Naum Prifti/

Karambolet gjuhësore janë një dukuri e zakonshme në linguistikë dhe në të folurën e përditshme që vjen si rezultat i kontakteve mes dy a më shumë gjuhëve të përdorura në hapësira ku gjenden folësit e tyre. Kjo mund të ndodhë gjatë pushtimeve, në emigracion, në vende pune a trajnime ndërkombëtare midis palëve që flasin gjuhë të ndryshme etj. Është interesante sesi ato lindin rastësisht apo nga dëshira për komunikim të shpejtë dhe shpesh kane efekt komik të krijuar nga konkordanca zanore ose fonologjike.

Një të tillë po e kujtoj nga periudha e pushtimit ushtarak grek në anët tona gjatë viteve 1940-1944. Për të gjithë ishte shumë e lehtë të mbahej mend shprehja: ” Ti the lis, posa që e pe ra.” Ishte popullarizuar ngaqë të gjitha fjalët si njësi leksikore qëllonin të ishin të njohura në gjuhën shqipe pavarësisht se kur bashkohen njëra me tjetrën duket sikur dikush po flet greqisht. Ti thelis, në greqisht ka kuptimin: Ç’do? Çfarë do? Pra nuk ka të bëjë fare me kuptimin e shqipes se ti fole apo shqiptove fjalën lis. Fjalët e tjera “posa qe e pe ra” janë konkordanca fonetike me fjalë greke si “posa”, që ka kuptimin shqip “sa” ose sapo e pe ra, domethënë sapo e shikove lisin ai ra. “Qe pera” në fjalorin grek ka kuptimin dhe andej ose me përkthim të lirë “dhe andej këtej.”

Disa herë homofonet ndërgjuhësore krijojnë situata të paparashikuara dhe për të qeshur. Lokucioni greqisht “Pu tha pas” (Ku po shkon?/ Nga po vete?) u transformua me humor nga shqiptarët në “puthma pas” që e përmbyste kuptimin nga një pyetje në një lloj lutje a kërkese paksa vulgare të puthjes së prapanicës.

Në çdo takim ndërgjuhësor është e natyrshme të krijohen konkordanca fonetike dhe diskordanca leksikore pra fjalë që tingëllojnë njësoj dhe kuptimisht janë diçka tjetër. Mjaft syresh janë të njohura midis shqiptarëve dhe sllavëve në zonat e veriut, sikurse dokumentohen nga disa burime dhe ca më shumë në forma bisedore ku në vend të urimit “Jetë të gjatë” i uron vdekjen duke thënë shprehjen “Edhe në kokën tënde,” me qëllim ose gabimisht, nga mosnjohja apo mosdija.

Në këtë kategori rasti i një karamboli fonematiko-leksikor mes rusishtes dhe shqipes mund të jetë nga më komikët. Në periudhën e miqësisë së madhe sovjetike-shqiptare një ekip rus me specialistë dhe teknikë kryesisht gjeologë udhëtonte me një makinë xhip bashkë me disa homologë shqiptarë. Gjatë rrugëtimit drejt një qyteti verior makina ngeci dhe tekniku rus deshi të mësonte shkakun pse ndaloi. Ai pyeti rusisht “Nu kak makina? Duke kapur dy fjalë të njohura për të në shqip, pa e vrarë mendjen për përkthimin, shqiptari i inatosur me situatën ia dha aty për aty përgjigjen: “Kakë makina, mut shoferi!” duke ia hedhur fajin e ndalesës si automjetit ashtu edhe shoferit që sipas tij ishte aq i pazoti, sa të meritonte një sharje adekuate me atë që u tha për xhipin.

Shënim: Këto faqe janë pjesë e dorëshkrimeve të Naum Priftit të cilat familja po i mbledh për t’ia dorëzuar Arkivit të Shtetit. Koleksioni ka plot përshkrime nga përvoja jetësore dhe gazmore të mbajtura nga vetë autori në vite.

– SHBA, Connecticut, Stamford, Biblioteka “Ferguson” –

Nga Visar Zhiti/

Në SHBA në shtetin Connecticut, në qytetin Stamford, në Bibliotekën “Ferguson” u hap Panairit i Librit Shqip,

Ishte Edicioni i tretë I tij, mbas mbas 14 vitesh nga edicioni i dytë, që u mbajt në New York në vitin 2010.

Median e shkruar dhe ato televizive njoftuan:

“Panairi i Librit Shqip në Amerikë numëroi pjesëmarrjen e mbi 30 autorëve: Visar Zhiti, Adnan Mehmeti, Mëhill Velaj, Yllka Filipi, Bexhet Asani, Daisy Elbasani, Tushe Saliaj (Rrapaj), Lufti Brami, Premisa Muca Kerthi, Erlinda Pysqyli, Demir Rusi, Rukiana Kasemi, Lela Qejvani, Suzana Vangjeli, Majlinda Pajaj, Bora Balaj, Merita Prenga, Gjon Fran Ivezaj, Gjeto Turmalaj, Sami Mulaj, Kastriot Fetahu, Selman Dervishi, Luigj Çekaj (përfaqësuar nga e bija), Nexhmedin Syla, Azgan Berbati, Arjana Fetahu Gaba, Ramiz Mujaj, Pal Ndrecaj, Nosh Mernacaj, Sergio Bitiçi, Idriz Lamaj, Arjeta Ferlushkaj, Simon Dervishi Mani, Hamid Alaj, Age Ivezaj Gjokaj…”.

Panairin do ta përshëndesnin drejtuesit e Shoqatës se Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë, Prsidenti Adi Memeti, Kryetari Mhill Velaj, etj, përfaqësues të Bashkisë së Stamford-it, amerikani z. Aaron Miller, i cila tha: “jemi krenarë që kemi në qytetin tonë një komunitet shqiptar kaq të suksesshëm” dhe u uroi të gjithë shkrimtarët.

Gjatë veprimtarisë u shpërndanë dhe çertifikata mirënjohje, gazetarit të palodhur të gazetës “Dielli”, në New York, Dalip Greca, poetit të njohur nga Kosova, Xhevdet Bajraj, në Meksiko, të cilët nuk janë më…

Me çertifikatë mirënjohjeje u nderuan edhe tre Anëtarët e Nderit të Shoqatës, z. Visar Zhiti, Sami Repishti, Carrie Hooper, gjithashtu edhe anëtarët: dr. Bexhet Asani dhe Arjeta Ferlushkaj Kotrri,

Në panair u hap edhe një ekspozitë me piktura dhe punime dore të Ramiz Mujaj.

Në fund të veprimatrisë u mblodh këshilli i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë dhe bëri zgjedhjet e reja: Kryetare u zgjodh Dr. Yllka Filipi, Nën/kryetare: Arjeta Ferlushkaj dhe Sekretar: Bexhet Asani

Ky panair, u mor vendimi, që të bëhet një traditë, të happen në çdo tre vjet..

Nga SHSHSHA

TË DASHUR LIBRA!

Të dashur Libra! – Kështu do të doja ta filloja fjalën time në këtë Panair të Librit Shqip, 2024, këtu në Stamford, në shtetin Connecticut, në bibliotekën e madhe dhe të bukur, “Ferguson”.

Të dashur lexues dhe autorë, gjithë të pranishmit, na mblodhi ky panair i vogël, i organizuar në Amerikën e madhe, prandaj dhe kuptimi i tij, vlerat janë të mëdha.

GJUHA – ATDHEU I SHKRIMTARIT:

Për ne panairi filloi më përpara se të vinim këtu. Bashkë me time shoqe ishim ndanë librave në shtëpinë e një mikeshës tonë në New York, e Aidës, nga familja Balaj, e shquar për patriotizëm dhe dashuri ndaj kulturës. Pranë dritares nga ku dukej liqeni dhe porti i varkave, e gjithë faqja e murit ishte biblioteksa e saj. I hapa raftet dhe e pashë, krahas librave të shumtë anglisht, kishte shumë e shumë libra shqip, klasikët tanë, At Fishta, Dom Ndre Mjeda, “Shkodra e Rrethueme”, Kadare, Orwell, bashkëkohësit, gjeta dhe nga librat e mi, “Valixhja e shqyer”… kështu është vallixhja e atij që ikën, e shqyer… dhe m’u duk sikur panairi i librit kishte hyrë në shtëpi, ndërkaq po vazhdon këtu, te kjo sallë e madhe e Bibliotekës se qytetit, te të gjitha tryezat përreth përplot me libra, shoh familjarë me fëmijë dhe them se dhe shtëpa ka ardhur në Panair.

Dhe ky është dhe qëllimi…

Ne këtu jemi autorë shqiptarë, që nuk kemi mërguar nga gjuha amë dhe gjuha është atdheu i shkrimtarit.

Ne jemi dhe lexues të librit shqip dhe libri është emocion jete, shpirt i një populli dhe kujtesë, estetika e saj, etj.

Me librin jetën tonë e mbushim edhe më, i japim dhe atë që s’e jetuam dot apo nuk e jetuam vetë, libri kështu na bën me shumë jetë të tjera, kështu thoshte dhe semiologu dhe shkrimtari Umberto Eco, ndër më të mëdhenjtë e shkullit XX.

Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë me këtë veprimtari, “Panairin e Librit Shqip”, po kryen një akt kulturor me më rëndësi se aq, po sjell librin shqip të an;etareve të saj nga një vend i vogël dhe i përvuajtur i Ballkanit në vendin e madh dhe më të fuqishëm, në SHBA, superfuqi edhe kulturore. Ato jetët tona, që rrjedhin nga jeta e një populli, – të lashtë, do të thosha tani sipas zakonit të fjalimeve, që…, por nuk po zgjatem, – po i mbartim dhe janë derdh në kombin modern amerikan, plot dije dhe liri, pra po bashkohen me jetët e botës së madhe.

Ky bashkëveprim, do të shtoja, është dhe mirëkuptim, miqësi, mbështetje, liri më shumë, zgjerim i atdheut me dije. Dhe dritë e diturisë përpara do na shpjerë, thoshte Naimi ynë.

Shumë nga librat në këtë Panair a të gjithë mbase, janë shkruar në SHBA, ky është vendi i madh që ta jep këtë mundësi, sepse i çmon dhe i do dhe gjuhët e çdo diaspore këtu dhe shqipja jonë ndjehet e nderuar.

Besoj se librat këtu janë shtypur në Shqipëri dhe janë sjellë nga përtej oqeanit dhe unë shoh dhe një oqean tjetër dashurie, atë të të gjithë shqiptarëve.

Ne e duan gjuhën amë, ka që e mbiçmojnë, por unë s’mund të rri pa thënë se shqipja jonë është dhe martire, në shekujt e pushtimit ka qenë e ndaluar, poezitë tona të para janë shkruar me gjak. Pikërisht letërsia e ktheu gjakun në bojë shkrimi, sipas Thomas Eliot, që është dhe poet amerikan.

Po a mund ta rikthejmë të shkruarit dhe në gjak të jetës?

Po të flasim për panairin tonë. Jemi së bashku, një pjesë jona, aq sa mundej, autorë dhe lexues dhe libra, edhe të atyre që s’janë, që s’vinin dot, miq tanët dhe unë prapë s’mund të rri pa kujtuar që vijmë nga një vend dhe një kohë që dënonte autorë, libra dhe lexues, përndiqeshim dhe nga ata që kishim pranë dhe kjo, e projektuar në realizëm socialist, në entuziazëm absurd, shpesh ishte vepra e tyre më e arrirë. Edhe ata kanë mbërritur deri këtu…

I them këto se ndjej dhe shoh përreth dhe përballë praninë e autorëve të rinj, ata shkruajnë dhe në anglisht, forcë e aftësive të tyre dhe i tërheq po aq dhe i përkushtohen dhe gjuhës amë.

Dhe në gjuhë janë dhe dashuria dhe vuajtja, edhe humbjet, që vetëm gjuha, edhe ajo e brendshmja, i kthen në përvojë dhe në poezi, dua të them në letërsi.

THEMELTARËT

DHE VAZHDIME:

Të rinj ishin këtu dhe Imzot Fan Noli dhe Faik Konica- “biblioteka lëvizëse” sipas Apollinaire, që themeluan “Vatrën” e përbashkët të shqiptarëve dhe “Diellin”- gazetë të saj, ata me bashkëpunëtorë krijuan këtu një qeveri në mërgim, kur s’kishte një të tillë në Shqipërinë që ende nuk ishte pavarësuar dhe i dhanë letrave të çoroditura shqipe vepra të pavdekshme.

Motrat e famshme Qiriazi, mësuese të dritës, që do të kërkonte t’i shqyente me kthetra errësira…

Kur atje pas Luftës II Botërore po vendosej një diktaturë gjakatare, erdhën këtu për të vazhduar përpjekjet për atdhe shumë shqiptarë, edhe nga krerët kryesorë, si shkrimtarët Mit’hat Frashëri, – bir i Abdylit të “Lidhjes së Prizrenit” dhe nip i Naimit, Mustafa Kruja, – gjuhëtar dhe stilist i historisë, por edhe kryeministër, shkrimtari e filozofi Isuf Luzaj, – mik dhe me Jorge Luis Borges, Baba Rexhepi, – mistik shpirtëror i fuqishëm, për të cilin janë shkruar libra, historiani Ago Agaj, antropolog luftëtar, por dhe Abaz kupi, – luftëtari i parë i rezistencës me armë në Europë kundër fashizmit… dhe do të vazhdonin me komunizmin…

Kur në atdhe burgoseshin dhe pushkatoheshin poetë, do të arratiseshin për këtej pas burgut poeti e filozofi Arshi Pipa, duke marë me vete dhe sonetet infernale, humanisti e studiuesi sorbonas Sami Repishti, nga internimet dhe përndjekja do tË vinte dhe poeti i dufit çam, Bilal Xhaferri e deri te poeti Gjekë Marinaj, që kërcënohej me burg edhe për një metaforë; ky i fundit do të ishte dhe Kryetari i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë, themelues.

Ata mbeten përherë të rinj me idetë e tyre për një Shqipëri të lirë, të hapur, euroatlantike, duke ikur ata kishin atdheun me vete, pra veç e zgjeruan…

Për ata, Konicën dhe Nolin, etj, po tregon shkëlqyer duke e sjellë përvojën e tyre si përvojë të kombit, historiani Ilir Ikonomi, që erdhi këtej pas rënies së perandorisë komuniste dhe punoi në “Zërin e Amerikës”, zëri që i flet gjithmonë pranë Shqipërisë duke i treguar dhe rrugët e lirisë dhe të demokracisë, ku ishte në drejtim dhe gazetari i shquar, familjemërguari Elez Biberaj.

Enciklopedinë e shqiptarëve të Amerikës na e ka dhënë në një vepër madhore z. Vehbi Bajrami, ndërkohë dhe botues i gazetës s;e mirenjohur “Illyria”.

Këtej erdhën dhe shkrimtarët si Naum Prifti, Betim Muço, që s’janë më midis nesh, poeti Roland Gjoza, gjuhëtari dhe shkrimtari Ardian Vehbiu, drejtor dhe i revistës kulturore elitare, me shumë rendësi për estetikën e mendimit sot, “Peizazhet e Fjalës”.

Këtej kam dhe bashkëvuajtës të mi, që kanë ardhur në Amerikë, te ëndrra, që me punë kanë arritur atë mirëqenien, që s’do të mundnin kurrë në vend tjetër, por mbi të gjitha këtu kanë prekur atë liri të vërtetë dhe demokracia është dhe realitet i tyre…

Një pjesë e bashkëvuajtësve të mi shkruajnë, është këtu libri me poezi, postume i Luigj Çekajt, me titullin kuptimplotë, që ka shtegtimin si të vetë panairit, “Një shkrelas në Manhatan”, po a kanë mbërritur poezia e Pëllumb Lamajt, e Ilir Spatës, etj, etj?

Unë kam shkruar për një liber tjetër me poezi, të Artan Kafexhiut, që është dhe këtu. Poezia dhe mërgimi kanë të përbashkët një lloj mallëngjimi, kanë ikjen si një kthim dhe kthimin si një tjetër ikje…

Po miqtë e mi, Dine Dine e Hasan Bajo, që shkruajnë prozën e gjatë? Memuaristikë kanë botuar dhe Kaso Hoxha, Muharrem Xhutollari, Memisha Gjonzeneli, persiatje nga aktualiteti nxjerrin shpesh Lekë Mirakaj, Ilirjan Blloshmit, etj.

Po hulumtimet dhe studimet e veçanta të Ing. Mërgim Korça, a jan:e këtu? Vëllai i tij, Genci, ka shkruar në anglisht memuaristikë tronditëse. Janë djemtë e Xhevat Korçës, studiues dhe minister i arsimit, që vdiq me të parën grevë urie në burgun e Burrelit. Luftoi dhe me vdekjen e tij vdekjen…

Dua të kujtoj Makensen Bungo që na ka dhënë romanin “Këneta e vdekjes”, vuajtjet e tmerrshme të të burgosurve dhe të vetes, një sfidë dhe ndaj “Kënetës” së realizmit socialist…

Nga kujtesa dramatike ka tërhequr vëmendjen sot me tregimet e tij Muç Xhepa, me ato realitetet e tij të përziera shqiptare dhe amerikane, po kështu dhe Sami Milloshi me prozën e shkurtër, ndërsa në Kanada vazhdon të përmbushë vepren e tij shkrimtari Faruk Myrtaj. Ndjek mendimin kritik të Minella Aleksit, Gëzim Bashës.

Takoj Kastriot Fetahun, njihemi që në Çikago, edhe të tjerë, janë emrat e tyre në gazette…

Në Amerikë ka shkruar dhe Lazër Radi, i dalë nga burgjet dhe internimet, vinte si visitor, po në Amerikë ka ardhur dhe shkrimtari Ernest Koliqi, i dënuar me vdekje në atdhe nga diktatura, ai themeloi Katedrën e Albalalogjisë në Romë, ndërsa romani i tij i vetëm, “Shija e bukë së mbrume” personazhet i ka shqiptaro-amerikanë dhe ngjarjet zhvillohen në Amerikë.

Është në Universitetin Ann Arbor në Miçigan pedagogu Lisandri Kola, poet dhe studiues i shkëlqyer, që ka arritur vetë të krijojë dhe të japë lëndën e Letërsisë shqipe në mërgim në katedrën ku punoi dhe poeti nobelist, kundërshar i sovjetëve, ruso-hebreu Josip Brodsky. Iku, e pëzunë pas burgut…

Të kthehemi te librat e Panairit. Z. Mhill Velaj, që sot ka ditën e fundit si kryetar, shkon tryezë më tryezë dhe shpjegon për autorët dhe librat për kamerat e televizionit.

E pse të mos tregoj dhe unë që një përmbledhje timen me poezi “Si shkohet në Kosovë”, ia kam dhënë këtu në SHBA, në Çikago në një takim me të, kryeminstrit të Kosovës, z. Albin Kurti

Po vite më parë, më thotë një shqiptar se këtë libër ia kam pas dhuruar me autograf dhe vëllait të tij në një takim letrar vite më parë në rrethinat e Çikagos, pikërisht atij, që la me testament pasurinë e tij për t’u ngritur katedra e albanalogjisë në Universitetin DePaul, Hidai Bregu. Unë nuk e mbaj mend, por rëndësi ka, që pikërisht mes atyre njerëzve, që bëjnë një jetë të pabujë, mbase dhe spartane, fshihen akte kulturore me rëndësi kombëtare, të ndjeshme dhe në SHBA.

Ka vërtet një testament të madh shpirtëror i gjeneratave të mëparshme këtu, që do atë dashuri e përgjegjësi të bukur, sakrifica e talent për të arritur lartësinë e tyre, që na mësojnë si shkohet tek e mira, që ta duam vazhdimisht dhe pa kushte atdheun.

Duaje atdheun dhe kur të vret, ua la porosi fëmijëve te tij shkrimtari Mitrush Kuteli. Mos pyet ç’bën atdheu për ty, pot ti ç’bën për atdheun, na mëson Presidenti Xhon Kenedi.

Si një atdhe të vogël shqiptarët këtu kishin “Vatrën” e tyre shekullore, duhet mbajtur. Na dhimbet çdo çarje e saj si çarje plage. Zjarri i Vatrës do të duhej dhe në kohët më moderne…

VËSHTRIMI I GRUAS NË PANAIR

Këtej erdhi dhe vajza e Stalin si kundërshtare e të atit, – thashë me vete, – afër ku unë jam. Më afër kam shtëpinë e fëminisë së Heminguejit, – po thoshim, – dhe sa i donte gratë ai… por, që të shijojnë në pleqëri të mirat e kapitalizmit, e kush s’ka ardhur, nga Shqipëria, e kam fjalën, edhe heronj, edhe të panjohur, edhe komandantë burgjesh, që mbanin brenda telave me gjemba të dënuar që donin të arratiseshin për në Amerikë, edhe artistë, letërnxirës të Realizmit Socialist, që tani të nxijnë letrat e realizmit demokratik, bashkë, paqja qoftë me ne, – lutet ime shoqe! Që të bëhemi si Amerika apo me gjakimin donkishotesk, të bëjmë amerikanët si veten? – pyes unë, jo pa ironi.

Letërsia s’duhet të ketë mure si ai i SHBA me Meksikën, le të vazhdojë të na futë pa doganë në faqet e veta…

Në këtë panair edhe unë kam sjellë romanin tim, “Këpuca e aktorit”, i shkruar në SHBA – metaforë e ecjes së vështirë në skenat e jetës, ka dashuri dhe grua, – më thonë.

Po ne kemi të ekspozuar dhe libra të tjerë, edhe “Dita e Shenjtes Nënë Tereza” i Edës time, botuar në Vatikan, edhe “Për atë që dua(m)” i Atjonit”, që Eda ia ka dhuruar dhe Presidentes së Kosovës, Vjosa Osmani, si një nënë një nëne, si zonja zonjës…

Afrohem te grupi i zonjave në panair, ku është dhe ime shoqe, u pëlqejnë kostumet kombëtare, pozojnë me to si të “veshuna me diell, mbathun me hanë”, prin Eva Dori me “Bijtë e shqipes”, nënkuptohen dhe bijat patjetër, ja dhe shkrimtaret Yllka Filipi dhe Arjeta Ferlushkaj, Majlinda Pajaj, Suzana Vangjeli, Arjana Gabaj etj, po mikja jonë Ilirjana Sulkuqi, ku është, s’është kthyer nga Shqipëria?

Po këtu ka ardhur dhe një poete koreano-jogore, tashmë amerikane, Tonia (HounHye) Ko Hung, mike me poetët shqiptarë, ajo ka dhe një libër të përkthyer në shqip.

Unë pëlqej shumë shkrimet e Profesores Eda Dehremi, kanë forcë të bukur gruaje. Dhe statuset e psikologes Silvana Kola-Loka. Flas për ç’njoh këtej përreth.

Në Tiranë Ambasada Amerikane jepte një çmim për gratë e shquara me emrin e shkrimatres së persekutuar, disidentes së parë grua në perandorinë komuniste, “Musine Kokalari”. Studiuesja shqiptare në Angli, Nashi Brooker, sa shumë i është përkushtuar asaj, shkëmbejme letra me të…

Poezia e zonjave i ka dhënë qumësht Rozafe poezisë shqipe, them unë.

Po Nënë Tereza – është poete dhe Ajo me lutjet e saj. Dhe m’u ndërmend që kështu quhet dhe Qendra kulturore shqiptare në Miçigan. Shkruan për Shenjten tonë dhe Prefosorja në universitetet amerikane, Ines Murzaku. Kujtoj emra të tjerë shoqatash e institutesh e akademish e bibliotekash në SHBA dhe më duket sikur i sintetizon emri prekës i organizatës së Dr. Sonila Sejdaras, “Care for Albania”, ngjan me “Medicare”, aq e njohur në SHBA. Kujdesi për shëndetin, Kujdesi për Shqipërinë.

Edhe nëpërmjet librit. Është e rëndësishme sa të gjitha dhe më e bukura.

Prandaj është dhe Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro Amerikanë. Drejtimi këtë radhë do t’u besohej zonjave

Janë tre volume këtu në panair që përmbledhin jetën dhe bëmat dhe veprat e anëtarëve-shkrimtarë të grupimit të tyre, që nga themelimi, i ka qëmtuar me pasion Presidenti i tyre, Adnan Mehmeti. Ja, dhe revista “Pena” e SHSHSHA…

Ky panair na përcjell gjallërueshëm, po aq dhe lavdishëm, të shkuarën që është dhe e tashme, që do të donim që kjo e tashme të ishte dhe pjesë e së ardhmes. Patjetër, kur është kujtesë dhe Kulturë dhe krijimtari patjetër.

“Shqiptarët duan para së gjithash dritën e mendjes dhe Diellin” – (Faik Konica, Albania, 8,1987)

Ph.D Yllka FILIPI
(Fjala e mbajtur e Kryetares së sapozgjedhur të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë)

Në harkun kohor të 23 viteve, përtej brigjeve të oqeanit, në Amerikë, një ëndërr shqiptare tepër e guximshme u bë realitet. Bijtë shpirtërorë të Nolit e Konicës, Gjekë Marinaj e Adnan Mehmeti ja dolën të ngrinin një strehë shpirtërore, ku si në një familje të madhe prej një gjaku e një shpirti, u mblodhën të gjithë shkrimtarët nga çdo cep i kontinentit të largët. Mori jetë kështu Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Takimet rrodhën një e nga një në pranverën e vonë a në vjeshtën e zbehtë, në dimrat me dëborë, pa diell e me shira të rrëmbyer, u sfiduan distancat e gjata, furtunat dhe asnjë vështirësi a pengesë nga këto nuk ja dolën dot të ndalnin një shpresë të vetme, librin shqip në Amerikë.
Kjo inisiativë e zjarrtë u bë realitet dhe projektet mbi librin e aktivitetet letrare, nuk mbetën thjesht të fshehura në sirtarët e kujtesës por morën trajtën dhe formën e fjalës shqip duke u bërë busulla magjike e ardhmërisë për përhapjen e kulturës së një kombi që kurrë nuk do të harrohet edhe pse gjeografikisht kaq larg. Melhelmi i kurmit poetik rrodhi ëmbël dhe dramat e atdheut u zbutën ngadalë.
Sot, Panairi i Librit Shqip në Ferguson Library shënon edicionin e tij të tretë dhe kjo është padyshim festa më emocionuese, krenari për identitetin tonë, duke mbajtur gjallë e çuar më tej kujtesën kombëtare, nëpërmjet artit të fjalës së shkruar. Zilja e zgjimit ra njëherë e kaq mjaftoi. Të mbledhur si bletët në zgjua, secili shkrimtar a dashamirës i artit të fjalës e di rolin e tij dhe përpiqet me seriozitet e përkushtim ta përmbushë në mënyrën më të denjë të mundshme. Ky nuk është vetëm një detyrim moral, përkundrazi. Është obligim kombëtar, sakrificë, një jetë paralele drejt ëndrrës që prej më se dy dekadash i ka shkelur e sigurtë brigjet e realitetit.
Dëshmi e gjallë e suksesit dhe jetëgjatësis së shoqatës janë revista “Pena”, organ i shoqatës, shtëpia botuese “Adriatic Press’ në New York, si edhe pas 75-vjetësh ribotimi i Albumit të Fan Nolit,e ende shumë planprojekte të reja.
Libri shëron. Afron lutjet dhe përqafon dritën. Mjekët e shpirtit, shkrimtarët, mbartin kodin gjenetik të pashkruar duke e çuar iluminimin rilindas në ardhmëri. Në historinë e kohërave moderne mbajnë ndezur zjarrin e kulturës kombëtare në oxhakun multikulturor të rrjedhës së letërsisë amerikane. Ky mision u bë sfida më e suksesshme, dëshmia e gjallë e një kombi të etur për kulturë, bijtë e të cilit luftojnë e punojnë fort paralelisht për jetën dhe artin.
Si është e mundur që brenda një vetëm një dite, ne i mbledhim të gjitha shtetet e Amerikës së tejskajshme në një shportë të vetme, si vezët e Pashkës së Madhe? Boston – Miçigan – Misuri – New York – New Jersey – Pensilvania -… – Kanada e Meksikë? Varg e varg si perlat një gjerdani të artë prej drite vijnë e mblidhen krijuesit shqiptaro-amerikanë në vatrën e madhe, 23-vjet rresht.
T’mbledhun bashkë si kokrrat n’shegë- thotë Fishta… krijuesit edhe pse jashtë atdheut sjellin art: reportazhe, botime voluminoze dygjuhëshe, krijime të zgjedhura, në prozë, poezi e publicistikë, kritikë letrare e përkthime dinjitoze, dokumentarë, publicistikë, konkurse, e intervista, multikolorit autorësh e zhanresh dhe sa shumë emocion, në ruajtjen, përhapjen e promovimin e kulturës kombëtare. A nuk është kjo një sfidë?
Duhet të jesh i dehur në shkrime në mënyrë që realiteti mos të të shkatërrojë.- shprehet shkrimtari Ray Bradbury.
Në gjysmën e këtij rrugëtimi, pata fatin dhe mundësinë që të anëtarësohesha në këtë Shtëpizë bujare shkrimtarësh, 11-vjet më parë. Një ditë vjeshte të artë trokita në këtë familje të madhe, u mirëseardha në epiqendrën e një botë prej shpirti dhe u ndjeva shumë ngrohtë. Aty ku të mbledhur rreth Vatrës, të ngrohur nga Dielli, me penën nga krahu i zemrës i falemi Kombit.
Përçimi i vlerave kombëtare është përgjegjësia më e madhe e gjithsecilit prej nesh si ambasadorë të kulturës sonë me ndjenjën më të thellë të dashurisë për trojet e të parëve.
Sot, në epokën e dixhitalizuar, a mundet të prekim shpirtin me një gisht, a mundet t’ia kurojmë plagët kombit thjesht me një mollëz? Ky është libri.
Fisnikëria e donatorëve, krijuesve dhe dashamirësve të artit, na ndriçon dhe na e bën më të lehtë rrugën e larmijëzimim e aktivitetetve kulturore, botimeve, konkurseve letrare, stimulimin e talenteve te reja, promovimin e mëtejshëm të vlerave kombëtare dhe më gjerë. Përulemi në shenjë respekti të thellë përpara bujarisë, së investitorëve të artit për të ecur bashkarisht në këtë mision fisnik.
Të zhytur në lumturinë e leximit që transformon njëriun! Bashkëpunëtorë dhe drejtues vizionarë! Sipërmarrës të artit të fjalës së shkruar! Kjo përpjekje e jashtëzakonshme për të mbajtur gjallë e çuar më tej trashëgiminë letrare do të shkojë më larg, në ardhmërinë e sigurtë dhe të suksesshme!
Unë ju falenderoj përzemërsisht për votat tuaja! Do jem këtu me forcën e penës, përkushtimin dhe besnikërinë për ta çuar më larg këtë mision patriotik!
Kuintesenca e urës së padukshme prej drite që i lidh kombet në këtë ekspozim vlerash, shpalos shkëlqim, krenari, arritjet e një kodi të përbashkët gjenetikisht të shpërndarë nëpër të gjitha qelizat fjalës së gjallë, i radhitur dendur rresht më rresht në formën e dyfishtë të AND-së krijuese që dëshmon balancën e filozofisë së përkushtimit dhe dashurisë. Vetëm krijuesi, (poeti), vetëm ai di se si t’i kthejë pshërëtimat e atdheut në simfoninë më të ëmbël. Zemrën e atdheut që vuan,e ndien vetëm zemra e krijuesit (poetit).
E çfarë është poeti?- Sipas Soren Kirkergard një njeri i palumtur që fsheh ankthin e pafund në zemrën e tij, por buzët e së cilit, janë formuar në atë mënyrë që psherëtimat dhe qarjet të tingëllojnë si një muzikë e bukur. Aty ky hyn fjala, depërton dielli. E gjithë Shqipëria, i gjithë kombi çlodhet nëpër fletët e dendura të këtij ditari të një familjeje të madhe: Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. E ndieni simfoninë e ëmbël? Është himni! Do të flini në paqe. Me dorën nga krahu i zemrës, jemi duke u rritur në mbijetesë.
PhD Yllka FILIPI
April ’24
Stamford, Ct

Eugjen Merlika/

Të nderuar të pranishëm, e quaj një nder të veçantë këtë fjalën time para jush, një auditori të vogël, por tejet cilësor të dashamirësve të vullnetshëm të ngjarjeve të këtij lloji në jetën kulturore të këtij institucioni të rëndësishëm të kryeqytetit tonë, me rastin e paraqitjes së librit tim të gjashtë në fushën e publiçistikës, i katërti i botuar nga Uet Pres që nga viti 2007 e që mban titullin “Shqipëria në botën e mijëvjeçarit të tretë”.

Dua t’a filloj fjalën time me një falënderim të ngrohtë e tejet të sinqertë për shtëpinë botuese Uet Pres e zotin Henri Çili, së bashku me stafin drejtues të saj, që kanë mirëpritur e botuar katër vëllimet e mija. Dua të falënderoj nga zemra gjithashtu redaksitë e gazetave Mapo e Gazeta Liberale, zotërinjtë Alfred Lela, Fitim Zekthi, Arion Sulo, Elvis Iljazaj e Reldar Dedaj, për gatishmërinë dhe mirëkuptimin që kanë dëshmuar kundrejt meje në botimin e shkrimeve në vitet e shkuara, pa vënë në diskutim asnjëherë përmbajtjen e tyre. E konsideroj këtë fakt si dëshmi të frymës së lirë e liberale të atyre fletoreve e, sigurisht edhe të zotit Henri Çili si drejtues.  Do të desha të shtonja në këtë listë kolegësh edhe emrat e zonjave Elsa Demo e Admirina Peçi, të cilat më kanë botuar shkrimet para Mapo-s apo Gazetës Liberale në gazetat Shekulli e Shqiptarja.com. e po ashtu edhe çiftin Skënder dhe Elida Buçpapaj për vënien e shkrimeve në portalin Voal.ch në Zvicër e të ndjerin Gazetar Dalip Greca, për një bashkëpunim 20 vjeçar në gazetën “Dielli” e pasardhësin e tij Sokol Paja në po të njëjtin organ të shtypit. Bashkëpunimi me këta zotërinj e zonja të nderuara ka qënë për mua një motiv kënaqësie të brëndëshme, mbasi ajo jetë e gazetarit filloi kur isha gati në gjysmë shekullin e jetës, një kohë jo shumë premtuese, për profesionin e publiçistit, duke mbajtur parasysh se vija nga një jetë e vështirë në të cilën kisha ushtruar vetëm punën e krahut që nga mosha e rinisë së parë.

Madje në këtë hulli dua të jem i sinqertë para jush se, si pasojë e kujdesit të zonjës fisnike Suela Bala, së cilës i jam shumë mirënjohëse për çuarjen e vëllimit tim “Rravgime të lira në shtigjet e historisë shqiptare” në konkursin At Zef Pllumi, pata kënaqësinë të fitoja edhe vlerësimin e zhurisë përcaktuese të çmimeve t’atij konkursi. 

Profesioni i publiçistit në shoqëritë e hapura, në të cilat ai zhvillohet lirisht e pa kushtëzime të çdo forme, është ndër më të rëndësishmit e jetës kulturore të çdo vendi. Kjo jo vetëm për përcaktimin si “pushteti i katërt”, siç quhet rëndom përsa i përket rolit të tij në hierarkinë e vlerave shoqërore e kulturore të një shoqërie, por edhe për funksionin rregullues në formimin e ideve të saj me parimet e drejta të një kombi, përsa i përket vlerave të trashëguara nga historia e tij dhe atyre të huajtura nga qytetërimet e  tjera, kryesisht ai perëndimor.

Në Vendin tonë, megjithë vështirësitë e trashëguara për gati një gjysmë qindvjeti të regjimit komunist, në të cilin publiçistika kishte funksionin e zëdhënësit të tij, në të gjitha format e në të gjithë drejtimet, me tjetërsimin e sistemit, mendoj se ka paraqitur një fytyrë të re, në përputhje me kërkesat e reja të lirisë së mendimit e interesimit më të madh për ndodhitë botërore, ndoshta edhe më të përparuar se mesatarja e asaj të masës së përgjithëshme të shoqërisë. Sigurisht, n’atë drejtim ka edhe mangësi, që përcaktohen nga koncepte që vazhdojnë të mbeten të lidhura me një të shkuar, nga e cila fatkeqësisht, nuk po jemi në gjëndje të shkëputemi plotësisht, si pasojë e disa bindjeve të ngulitura thellë në nënëvetëdijen, kryesisht të pjestarëve të brezit tim, por edhe për ndikime të reja të dëmëshme, të huajtura nga konjuktura të ndryshme marrëdhëniesh me jashtë. 

Publiçistika ka në përbërje të saj mjaft elemente të artit dhe dikush e ka krahasuar, për rëndësinë e saj, me oratorinë në botën e lashtë greko-romake. Si e tillë edha asaj, në punën e saj, i takon të verë në jetë një mësim monumental të “veprës teatrale edhe më popullore, edhe më të thellë që luhet në skenë”, tragjedisë “Hamleti” të Shekspirit. Kryeja e artit dramatik botëror, nëpërmjet gojës së personazhit kryesor të veprës së tij, princit të Danimarkës, n’a ka lënë  këtë përcaktim, sa të thellë po aq madhështor për të gjithë shërbyesit e artit:

“Qëllimi i artit, i cili që në krye e gjer tani ka qënë e është: të bëhet pasqyrë e natyrës dhe t’i tregojë fytyrën e vet virtytit, pikturën e vet poshtërsisë, dhe formën e vulën e tyre njerëzve dhe shoqërisë së një periudhe.”      

Këto fjalë të Shekspirit gjenial, shëmbëlltyra të detyrave të artit të madh, mendoj se duhet të jenë “besojma” edhe e idhtarëve të publiçistikës, ndoshta më shumë e tyre në profesionin dhe shtegtimin në misionin, tepër të dobishëm që kanë marrë përsipër. Në këtë kuadër, do të mundohem të paraqes me pak fjalë veprën time të fundit “Shqipëria në botën e mijëvjeçarit të tretë”. Duke falënderuar përzemërsisht zotërinjtë parafolës, Henri Çili, Nevila Nika, Marçel Hila, Fjoralba Caka, Klajdi Lulollari, Elsa Demo, veçanërisht  studjuesen e talentuar Suadela Balliu, për paraqitjen e librit dhe akoma më shumë për parathënien e thukët e tejet të goditur, për të cilën i kam kërkuar vetë mirësinë e shkrimit, simbas zakonit të këtyre paraqitjeve, më duhet edhe mua të  mundohem të shtoj diçka në përceptimin tuaj, në orvatjen për të ju shtyrë sadopak të gjeni kohë e dëshirë për të lexuar këtë libër.

Ky vëllim, ashtu si dy të tjerët, të botuar më parë nga Uet Pres, “Demokratura shqiptare në sytë e një të mërguari” dhe “Thinjat e atdheut”, ndahet në kapituj, ku secili paraqet shkrime që përafrohen si tematika e, në larminë e tyre, marrin përsipër të trajtojnë ngjasime idesh. Në këtë vëllim janë përfshirë njëmbëdhjetë të tillë, në të cilët rradhiten nëntëdhjetëegjashtë shkrime në 475 faqe.  Titulli i librit i bën jehonë kohës në të cilën jetojmë, fillimit të një mijëvjeçari, që quhet i treti në historinë e njerëzimit. Quhet kështu sepse kufiri i ndarjes së epokave u pranua botërisht lindja e Jezu Krishtit. Idhtarët e marksizëm-leninizmit për gati një shekull u mësuan brezave se koha historike përcaktohej me erën e re dhe erën e vjetër, duke anashkaluar vitin zero që i ndante këto era. Ne u rritëm me këtë përcaktim e ka ende ndonjë shkrivan që vazhdon t’i përdorë këto terma, duke dëshmuar se shpëlarja e truve në regjimin komunist, ka qënë një proçes i thellë që ka lënë gjurmë në brezat, duke ngulitur fuqishëm dogmat e tij. Sidoqoftë përkatësia kësaj kohe, në kapërcyell të mijëvjeçarëve, është diçka shumë e veçantë që i takon njerëzimit një herë në njëmijë vite. Prandaj në këtë drejtim mund të quhemi fatlumë.

E konsideruam veten të tillë në vitin 1990, kur një mrekulli e Perëndisë shkërmoqi komunizmin në Evropë, për pasojë edhe në Shqipëri. I pritëm ata çaste si mesazh hyjnor për t’ardhmen tonë, duke n’a dhënë ndiesinë e ëndërrimit të një shteti e një shoqërie “si e gjithë Evropa” që, për herë të parë mbas një gjysmë mijëvjeçari, shihej si ”Toka e premtuar”, mbas vendimeve të saj në fillimet e qindvjetorit të fundit të mijëvjeçarit të dytë, të cilët gjymtuan njëherë e përgjithmonë Shqipërinë si bashkësi etnike, shoqërore e historike. Pritmëria u sendërtua pjesërisht, kryesisht për mungesë të një klase politike jo në lartësinë e detyrës, prodhim i variantit më të keq të komunizmit skajor lindor, por pjesërisht edhe për llogaritë e pafund të Evropës së këtyre tre dhjetëvjeçarëve kundrejt Ballkanit. Sot jemi në NATO, fuqia më e madhe ushtarake e gjithë historisë së njerëzimit, ndoshta një mburojë e qëndrueshme kundrejt synimeve të një ish koloneli të shërbimeve sekrete ruse që, në krye t’atij shteti ëndërron të krijojë një kontinent nën vartësinë e tij, nëpërmjet raketave e bombave….

Jemi përsëri një komb i ndarë territorialisht në pesë shtete, edhe se Kosova ka pavarësinë e saj, një dhuratë e NATO-s, në një çast bujarie të pazakontë, në hullinë e mbrojtjes edhe me armë të qenësisë së një populli, në rrezik të zhdukjes fizike nga dhuna e një populli fqinj të tij. Kjo qe ajo që n’a solli kapërcyelli i mijëvjeçarëve. Krahas kësaj ne pësuam braktisjen e Vëndit tonë, me pasojat pohenike e johenike që do të përcaktojnë pritmëritë tona. E ardhmja mbetet, si gjithmonë, një e panjohur edhe se rruga drejt Evropës duket sot si më e mundëshme për t’u përshkuar, në krahasim me njëzet vite të shkuara. Por problemi kombëtar mbetet, me gjasë, sa më shumë kalon koha, aq më shumë i përngjan një përfytyrese të largët e të pasendërtueshme. Ndoshta kjo, në një farë mënyre, edhe për mungesën e një vullneti të brëndshëm, të mpakur që në zanafillë nga statu quotë e luftës së dytë botërore, të kthyera në tabu, edhe se jo gjithmonë të respektuara nga historia e tridhjetepesë viteve të fundit në Evropë. 

Por sigurisht, kjo gjëndje është përcaktuar nga zotërimi në Evropën politike i psikozës së ankthit sërbo-rus kundrejt “Shqipërisë së madhe”, që ende sot valëvitet si gogol në diplomacinë ndërkombëtare, duke paralizuar çdo nismë të politikës rakitike shqiptare që në embrion. Çuditërisht fqinjët tanë të veriut, lindjes e jugut kanë harruar se deri në vitin 1912, popullsia shqiptare, autoktone në trojet e saj, të përmbledhur në katër vilajetet e Janinës, të Shkupit, të Kosovës e të Shkodrës, jetoi për shumë qindra vite në paqe me ata, pa krijuar probleme. Ndërsa ata, me instiktin e tyre grabitqar e shtazarak, në tetorin e atij viti, u vërsulën të gjithë së bashku si çakejtë për të rrëmbyer me forcën e ushtrive trojet mijëvjeçare shqiptare, duke shkaktuar tragjedinë më të madhe historike të kombit tonë. Në kundërshtim me të gjithë ligjet e normat e moralit e të drejtësisë historike, këta pushtime u ligjëruan nga vendime të Evropës, sa të padrejtë po aq të pamoralshëm, në konferenca të ndryshme të diplomacisë evropiane në Londër, në Firence e në Paris, duke dënuar në përjetësi aspiratën e  kombit tonë për të jetuar i bashkuar në trojet e tij. Ata e trajtuan Vëndin e Skënderbeut me logjikën e kancelarit prusian, Otto von Bismarkut, duke shkelur mbi kujtesën historike të mbrojtjes së Evropës së krishterë nga epopeja shqiptare e shekullit të artë të Gjergj Kastriotit.

Brezi i themeluesve të shtetit shqiptar të pavarur, ai i kombëtaristëve të Shqipërisë etnike, që sendërtoi bashkimin e trojeve shqiptare nën një administratë të përbashkët, edhe se në kuadrin e një lufte botërore e nën pushtim, u masakrua pa mëshirë nga fituesit e luftës, që flijuan ëndrrën shqiptare të shekullit për hir të një ideologjie kundërshqiptare e të pushtetit të tyre të verbër e të nënështruar komunizmit ndërkombëtar. Pasojat qenë shkatërrimtare në të gjithë drejtimet e, kryesisht, në pamundësinë e plotë për të përsëritur përvojën e sendërtimit të ”ëndrrës shqiptare”.      

Këto janë temat që zënë ndër vendet më kryesore në librin tim. Ndoshta nuk janë shumë “moderne”, por kërkojnë të sjellin para lexuesit ata probleme që trashëguam nga shekulli i shkuar, e për të cilat ka rënë një mburojë hermetike mes nesh e në botën e jashtëme. Ata përbëjnë thelbin e qenësisë së kombit, që është shumë më i lashtë se ne e që do të mbetet i pavdekshëm edhe kur ne do të largohemi nga kjo botë. Me gjithë vështirësitë, në dukje të pakapërcyeshme, ne duhet të bindemi se fuqia e jonë si popull, përparimi e roli i ynë në botë varen, më shumë se sa mund t’a përfytyrojmë ne, nga bashkimi kombëtar. 28mijë kilometrat katrorë, në të cilët është e detyruar Shqipëria të jetojë, nuk mund e nuk duhet të përfaqësojnë kufirin e fundit të qenësisë sonë si komb. 

Shqipëria etnike, para më shumë se një shekulli, kishte 50 mijë të tilla, e ne nuk duhet të pajtohemi mendërisht e shpirtërisht me realitetin tonë të sotëm, që është vepër e fqinjëve tonë të pandershëm, e negligjencës së diplomacive të huaja, dhe e gabimeve tona të pafalëshme në një periudhë tejet kritike të qënies sonë si bashkësi. Bashkimi i kombit duhet të mbetet gjithmonë synimi kryesor i qënies sonë si popull. Përpjekja për t’i a arritur atij, duhet të jetë e përherëshme, sepse duhet të jemi të vetëdijshëm se nuk po kërkojmë asgjë më shumë se sa të drejtën tonë natyrore, që na e siguron historia e gjuha e jonë, tradita atdhetare e paraardhësve tanë, që nuk nguruan në çaste kritike të qënies sonë të ngrinin lapidarë gjuhësorë:

“Qysh prej Tivari deri n’Prevezë

Gjithkund lshon dielli vapë edhe rezë

Asht toka e jonë, t’parët na e kanë lanë

Kush mos t’na e prekin se desim të tanë!”

Bindja e rilindësve tanë duhet të gjejë vendin e saj të nderuar edhe në brezin tonë, edhe n’ata të ardhmit. Mbas gati tetëdhjetë  vitesh që kemi hequr dorë prej saj, duhet të rikthehemi përsëri tek ajo, sepse e kemi në gjak, në ëndrrat, në të drejtën hyjnore, në detyrën tonë si krijesa njerëzore. Duhet të ndërgjegjësohen për këtë realitet së pari politikanët tanë, duke e shtruar problemin jo vetëm në Shqipëri, por edhe në trojet jashtë kufijve të saj ku jetojnë shqiptarë, të marrin guximin për të folur mbi problemin, të kërkojnë mirëkuptimin e botës demokratike me arsye, vullnet, argumenta e besim në të drejtën e tyre. Kjo duhet të jetë detyra e parë e madhe e veprimtarisë së tyre, krahas mbarështimit të shteteve e përparimit të tyre. Por, për t’i a arritur në mënyrë të vetëdijshme sendërtimit t’asaj detyre , duhet të studjojnë historinë e vërtetë të Vendit të tyre, sidomos të gjysmës së parë të shekullit të njëzetë e të përvehtësojnë idealet e paraardhësve të tyre, që kanë flijuar gjithshka që kishin, personalitetin, madje edhe jetën, për kombin e bashkuar, për “Shqipërinë zonjë”.

Sigurisht kjo detyrë që duhet të marrim të gjithë përsipër, secili brënda mundësive të veta, paraqet vështirësitë e saj edhe të jashtëzakonshme, sepse kanë kaluar shumë vite në këtë gjëndje ndarjeje, e shqiptarët janë konsoliduar si qytetarë  të Vendeve të tjerë si Greqia, Maqedonia, e Mali i Zi. Trysnia e ushtruar mbi ta në gjithë këta dhjetëvjeçarë, ka ndikuar në bindjet e ndiesitë e tyre. Tani ndoshta është krejtësisht i pasendërtueshëm bashkimi i Çamërisë, i krahinave shqiptare të Maqedonisë apo të Malit të Zi me dheun “amë” edhe se e drejta qëndron në atë anë. Tani shpresa e shqiptarëve është hyrja n’Evropë. Nëse ajo hyrje nuk do të ndihmonte bashkimin e krahinave të mësipërme me Shqipërinë, besoj se do të sillte një gjëndje të favorshme për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, mjafton që këtë bashkim t’a kërkojnë me vendosmëri, e në mënyrë të kulturuar e paqësore popujt e dy shteteve. N’atë rast besoj se nuk do të ketë pengesa të pakapërxyeshme në sendërtimin e ëndrrës, edhe se jo në plotësinë e saj. Le të shpresojmë se një ditë, jo shumë të largët, do të festojmë arritjen më të rëndësishme të jetës kombëtare të shqiptarëve në mijëvjeçarin e tretë. 

Si autor i librit që po paraqitet sot, ju kërkoj ndjesë për këto fjalë të mija që ndoshta nuk i prisnit, që mund të trazojnë mendimet e juaja të përditëshme. Por ato janë pasqyrim i ideve të  trajtuara në një pjesë të mirë të shkrimeve të këtij libri. Si të tilla ato kanë hyrë në thellësi të qënies sime, të ngulitura nga tradita e familjes e, kryesisht, e gjyshërve të mij, Mustafa Kruja e Sotir Gjika. Këto ide kanë ushqyer vitet e jetës sime nën regjimin komunist, edhe se atëherë nuk mund t’i shprehnja. Sepse quajta atdhetar gjyshin tim, Mustafa Krujën, në një bisedë një për një me një shokun tim të fëmijërisë në kampin e internimit, e pata atë si një  akuzë kryesore në proçesin gjyqësor që u zhvillua mbas disa vitesh. Madje atë ditë që u arrestova, pyetja që më bëri shefi i Sigurimit të rrethit Lushnjë qe kjo: “Ti je nip i Mustafa Krujës?” Përgjigjes time pohuese ai i shtoi fjalët e zakonëshme: “N’emër të popullit je i arrestuar!”.

Pra i kam paguar me internime pa fund e vite burgu këto ide, por jam krenar për gjyshërit e mij, sepse jam marrë gjatë me përgatitjet për botim të shkrimeve të tyre, Sa më shumë i lexoj, aq më shumë bindem se ata i kanë shërbyer vetëm një ideali: Shqipërisë etnike, lartësimit e përparimit të saj.

Ajo krenari shtrihet edhe tek shumë bashkëvuajtës e bashkëkombas të mij, të cilëve u kam kushtuar një kapitull më vete: “Motive krenarie shqiptare”. Atë krenari e kam ndjerë në galeritë e minierës së Spaçit e në mjediset e atij kampi dënimi me punë të detyruar, në kontakt të përditshëm me njerëz, kryesisht të rinj, që kishin pranuar të vuanin dhjetë vite burg, për të shmangur rolin e spiunit që, nëpërmjet kallzimeve të tij, më shumë të pavërteta se sa të vërteta, shkaktonte fatkeqësitë e shokëve  e familjeve të tyre. Janë shëmbuj të cilët nuk gjinden në botën perëndimore, ku jetoj prej 33 vitesh. 

Ne, publiçistët jemi të prirur më shumë të vemë në dukje mangësitë apo të metat e shoqërisë, të shtetit, apo të popullit tonë. Kjo hyn në praktikën e profesionit, madje mbetet një detyrë e kërkuar prej tij, për t’u munduar për të dhënë një ndihmesë, sado të vogël, në ndreqjen dhe shmangien e tyre. Por, po ashtu detyrë e jona është të nxjerrim në pah edhe virtytet, kur ata shfaqen, edhe mirësitë, edhe sukseset, edhe forcën e karakterit të bashkëkombësve tanë.

Me këtë bindje, që është një nga besojmat e mija, po e mbyll fjalën time, me një falënderim të madh nga zemra, për praninë tuaj në këtë ditë të veçantë e tepër të këndëshme që mbyll botimin e librave publiçistikë të jetës sime, e me një urim po aq të  madh për ju dhe familjet tuaja, kryesisht për sukseset tuaja në t’ardhmen e në të tashmen, gjithmonë në dobinë e atdheut tonë e të njerëzve të tij.  

     Faleminderit

Tiranë, 12 prill 2024

Arjeta Ferlushkaj Kotrri

Stamford, 7 prill, 2024

Foto: Kevin Warren

Më 7 prill, 2024, në orën 14:00, në ambientet e bibliotekës publike “Ferguson” në Stamford, Connecticut, u hap Panairi i Librit Shqip, edicioni i tretë.

Fjalën e hapjes e mbajti kryetari i shoqatës, z. Mëhill Velaj, i cili, pasi përshëndeti të pranishmit, foli për qytetin pritës të këtij panairi, Stamford, si dhe bibliotekën “Ferguson”. Ai permendi punën e bërë nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, jo vetëm për këtë panair, por për çdo aktivitet tjetër. Z. Velaj uroi mbarëvajtjen e edicionit të tretë të Panairit të Librit Shqip në SHBA dhe më pas ia dha fjalën znj.Yllka Filipi, n/kryetare e Shoqatës.

Znj. Filipi iu drejtua audiencës në gjuhën angleze, ku ndër të tjera tha: “Kuintesenca e urës së padukshme prej drite që i lidh kombet në këtë ekspozim vlerash, shpalos shkëlqim, krenari, arritjet e një kodi të përbashkët gjenetikisht të shpërndarë nëpër të gjitha qelizat fjalës së gjallë, i radhitur dendur rresht më rresht në formën e dyfishtë të AND-së krijuese që dëshmon balancën e filozofisë së përkushtimit dhe dashurisë. Vetëm krijuesi, (poeti), vetëm ai di se si t’i kthejë pshërëtimat e atdheut në simfoninë më të ëmbël. Zemrën e atdheut që vuan,e ndien vetëm zemra e krijuesit (poetit).”

Fjalën e radhës e mbajti presidenti i Shoqatës, z. Adnan Mehmeti, i cili përshëndeti auditorin dhe u shpreh se shpresonte që kjo përvojë të jëtë një udhëtim frymëzues për ta. Z. Mehmeti përmendi që në këtë panair kemi një shumëllojshmëri zhanresh dhe historish prej autorëve të rinj por edhe të mirënjohur. Presidenti i Shoqatës pohoi se: “Panairi i Librit Shqip në Amerikë ka një identitet ndryshe dhe në veçanti, synon të përhapë kulturën e leximit dhe të promovojë veprat e shkrimtarëve shqiptarë për një audiencë të huaj.”

Z. Mehmeti e përmbylli fjalën e tij duke bërë falenderimet për të gjithë shkrimtarët, sidomos për ata që kanë ardhur nga larg, për lexuesit, për median dhe të gjithë ata që ndihmuan në organizimin e këtij panairi. Një falenderim më vete shkoi për Departamentin e Kulturës në Bashkinë e Stamford-it, për gjithë mbështetjen e dhënë.

Z. Velaj ftoi Anëtarin e Nderit të SHSHSHA-së, shkrimtarin Visar Zhiti të mbajë fjalën e tij të rastit. Mes emocioneve dhe pas falenderimeve për pritjen e ngrohtë, z. Zhiti tha: “Na mblodhi ky panair i vogël në Amerikën e madhe prandaj edhe kuptimi i këtij panairi është i madh. Ne jemi autorë shqiptarë që nuk kemi mërguar nga gjuha amë dhe gjuha është atdheu i shkrimtarit. Ne jemi lexues edhe të librit shqip dhe libri është kujtesë. (…) SHSHSHA-ja me këtë panair të librit po kryen një akt kulturor me rëndësi sepse, librin shqip, nga një vend i vogël dhe i përvuajtur i Ballkanit, e sjell në vendin më të fuqishëm në botë, në superfuqinë kulturore. Librin shqip të një kombi të lashtë, e sjell tek një komb modern, ky bashkëveprim, është mirëkuptim, është miqësi, është liri, është mbështetje.”

Anëtarja e shoqatës, znj. Arjeta Ferlushkaj Kotrri u shpreh: “Aktivitete të tilla janë të rëndësishme për t’u ndjekur sepse na bëjnë të takohemi me njëri-tjetrin dhe me lexuesin. Sa herë që takohemi, pas çdo panairi, pas çdo libri të shkruar/botuar, ne vijmë ndryshe. (…) Panairet e librit shqip në Amerikë nuk janë e nuk kanë pse të jenë të njëjtë si ato që bëhen në Shqipëri. Ne kemi të tjera misione shtesë, për të cilët duhet të jemi të qartë që në fillim (ajo që quhet “Utile”), por kjo nuk do të thotë që mund të mos tregojmë vëmendje ndaj literaritetit, pra cilësisë së fjalës si art.”

Kryetari i SHSHSHA-së, Z. Velaj bëri një falenderim për mbështetësit e këtij panairi: Nazim Salihu (Noli), Skender Pali, “Albanian Dream” nga Eva Dori, Pal Dushi, Mëhill Gjuraj, Sergio’s Pizza dhe Dedë Lleshi.

Një moment që shoqëroi panairin e sotëm ishte edhe mbajtja e një minuti heshtje për shkrimtarët që nuk jetojnë më, si: Naum Prifti, Dalip Greca, Luigj Çekaj, Xhevdet Bajraj dhe Guri Stefani. Për secilin prej tyre, SHSHSHA-ja ndau nga një çertifikatë mirënjohjeje, të cilat u tërhoqën nga përfaqësues të familjeve të tyre.

Me çertifikatë mirënjohjeje u nderuan edhe tre Anëtarët e Nderit të Shoqatës, z. Visar Zhiti dhe Sami Repishti, Carrie Hooper, gjithashtu edhe anëtarët: dr. Bexhet Asani dhe Arjeta Ferlushkaj Kotrri, mirënjohje që u ndanë nga kryetari z. Velaj dhe presidenti z. Mehmeti. Ky i fundit, kishte rezervuar një surprizë për kryetarin në ikje z. Velaj, ku pas falenderimeve për punën e bërë, z. Mehmeti i dhuroi një pllakatë mirënjohjeje për kontributin mbi 20-vjeçar të z. Velaj pranë SHSHSHA-së. Një përshëndetje të shkurtër për panairin e librit e bëri edhe shkrimtarja Tanya (Hyonhye) Ko Hong, libri i së cilës është përkthyer në gjuhën shqipe (“Mother to myself”).

Në përmbyllje të ceremonisë hapëse të panairit, z. Velaj ftoi lexuesit dhe shkrimtarët që të takohen me njëri-tjetrin, të shkëmbejnë libra dhe autografë. Më pas, ai prezantoi tek të pranishmit anëtarët më të rinj që i janë bashkuar SHSHSHA-së së fundmi: Gjon Fran Ivezaj, Eva Dori, Aurel Naci, Nosh Mernacaj, Sami Mulaj, Azgan Perbati dhe Nexhmedin Syla.

Përfaqësuesi Bashkisë së qytetit të Stamford-it, z. Aaron Miller u ftua nga presidenti i SHSHSHA-së për të përshëndetur auditorin. Z. Miller u shpreh se jemi krenarë që kemi në qytetin tonë një komunitet shqiptar kaq të suksesshëm dhe i uroi suksese të gjithë shkrimtarëve.

Pjesë e panairit ishte edhe një mini-ekspozitë me piktura dhe punime dore të realizuara nga Ramiz Mujaj.

Kryetari i SHSHSHA-së, Z.Velaj e bëri mbylljen e panairit duke bërë një kalim tek tavolina e secilit shkrimtar pjesëmarrës, kalim të cilin e shoqëroi me një prezantim të shkurtër për autorin në fjalë dhe titujt e librave të tyre.

***

Panairi i Librit Shqip në Amerikë, edicioni i tretë, numëron pjesëmarrjen e mbi 30 autorëve: Visar Zhiti, Adnan Mehmeti, Mëhill Velaj, Yllka Filipi, Bexhet Asani, Daisy Elbasani, Tushe Saliaj (Rrapaj), Lufti Brami, Premisa Muca Kerthi, Erlinda Pysqyli, Demir Rusi, Rukiana Kasemi, Lela Qejvani, Suzana Vangjeli, Majlinda Pajaj, Bora Balaj, Merita Prenga, Gjon Fran Ivezaj, Gjeto Turmalaj, Sami Mulaj, Kastriot Fetahu, Selman Dervishi, Luigj Çekaj(përfaqësuar nga e bija), Nexhmedin Syla, Azgan Berbati, Arjana Fetahu Gaba, Ramiz Mujaj, Pal Ndrecaj, Nosh Mernacaj, Sergio Bitiçi, Idriz Lamaj, Arjeta Ferlushkaj, Simon Dervishi Mani, Hamid Alaj, Age Ivezaj Gjokaj.

Ky panair u realizua mbas 14 vitesh nga edicioni i dytë, i cili u mbajt në New York në vitin 2010. Mendohet që tashmë ky panair do të bëhet një traditë çdo tre vite.

Edicioni i tretë i Panairit të Librit Shqip në SHBA u mbyll me shkëmbime librash mes autorësh, me dhënie autografesh për lexuesit dhe shkrepje të fotografive, duke përjetësuar çaste të tilla në arkivin e SHSHSHA-së dhe komunitetin shqiptar në Amerikë.

*Shënim: në mbyllje të panairit, anëtarët e SHSHSHA-së zgjodhën kryesinë e re: kryetare u zgjodh dr. Yllka Filipi, n/kryetare u zgjodh Arjeta Ferlushkaj Kotrri, sekretar u zgjodh dr. Bexhet Asani.