Fragment nga libri në proces “Nga Golgota në “Tokën e Premtuar” –
-Kushtuar aktit të familjes së Sakip Skepit dhe shtatë familjeve dibrane që thyen klonin enverist të Diktaturës më 12 maj 1958- /
Nga Dukagjin HATA /
Ka disa ngjarje, që jo vetëm në jetën e njeriut, por dhe të banorëve të një komuniteti apo etnie, bëhen njësi matëse të psikologjisë së ndryshimit, qendra graviteti emocional, për sot e për nesër. Dhe kur i risjell ndërmend, me detajet e kohës kur kanë ndodhur, kupton më mirë peshën e të ndodhurës dhe domethënien e gjithçkaje…
Atë pranverë të largët diktature, fryu një puhi e vakët shprese. Kishte ndodhur diçka e pazakontë, përtej sinoreve të realiteti propogandistik, që tronditi qetësinë e rreme në atë zonë të largët, në gji të maleve. Ngrehinat e një sistemi të ngritur mbi dogma dhe mashtrime qenë lëkundur, por ai ende qëndronte në këmbë dhe qe bërë më i rrezikshëm në tentativën e tij për të mbajtur nën presion dhe eleminuar kundërshtarët politikë dhe të gjithë ata që nuk ishin pjesë e rreshtit të brohoritësve entuziastë të revolucionit socialist.
Regjimi diktatorial qe ndërtuar mbi dogmën e lumturisë kolektive të një populli, i cili ditën duartrokiste nga halli, nën vëzhgimin e mprehtë të sigurimit që pati depërtuar gjer dhe brenda në familje dhe natën, në vetminë e trishtë të mungesave klithëse, thurte ëndrra për të ikur nga rrethi i parajsës komuniste. Shumica mbetej në suazën e ëndrrës, për shkak të rrethanave mbytëse që iu diktonte ajo kohë e sëmurë, plot ankth dhe frikë, vetëm disa guxonin dhe akoma më pak, fare pak prej tyre, ia dilnin të çanin rrethin e ferrit dhe të iknin drejt botës së lirë.
Njëra prej tyre është dhe familja Skepi, pjesë e shtatë familjeve dibrane, të cilat ajo i organizoi dhe plot 42 vetë, nën breshëritë e automatikëve, që i shoqëruan gjersa kaluan klonin e përgjakur të një regjimi monstruoz, thyen rrugën e trishtë të Golgotës enevriste dhe, pas një odiseje të pafund të qëndrimit në Shkup të ish Republikës së Jugosllavisë, mbërrtitën në “Tokën e Premtuar”.
Në këtë libër, odisenë plot befasime të kësaj ikje të madhe do ta shohim me sytë e një fëmije, aso kohe pesë vjeç, pjesë e këtij “pelegrinazhi” të çuditshëm “feste”, më vonë me sytë e një të riu që kërkon të gjejë vetveten në një realitet të ri, në Belgjikën plot suprizime dhe me sytë e një burri, që kërkon me çdo kusht të mbrojë identitetin e tij krenar, ëndrrat dhe kauazat për të cilat sakrifioi ai, familja e tij dhe të gjitha familjet shqiptare që ikën nga portat e ferrit komunist.
Dibra është një nga trevat më rezistente ndaj urdive pushtuese nga brenda të njërës nga diktaturat më të përçudnuara që ka njohur njerëzimi në të gjitha kohët. Modeli dibran i mencurisë dhe pjekurisë, me arealin e shëmbëlltyrave, (muhabeteve me rrotulla e nënkuptime), por mbi të gjitha me trashëgiminë historike të qëndresës kundër të huajve, ishte shtrati shkëmbor ku do të thyente kokën ideologjia e agjitpropit dhe dogmës komuniste.
Arratisjet politike të të pakënaqurve të Dibrës në vitet e regjimit komunist kanë qenë kthyer në një problem serioz për strukturat policore dhe ushtarake të Diktaturës, që shikonin tek populli i zgjuar dibran një arsenal “armiqsh” sa realë aq dhe imagjinarë.
Fushë Alie, një krahinë buzë brigjeve të Drinit të Zi, ishte aso kohe një nga zonat më të ekspozuara ndaj vëmendjes deri në vigjilencë të sëmurë të sigurimit karshi elementëve të “deklasuar”, që ishin kontigjenti kryesor i të arratisurve. Për shkak të veprimtarisë së Halil Alisë, ish oficer i mbretnisë shqiptare dhe nacionalist me ndikim të jashtëzakonshëm në Fushë Alie, kjo krahinë u shpall një “karantinë” me të “infektuar” nga “bacili” antikomunist dhe ruhej me syçelësi nga rojet e regjimit.
Blliçja, një fshat në skajin lindor të Fushë Alies, ishte shpallur qendra e “reaksionit” dhe qe kthyer në vendgoditjen e përçadokshme të strukturave të sigurimit.
Në fund të viteve 50, një ngjarje bëri bujë dhe shkundi fort syprinën e keqkallaisur të agjitropit komunist, për gjoja lumturinë e popullit në epokën socialiste, duke nxjerrë në pah një realitet të dyzuar, mashtrues e denigrues, nga i cili njerëzit kërkonin të iknin me çdo çmim.
Atë natë, para udhëtimit të ikjes së madhe, vogëlushi pesëvjeçar Sakip Skepi qëndroi zgjuar gjithë natën, duke ëndërruar mrekullitë e asaj që babai ia pati përshkruar si “festë e madhe”, ku ata do të shkonin pas një rruge të gjatë. Një ditë më parë, i ati i pati blerë një top llastiku dhe ai pati luajtur me shokët gjersa qe këputur fare, një argëtim i shumëlakuar për fëmijët e moshës së tij të asaj kohe të pakohë, ku mënyrat për të vrarë kohën, sidomos për një fëmijë ende parashkollor, shkonin më shumë kah rropatja e mundimshme se sa kah argëtimi.
Vogëlushi rrinte syçelë dhe ëndërronte “festën” e premtuar nga babai dhe teksa përfytyrimi merrte udhë në fantazinë e harlisur të pesëvjeçarit, një si makth, e shtrëngonte në fyt dhe ia priste krahët fantazisë. Pse kjo hije e trishtë në shtëpinë ku gjithçka po lëvizte me shpejtësi, që nga plaçkat e stivosura deri tek mendimet që qarkonin rreth e qark në një gravitet dilemash?!
Ndoshta vogëlushi, me intuitë e kuptonte se parafesta nuk shoqërohet me ankth, frikë e panik dhe e gjithë kjo, në mos qoftë një lojë e maskuar kukafshehti, me të cilën qe familjarizuar me shokët dhe shoqet e mëhallës, më së paku do të qe ndonjë rreng i të atit, adresuar kushedi se ku dhe kushedi se ndaj ndaj kujt!
Kur e pati e pyetur të atin: “A është larg ajo festa?”, ai pati vënë buzën në gaz, por me tepër se buzëqeshje, ajo ishte një ngërdheshje dhimbje e trishtimi, të cilën ai rrekej ta fshihte në grimasën e rrudhave të imëta të ballit, që priteshin si me thikën në mjekrën e gjërë dhe të parruar prej ditësh.
Po gdhihej 11 maj 1958 dhe megjithëse pranverë, një cingërimë ere frynte me duhi atyre anëve duke sjellë aromën e thërmuar të luleve të ftoit dhe shijen e kripës së gurit.
Shtatë familje dibrane, nga një fshat i izoluar me emrin Blliçe, ku gazi i degës së punëve të brendshme qëndronte ditë e ditë, duke përgjuar jetën e atyre njerëzve të konsideruar armiq të regjimit, thyen klonin Stalinist shqiptar dhe ikën drejt botës së lirë.
U nisën nëpër natë, në errësirën pus të thellë, që herë herë ndriçohej nga blici I hënëve që dilte nga shtëllungat e reve dhe përgjonte atë ikje të pazakontë, në një kohë të pa kohë.
Vogëlushi kishte aq dëshirë të flinte, të binte në krahët e gjumit të ëmbël të moshës, por kjo qe e pamundur. Joshja e “festës” e mbante zgjuar, ndërsa ajo heshtje e kobshme, shoqëruar me trazime të befte gjatë rrugës,e bënte të kuptonte se kjo nuk qe një festë e zakontë…
Ishte një nga arratisjet më të mëdha të kohës së komunizmit, e cila do të mbahej mend gjatë jo vetëm në Blliçe e Dibër, por në gjithë Shqipërinë. Organiztat e masave, sigurimi, gjithë ato leva të grasatuara të Diktaturës do të mblidheshin me ngut për të hetuar të ndodhurën, e cila e tejkalonte cakun e arsyetimit të kohës. Deri në bjeshkë rrugën e bënë gati me një frymë, sikur po i përndiqnin erenitë. Në bjeshkë kishte ende borë e cingërima e erës brisk bënte që tiu hynin të dridhurat gjer nën lëkurë. Për shkak të borës, ushtarët nuk ngjiteshin deri lart, kështuqë kaluan pa iu hyrë ferrë në këmbë.
Babai, hijen e të cilit ndiqte vogëlushi, e njihte me pëllëmbë terrenin; qenë bjeshkët e tyre, qenë rritur e burrëruar në ato lëndina virgjine, mes të cilave tani po kalonin nën hijen e frikës dhe terrorit.
Pesëvjeçarin do ta ndjekë për një kohë të gjatë, gjer në moshën e burrit, imazhi i asaj ikjeje nëpër natë, nën lehjen e qenve dhe kuisjen e erës, që dukej sikur ankohej për shpirtërat e humbur në terrin e dhimbjes pa emër. Gjithçka vajti mirë, por kur arritën në qafë, rojet e kufirit i pikasën. Filloi breshëria e mitralozëve. Plumbat ranë mbi borë e fatmirësisht nuk kapën asnjë. U shtrinë barkas, duke u zvarritur nëpër borën e ngrirë, që ua shtinte drithmat nën lëkurë.
Nuk mund të përshkruhen ankthi, stresi, frika dhe paniku, që e shoqërojnë një të arratisur nga “parajsa” socialiste, që pret nga çasti në çast t’ia behin ushtarët e kufirit dhe ta mbërthejnë…Fakti që mes të arratisurve kishte grad he fëmijë e bënte më alarmant çastin…
Vogëlushi ndihej i trazuar dhe nuk e kuptonte se çfarë qe kjo “festë” e çuditshme, drejt të cilës po shkonin, që e detyronte të atin dhe të rriturit e të tjerë, të shkonin rrëshqanthi nëpër tokën e kallkanosur, në ankth e të të frikësuar nga hija e të panjohurës, që endej përqark si një kërcënim…
Ishte ftohtë dhe errësira, që ende nuk qe shpërndarë nga tisi i agimit, bënte që ata të humbnin shënjestrat e përndjekseve të tyre. Me intuitë e kuptuan se ishin në tokën e huaj dhe u ndien të çliruar. Nuk ka më keq se të ndihesh i çliruar në tokë të huaj, mes njerzve të huaj. Por kështu ishte realiteti shqiptar i asaj epoke delirante, që pati ngritur një muranë të trishtë keqkuptimi dhe moskuptimimi midis shqiptarëve dhe shtetit të tyre.
Diku humbën rrugën dhe u ndalën. Kishin thyer klonin stalinist shqiptar, nën breshërinë e plumbave dhe zulmën e urdive të ferrit…
Nga frika se mos hynin sërish në kufirin shqiptar nëpër errësirë, pritën derisa u zbardh e u dorëzuam pastaj tek autoritetet jugosllave, që pasi i mbajtën 8 javë në një kamp, iu njohën statusin e refugjatit dhe më pas jetuan nëntë vjet në ish-Jugosllavi, për të mbërritur më vonë në Belgjikë, në vendin që u bë “Toka e tyre e Premtuar”.
*
