Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909
Koncerti Gala i Përvitshëm dedikuar Pavarësisë së Republikës së Kosovës dhe muzikës së mirëfilltë Shqiptare!
Në këtë vit epik së bashku me ju festojme për të 6-ën herë në mënyrë dinjitoze, duke e shndëruar kështu këtë ngjarje në simbol të ruajtjes së vlerave dhe traditës sonë!
Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/
Ajo njihet si ndër këngëtaret shqiptare me zërin më të veçantë dhe më të fuqishëm që kemi pasur deri sot. Frymëzim për shumë gjenerata pas saj, Nexhmije Pagarusha është lindur më 7 maj të vitit 1933 në fshatin Pagarushë afër Malishevës.
“Mbretëresha e Muzikës Shqiptare”, mori famë në Shqipëri dhe në vendet fqinje, në sajë të vokalit të saj të veçantë prej sopranoje. Pagarusha ndoqi shkollën e muzikës në Beograd dhe nisi karrierën e këngëtares në vitin 1948, në valët e Radio Prishtinës. Artin e këndimit e lëvroi për 4 dekada në disa zhanre: muzikën folklorike, klasike, si edhe duke interpretuar në opera.
Kënga që gëzon më shumë popullaritet në repertorin e saj është “Baresha”, e cila është vlerësuar me çmime të shumta. Koncerti i mbramë i Pagarushës u mbajt në vitin 1984, në Sarajevë. Bashkëlidhur, fotografi (negativ) të vizitës së Pagarushës në Liceun Artistik “Jordan Misja”, më prill 1971.
(10 shkurt 1867 – 7 shkurt 1941)
83 vjet më parë, më 7 shkurt 1941, ndërroi jetë gjuhëtari, historiani dhe arsimtari i devotshëm, Mati Logoreci.
Mati Logoreci lindi më 10 shkurt 1867 në Shkodër, qytetin me tradita dhe qendër tregtare të kohës. Mësimet e para i mori në vendlindje. Për katër vjet ndoqi Kolegjin Saverian të qytetit, duke nxënë kështu njohuri lidhur me ekonominë dhe tregtinë.
Në moshë fare të re punoi si shegert në shoqërinë tregtare të familjes Parruca, të emigruar asokohe në Itali. Pas kësaj detyre, u dërgua si llogaritar në Trieste, ku kreu njëkohësisht edhe studimet për pedagogji, një pasion i tij. Në atë përiudhë Logoreci u njoh me shkrimet e Jeronim de Radës, Dora d’Istrias, Zef Serembes e të tjerë. Rënia në kontakt me botimet e përkohshme të Sofjes, Bukureshtit dhe Stambollit, sidomos me ato të vëllezërve Frashëri, Pashko Vasës dhe Zef Jubanit, ishte një tjetër periudhë e rëndësishme për Logorecin.
Pas kthimit në atdhe në vitin 1889, shfaqi entuziazëm në zhvillimin e arsimit. Logoreci ndërmori nismën për hapjen e shkollës së parë shqipe në Kosovë. Kjo ndodhi në Prizren, ku me përkushtimin e mësuesit shembullor, ai edukoi brezat e rinj. Ky kontribut u shtri edhe gjetkë në veri.
Në nëntor 1907 nisi botimin në Trieste të gazetës “Dashamiri”, bazuar në alfabetin e njohur asokohe si “Agimi”. Gazeta nuk pati jetëgjatësi.
Në vitin 1908, Logoreci së bashku me Ndre Mjedën mori pjesë në Kongresin e Manastirit si përfaqësues i shoqërisë “Agimi”. Po atë vit, së bashku me Lazër Mjedën, të vëllanë e poetit Ndre Mjeda, organizoi një shkollë nate shqipe në Shkodër. Në vitin 1911, ai botoi një tekst shkollor për historinë e lashtë me titull “Ndolliina historijet t’motshme”, i cili përmblidhte historinë e lashtë të Ilirisë, Maqedonisë dhe Epirit si dhe përfshinte një vështrim mbi Egjiptin dhe Greqinë e lashtë.
Më vonë, pas shpalljes së pavarësisë, shërbeu si mësues në Tiranë, ndërsa në vitin 1916 u emërua si funksionar për arsimin në Shkodër, kohë që përkon edhe me anëtarësimin e tij tek “Komisia Letrare Shqype”.
Statura e Logorecit u rrit shpejt dhe ai u lidh me studiues të shquar të gjuhës e të historisë sonë në trevat shqiptare e jashtë tyre, duke këmbyer mendime e materiale për probleme të gjuhës shqipe. Përveç miqësisë me Mjedën, ai kishte lidhje edhe me prof. dr. Aleksandër Xhuvanin, Norbert Joklin, Nikolla Ivanajn, Luigj Gurakuqin, Gjergj Fishtën, etj.
Më 1920 përfaqësoi Shkodrën në Kongresin e Lushnjës. Nga viti 1922 deri në vitin 1923 shërbeu si sekretar i përgjithshëm në Ministrinë e Arsimit dhe iu kushtua arsimit derisa doli në pension në vitin 1930. Në vitet 20, ai botoi edhe tekste të tjera shkollore, mes të cilave “Historija e përgjithshëme”, Shkodër 1924, ku spikat një prirje e lehtë letrare e gjuhësore. Logoreci është shquar si purist i gjuhës së dialektit të Shqipërisë së Veriut.
Por edhe në pesion, ai nuk ndali së menduari për të mirën e përgjithshme të shqiptarëve. Mati Logoreci iu kthye botimit të një gazete të re, “Drita”, numri i parë i së cilës doli më 28 nëntor 1936, në 24 vjetorin e pavarësisë, dhe zgjati deri në vitin 1939. “Drita” ishte gazeta më e madhe shqiptare në vitet para Luftës së Dytë Botërore me një tirazh prej 4 mijë kopjesh. Mati Logoreci ishte tepër i lidhur me gazetën. Ai i redaktoi vetë nëntëdhjetë e tre numrat e parë deri më 23 mars 1937.
Mati Logoreci vdiq në Tiranë më 7 shkurt 1941. Atij iu dha titulli “Mësues i Popullit” me rastin e 100-vjetorit të hapjes së shkollës së parë shqipe. Në nderim të figurës së tij, rrugë dhe shkolla mbajnë emrin e tij. Ato janë:
Rruga “Mati Logoreci” – Tiranë
Shkolla “Mati Logoreci” – Shkodër
Shkolla “Mati Logoreci” – Prizren
—Administratori
Marrë nga “Mid’hat Abdyl Frashëri”
Albert Vataj/
Vaçe Zela, kumbimi i zërit që vazhdon të na magjeps.
Të gjithë ikin një ditë, ashtu siç zgjolli dhjetë vite më parë, e magjishmja e traditës sonë të këngës, Vaçe Zela. Ajo që mbetet pas është çfarë do të skaliste me shkronja përjetësie shkëlqimimin prej ylli të veprës, atë sublimitet të shpirtshëm që ju mëkua gjeneratës si një ambroz perëndish.
Zërit që u “peshua me flori” i’u këputën kodrat, por kumbimi që përshkoi kohën, si një jehonë eterne mbeti ashtu e pezullt në ëndjen tonë për gjithmonshmëri të të përjetuarit të intepretimit të Vaçe Zelës si këngëtare, si lartësim i atij talenti që ndezi në ovacione frenetike, salla koncertesh e tubime të këngës, brenda dhe jashtë vendit.
Dhjetë vite më parë, në orën 01:00 të mëngjesit të asaj të enjte të datës 6 shkurt 2014, u shua në një spital në Basel të Zvicrës, pas një sëmundjeje të gjatë, Vaçe Zela.
Kishte shterruar së frymuari kumbimi i një zëri që mahniti një brez të tërë dhe ngasi në grishje gjeneratën që pasoi të artistëve. Me zërin e saj të papërsëritshëm, Vaçe Zela për më shumë se 40 vjet krijoi mitin e së përgjithmonshmes, duke hyrë në zemrën e çdo shqiptari brenda e jashtë Atdheut si një mëkim.
Këngëtarja ikonë e skenës shqiptare, zëri befasues i forcës dhe virtuozitetit, fuqia vokale e një talenti magjepsës, mishëruan tek ajo pavdekësinë. Ishte dhe mbeti e papërsëritshme. Kumbimi dhe emocioni i këtij zëri vazhdon të magjeps jo vetëm nostalgjikët por edhe gjeneratën e re të këngëtarëve dhe artdashësve.
Forca kumbuese, thellësia dhe aftësia depërtuese, bënë që ky dëshmim i artit shqiptar të rrëmbej edhe interesin dhe vlerësimin në arenën ndërkombëtare. Ajo e filloi karrierën e saj në moshë të re dhe në vitin 1962 ishte e para që fitoi Festivalin e Këngës. Me këngën “Fëmija i parë”, ajo dëshmoi se një idhull i muzikës po lindte atë mbrëmje të 26 dhjetorit të vitit 1962. Repertori i saj është shumë i pasur; numërohen me dhjetëra këngë popullore, të lehta, kantata, balada, etj. Ajo ka një kontribut të rëndësishëm edhe në muzikën e filmit, ku ka interpretuar shumë këngë si pjesë e muzikës së filmave.
Kujtesa jone kolektive është gjithnjë e më e gjymtuar, prej egos së njeriut bashkëkohor, i cili duke u ndjer plot energji krijuese dhe me një shpirt flakatar protagonizmi, e ka ta pamundu të ngjitet aq lart për të vendosur qoftë edhe një mirënjohje mbi mermerin e ftohtë të Panteonit ku ruhet shkëlqimi i atij dielli që na ngrohu zemrën dhe na mbush me mall kujtimesh.
Një ndërmendje e mbushur përplot nderim dhe respekt shkon për çdo copëz malli që përbashkon me kohën kur rrugëtoi ndër zemra ky zë, kjo qasje virtuoze e skenës së këngës.
Prof. Gjon Frani Ivezaj/
Dija dhe shkolla janë binomi më i nevojshëm i një kombi nga të cilat merr zhvillim dhe përparim jeta njerzore, sepse siç thoshte i Madhi At Gjergj Fishta: “vetëm shkolla bijvet t’nierit u ep m’sime të mbara” prej së cilës konsolidohet edhe egzistenca e vazhdimsisë së tij.
Në shekuj është dëshmuar se nevoja për dije, shkrim e këndim në gjuhen e nënës ka qenë një sfidë e vazhdueshme e popujve e në veçanti e shqiptarëve të cilët punuan me mish e me shpirt për të kultivuar ndër breza arsimin dhe dijen në mënyrë që të mbronin identitetin e vet të vazhdimsisë që nga lashtësia deri në ditët tona.
“DITURIA ËDHTË FORCA NGA E CILA ARRIHET ÇDO FITORE” ndaj edhe pushtuesit dhe sunduesit e huaj bënin çmos për ta ndaluar arsimin dhe gjuhen shqipe në mënyrë që populli të humbiste identitetin e vet autokton. Kjo ka bërë që bijtë më të ndritur të këtij kombi të punojnë me vetmohim për të përhapur dritë me shkrim e këndim në trojet etnike e në veçanti ato të veriut ku metritat më të mëdha u takojnë klerikëve françeskan të cilët e nisën me formulën e pagzimit dhe e përfunduan me idealet e shenjta “për fe e atdhe”. Ata ditën të mbjellin farën e atdhedashurisë në zemrat e shqiptarëve, me fjalë, me vepra e me mendime, siç thoshte edhe At Anton Harapi: “Mos të rime tue njehsue e tue theksue çka na dallon, por ma fort të ngrehim për çka na bashkon.. Ne kemi historinë, kemi idetë, ndjesitë jetësore, zakonet, kangët e shpresës, shpirt dhe interesa të përbashkëta. Kemi gjuhen dhe të tjera visare të nevojshe nëpër të cilat ne jemi një, në mënyrë të pandashme qysh prej fillesës së jetës”.
Me këto mendime e pikpamje për jetën e malsorëve klerikët françeskan dhanë edhe kontribute të çmuara në arsimim, kështu mësuesit e parë shqiptar në trevat e veriut mësimet fillore i morën pranë kishës ose në shkollat e hapura prej tyre në qytetin e Shkodrës. Pas këtyre studimeve ata u bënë edhe pishtarët e parë që mësuan shkrim e këndim në shkollat laike të malsisë ku do veçoj ato në Malësinë e mbetur jashtë kufijve të trungut etnik, nën Malin e Zi. Në vitin 1914, me t’u formuar komunat: Tuz, Rapshë, Traboin dhe Grudë e më vonë ajo e Vranjes, në të njëjtën kohë u hapën edhe shkollat e para në gjuhën shqipe.
Me 1916 në Triepsh, Priften, Dinoshë, Tuz dhe Hot do të hapen shkollat shqipe me mësues nga fshati Arbanasi afer Zares (Dalmaci-Kroaci), në mësin e tyre ishin edhe Josip Rela dhe Josip (Zef) Duka.
Sipas dokumentave zyrtare mes të dy luftërave botërore nuk ka patur shkolla shqipe Hot, Grudë, Triepsh dhe Kojë. Ato u hapen vetëm mbas luftës së dyte botërore. Edhe pse cilësohemi si pakica etnike sot në Malësinë e Mait të Zi, veprojnë katër shkolla tetëvjeçare (Tuz, Skorraq, Stjepov dhe Dinoshe) dhe gjimnazi në Tuz dhe vetëm në Tuz janë 4 shkolla fillore:
Shkollat fillore ,,Mahmut Lekiq”
Shkolla fillore ‘’29 nëntori”- Dinoshë
Shkolla fillore ‘’Gjergj Kastrioti – Skenderbeu’’
Shkolla fillore ‘’Bashkimi’’,
ndërsa arsimi i mesëm në gjuhën shqipe realizohet në Gjimnazin e Tuzit.
Vlen të theksohet se kontributi i arsimtarëve të parë të njëkoshëm me RILINDASIT TANË, në përhapjen e gjuhës shqipe, sa vjen e po venitet pasi pa sforcime, imponime apo edhe arsyetime bie në sy mungesa e respektit dhe vlersimit të gjuhes shqipe në komunitetin shqiptar në Tuz, fenomen ky që shihet rerëndomtë tek malsorët të cilët sa vjen e më pak komunikojnë në shqip duke i dhënë rëndësi parsore gjuhes sllave si begeni për tu dukur apo akoma më keq si një tendencë për të mos u identifikuar si shqiptar. Pak e nga pak asimilimi kulturor po na mbyt si etnitet, si malsor e shqiptar në truallin e vet. Kjo është e pa falshme ndaj u bëj thirrje malësorëve me gjak të pastër shqiptari ta duan, ta nderojnë dhe ta kultivojnë me fanatizëm gjuhën e nënës në familjet e tyre, kudo ku ata jetojnë e veprojnë në kohë e në hapsirë, në çdo cep të kësaj bote.