, Birçe Hasko, Mirush Kabashi, Skënder Sallaku, Guljem Radoja, Timo Flloko, Agim Shuke, Albert Verria, Robert Ndrenika, Petrit Malaj, Demir Hyskja, Reshat Arbana, Dhimitër Orgocka, Bujar Kapexhiu, Mevlan Shanaj, Bujar Lako, pëllumb Kulla e plot yje të tjerë. S’di pse m’u kujtuan vargjet e Agnes Gonxhe Bojaxhiut te “ Himni i jetës”:”Jeta është shans, kape./Jeta është bukuri, adhuroje./ Jeta është bekim, shijoje./ Jeta është ëndërr, bëje realitet./ Jeta është sfidë, përballoje./ Jeta është detyrë, kryeje!” Apo jo professor Qarri?! U thashë që parë mos u tundoni të mendoheni gjatë nëse janë apo jo motra Nermini me Margaritën, sepse edhe vetë ju jeni bindur që ato janë motra shpirti, por, për çudi, unë tani po tundohem vetë dhe mendoj kush ka ka lindur më parë bukuria apo Margarita? Kush është çelur më parë lulja apo Rita? Kush ka lindur më parë fisnikëria apo Margarita? Kush ka çelur më parë dashuria apo Margarita? A e din ipse? Sipas autores Angjelina Xhara Papalilo për Margaritën “Tango baraz me dashuri” Po ashtu mendoj: nuk e di kush ka lindur më parë Margarita apo Bujaria? A e dini pse? Më 26 dhjetor, pra dy ditë më parë, me një grup miqsh, isha në Dhërmi e vura një lule nderimi te varri i shqiptarit të madh europian Petro Marko, në kujtim të 20 vjetorit të vdekjes së tij. Rastisi që takova një mikun tim Levzat Kamaj, 51 vjeç, ish oficer në Himarë. Pas homazhit pimë një kafe e një raki te klubi sipër e ra biseda për librin e Angjelinës kushtuar Margaritës. Qeshi miku im e më tha: “A e di ti, Berti që Margarita Xhepa më ka dhënë bukë?” E mora si metaforë thënien e tij, në drejtim të ushqimit artistik dhe edukimit estetik që ndikon e madhja Margaritë te njerëzit. Levzati më sqaroi:“Ishte viti 1987. Në Vuno luhej filmi” Gurët e shtëpisë time” me regjisor dhimitër Anagnostin që s’ka shokë. Ushtarët tanë vinin pa aguar nga reparti, lëviznin natën për të mos u parë nga populli, se krijohej imazh i keq në popull, nga që ushtarët tanë plotësonin për filmin sfondin e ushtrisë italiane . dhe uniforma e ushtarëve tanë qe përshtatur përkatësisht siç i duhej Mjeshtrit të Madh Anagnosti. Shkoj në menxë- thotë levzati me origjinë nga Brati, e kërkoj diçka për të ngrënë. –S’ka-më thotë zonja matanë sportelit të kuzhinës. U ula në një tavolinë ku ishin tre shokë, që pinin kafe e fërnet. U integrova me ta. Mbas pak vjen një Bukuri Magjike: –Më fal, ju ishit ai oficeri që kërkuat diçka për të ngrënë? –Po- i them.- Unë kaq kam, merre- dhe zgjati dorën e ngrohtë, që m’u duk si dora e nënës time. Një copë bukë me djathë e mbështjellë u hap në tavolinën tonë dhe e ndamë me shokët. Kaq kam. U bëftë mirë- dhe iku si ëmbëlsi e shenjtëruar. M’u duk si një lule e freskët rënë nga shporta e yjeve prej maleve të vetëtimës në ato brigje joniane që sapo aguan. Ajo ishte Margarita Xhepa. Pra, artistja e madhe, nëse më lejohet ta perifrazoj me një varg të Kozeta Zavalanit, kjo Margaritë” përqafuar me diellin dhe detin” është edhe bukëdhënë.

Dhe interesant! Sa shikon Margaritën e bukur me sy ngjyrë deti fillon të përkundet edhe “ninulla” e mallit për Shqipërinë.

…ku mbështetet bukuria e portretit të saj njerëzor?

Te meraku që nënat shqiptare edhe në gjumë mendojnë për fëmijët? Te diamantet e skenës shqiptare që prodhon shpirti artistik i Margaritës me Ofelinë nga “Hamleti” shekspirian, në krah të Naim Frashërit të parikthyeshëm te tjetërkush? Me Klean e mahnitshme ezopiane? Me rolet nga Çehov, Artur Miler, Lope de Vega, Breht, Ibsen, Shiler apo margaritaret shqiptare në krah të Sandër Prosit, Besa Imamit, Kadri Roshit, Lazër Filipit, Kujtim Spahivoglit, Drita Pelingut, Edi Luarasit, Violeta Manushit, Tinka Kurtit, Violeta Manushit, Manushaqe Qenanit, Reshat Arbanës e plot yjeve të tjerë nga bota e artit deri te i biri Ndriçim Xhepa.

Më bënë përshtypje dy vargje të të paharruarit Din Mehmeti:”…të mbrohem nga gjarpërinjtë,/ e nga njerëzit të mbrohem” por m’u kujtua, duke lexuar këtë libër të bukur në çdo faqe, edhe një fjalë e urtë mbledhur nga dr. Jonuz Tafaj:”Qingji i butë pin dy nana por thonë se qingji i fortë pin 12 nana”. Pra, nganjëherë,kur nuk i arrihet qëllimit me butësi e mirësjellje e nuk ka ndonjë dëm, apo cenohet dinjiteti, duhet provuar dhe forca.Doni të dinikush është shfaqur në Shqipëri më përpara margaritari si perlë apo Margarita si shpirt?Lexoni librin e Angjelina Xhara Papalilos “Margarita Xhepa Artiste e Popullit” dhe do ta kuptoni duke më dhënë dhe mua të drejtë…

*Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” VLORË, ALBANIA

Shenim: Libri ndodhet edhe en Biblioteken e Vatres, i dhuruar nga autorja Agjelina Xhara

PËRJETËSIA E NDJENJËS SHQIPTARE

February 12, 2013 by dgreca

(Eduard M. Dilo, Vargu në përjetësi, Amanda Edit, Bukuresht, 2013)

Nga Baki Ymeri/Bukuresht/

Poeti është mbret, ndërsa sintagma e Mëhill Velajt, “Bota më së miri lexohet në shpirtin e poetëve”,është motoja me të cilën hapet antologjia e dytë e Eduard Dilos nga New Yorku. Libri del konform idesë paradisavjeçare të Mardena Kelmendit nga Italia, duke patur për këshilltar editorial Vitore Stefa Lekën. Në Kuadrin e parathënies, autori i kësaj vepre thekson: Para nesh kemi një album të ri poetik që vjen në duart e lexuesit me krijues moshash të ndryshme, nga të gjitha viset shqiptare, duke përfshirë autorë të njohur dhe të panjohur nga trojet tona etnike, si dhe nga bijtë e shqipes të shpërndarë an’e kënd globit. Një vepër e re duket e bukur po qe se mbart në gjirin e saj shumë mall, dashuri, patriotizëm.

Në kuadër të kësaj vepre të re ballafaqohemi me vargje të një ndjeshmërie të ëmbël për nënat tona si krijesat më të shtrenjta në botë. Këtu defilojnë vargje kushtuar dashurisë, si një ndjenjë e bukur që e përlind botën. Në këtë kontekst nuk mungojnë as vargjet për Shqipërinë tonë në 101 vjetorin e Pavarësisës së Saj, dhe as subjekte tjera atraktive dhe interesante. Antologjia respektive, duke respektuar kriteriumet e moshës, prezanton poetë të talentuar, mjeshtër të penës, mendimtarë dhe atdhetarë të mrekullueshëm, si i mirënjohuri Prof. Vangjush Ziko, apo mjeshtri i shquar i lirikës erotike dhe sarkastike, Kalosh Çeliku, poeti i stinëve, Ramiz Kuqi, Ismet Hasani nga Suedia, Rashit Gashi, Ali M. Lajçi, Sadbere Gagica, Ramadan Asllani, Shahadije Lohaj dhe Hasnije Beqiri, nga Kosova, Silva Tërnava nga Zelanda e Re, Anna Hoxha, Arben Dulaj, Jani M. Duda, dhe poetesha më e re që i jep bukuri, ëmbëlsi dhe freski vargut të saj, është vogëlushja nëntëvjeçare, Altina Zeqiri.

Duke shfletuar faqet e “Vargut në përjetësi”, ka shansin të përfshihesh edhe vetë në të, dhe të bëhesh njësh me botën e brendshme të poetëve. Kështusoj e gjen vetëveten ndër vargje, gjen ëmbëlsinë e gjuhës sonë, e konsideruar nga rilindësita tanë si “Gjuha e Perëndive.” Vargjet e poetëve janë të freskëta, të brishta, të ëmbla, impressive, të bukura e gurgulluese si ujërat e pastra e të ëmbla të bjeshkëve tona. Janë vargje zemre me meditime magjike dhe margaritarë që të sjellin kthjelltësi mendimi, të mbeten në kujtesë dhe të shoqërojnë kudo që të shkonsh.

Vangjush Thoma Zikou lind në qytetin e Korçës në vitin 1931, ku kreu dhe arsimin e mesëm. Arsimin e lartë për letërsi e bëri pranë Institutit të Letërsisë “M. Gorki” në Moskë. Punoi si mësues i letërsisë pranë gjimnazit “Raqi Qirinxhi” dhe si pedagog i letërsisë dhe i gjuhës ruse në Universitetin “Fan Noli” në Korçë. Shkruan poezi,dramë dhe perkthen nga gjuha ruse. Vëllimin e parë me poezi dhe dramën e parë i botoi në vitin 1959. Është kryesisht një poet lirik. Poezia e tij dallohet për lirizmin meditativ me ngjyrime filozofike. Drama e tij ka natyrë psikologjike. Ai i është përkushtuar gjithashtu përkthimit të poezisë lirike ruse. Ka botuar përmbledhje të veçanta të poezive të Pushkinit, Eseninit, Eftushenkos si dhe Antologjinë e Lirikës Ruse (katër vellime), ku ka përfshirë rreth peseqind poezi të më shumë se treqind poetëve rusë që nga fillimi i shekullit të tetëmbëdhjete gjer në fund të shekullit të njëzetë.

Është autor i një sërë studimesh, eseshë dhe skicash letrare, si dhe bashkautor tekstesh të letërsisë. Ka marrë pjesë aktive në jetën kulturore dhe letrare të rrethit të Korçës dhe në ndihmë të talenteve të reja dhe ka qënë aktivizuar në botimin e disa revistave periodike kulturore. I është dhënë Urdhëri “Naim Frasheri”i klasit të parë dhe “Kurora e Krijimtarisë 2006” nga Klubi Letrar “Bota e Re” për krijimtarine e tij letrare. Që prej shtatorit të vitit 2004 jeton në Kanada pranë femijëve të tij. Në faqet e kësaj antologjie, Vangjush Ziko defilon me poezitë Kam fluturuar. Gdhihem dhe ngrysem, Krahët e mi, Shtëpia e vjetër, Ikona jote, Gjerdani yt, Më zgjoi pulëbardhë e Noes. Autori fluturon gjithandej në botë, porsi një engjëll: “Kam fluturuar në re dhe përmbi re./
Kam fluturuar kur dielli lind dhe hëna fle./
Kam fluturuar nga kontinenti në kontinent,/
Nga mall’ i vjetër në mall’ i ri që po më pret./
Kam fluturuar me krahë ëndrre dhe dashurie./
Kam fluturuar mbi shpinë brenge dhe xhelozie./
Kam rrëshqitur dhe jam zvarritur si hidhërimi../.
Mbi gurë të varrit më gdhendni krahët e fluturimit.”

Sipas kriteriumeve të moshës pason Rashit A. Gashi nga Kosova. Pas bio-bibliografisë autori vjen me poezitë “S’u durova pa të kujtuar”, me kujtimet vijnë vërdallë, si valëdeti valë e valë, kur plisi i bardhë të kishte hije, e mikpritja e bujaria, me traditat e shqiptarit. „Në ballë të vendit kur ti rrije,/ Plisi i bardhë të kishte hije,/ Duke qeshur e duke folur”, me fjalë të urta e fjalë burrërie, atmosferën e freskoje, i hareshëm dhe gazmor, me atë plis të bardhë në ballë, mendjendritur si malësor, i buzëqeshur dhe krenar. Interesante janë edhe poezitë „Refugjati”,„Vajtimi i motrës binjake”, kur „Pa ty drita më bëhet terr,/ Edhe vera më bëhet dimër,/ Për mua lulet më s’kanë erë”, etj. Ismet Hasani, autor i librit „Urti poetike”, zbret në shtypshkronjën e Bukureshtit nga brigjet nordike të Suedisë me poezitë „Gjuhën shqipe mos e harroni”, „Suedia, vendlindja ime e dytë”, „Fjalë të mençura” dhe „Lavdi”, ku parakalojnë valët e jetës me brenga, përgëzime, mallëngjime e shqetsime, nostalgjia ndaj vendlindjes, urtia popullore etj.

Ramiz Kuqi me banim në Norvegji, vjen nga Kotlinë të Kaçanikut, autor i disa librave (shqip, suedisht, anglisht), dhe magjistër i gjuhës dhe letërsisë shqipe. Është njëri nga poetët më të frymëzuar të diasporës shqiptare. Meditim nate, Kjo muzë (që vjen e trishtë në kopsht, për të mbjellur dredhëza), Udhëve të mërgimit (me ëndrrat që më tundin si lundrën nëpër valë), Monolog (i fushëbetejave me fjalë), Do vijë nata (me shi e me erë në sytë e mi), Kur bie nata (bredh nëpër qiellin e atdheut, kur vdes e sërish ringjallem, sepse jeta është këngë), janë disa nga margaritarët e frymëzimit të tij, prezente në këtë vepër. Pason Kalosh Çeliku, autor i një numri të konsideruar veprash letrare, që shkëlqen me vargje erotike, satirike dhe humoristike, shkrimtar i shquar dhe kryeredaktor i revistës “Stili 97”. Ja disa nga titujt e poemave të tij: Protestë në Shtëpinë Publike, Rebelimi, Nata pa Hënë, Pagjumësi, Dritare kah Dielli, Mesditë, Dardha Gorrice, Çafkë, mos ma prek vargun, Konferencë kombëtare etj.

Ali M. Lajçi vjen nga Peja e Dardanisë. Personalitet krijues letrar e poliedrik. Shkruan poezi dhe prozë, për të rritur dhe për fëmijë. Deri tash ka botuar këto vepra poetike: 1996 – “Mashtrimet e shevarit”, poezi për të rritur; 2000 – “Dhelpra flet me bisht”, poezi për fëmijë; 2005 – “Pranvera ma fali një vetull”, poezi për fëmijë; 2007– “ Këmisha e diellit”, poezi për të rritur, “Merrja pak etje”. Me profesion është avokat, jeton dhe vepron në Pejë. Gjethi i klorofiltë, sipas tij, luan me puhinë dhe puthet me diellin. Impresionuese janë vargjet Me frymë rebelë/ kemi rrënuar sarajet prej kashte/ kolonë pas kolone vinin/ sjellësit e absurdit,/ babai ia kishte vu gjoksin bjeshkës. // Me hapa rebelë/ Kemi marrë në sy rrugët/ Edhe për ta thyer qafën/ Në akullin mbi Tokë Kosovë/…/ Babai ia kishte vu gjoksin bjeshkës/ Nëna ia kishte vu Hënës/ Shaminë e shapuar mbi kokë// Unë i numëroja kolonat/ Që vinin njëra pas tjetrës/ Duke menduar në forcën time/ për rrënimin e absurdit rë tyre,/ Babai ia kishte vu gjoksin bjeshkës”.

Jani Duda vjen nga Sheperi i Zagorisë. U lind në vitin 1955. I dalluar që në vegjëli për vjershat të cilat i krijonte ashtu thjeshtë e bukur dhe i këndonte mbështetur në tabanin e traditën e familjes, të gjithe këngëtarë. Ka mbaruar shkollën e mesme me rezultate të shkëlqyera. Nndërkohë, për arsye biografike nuk iu dha e drejta të vazhdonte më tej. Emigroi me ndryshimet e sistemit, fillimisht në Greqi, kurse tani jeton familjarisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Shkruan kujtime për vendlindjen dhe kohën e shkuar, për vizita familiare e përgëzime gjatë kremteve fetare e kombëtare. Shkruan për Çajupin që e lexon me admirim, duke kujtuar një botë tjetër me njerëz të sinqertë, që ndihmonin njëri-tjetrin. “S’mbaronin vizitat/ Në festa e gëzime/ Askush s’te ndërhynte/ Në jetën intime/ Ishin zemër bardhë/ Të mençur të zgjuar/ Po tani ç’po ndodh vallë? Sheh njerëz të ftohtë/ Me kokën menjanë/ Edhe njëri-tjetrit/ Hile ia kanë/ Miletit të shkretë i iku gëzimi/ Se kudo që shkonte/ Ishte sigurimi”. Pasojnë disa poema të gjata për të liqtë, për lakrorin pranë burimit etj.

Ramadan Asllani u lind në Smirë të Vitisë, më 1957. Studioi Gjuhën dhe Letërsinë Shqipe, dhe kreu magjistraturën në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. Profesor, gazetar, redactor dhe autor i veprave “Pranverë ilire“, “Avdyl Dura me bashkëluftëtarë për Shqipërinë Etnike“, Bardhok Kaçaku –kujtime dhe dëshmi“, “Dr. Tefik Idrizi”, “Kohë të serta“, “Fadil A. Berisha“, “Hasan Remniku – luftëtar për etninë shqiptare“. Ka edhe disa vepra në dorëshkrim: prozë e poezi. Jeton dhe krijon në Ferizaj. Është një nga poetët më të frymëzuar të kësaj antologjie. Zotërojnë subjektet meditative, patriotike dhe, pse jo, edhe erotike: “Nuk doja t’i prisja flokët e shprishura/ Ku kisha përkëdheliet e dashurisë:/ Duar e buzë e shtrëngim të ashpër/ T’m’i shkelte në tokë kush mundet// Nuk doja t’i laja sytë e ngjyrosur/ Që kishin përjetuar pikturën lakuriq/ As ndonjë cuk-cuk buze me e pa buzëkuq/ Në kopshtin trupor të mbretëreshës// Nuk do të doja të lahesha heeej/ T’i laj puthjet e prekjet dashurore/ As majat e kënaqësive epshore/ Të mëkatoj dua edhe në vdeksha!”

Duke respektuar kriteriumet e moshës, defilon Eduard M. Dilo, poet dhe publicist. U lind më 1958 në Sheper të Zagorisë. Rrjedh nga një familje intelektuale e cila gjatë diktaturës komuniste　u　persekutua　në mënyrë　barbare. Babai i tij, Margarit Ilia Dilo, ka kryer studimet në Universitetin e Athinës (1936). Ai ishte nxënës i shkollës Amerikane, ndaj edhe u burgos e syrgjynos gjatë diktaturës staliniste të Enver Hoxhës. Me ardhjen në pushtet të komunistëve, të njëjtin fat e përjetuan edhe familjarët e tjerë. Edi është nip i patriotit dhe gjuhëtarit erudit Ilia Dilo Sheperi, si dhe i Pano Xhamballos dhe Jani Dilos, të　cilët luftuan　për Shqiptarë të　lirë　në një Shqipëri　të lirë. Ka kryer me skarifica të mëdha gjimnazin në Gjirokastër, Tiranë dhe Fier, pasi e përjashtonin për arësye të biografisë. Më vonë e përfundoi shkollën e mesme ekonomike në Fier, pa shkëputje nga puna, ndërsa më vonë mbaroi Institutin dyvjeçar Globe　Institut Tecnology në New York. Është bashkautor i librave “Zemra Prindërore” dhe “Diloiada”, autor i antologjisë “Kështjella e ëndrrave”, i përfshirë me poezi edhe në disa antologji tjera. Ka botuar shkrime të ndryshme, duke bashkëpunuar edhe me revistat elektronike Zemra Shqiptare, Tribuna shqiptare, Forumi Shqiptar etj. Vëllimi i tij i parë mban titullin “Shpirt i trazuar” (2010). Aktualisht jeton me familjen në SHBA. Është anëtar i bordit të “Vatrës” në Shtetet e Bashkuara të Amerikës prej dhjete vitesh, dhe anëtar i Lidhjes së Shoqatës së Shkrimtarëve 　Shqiptaro-Amerikanë. Shkruan për engjëj, për diellin e lirisë, për hijeshitë e pranverës, për heronjtë e Kosovës, për arrdhmërinë kombëtare, për jetën, për ëndrrat mërgimtare dhe Bashkimin Kombëtar. Sipas tij, “Kur zemra rreh vetëm për Atdhe/ S’ka përkulje, kompromise e hile”.

Arben Dulaj u lind në Fier më 2 Gusht 1961. Rrjedh nga një familje patriotike. Ka mbaruar 8 vjeçaren në Levan të Fierit dhe shkollën e mesme Industriale në Fier. Në poezitë e tij me vlera të pakontestueshme, përveç imagjinatës, është i theksuar sinqeriteti, humanizmi, dashuria ndaj njeriut dhe ndjenja patriotike. Kohëve të fundit, Arbeni jeton dhe krijon në Jaksonville, Florida. Në spektrin e vargjeve të tij, autori i beson Zotit dhe drejtësisë, dritës së diturisë, vendlindjes dhe atdhedashurisë, gjakut dhe trashëgimisë, bashkimit dhe vëllazërisë, humanizmit dhe dashurisë, tolerancës dhe çiltërsisë, dhe jo vetëm kaq. Sipas tij, respekti, sinqeriteti dhe trimëria, mençuria, durimi dhe bujaria, besa shqiptare, urtësia dhe lumturia, janë veti primordial të ekzistencës sonë në botë. Pasojnë vargje tjera mbi Zotin e Qiellit e të Tokës, mbi burimet që krijojnë lumenj e liqenj ku jeta gjallëron, mbi botën e yjeve e të lashtësisë sonë, mbi osmanllinjtë që në emër të Allahut vrisnin, përdhunonin, rrëmbenin e digjnin, mbi barbarët e tjerë që tentonin ta zhduknin nga faqja e dheut shqiptarinë. “Nga mali Tomorrit dua të hedh vetëtimat e mija,/ Dhe ta marrë vesh gjithë bota mbarë,/ Se unë jam Zeusi, zëri i së Vërtetës,/ Drita juaj jam unë, Zeusi Shqiptar.”

Shahadete Lohaj u lind më 1965 në Shkup, ku ka kryer dy klasë të shkollës fillore. Me shpërnguljen e familjes në Ferizaj, ka vazhduar dhe mbaruar tetëvjeçaren. Si nxënëse e　shkollës së mesme është marrë me veprimtari atdhetare, e cila dënohet me tri vjet burgim. Pas kryerjes së　 burgut, Shahadia mbaroi shkollën e mesme dhe regjistrohet në ish-Shkollën e Lartë Teknike në Ferizaj. Për dy provime komitetlinjtë e atëhershëm ia ndërpresin të drejtën për studime – si “e papërshtatshme politikisht”. Në vitet e nëntëdhjeta regjistroi studimet në Degën e Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe në Fakultetin e Filologjisë e Universitetit të Prishtinës. Më 1997, policia serbe kërkoi për ta arrestuar me një proces gjyqësor në Ferizaj, me akuzën “Ndihmë Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës”. Atë vit, Gjykata serbe në Prishtinë e dënoi me dy vjet burgim në mungesë, e cila detyrohet t’i ndërpres studimet, duke qëndruar ilegalisht në Prishtinë dhe Tiranë. Më 1999, kur u çlirua Kosova, Shahadia kthehet në Kosovë, ku edhe i përfundoi studimet më 2002. Ajo tani është mësimdhënëse e gjuhës dhe e letërsisë shqiptare në shkollën fillore “Gjon Sereqi” të Ferizajt, ku edhe jeton me familje. Është lexuese e pasionuar, por edhe krijuese e një lirike të rrallë, që mund të hasim te brezi i poeteshave të Kosovës. Ka të botuar librin poetik “Ëndrrat për Atdheun” (2009), duke patur në dorëshkrim edhe një vëllimin tjetër poetik. Lutjet tona (me zjarrin e përflakur dhe avujt e dashurisë), Duart e Mëmëdheut (që e kafshonin shekujt e robërisë), Liri e leckosur, Melodi e heshtur (ditiramb për invalidët e luftës), Dhelindje, Eja mere nusen nga Kosova, janë disa nga titujt e poemave të saj të përjetësuara në faqet e kësaj antologjie.

Hasnije Beqiri u lind në Prishtinë vitin 1976 qysh në femijëri u mëkua dhe edukua me dashurinë e pa kufishme, si për Dardaninë që vuante nën zgjedhën e pushtimit jugosllav, po aq dhe me dashurinë për Amën Shqipëri. Qysh në bangat e shkollës filloi të shkruante dhe të recitonte poezi të bukura. Çdo gjë në ambientin ku rritej dhe edukohej, përbënte një material edukimi dhe subjekt për të shkruar. Shkrimet e asaj kohe i rrëmbeu zjarri i luftës, por pasioni është pasion, talenti është talent, dhe si e tillë Hasnija nuk e braktisi penën e frymëzuar të saj. Falë këtyre cilësive, ajo është pjesë e kësaj Antologjie me krijimet e saj, sa të bukura, po aq edhe patriotike e mbresëlënëse. Sipas Eduard Dilos, Hasnija shkruan me ndjenjë dhe me një dashuri të pakufishme për gjithçka që ka aromë shqiptare. Shkruan me qartësi dhe bindshmëri për çdo gjë, vragu i saj duke u shndërruar në një sentiment të veçantë. Sa për ilustrim po japim strofën e pare të poezisë Sofra dhe vargun e fundit: “Në sofrën po gatuaja duke përzier lotët me miell/ Edhe pse buka bëhet nga misri./ Në vend të ujit me lotët përzija këtë miell./ Po shiu i qiellit, s’më çonte dot në qiell./…/ Ç‘vlerë kanë ardhjet e mia nëse s’do ishin pritjet tua?!”

Silva Ternava u lind në Fushë Kosovë dhe kreu studimet në Universitetin Pedagogjik të Prishtinës. Është rritur në një familje me taban të fortë patriotik, ku qysh në djep është mëkuar me dashurinë e zjarrtë për Kosovën e pushtuar. Qysh e vogël ishte e dhënë shumë pas tregimeve e këngëve të trimërisë, që duke i dëgjuar të risin sigurinë, krenarinë në vetvete dhe të bëjnë të ndjehesh e fortë dhe e denjë për vendin ku ke lindur. Ashtu e urtë nga natyra, Silva merr lapsin qysh fëmijë dhe nis të shkruajë poezitë e para. Shkruante dhe dërgonte për botim në gazetat dhe revistat e kohës. Ka botuar te “Kosovarja”, “Zëri i Rinisë ” dhe revista të tjera. Letrat dhe shkrimet e saj janë mirëpritur dhe vlerësuar në atë kohë, e shumë prej tyre janë lexuar dhe në emisionet e ndryshme të Radio Prishtinës. Ësht fituese e disa çmimeve dhe pllakave muzikore që jepeshin si stimulim. Në moshën 17 vjeçare shkruan romanin e pabotuar kurrë, sepse dorëshkrimi i këtij libri, së bashku me shumë fletore tjera të mbushura me poezi e tregime, i rrëmbeu flaka e luftës. Tani vjen në rradhët e poetëve, me një debutim dinjitoz. Poezitë e saj pëlqehen nga lexuesi dhe ka vlerësime shumë inkurajuese, sidomos te Zemra Shqiptare. Jeton me familjen e saj si refugjate në New Zeland, me një zjarr dhe mall e dashuri të pashuar për Kosovën ku e ka shpirtin e saj. Është e martuar, ka dy fëmijë dhe ëndërron kohën kur të kthehet e të punojë e jetojë në Atdhe. Zonja Ternava defolon në faqet e Vargut në përjetësi me poezitë Dëbora e lagjes sime, Fëmijët e lagjes, Anita, Nëna ime, Amaneti i fundit, Vapë në Prishtinë, Udhëtimi në përjetësi (Kushtuar viktimave të Himarës) etj.

Sadbere Gagica u lind në Gjilan. Shkollën fillore dhe të mesmen e ndoqi në qytetin e lindjes, për të cilin ajo ruan edhe sot kujtimet më të bukura të jetës së saj. I kujton ato me nostalgji edhe sot. Belbëzimet e para poetike i ka bërë kur ishte nxënëse e shkollës fillore. Lexonte me pasion të veçantë shkrimet e Ali Huruglicës, Hysen Këqikut e shumë të tjerëve. Ka një varg shkrimesh letrare, kryesisht poezi për të rritur, të cilat kjo krijuese ëndërron t i botojë një ditë. Autorja vjen para opinonit me poezinë „Ëndrrat i vishja me fustan të kuq”, kur „Një trëndafil ia veja mbi veshë/ Fshehurazi ia kafshoja natës buzët/ Në Kopshtin e dashurisë Ti/ Personazh lirik/ Në shtrat kthehesha me buzëqeshjen tënde/ Brenda tërë margaritarë”, apo: „Si flutur ndalesha mbi buzët tua/ E sot/ Qytet kujtimesh/ Stinë e gdhendur/ Në fjalë vargu/ Çdo ditë më kafshon me dhembje/ Një përmallim i tretur”. „Fjalori i buzëve” është një poezi tjetër e frymëzuar (ku malli djeg e loti pikon), apo poema „E shpirtin e arnoj me ëndrra”: S’më ndal asnjë uragan drej cakut tim/ Vrapoj me orën që plisin e shekujve ledhaton/ Udhëve të përmendoreve nga një lule vë/ Koha bart plagë mall lot mbi kurriz/ E shpirtin arnoj me ëndrra/ Në guacën e vetmisë/ Në qiell shoh pëllumba të bardhë/ Që fluturojnë trungut të Ilirisë”. Mund të thotë kush se nuk kanë vlera, frymëzime dhe imagjinatë, autorët e kërij albumi poetik?

Altina Zeqiri, sipas Eduard Dilos, ndoshta është sot poetja më e re në letërsinë shqipe. E thjeshtë, e bukur, e qeshur, me çiltërsinë e sinqeritetin e një fëmije, ajo vjen për herë të pare para opinionit me vargjet e saj. Është e lindur në Gjilan (2003), në një familje shumë patriotike, ku Nëna qysh në djep, kur i këndonte ninulat e saj, së bashku me qumështin i mëkonte edhe dashurinë për Kosovën që sapo kishte gëzuar Lirinë. E lindur poete, e apasionuar pas këngëve, librave, lapsit e fletoreve, qysh në fëmijëri filloi të mësojë, të shkruajë e të lexojë. E sot kjo vajzë e talentuar, e lindur poete, na dhuron poezi, lexon romane, është nxenëse e shkëlqyer dhe ëndërron të bëhet poete. Poezitë e saj kanë një rrjedhë tërheqëse. Në gjirin e tyre shpaloset aq bukur dashuria për Gjuhën Shqipe, për prindërit, për të vëllain, për shoqet dhe mësuesën. Kjo lule e bukur, sipas Edit, është një gonxhe trendafili e sapo çelur, dhe një zbukurim i faqeve të kësaj Antologjie. Edhe Ana Xh. Hoxha, me të cilën e përmbyllim shkrim, prezente në faqet e fundit të këtij libri, është poete e re dhe e talentuar. Shkruan me një ndjeshmëri karakteristike, si për Atdheun, poashtu edhe për dashurinë dhe gjithçka që e rrethon dhe është e bukur.. Shkruan për erën që e mbyti vetminë, për hijeshinë e vezullimit të yjeve në qiell, për paqen e botës, për dashurinë dhe tradhëtinë, për shpirtin dhe vlerat e tij, për ëndrrat plot mistere dhe imazhet që përjetuam. Jeton dhe krijon në SHBA

“Vatra e shqiptarëve të Amerikës”, një film me vlera të veçanta

February 12, 2013 by dgreca

Ilia Terpini dhe Anxhelina Xhara , në një dokumentar mbresëlënës per VATREN

Nga Baxhul Merkaj/Kritik Arti

Si studiues e kritik arti, jam marrë me elitën e artit shqiptar. Por këto ditë më bëri shumë përshtypje filmi dokumentar ”Vatra e shqiptarëve të Amerikës”. Këto emocione e mbresa me shtynë që të hedh këto pak rreshta për kontributin e shqiptarëve të Amerikës në këto 100 vite të saj. Tejmeritori Fan Noli dhe mendjendrituri Konica ishin në qendër të këtij dokumentari të xhiruar me mjaft kulturë nga Mjeshtri i madh i artit, Ilia Terpini, dhe skenariste Anxhelina Xhara. Mjeshtri Terpini, pas nje kontributi dhe nje eksperience mjaft të pasur në këtë gjini të artit kinematografik si kineast, por dhe si regjisor i filmave dokumentare, ka dhënë një kontribut të vyer për një kohë të gjatë. Si i tille ka një karrierë artistike mbi 40 vjet, ku ka xhiruar 26 filma artistik si drejtor fotografie dhe mbi 60 filma dokumentar si regjisor i tyre si “Një vizite ne Athine”: Dashuria e një zonjë franceze për Shqipërinë, ”Mbresa nga Turqia”, ”Parisi”, ”Brukseli”, ”Baleti shqiptar ne kështjellën e Hamletit”, Shoqata Albanopulli ne Paris”, ”Marseja etj.Po mjeshtri i artit, Ilia Terpini, ka rrënjë të thella në art, pasi babai i tij, anëtar i shoqatës “Vatra”, në bandën kombëtare “Vatra”, por edhe kur erdhi në Shqipëri dha një kontribut të çmuar si mësues dhe atdhetar. Petro Ilia Terpini, pasi hapi shkollën e parë shqipe në fshatin Hoçisht për këto kontribute që kurse ishte gjalle ju dha titulli me i larte “Urdhri i Flamuri” por edhe me tej meritoi dekoratën e lartë “Urdhri për patriotizëm”. Edhe skenaristja Anxhelina Xhara Papalilo, me një eksperiencë të pasur si skenariste e filmave dokumentare kishte në shoqatën “Vatra” njerëzit më të dashur të saj. I bashkoi te dy këta artiste dashuria e tejskajshme për shqiptarët e Amerikës që realizuan këtë film tej te arrire në këtë 100-vjetor të pavarësisë.

Salla e kinemasë “Millenium” ne Tirane e mbushur plot e përplot me artiste kineastë, studiues, intelektual te të gjitha fushave. Këta artdashës ndoqën me mjaft interes kuadrot e filmit qe te rrëmbente me mënyrën e tregimit te ngrohte, emocional dhe profesional për historinë e “Vatres” shoqatës me te madhe ne diaspore, shoqatës me jetëgjatësi shekullore. Filmi te çon ne mënyrë magjike ne Amerikën dje dhe ne Amerikën sot.. Turmat e vizitoreve te sotshëm alternuar me turmat e emigranteve te dikurshëm qe vinin me ëndrrën e madhe për një jetë më të mirë, një gjetje e bukur, emocionale, qe te trondiste me detaje sugjestionuese për shqiptaret e par qe shkelen ne Amerikën e lirë. Te mbetet ne kujtese kënga e një kitaristi buzë oqeanit ne statujën e lirisë. Me pas vazhdon njohja me dy figurat korifenj te “Vatrës”, Fan Noli e Faik Konica, me detaje aq jetësore, si shkallet e shtëpisë se Nolit apo rruga e Bostonit, ku Konica u shfaq me kostum kombëtar. Vete “Vatra” me zjarr është përdorur në mënyrë dramaturgjike, si një detaj i bukur figurativ e dramaturgjik për te kaluar ne çastet kulmore te historisë së shoqatës qe nga themelimi i saj. Me mitingjet madhështore te protestave ne qytet kryesore Amerikane me Parasqevi Qirjazi ne krye me mbledhjen e ndihmave qe do te mundësonin realizimin e detyrave te mëdha te vatrës, si qeveri ne mërgim, mbështetjen e qeverise te kongresit të Lushnjës etj. Gjate gjithë filmit kishte një harmonizim te plote te tekstit, figurës e muzikës. Nuk munguan edhe zërat e mrekullueshëm te Nolit e Konicës, i pari në fjalën e tij ne konferencën e Gjenevës apo ndihmesën e patrioteve te tjerë të shquar si Dr. Turtulli apo Mehmet Konica, i dyti me fjalën e tij në anglisht nga Uashingtoni kundër pushtimit te Shqipërisë nga Italia fashiste. Për realizimin e këtij filmi një ndihmese te madhe ka dhënë kryetari i “Vatrës”, Gjon Bucaj dhe ish-kryetari i “Vatrës” për një kohë shume te gjate Agim Karagjozi njeri me virtyte patriotike. Kryesia e “Vatrës”, vuri ne dispozicion te gjithë arkivin e saj, një material shumë i pasur nëpërmjet edhe te gazetës “Dielli” ku një ndihmesë të çmuar ka dhënë editori Dalip Greca. Kjo gazetë ka qenë yll ndriçues për mbarë emigrantët e asaj kohe. Filmi, nëpërmjet episodeve te ndryshme, tregon se si Fan Noli dhe Konica munden të bashkojnë të gjitha shoqatat e krijuara nëpër qytete të ndryshme të Amerikës, në një të vetme dhe krijoi ”Vatrën”. Ndihmës të madhe dha poetja e talentuar Ilirjana Sulkuqi, e cila i priti realizuesit e këtij filmi me një dashuri të madhe, gjithashtu, një punë të palodhur ka bërë dhe konsulli shqiptar ne New York, Dritan Mishto. Gjithashtu, një ndihmesë për filmin ka dhënë dhe ish-punonjësi i Kinostudios Arben Faber, në Boston. Ne gjakun e këtyre emigranteve ziente malli për atdheun. Regjisori i filmit, Ilia Terpini, duke ndenjur me ore te tera ne ishullin muze ne Neë York, gjeti materiale te asaj kohe, si pasaportën e një gruaje shqiptare shkruar shqip, e cila ndodheshe ne muze. Kuadrot e filmit na çojnë në një stende ku operatori i filmit Zhani Terpini zbuloi këpucët e një fëmije shqiptar të shkruar “Albania”. Ky operator vjen nga një përvojë artistike, e cila ka xhiruar filma të tillë: “I kudondodhuri”, ”Blloku”, ”Marseja”, ”Dita e fundit”, etj., dhe ka marrë pjesë në disa festivale si në Gjermani, Greqi, Itali, dhe është vlerësuar me çmim në festivalin e filmit në Tiranë. Kuadrot e xhiruar nga drejtori i fotografisë, Zhani Terpini, na sjellin Amerikën me pranë brenda nesh. Nuk mund të lë pa përmendur bisedën e bërë me mjeshtrin e madh të artit, Ilia Terpini. Është pikërisht ky kineast dhe regjisor, veprimtaria e vyer e të cilit është futur në librin tim “Personalitete elitare të artit shqiptar”, botuar para pak kohësh. Ai është rreshtuar në këtë libër krahas artisteve me të mëdhenj të kombit shqiptare. Ilia Terpini me ka folur me mall për kujtimet për babanë e tij, i cili kishte jetuar dhe punuar ne Amerike ne gjirin e “Vatrës”. Petro Terpini, babai i regjisorit Ilia Terpini, jetoi 91 vjet dhe në çdo takim fliste për aktivitetin e madhe të shoqatës “Vatra”ai ishte pjesëtar i bandës muzikore kombëtare “Vatra” dhe fotografia e bandës muzikore ndodhet në familjen e Ilias. Para 2-vjetësh, ky patriot u vlerësua, përveç medaljeve dhe dekoratave që kishte marrë, qyteti i Korçës i dha titullin “Qytetar nderi i qarkut të Korçës”. Regjisori Ilia Terpini dhe skenaristja Anxhelina Xhara te dy kanë pasur dëshirë që këtë film ta bënin qysh në vitin 1993. Por ja që tashmë në këtë kohë u realizua ëndrra e tyre. Regjisori Terpini arriti qe Brenda 47 min te tregoje periudhën 100-vjeçare të shoqatës “Vatra”. Shikuesi mori emocione te veçanta dhe informacion te plote edhe nga intervistat e shkurtra tepër shprehëse nga studiues, historian si Dr. Prof. Beqir Meta, konsulenti i filmit historian, Luan Malltezi, drejtor i muzeut kombëtar Tirane, gazetari i zërit të Amerikës, Ilir Konomi, historian Neritan Ceka, Dr. Ana Kohe apo të afërm të vatranëve filmi është i realizuar profesionalisht dhe te emocionon. Një intervistues ka ne dore një fotografi te thjeshte dhe thotë se të afërmit e tij shiten shtëpinë në Amerikë për të ardhur ne luftën e Vlorës, në 1920 kur “Vatra” dërgoi 250 vullnetaret e saj ne Shqipëri. Dhe me pas shton se ky gjest fatkeqësisht nuk mund te përsëritet ne ditët tona. Kur e pyeta skenaristen e filmit se çfarë mesazhi kryesor keni sjell në këtë film m’u përgjigj: Kol Tromara, ishte kryetar i “Vatrës” ka bere tekstin e këngës patriotike dua me shume Shqipërinë, sot duhet të ndryshoj koha e foljes duhet ta duam pak me shume Shqipërinë. Prej kësaj, vijnë të mira të mëdha për të gjithë në shqiptaret, pa dallim feje besimi e ideje… ide e arte e rilindësve të mëdhenj që vatranët e zjarrte patriote të “Vatrës” e bënë realitet duke mbrojtur Shqipërinë nga copëtimi i Shqipërisë që rrezikonte deri në mosekzistencën e Shqipërisë së sotme. Ndërsa regjisori i filmit mjeshtri i madh Ilia Terpini shton ky film ka nisur te realizohet si ide para 20-vjetësh. Bashkë me skenaristen Anxhelinen që ka pasur gjyshin e saj Kristaq Koco ne banden “Vatra”, sikurse dhe unë babanë Petro Terpini, i kemi propozuar projektin tone për dokumentarin, Antoni At ”Thanas dhe filmi mbeti për mungese të mbështetjes financiare dhe ja erdhi çasti i 100-vjetorit te “Vatres” që përkoi me 100 vjetorin e pavarësisë qe te realizohet. Një ndihme te madhe ka dhënë muzeu historik kombëtar, muzeu i pavarësisë “Vlora”, Mësonjëtorja, biblioteka Kombëtare Tirane, biblioteka Korçë etj. Me interes është dhënë në film përkushtimi i Presidenti amerikan, Ëillson, i cili beri qe Shqipëria te mos copëtohej. Gjesti i mbi 250 shqiptareve qe lanë shtëpitë, punën, dollarët dhe erdhën në luftën e Vlorës ishte i madh. Ilia Terpini, bashke me regjisorin Maharrem Fejzo xhiruan filmin “Guna përmbi tela”, ku sekuencat e tij u përdorën në këtë film me sukses. Kuadrot e papërsëritshme janë ato ku nipi i babait të Ilias mban në dorë flautin e gjyshit të tij të cilin ai e kishte sjelle nga Bostoni. Gjithashtu, mbyllja e filmit jepet me himnin e “Vatrës”, drejtuar nga mjeshtri Zhani Ciko. Ky episode jepet bashkë me hyrjen në Vlorën e çliruar ku banda muzikore “Vatra” ekzekuton këngën “Vlora” te kompozuar nga Thoma Nasi dirigjent i Vatrës me tekst të Ali Asllanit. Për Vlerësimin e filmit mund te përmendim fjalët e bukura te artistes se madhe nderit të kombit Drita Pelingu, Margarita Xhepes, Tinka Kurti, Reshat Arbanes, Teodor Lacos, Robert Ndrenikes, Raimonda Bulkut, Saimir Kumbaros, Kujtim Gjonajt, Petrit Rukes ku e vlerësuan maksimalisht realizimin tepër profesional te këtij filmi. Nuk mund te le pa përmendur komponentët e tjerë te filmit si muzika funksionale e kompozitorit Thoma Gaqi dhe Gerti Druga, Regjisorin e montazhit Lulzim Sula, spikerin e talentuar Xhelil Aliu, te cilët si një ansamble plotësuan me se miri realizimin e këtij filmi. Ky film i realizuar artistikisht renditet krahas filmave me te mire te vitit.

Diaspora Shqiptare dhe “Fjala e Lirë” në 15 vjetorin e saj

February 12, 2013 by dgreca

Nga Vilhelme Vranari Haxhiraj

U bë shkak ditëlindja e Fjalës së Lirë, e cila sot është e brishtë, si një vashëz e re 15 vjeçare, me ëndrrat dhe shpresat e një adoleshenteje, por bënë punë që u përkasin të moshuarëve. Nuk më pëlqen t’i uroj 100 vjet jetë asaj reviste që u bë tribuna e mendimit dhe fjalës së lirë, që deri dje ishte burgosur brenda mendjeve të mykura. Revistës “Fjala e Lirë”i uroj jetë të suksesshme në përjetësi! Jeho Përjetësisht, o Fjalë e Dëlirë, e Ëmbël Shqipe! Ky përvjetor i mikes sonë Fjala e Lirë, më bëri që të shprehja dëshirën time si më poshtë…

Shqipëria ndër kohëra ka mbartur, ka nxjerrë dhe do të dalin prej saj figura të spikatura dhe të ndritura në fusha të ndryshme të jetës. Në fushën e hartimit të fjalorit shqip, përhapjes së gjuhës dhe shkollave shqipe, si dhe fillimeve të letërsisë sonë kombëtare, vlera të mëdha ka Rilindja jonë Kombëtare, e cila përgatiti terrenin dhe ka qenë Prologu i Pavarësisë Kombëtare. Klubet dhe shoqëritë atdhetare shqiptare të themeluara në mërgim, të drejtuara nga intelektualët më në zë shqiptarë, duke shpërndarë abetaren shqipe në të gjithë vendin, hodhën themelet e tempullit të dijes, si udhërrëfyes dhe udhëheqës të së ardhmes sonë kombëtare. Kjo lëvizje kulturore, me nismë në vatrat e nxehta, ku jetonin e vepronin shqiptarët e ditur e mëmëdhetarë si në: Stamboll, Rumani, Bullgari, Kalabri, Sh.BA, Greqi, Australi e në shumë shtete të Evropës Qëndrore dhe Perëndimore, arritën ta bëjnë të njohur çështjen shqiptare. Hapja e shkollave shqipe në të gjithë vendin zgjoi e rriti ndërgjegjen dhe dashurinë për tokën e të parëve, historinë, traditën, si dhe kulturën e të gjithë bashkëkombasve brenda apo jashtë kufijëve. Pas Luftës së Dytë Botërore, edhe pse ekzistonin dhe vazhdonin aktivitetin këto vatra kulturore, politika e dyerve të mbyllura në diktaturën komuniste heshti, madje shpesh herë u akuzuan si tradhëtarë të kombit gjithë ata që e vazhduan traditën e bukur të Rilindasve.

Duhej përmbysja e sistemit diktatorial, që shqiptarët e emigracionit të vjetër dhe të ri, ndoqën, rinisën, apo nisën nga A-ja një punë të madhe me median, si vazhdues të rilindësve tanë. Pushteti i medias së lirë ka vlera të jashtëzakonshme për një komb që përqafon rrugën e zhvillimit. Veç ripërtritjes së atyre ekzistuese, u çelën mjaftë media të reja, virtuale apo gazeta dhe revista të shkruara, sidomos jashtë vendit, të cilat nuk janë nën influencën e asnjë force politike. Ato i shërbejnë kombit pa interes vetjak, duke shpalosur kulturën, historinë, traditën dhe situatat e shkuara që përjetuam, situatën aktuale të një tranzicioni të tejzgjatur e premisat-dilema që kanë lindur si përgjegjësi morale, qytetare dhe kombëtare për të gjithë intelektualët shqiptarë në çdo kënd të globit ku jetojnë dhe punojnë. Ata shërbejnë dhe janë Ambasadorë të Shqipërisë të paemëruar nga shteti, janë vetemëruar dhe përzgjedhur nga bashkëpunëtorët apo lexuesit e panumërt, në saj të ndërgjegjes që i udhëheq për të thënë të vërtetën e mohuar apo të lënë në harreesë mbi Shqipërinë dhe shqiptarët.

Çdo komb ka elitat e veta. Asnjë elitë nuk ka brirë, as e ka të shkruar në ballë. Elita del natyrshëm, nuk emërohet e nuk drejtohet nga askush, por me intelekt, vullnet, profesionalizëm dhe punë, mendimi i saj i avancuar, ndiqet apo përkrahet nga të gjithë. Natyrisht të gjithë ata që punojnë dhe pasqyrojnë arritjet, mbajnë qëndrim kritikë ndaj mosarritjeve, apo ndaj gjithçkaje që bëhet keq, në këtë mënyrë ndihmojnë çështjen kombëtare shqiptare. Këto janë vlerat e vërteta intelektule, të cilat kanë nevojë për një falendereim, për një mirënjohje, për një ftesë nga organet përkatëse administrative dhe të publikohen për gjithçka që bëjnë në favor të vendit të tyre. Një veprim i tillë do të rriste autoritetin e Shqipërisë në botë, si komb që di të vlerësojë intelektualët. Nuk duhet të harrojmë se ata janë emigrantë që përqafuan kulturën, kushtet e zhvillimit dhe iu përshtatën qytetarisë evropiane, amerikane etje. Asnjë emigrant nuk e gjeti rrugën të shtruar me dafina, ndaj puna që bëjnë për vendin e tyre, duke u rrëmbyer kohën problemeve familjare, është sakrificë sublime. Kjo punë e pashpërblyer, të paemëruar nga asnjë institucion shtetëror, i ka bërë ata jo vetëm të jenë vetvetja, dikushi, por i kanë treguar botës se shqiptarët janë njerëz të vlerave. Natyrisht duke punuar në fusha të ndryshme, secili prej tyre jep një apo më tepër vlera të ndryshme, por gjithmonë në favor të Shqipërisë.

Mes këtyre mediave për punën e mrekullueshme që bëjnë, do të përmendja disa prej tyre që kanë shmangur urrejtjen dhe nxitjen e hakmarrjes, por reflektojnë kulturë, dije dhe vëllazërim si: “Fjala e Lirë”, “Albania News”, “Dielli”, “Illyria”, “Bota e Gruas shqiptare”, “Tribuna Shqiptare”, “Gazeta Kritika”, “Albanezul/Shqiptari”, “Rrënjët”, “Fjala Arbëreshe”, “Vatra Arbëreshe”, “Zemra Shqiptare”, “Voal”, “Dituria”, “Forumi Shqiptar” dhe disa media tjera të rëndësishme.

Propozim!

Të nderuar, miq, lexues dhe bashkëpunëtorë të mediave në emigracion, krijues dhe studiues, kritikë dhe analistë brenda dhe jashtë vendit! Bota nuk i ka heronjtë apo njerëzit e shquar dhe i krijon, kurse ne i kemi dhe i lëmë në harresë, ose i ngremë në piedestal pas vdekjes. Duke parë se antivlera në tërësi ka mbuluar vlerat reale, ku vlerësohen me fushata në bazë miqësie dhe partiake. Vlera nuk matet nga sasia, por nga cilësia e vlerave intelektuale që i shërbejnë kombit, shoqërisë dhe edukatës sonë. Mediat e sipërpërmendura që punojnë në emigracion nuk janë fluide, as abstrakte. Ato drejtohen nga stafe të formuara në bazë shoqërie dhe atdhetarie dhe po japin vlera maksimale. Jam e mendimit që intelektualët e shquar që veprojnë vullnetarisht në emigracion për njohjen e historisë, kulturës dhe vlerave kombëtare, të vlerësohen, në këtë vit me të cilin nis 100 vjetori i dytë i Pavarsisë. Po ju paraqes një kërkesë që intelektualët e shquar sipas listës dhe vlerave të secilit, t’i propozohet Ministrisë së Kulturës të vlerësohen gjatë këtij viti:

1. Fatmir Terziu, Botues dhe drejtor i revistës prestigjioze Akademia “Fjala e Lirë” dhe “Albania News”, si intelektual i shquar që e ka vendosur veten mes personaliteteve botërore në fushën e kritikës, kinematografisë, publicistikës, botimit dhe shkrimtar mjaftë i talentuar në disa gjini, i vlerësuar me disa çmime kombëtare dhe ndërkombëtare, që jeton dhe punon si Akademik në Londër, mendoj të vlerësohet me Urdhërin “Naim Frashëri” i Artë

2. Baki Ymeri, kryeredaktor i revistave “Shqiptari” dhe “Kosovoa”, poet, përkthyes dhe publicist, që me shumë kurajo, vullnet dhe dinjitet vazhdon punën e rilindësve të dikurshëm të Shoqërisë“Drita” në Bukuresht, i çmuar nga mbarë bota shqiptare, meriton një vlerësim të veçantë.

3. Dalip Greca, kr/redaktor i Gazetës “Dielli”, publicist, ShBA.

4. Gëzim Marku, drejtor i revistës “Zemra Shqiptare”, Angli

5. Ajet Nuro, drejtor i Tribuna Shqiptare, publicist, Kanada.

6. Ruben Avxhiu, drejtor i Gazetës “Illyria”, publicist, Sh.BA.

7. Kozeta Zylo, poete, publiciste, ka hapur shkollë shqipe dhe televizion shqip ShB.A.

8. Hasan Aliaj, publicist, drejtor i gazetës “Rrënjët”, Itali

9. Elida Buçpapaj,poete, publiciste dhe drejtuese e “Voal”, Zvicër

10.Sedulla Zendeli Daja, hartues i katër fjalorëve shqip-suedisht dhe suedisht-shqip, si dhe i një gramatike dhe fjalori për fëmijë, Suedi

11.Ermira Babamusta, botuese e gazetës “Prishtina News” (via Prishtinë-Londër-New York)

12.Vasil Qesari, gazetar i TV Francë, publicist dhe fotograf i talentuar

13. Sokol Demaku, botues i revistës “Dituria”në Suedi

P. S. Si individë me vlera të rralla publicistike në mbrojtje të çështjes kombëtare veçoj: Prof. Dr Eshref Ymeri, Dr. Vedat Shehu dhe Prof. Dr. Rasim Bebo.