LETERSI – Page 92 – Dielli

BUKUR! VËRTET, SA BUKUR!

July 17, 2023 by s p

– Përshtypje dhe imazhe nga përurimi –

Nga Visar Zhiti

BIBLIOTEKA DHE FOSHNJA: …erdhën njerëz të bukur në Bibliotekën e bukur në Downers Grove, Chicago. Salla e bukur, me ato radhët e gjata me karrige, që nga pianoja e deri te dera në fund, po mbushej me shpejtësi dhe, teksa uleshin, vazhdonin bisedat me njëri-tjetrin. Po bëhemi Shqipëri dhe këtu, e madhe në zemër, ja, kemi shqiptarë të Shqipërisë, nga Kosova e Çamëria, nga Maqedonia e Veriut (e Jugut për ne) e nga Mali i Zi, po, po, por jemi dhe amerikanë…
Kishin ardhur dhe nga qytete të tjerë, madje dhe nga shtetet pranë, ishte dhe një nga Gjermania, Altini, të rinj plot, por edhe flokëzbardhur siç janë luleborat këtej dhe shkonin te tryezat ku ishte libri, e merrnin dhe kërkonin autorin. U krijuan radhë të vogla e të shpeshta para tij, donin një autograf…

Shih, shih, dhe një fëmijë i vogël, e mbajnë në krahë, s’është bërë ende një vjeç, e kanë marrë me vete mami me babin Bledi Stefa, Davidi i bukur, dua dhe unë ta marr në krahë, pranë është dhe një babi tjetër, i Olivias, që i bëri 40 ditë. Në karrocën e tij Davidit mbase i kishin vënë ndonjë libër me figura, por ai xhaxhi që çeli veprimtarinë, Taipi, edhe ai sapo është bërë gjysh me Elirën, tha se jemi mbledhur të gjithë për një libër tjetër, “Këpuca e aktorit” të xhaxhi Visarit…
Do të flasim për të sotmen dhe të ardhmen, duke kujtuar dhe të shkuarën, kështu është romani që na ka mbledhur këtu.

FILLUAM: …E organizojmë këtë takim ne, Klubi Shqiptar i Librit, e vazhdoi fjalën e tij të mirëseardhjes Taip Beshiri, jemi një grup shokësh e miqsh, që mblidhemi shpesh e vendosëm të hapemi më shumë me ju. Së pari tha ai, do të lexoj përshëndetjen që Presidenti i Shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, Adnand Mehmeti, dërgonte nga New Yorku. Dhe ia lë drejtimin e veprimtarisë Dr. Jani Gjonit. Ai menjëherë foli se ç’ishte ky roman, arketipin dhe vlerat që sjell, “Këpuca e aktorit” si metaforë e ecjes dhe ftoi Odise Priftin të thotë dy fjalë për jetën e autorit dhe veprat e tij.
Dhe u vazhdua me diskutim e parë nga Doktor Minella Aleksi, ndërkohë dhe ai autor i një libri dhe i shumë artikujve në media, ai lexoi shkrimin e tij kritik që kishte botuar në gazetën ExLibris, ku ndër të tjera cekte raportet e romanit “Këpuca e aktorit” më të vërtetat dhe historinë, me shpërpjestimet dhe zbehjet që krijohen me ata që bëjnë histori…
Edhe Inxh. Artan Nati, që po shkruan dendur artikuj në gazeta, shikoi lidhjet e romanit me mitologjinë e lashtë, por dhe me politikën e ditës.
Edhe Inxhinieri tjetër Milto Skrami në fjalën e tij zbuloi vlera të tjera, që e bëjnë romanin modern, tërheqës, ndër më të rëndësishmit në botimet e reja.
Përsëri vjen në foltore Taipi dhe lexon fjalën e Doktor Xhabir Alilit, i cili ka ikur në vendlindje, në Maqedoni. Edhe shoku ynë i grupit Dhimo Jano ka ikur në Greqi dhe mungon diskutimi i tij, por jo meraku për këtë takim.
Ja, në foltore shkon Dr. Ernest Nasto, Fjala i tij ngrihet dhe kap pjesën qiellore, andej nga na vijnë shpirtërat, bukuria e tyre hyjnore, Nënë Tereza, thotë ai, At’ Fishta, Frashëri… Atjoni, Hiri (Grace) etj, etj.
Po si u shkruar ky roman?

Drejtuesi i takimit, Jani, fton të flasë bashkëshorten e autorit, Eda Agaj Zhiti dhe ajo nxjerr disa ”sekrete”, por dhe i thur një himn bibliotekave, që ruajnë kujtesën e botës. Jam e emocionuar, tha ajo, kam përballë mësuesin tim të parë, tim atë…Profesor Gezim Basha kërkon fjalën. Ka ardhur nga larg. Jep lëndën e letërsisë në një kolegj në shtetin pranë, është kritik letrar dhe përkthyes, e paraqet drejtuesi i veprintarisë.
Gëzimi sjell vërtet gëzim mendimi dhe emocionesh. Me elegancën e fjalës u thotë të pranishmëve se letërsia lexohet vetëm si e tillë, as si histori e as si politikë. Në romanin “Këpuca e aktorit”, që sa nis, shohim presat e kovës së një ekskavatori si thika, ato lajmërojnë një krim shtetëror dhe në fund lexojmë, ‘…jam shtatzënë dhe ndjeu brenda vetes qiell plot dritë.’ Kjo është shpresë dhe poezi, autori është poet… Gëzimi lavdëroi veprimtarinë, praninë, nivelin e lartë të diskutimeve, rrallë kam parë takime të tilla shqiptarësh, përfundoi ai.
Foli dhe një mërgimtar i hershëm, Fejzi Sulejmani, i arratisur nga Shqipëria dikur dhe me znj. Vjollca nisën pyetjet nga salla.
Po i shikoja me dashuri njerëzit përballë. Davidi i vogël aty ishte ende, në krahët e të atit dhe lëshonte zëra gazmorë. Ishte hera e parë që merrte pjesë në përurimin e një libri. Dashi xhironte me celular. Te tryeza e librave rrinte në këmbë bashkëqytetari im, lushnjari Bujar… Të njohur plot. Të gjithë dinin të dëgjonin bukur… Pranë familjarëve dhe Leka Brisku, diakoni i parë shqiptar në shtetin Illinois, ja dhe Edlira… në rreshtin tjetër, Elsa me Nikon, ja dhe Nikoja tjetër me Merin… Imelda… Rita, Vjollca… Mirela me Nasin… Nebiu, Turi më tutje, Tasi, Elvisi… Labi… Ray me bashkëshorten, Fatmiri me bashkëshorten, Mirjani me bashkëshortin, Mondi… Agroni… Arben Bejleri… Mynyri, Artedi… etj, etj, ndjeva dritën e yllësive të kaq shumë syve që më rrethonin bukur… e ç’mund të thosha, që sjell përshëndetjet nga Shtëpia Botuese Onufri në Tiranë, nga drejtoresha, znj. Hudhri, të redaktorit nga Rumania, Dr. Luan Topciu, të miqve nga Miçigani, nga Wisconsin? Këtu folën kaq bukur të gjithë dhe ju jeni kaq të bukur të gjithë, veçse mirënjohje pafund… dhe erdhën të tjerë përsëri të më kërkoni autografe, u ula sërish në tryezën mes dy vazosh të mëdha me lule të bukura, lule motre, flatra shqiponje… dikush vinte me dy libra, donte autograf për një të tijin, që s’erdhi dot, ishte në punë, për në Shqiperi e donte një tjetër autografin, me tre libra, me pesë… çastet m’u bënë lule… një vazo tjetër e përhershme… dolëm… sheshi para Bibiotekës ishte plot me vetura, në shumë prej tyre në ndenjësen tjetër ishte dhe një libër i ri, ku do ta çonin, në shtëpi, në të ardhmen?… Eda ashtu ishte lutur.

FJALA NGA DR. JANI GJONI

“KEPUCA E AKTORIT” NJË ARKETIP LETRAR MJESHTËROR

Libri “Këpuca e Aktorit” i shkrimtarit Visar Zhiti është një vepër letrare e rëndësishme dhe e vlefshme që sapo erdhi në peisazhin e letërsisë shqiptare. Ajo është shtesa e fundit nëtërësinë e veprave të sjella nga Zhiti përpara publikut lexues. Nëpërmjet këtij romani, autori trajton tema të gjëra dhe komplekse që reflektojnë përvojën e jetës dhe mendime të thella të artikuluara në mënyre poetike për njerezit, vendin dhe historinë e Shqiperisë.

Libri është një arketip letrar i krijuar me mjeshtëri nga Visar Zhiti, që çon lexuesit në një udhëtim të larmishëm dhe tërheqës në horizontin historik dhe shoqëror të Shqipërisë. Struktura narrative e tij mpleks në mënyrë të përsosur elemente të mitologjisë, besimit dhe historisë moderne, duke ofruar një eksplorim shumëdimensional të përvojës njerëzore në shoqerinë tonë. Libri ndahet në tre pjesë kryesore të cilat janë rrjedhim i natyrshëm i ngjarjeve në epoka të ndryshme, dhe që nga faqet e para, lexuesi zhytet në një botë magjepsëse, e ngjashme me epikat e mëdha homerike. Prania e personazheve si Hektori, Moisiu, Maria, Hëna, Donika, e Nënë Tereza krijojnë një tablo të gjallë që lidh të kaluarën e largët dhe të afërt me kohërat moderne. “Kepuca e Aktorit” është në mënyrë simbolike udhetimi në kohë i Shqipërisënëpërmjet karaktereve e ngjarjeve të goditura të përshkruara me mjeshtëri nga shkrimtari.

Ndërsa lexuesit vazhdojnë të thellohen në lexim, ata zhvendosen në histori, në periudhat e turbullta të Luftës së Parë dhe Luftës së Dytë Botërore ku fati i Shqipërisë dhe i popullit të saj varej në kufijtë e një ekzistencializmi delikat. Tregimi mjeshtëror i Zhitit i jep jetë këtyre udhëkryqevehistorike me magjinë e metaforës, duke kapur thelbin e çdo kohe me detaje të kuptueshme për këdo. Përmes protagonisteve, lexuesit përjetojnë vështirësitë dhe sakrificat e individëve të kapur në marrëzinë e luftës, shohin jetët e tyre të përpjekura me fatet e kombëve. Aftësia e autorit për të lidhur së bashku narrativat dhe periudhat e ndryshme lejon një kuptim të ndërvarur e më të gjërë të identitetit të Shqipërisë dhe vendit të saj në kontekstin kohor. Autori shkel qetësisht tabutë e racave, kombësive dhe përkatësive tribale, duke ecur në territorin e egërsisë njerëzore, por pa e tejkaluar ne kufinjtëe vulgaritetit. Gjuha e pasur e shkrimtarit dhe ngjyrat e fuqishme që përdor krijojnë një tablo të plotë dhe një përshkrim romantik të Shqipërisë në fillimet e saj në shekullin e 20.

Një aspekt i rëndësishëm i librit është stili tekstual i Zhitit, i cili është i veçantë, unik dhe virtual. Ai shpreh ide dhe emocione nëpërmjet fjalëve të thjeshta e simbolike, duke krijuar një atmosferë poetike të veçantë. Shqipja e tij është e pastër dhe e qartë, ai përdor imazhe të fuqishme për të dhënë situata komplekse. Në përgjithësi, libri “Kepuca e Aktorit” është një vepër e thellë dhe e frymëzuar nga ndjenjat patriotike. Zhiti shpalos talentin si shkrimtar nëpërmjet tregimtarisë origjinale dhe trajtimit estetik të temave të rëndësishme. Ky libër ofron një perspektivë marramendëse mbi identitetin, dramën dhe kuptimin e ekzistencës së njeriut, duke bërë që lexuesi të reflektojë dhe të përsiasë për çështjet e shumta.

Në këtë roman Zhiti i përshkruan karakteret si pjesëtarë të një trupe teatrale, të cilët luajnë rolet e tyre në skenën e jetës. Për ta, jeta është një teatër i madh, ku secili prej nesh luan një rol të veçantë. Përmes personazheve të tij, ai shpreh konfuzionin dhe peshën emocionale që vjen me përgjegjësitë dhe pritshmëritë e shoqërisë ndaj nesh. Tensionet dhe kontradiktat e identiteteve shpalosin aktet e humbjes, ndarjes, frikës dhe dëshirës për të gjetur qëllimin e njerëzve në jetë. Duke ndjekur rrugëtimin e jetës, ata përballen me sfida të ndryshme dhe kërkojnë të zbulojnë vetveten. Shkrimtari shprehet – se roli që kemi në jetë nuk është gjithmonë i vullnetshëm, por shpesh imponohet nga pritshmëritë e jashtme dhe rrethanat. Për shkak të kësaj, karakteret përjetojnë konfliktin midis pritshmërive të jashtme dhe dëshirave të tyre të brendshme.

Një tipar tjetër stilistik është ndërthurja nga shkrimi normal në atë korsiv (italik). Ky ndryshim krijon një lehtësi në kalimin nga një gjëndje në tjetrën dhe shërben si një urë lidhëse midis ngjarjeve të ndryshme pa u bllokuar nga ndarja e kapitujve. Kjo bën që leximi i historisë të jetë më i rrjedhshëm dhe më i natyrshëm duke zvogëluar rutinën me befasira.

Gravitetin kryesor në roman e zë paraqitja e diktaturës komuniste që mbajti Shqipërinë të mbyllur e izoluar pas Luftës së Dytë Botërore. Konturimet e qarta dhe gjuha evokative e Autorit paraqesin imazhe të atmosferës së frikës dhe shtypjes që mbizotëronte në çdo hapësire të jetës së përditshme. Duke u fokusuar në përvojat e personazheve, autori zbërthen ndikimin e thellë të sundimit totalitar mbipsikën njerëzore, ankthin dhe luftën e brendshme që përballen individët në këtë shoqëri. Frika e dhunës dhe propoganda djallëzore krijuan dyzimin e personalitetit të njeriut, pasojat e sëcilës ndjehen akoma. Ndonëse nën diktaturë, njerëzit nuk ndaluan të jenë humanë duke shprehur emocionet, gëzimin, dashurinë, dhe mirësinë si tipare qenësore – diktati nuk e vrau dot njerëzoren. Mardhëniet intime të personazheve nëpër sfidat e ashpëra qartësohen si një revoltë natyrale që nuk pyet për kufinjtë artificialë. Mbi të gjitha, ai i nxjerr në pah vlerat dhe bukurinë e shpirtit njerëzor, të cilat nuk mund të bllokohen as nga diktatura më e ashpër.

Post diktatura, pas viteve 1990, e rrëmben Shqiperinë nërrejdha e stuhi në të cilat inercia dhe nostalgjia e së shkuarës trazuan keqas mëndjet e ndjenjat e shqiptarëve për njëperiudhe jo të shkurtër. Shoqëria përjetoi absurde dhe mashtrime nga njerëz të ndotur prej së kaluarës, të cilët u prezantuan si fytyra e së ardhmes duke ngadalësuar e penguar zhvillimin demokratik të vëndit.

Në roman, autori në mes të tjerave merret me brezin e ri, mefenomenet e dallgët që e tashmja po përballet, me ndryshimet gjeopolitike e shoqërore, me historinë e re moderne që po jetojmë. Kufijtë e shteteve pothuajse janë venitur, globalizmi me internetin ka çliruar mundësitë për një komunikim tëgjithanshëm, lëvizja e lirë ndërthur jetën e personazheve në skena të reja. Ngjarjet natyrshëm kalojnë në kontinent tjetër, lëvizin njëlloj si në të shkuarën nga një qytet në tjetrin, karakteret lundrojnë me emocione e ndjenjat njerëzore, me veprime në një hartë më të madhe.

Aq me vërtetësi dhe me besueshmëri kalojnë kapitujt sa tëkrijojnë përshtypjen e një vepre autobiografike, por në fakt ajo është një krijim fikshën. Tregimtaria me një gjuhë të pasur të jep mundësinë për të përjetuar emocionet, përvojat dhe mardhëniet ndërkarakteriale. Monologu i gjatë i Hektorit, personazhit kryesor, vjen si një film personal duke e vendosur lexuesin në qëndër të ngjarjeve dhe duke e bërë udhëtimin nëpër faqet e librit më të ngjitshëm.

Në përfundim, libri “Kepuca e Aktorit” është një vepër e mrekullueshme letrare që përshkruan ngjarjet historike me sy kritik e estetikë të fuqishme. Romani është një biografi e Sqipërisë e rëfyer në mënyrë artistike, mbase më e mira e këtyre kohëve.

PERSHENDETJA NGA ADNAN MEHMETI

President i Shoqates se Shkrimtareve Shqiptaro-Amerikane

Sa bukur të jesh në festën tuaj

Të nderuar miq të “KLubit të Librit”!

Sot jam shumë i nderuar dhe i lumtur sepse përkon në një event kulturor në komunitet. Ndokush prej jush do të nxitojë të thotë: “Është ditëlindja jote!”. Por, kjo është shumë personale, përballë një eventi letrar.

Bota njeh mjaft ambasadorë shtetesh me zyra, makina, shkresa, takime zyrtare, po ka ca ambasadorë të veçantë që mund t’i quajmë thjeshtë Ambasadorët e librit. Kur flasim për Visar Zhitin ai i ka të dyja këto emërtime, që i japin jetës së tij kurorë nderimi dhe na e bëjnë më të bukur e të dobishme jetën tonë kudo ku shkojmë.

Në Çikago, sot janë mbledhur një grup miqsh, shkrimtarësh të përfshirë te Klubi i Librit. Ua kemi lakmi.

Dëshirojmë të jemi aty, po qe se është mundësia.

Të ishim në rreshtin e parë të bibliotekës, që të jemi sa më afër shkrimtarit Visar Zhiti, autorit të ardhuruar prej të gjithëve, pa përjashtim.

Të bëjmë një foto.

Të blejmë nga një kopje të romanit “Këpucët e aktorit”

Të dëgjojmë vetë autorin e me vrap të shkojmë për ta lexuar brenda natës.

Në mesin tuaj sot gjenden shumë emra të njohur, që janë dhe miqtë e mi…

Sa mirë!

Sa emocion!

Të gjithë i përshëndes.

Ju kam zili për iniciativën për bashkëpunimin, për përurimin e librit shqip, duke filluar nga vendlindja e Heminguej…Ju mirëpresim në Nju York, për ta vazhduar në Boston, Philadelphia e gjetkë… Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe unë si President i saj e përshëndes. Kryesia e Shoqates, dashamirësit të librit, njerëz të mrekullueshëm, e mirëpresin.

I dashur Visar, Anëtar Nderi, i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, jemi me fat që ju kemi.

Ne gjejmë frymëzim nga veprat tuaja letrare.

Sot, na bën më shumë krenar…

Juaji

Adnani

New York, 15 korrik 2023

Ten Poems by Stefan Çapaliku

July 15, 2023 by s p

Translated from the Albanian

by Carrie Hooper/

Who Knows?

This last rain-filled Monday

Of old February,

With short-term words and hopes,

Like a morning will soon end.

Today, some people I don’t know,

Who seem insignificant,

Have a birthday.

The cats’ mating season

Is coming to an end.

Therefore, they scramble to make passionate love

As much and as often as possible.

But people, unaware of the passage of time,

Aren’t in a hurry to do anything.

They laugh like fools;

Plan summer vacations.

Who knows?

Seasons, summer may not come anymore.

Months may no longer have

February’s passion.

Who knows?

Tirana, February 21, 2022

Hungarian Rhapsody

On this Sunday morning,

The liquid speech of the girls

Resembles a meow.

The trees are silent.

“And you told me you would return on Sunday.”

A line from the suicidal song, “Bothersome Sunday”,

By the Hungarian composer, Lazlo Javor,

The only thing I remember

On Sundays in this country.

But now I am going away,

Leaving behind a woodpile.

Let them burn it in winter.

I can’t help them

Even if the winter is harsh.

As the last leaf

Abandons the lonely trees,

I notice the increasing strangehold on Hungary

And the villages around the churches.

More distant trees are also bare

Like the people in revisionist films

When rebellion made sense

For rebellion demands stunted trees

And exposed navels.

But on this train,

Everyone looks so innocent

That I can’t figure out

Who brought winter’s destruction to this country.

Vultures and other wild fowl

Follow the train

Like the gulls that pursued Odysseus’s ship.

I am going home.

The train heads south,

Cutting through virgin fields.

I don’t know

Who will explain why I left:

I, the one running away,

Or the train taking me.

I only know the gray Sunday morning

Is the perfect time to rebel

For Sunday afternoon is lethargic,

Good only for a game of chess.

At each station,

Cars that have been there since 1956

Await a push

Or perhaps a locomotive.

Filled with a century of fury,

They feel betrayed.

Knowing it’s Sunday,

The right time for revolution,

They stand there and wait.

If nothing else,

The horses must be shod,

The riders’ containers filled with goulash.

The lovers must lead

Since there is no more room

In the undulating landscapes

With broken mirrors.

Hungary is a flat country.

Therefore, the irritated cars must be removed.

Stations have no reason to remain silent

Even sixty-five years after the failed revolution.

Someone needs to shake up this passive people.

As always, someone needs to die for us, too,

Still warmed by the southern sun.

On a train from Pecs to Budapest, Sunday, November 28, 2021

The Night of May 17, 2020

That night,

Only the stage cast shadows

In the dead theater.

Never before had so many actors performed

In a tragedy or comedy.

The audience witnessed

The murder of a hero

As around 800 policemen

Kicked him in the throat.

One of the officers I know

Said there were fewer policemen.

I believed him

Since he attended the show I directed,

“The Hamlet Machine.”

With his financee beside him,

He looked like a gentleman.

He asked me

If we would be performing the show again

The following day,

But I told him

Tonight’s was the only performance.

Therefore, the officer, with badge number 2314, was unhappy

Because the theater had not prepared any “biz.”

There was no time

For a final solo

Not for lack of a script

For in their haste,

Some benevolent revolutionary clowns

Had lost their masks.

Still, people respected the mise-en-scenes.

Red columns of blood

Gushed from the eyes of the theater.

The host, caught by the arms,

Managed to say,

“Wipe the murder from your faces, my princes,

And smile for the new Denmark!”

Tirana, May 18, 2020

Last Night

Last night in the city,

They killed his guard dog.

They had killed his attack dog in 1945.

They told me his guard dog

Had long languished with loneliness

And would have died of starvation

If they hadn’t killed him.

I can’t help but suspect

That since he was blind, deaf, and mute,

He put himself in harm’s way.

Schkoder, December 18, 2021

She Should Be Home By Now

She should be home by now.

Who knows where she hid her thoughts of me.

I fear in her confusion

She left them

In a place they can’t be found,

In a place they can be found.

Perhaps, after many years,

She will find her thoughts of me sleeping

For even thoughts fall asleep when tired

Without saying goodnight.

Thoughts also die at night

Without asking for a little water.

They Blinded My Beloved

One morning in early February,

That terrible month of innocent days,

They blinded my beloved

On the street where I live

In a little house.

She caught their eye

On a gray day

As it started to rain.

“She is not your lover,” they said.

“You are her lover.”

They threw red liquid in her face

Right when she wanted to tell me

She loved me.

Then, they put her in a garbage truck

Covered with blood.

That sad morning

In the brevity of February

Has repeated itself like an idiot

For a million years.

Now I perceive my beloved

As a pain under my left armpit

Where I assume my heart lay

During that dreadful dream.

How Hard To Discuss A Day

How hard to discuss a day,

Your day that just ended

Because sometimes a day resembles a pond

That scars you when you charge through it.

How awful to hurry!

Some days can’t be discussed

Because they are born to be misunderstood;

Others stifle you unaware.

Some days are like an endless supply

Of melted dark chocolate.

Humid and cold days

Awaken your desire

To be lied to.

On some days,

You forget everyone;

Feel Adam’s loneliness.

The objects around you amaze you.

You think you made them yourself.

Later, night returns

With the hope you will come tomorrow.

Schkoder, February 7, 2022

In the Evening

You appeared in the evening

When the Lord decided to abandon

The Tower of Babel.

I wandered the streets

Like a simple, misunderstood worker.

Words and sentences

Fell from scaffolds

With the melancholy thud

Of objects thrown into the abyss.

The darkness swallowed

Essential words of love.

My mouth blocked more simple words.

You, beyond the darkness,

Like a forgotten full moon,

Expected new and different words.

You wanted a language just for us.

I continue to wander

Like a fired employee,

And you, like the moon,

Stay in the sky, unscathed.

Tirana, February 28, 2022

Bottle in the Sea

You left.

I was the last one on the ship,

Moved by the wind

As if made of paper

Because it was made of paper.

What more could I offer except the words,

“My lady, you look truly charming, my lady,”

Written on lined notebook paper

With which I made the ship.

I reached for the radio

And sent messages in Morse code:

“This is Schkoder

With a special message.

My lady, you look truly charming, my lady.

Happiness is fading.

Patience is wearing thin.

The faithful one betrayed his thoughts

And drove forgetnessness mad.

The victor lost the first part.

Hope died last.

Don’t think I forgot you. Stop.”

After these honest, but unfriendly messages,

Large ships came

To rescue our sinking vessel,

But when they saw your tall, beautiful form

Emerge unharmed,

They went back where they came from.

Maybe they thought I was joking.

I continued to transmit words:

“My lady, in the meantime,

You look truly charming, my lady.”

Shoes damaged the steel,

And the SOS’s stopped.

Finally, the ship and I sank.

Goodnight. Sleep well, my lady.

Drink from the bottle

Filled with messages.

You will find it among the waves,

Clever, young, and charming, my lady.

Tirana, March 14, 2022

O God, How Naiv I Am When I Write Poetry

I kept my most recent poem

In a briefcase

Which got stolen today

On the city bus.

The briefcase looked full

Because the poem took up several pages.

It had good, gentle,

Graceful, often random words.

I mentioned you a few times.

I don’t know why.

Was it out of necessity

Even though I knew without a doubt

They would steal my briefcase?

O God, how naiv I am

When I write poetry.

Now I am worried.

What if the jerk who stole my briefcase

Reads the poem aloud to his friends tonight

While they are drinking

At the neighborhood bar?

They will insult me

Especially after reading the last lines

Which say how much I love you.

Tirana, March 14, 2022

Photo by: https://creativemornings.com

VEPRA E REXHEP RIFATIT SHNDRITË NË 150 VJETORIN E FERIZAJIT

July 15, 2023 by s p

“Atdheu duhet me vepër, jo me fjalë” -Sami Frashëri

Hazir MEHMETI/

Organizuar nga Qendra Kulture e Ferizajt u bë promovimi i veprave të Rexhep Rifatit, gazetar dhe publicist i njohur. Ishte ky manifestim në kuadër të shënimit të Ditëve të Diasporës me rastin e 150 vjetorit të themelimit të qytetit të Ferizajt. Morën pjesë qytetar, personalitete të kulturës, mike e miq të autorit. Aktiviteti u drejtua nga . Zyrafete Shala, Kryetare e Grupit Letrar “De Rada”, Ferizaj. Rreth veprimtarisë së Rexhep Rifatit u paraqitën disa referues. Prof. Dr. Isak Shema e cilësoi veprën e Rexhep Rifatitf: “Një punë kolosale e cila do jetë me vlera të përhershme në letërsi, publicistikë, etnografi, histori. Vepra e tij madhore duhet vlerësuar nga akademitë përkatëse, institucionet tona dhe shoqëria. Njerëzit si Rexhep Rifati kanë sakrifikuar shumë nga vetja e tij për të ngritur e pasuruar historiografinë e kulturë në rrugën e prosperitetit kombëtar.” Hazir Mehmeti, publicist i cili jeton në Vjenë, foli mbi veprën e Rexhep Rifatit nga udhëtimet e shumta të përbashkëta në Kalabri dhe Sicili. Referuesi i radhës ishte Prof. Arsim Hamiti i cili shtjelloi krijimtarinë letrare e publicistike të Rexhep Rifatit.
Pjesëmarrës ishin shumë nga shokë, kolegë, bashkëpunëtorë, bashkë mërgimtarë të Rexhep Rifatit nga disa shtetet evropiane, Zvicra, Gjermani, Austria, Franca e Belgjika morën pjesë edhe mërgimtarë nga Amerika e Kanadaja etj. Mes tyre Shukrije Ramadani, veprimtare dhe bashkëshortja e Heroit të Kombit, Agim Ramadani e cila foli rreth veprës së autorit. Pastaj veprimtarja dhe autorja e disa veprave, shoqja e klasës e autorit, Hanumshahe Sopa, e cila po ashtu pati fjalë përshëndetëse. Sylejman Salihu e Driton Gashi (Gjermani), Xhevdet Kallaba (Zvicer). Pjesën artistike e përmbushën Driton Gashi me qëndrim në Gjermani dhe Shpend Hysaj në Ferizaj i cili edhe ekzekutoi me piano. Në fund të aktivitetit Sabri Pajaziti udhëheqës I sektorit të kulturës më ndau një mirënjohje Rexhep Rifatit me motivacion vlerësues për punën e tij madhore. Organizatori kishte përgatitur koktej rasti për të pranishmit.
Fjala referuse e Hazir Mehmetit me titull:
Rexhep Rifati, emër i nderuar në gazetarinë kombëtare
Të nderuar drejtues të komunës së Ferizajit! E nderuara familja Rifati! Të nderuar të pranishëm! I dashuri Rexhep Rifati!
Ndihem i nderuar sot këtu në Ferizajn e bukur i cili shënon 150 vjetorin e themelimit të tij, të ju përshëndes dhe them pak fjalë rreth mikut tim shumë të respektuar Rexhep Rifati. Ai është, pa dyshim, pjesë e jetës historike të qytetit më shumë se gjysmë shekulli. Qytetit i japin kuptim njerëzit e tij, veprat e tyre dje, sot e nesër. I tillë është Rexhep Rifati me veprën e tij gjatë gjithë jetës mbi 80 -të vjeçare. Jam i bindur se historia e re e Ferizajt nuk do jetë e plotë pa emrin e qytetarit të tij të devotshëm, gazetarit e veprimtarit Rexhep Rifati.
Sot, promovimet e veprave flasin e thonë shumë. Ato janë përkujtim e përmbledhje, janë vlerësim e dashuri për autorin i cili shkriu mund djersë e sakrificë për progresin dhe prosperitetin e shoqërisë shqiptare.
Vepra e tij është e vlerësuar nga secili që ndjenë rrugën e progresit kombëtare për sot e nesër. Të shkruara me shpirt, dashuri e optimizëm edhe atëherë kur ishte vështirë e shpresa vritje.
Ato kanë vlera universale njerëzore.
Ato janë gjithë kombëtare.
Njeriu që nga pranvera e tij e parë, me zemrën e tij të madhe sfidoi pengesat, sfidoi kërcënimet dhe mori udhëtimin e tij në shërbim të njerëzores, në shërbim të kombit.
“Do ta pushkatojmë”,- thanë barbarët serb, kur falanga e tyre lexoi Rilindjen ku Rexha derdhi djersë e mund mbi gjysmë shekulli në shërbim të kombit.
“Jo tha tjetri, ai qenka i çmendur, e shihini si qesh para pushkatimit, do t’ia helmojmë gjashtë fëmijët e tij, ata duhet t’i zhdukim, lëshojeni me dymbëdhjetë plagë për secilin fëmijë nga dy”, -urdhëroi tjetri.
Rexha, ashtu i buzëqeshur e krenar, vazhdoi udhëtimin, me gjithë sfidat dhe rreziqet e tij duke na dhuruar të gjithëve shije nga kamera e tij e vyer.
Ai asnjëherë nuk gjen qetësi me kamerën e tij në kraharor, lapsin në xhep vazhdoi rrugëtimin e tij aty ku zemra rrah mes artit shekullor: bukuritë e trevave shqiptare, jetën dhe sfidat mërgimtare.
“Rexhep Rifati mund të quhet kujtesa ose enciklopedia e gjallë (por tejet diskrete!) e mërgatës shqiptare në Zvicër dhe rrethanave që lidhen me të”, e tha miku ynë i madh Basil Schader. Zvicra u pasurua me emrin qytetarin e saj nga Kosova, ashtu sikurse “Shqiptarët në Zvicër në 1001 pamje”, dhe më shumë.
Pesëdhjetë vjet udhëtim tokave arbëreshe, a nuk është kjo një histori e llojit të vet! Në udhëtimet e tij u pasuruan emra të rinj nga fusha e gjuhësisë, publicistikës dhe kulturës shqiptare nga Atdheu, arbëreshët dhe mërgata.
Kolosi i kombit, At Antonio Belushi tha: “I dashur vëlla Rexhep Rifati, ju jeni Apostull i Arbëreshëve me plotë kuptimin e fjalës. Jeni pjesë e jona, e gjakut arbëresh” .
Por, Rexha me shpirt djaloshar, vazhdon ecjen e tij tokave të shenjta ku gjaku i shprishur arbëresh e kërkon, “Arbëreshët – fotosintezë e shpirtit tim”, një vepër me vlera shkencore gjeneratave.
Veprat e Rexhep Rifatit pasurojnë bibliotekat në atdhe dhe vende tjera. Për to do flitet gjeneratave me falënderimin e respekt. Ato i pasurojnë jetën dhe historinë e Ferizajit, Kosovës, kombit dhe kontinentit gjithandej ku mërgimtari frymon. Rexhep Rifati do shndritë në altarët e historisë kombëtare. Urime 150 vjetori i qytetit tuaj! Urime Rexhep Rifati dhe familja e nderuar Rifati!

Bota shqiptare e Branko Merxhanit

July 13, 2023 by s p

Ndriçim Kulla/

Një libër i shkruar në kohën e karantinës së pandemisë – Studimet e mia të thelluara më bënë të ndëgjegjësdohesha nga dita në ditë se Branko Merxhani jo vetëm duhej botuar por duhej bërë i lexueshëm dhe i interpretueshëm për lexuesin e sotëm shqiptarë. Një libër mbi jetën dhe idetë mjaft aktuale që ai zhvilloi mbi 70 vjet më parë do ta lidhte atë me lexuesin e sotëm dhe brezat e ardhshëm. Edhe pse librat nuk planifikohen më dukej e nevojshme që ky libër të bëhej sa më shpejtë që të ishte e mundur. Ndryshe nga një libër eseistik apo me letërsi të mirfilltë një libër studimorë si ky i shkruar në kushtet e jets së sforcuar të pandemisë ishte një sfidë tejet e vështirë.Por mbresat dhe përjetimet e fituara që në kohën e censurës komuniste kanë patur një rol mjaftë nxitës në shkruajtjen e këtij libri.

Ai vetë ka folur pak për jetën e vet, dhe nuk është bërë i gjallë pasi e la Shqipërinë, disa muaj pas pushtimit nga italianët…Pas përmbysjes së komunizmit janë bërë ca përpjekje të njërit apo tjetrit për të davaritur mjegullën që e rrethon jetën e këtij personazhi të rëndësishëm të historisë së Shqipërisë, por rezultatet kanë qenë minimale. Ai jetoi gjatë, vdiq në vitin 1981, dhe pas, përveç emrit të mirë e punëve të mëdha, ka lënë dhe plot pikëpyetje. Pse s’u bë i gjallë? Pse nuk e gjeti një mënyrë për të përcjellë një sinjal, se ai ekzistonte? Pse s’e gjeti një mënyrë për të thënë se ç’mendonte për parantezën shqiptare të jetës së tij? Pse askush nuk dinte gjë për të? Pse edhe të bijat kishin një informacion me pikatore për të? A ish Shqipëria e shqiptarët pjesë e mejtimeve të tij në ditët e fundit të jetës? Si vdiq? Kush iu ndodh pranë në momentet e fundit? Pse na la neve të dimë kaq pak për të?”

Ai është një studim i shkruar duke pasur parasysh shqiptarët e sotëm, shqiptarët e shekullit XXI dhe një botë reale, konkrete për ta, me të cilën të arrijnë të realizojnë në frymë, në gërmë dhe në lëndë, brumin e së ardhmes së tyre.

MILAN KUNDERA, ME RASTIN E VAJTJES NË AMSHIM

July 13, 2023 by s p

Prof.Xhelal Zejneli/

Milan Kundera (Bërno/Brno; Çeki, 1 prill 1929 – Paris, 11 korrik 2023) është shkrimtar çek dhe francez. Njihet për shkrimet erotike dhe politike. Lindi në një familje të shtresës së mesme. Babi i tij, Ludvik Kundera (1891-1971), nxënës i kompozitorit Leosh Junaçek (Leoš Junáček), ishte muzikolog dhe pianist çek. Në vitet 1948-1961, ka qenë në krye të Akademisë Muzikore të Janaçekut në Bërno. E ëma quhej Milada Janosikova Kunderová. Milani i filloi studimet e muzikologjisë dhe të kompozimit. Në opusin e tij janë të shumta ndikimet dhe referencat e muzikologjisë. Në Pragë studioi edhe letërsinë dhe estetikën, por pas dy semestrave kaloi në Akademinë e Filmit të Pragës. Aty ndoqi ligjërata nga regjia dhe skenari. Diplomoi në vitin 1952, aty filloi të ligjërojë letërsinë botërore. Në ideologjinë e çekëve të rinj ndikuan me të madhe përvojat e Luftës së Dytë Botërore dhe të pushtimit gjerman. Kështu, në vitin 1948, Kundera i ri, iu bashkua Partisë Komuniste të Çekosllovakisë. Në vitin 1950, ai dhe shkrimtari çek Jan Trefulka (1929-2012), u përjashtuan nga partia për shkak “të veprimtarisë antipartiake”. Këtë incident, që të dy e shtjelluan në pikëpamje letrare. Kjo e frymëzoi Kunderën për temën kryesore të romanit “Shakaja” (1967). Në vitin 1956, Kundera përsëri u pranua në Partinë Komuniste. Në vitin 1970 për së dyti u përjashtua prej saj. Bashkë me artistët dhe me shkrimtarët e tjerë, si dramaturgu çek Vaclav Havel (Václav Havel, 1936-2011), në vitin 1968 edhe Kundera u angazhua në Pranverën e Pragës. Kjo ishte një periudhë e shkurtër e optimizmit reformist që u shua në gusht të po atij viti me invadimin sovjetik të Çekosllovakisë. Kundera edhe më tej mbeti i angazhuar në reformën e komunizmit çek dhe polemizoi publikisht ashpër, në shtyp, me Havelin, duke thënë se çdokush duhet të jetë i matur për arsye se “ende askënd nuk e burgosin për shkak të mendimit”, ndërsa “pesha e Vjeshtës së Pragës do të mund të ishte më e madhe se pesha e Pranverës së Pragës”.

Në vitin 1956 Kundera u martua me Olga Haasova – Smërçkova (Olga Haasová – Smrčková). Në vitin 1967 u martua me Vera Hrabánková.

* * *

Shënim: Më 16 janar të vitit 1969, studenti 20-vjeçar i historisë dhe i filozofisë i Fakultetit Filozofik të Universitetit të Karlovit – Jan Pallah (Jan Palach), duke protestuar kundër pushtimit sovjetik të Çekosllovakisë, dogji veten në qendër të Pragës, në Sheshin Vacllav (Václav), para Muzeut Kombëtar. Vdiq pas tri ditëve. Lindi në Pragë më 11 gusht 1948, vdiq po aty, më 19 janar 1969. Para se të shkonte në pavdekësi, ky hero i shqiptoi fjalët: “Ka çaste në histori kur të duhet të bësh diçka”.

* * *

Në fund Kundera hoqi dorë prej ëndrrave reformiste të veta dhe në vitin 1975 u shpërngul në Francë. Atje u afirmua si një autor i natyralizuar. Në vitet ’90 të shekullit XX shkruan vetëm në gjuhën frënge.

Prej vitit 1981 është qytetar i Francës. Në vitin 2019, pas dyzet vjetësh, Kundera mori shtetësinë çeke.

* * *

Kundera është ndikuar nga tregimtari austriak me prejardhje hebraike, i lindur në Pragë, Franc Kafka (Franz Kafka, 19883-1924) si dhe nga filozofi dhe poeti gjerman Fridrih Niçe (Friedrich Nietzsche, 1844-1900). Veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të botës. Ai nisi të botojë në vitin 1953. Romanet e fundit i shkroi në frëngjisht.

Konfliktin e vet programor me letërsinë “të eks-statizmit lirik” e paraqet me shembullin e historisë së jetës të poetit të ri i cili talentin e vet dhe ambiciet rinore i vë në shërbim të ideologjisë komuniste.

Në letërsi u paraqit në vitet ’50 të shekullit XX., me vargjet që i ngrënin lartë mitet komuniste si dhe me dramat me problematikë shoqërore “të angazhuar”. Në fillim të viteve ’60 të shekullit XX, u distancua nga fillimet e veta letrare që i quajti “periudhë e papjekurisë”. Në fund të dhjetëvjeçarit, d.m.th. në fund të viteve ’60 t qindvjeçarit të 20-të, u bë personaliteti kryesor i qerthullit të shkrimtarëve të cilët kishin mendime dhe qëndrime kritike ndaj regjimit stalinist. Paraqitja publike e tyre në vitin 1967, inicio “pranverën e Pragës” e cila, në gusht të viti 1968, përfundoi me ndërhyrjen ushtarake sovjetike.

Periudhën “e shtatë arritjeve kulmore” apo të “opusit”, siç i quan vetë ai, e fillon me romanin “Shakaja” (Žert, 1967) të cilin kritika çeke e pret në mënyrë të përmbajtur, ndërsa kritika e huaj – si një sensacion të dorës së parë. Historia jetësore groteske e heroit kryesor të veprës është një kornizë në të cilën autori i pasqyron ndryshimet në shoqërinë çeke në të ashtuquajturën periudhë të real-socializmit (realizmit socialist).

Në përmbledhjen e tregimeve “Dashuritë qesharake” (Smešné lásky, 1970) renditen dramat e vogla, intime, në të cilat lojërat me objektin e pasionit, si rregull, shqiten nga duart e protagonistëve, duke përfunduar me dëshpërim.

Vepra “Valceri lamtumirës” (Valčik na rozloučenou, Toronto 1979), në frëngjisht “La Valse aux adieux”, 1986 është një thurimë e ndërlikuar intrigash dashurie, krijim në prozë plot konfliktesh të pabesueshme dhe përfundimesh të papritura.

Vepra “Libër qeshjesh dhe harresash” (“Kniha smichu a zapomneni”, Toronto 1981), në frëngjisht “Le Livre du rire et de l’oubli”, 1985) përfshin shtatë tregime relativisht të pavarura me temën e qeshjes (që mund të jetë naive dhe intelektuale) dhe të harresës (që godet botën të pavetëdijshme për vazhdimësinë e vet).

Vepra më e popullarizuar e Kunderës “Lehtësia e padurueshme e qenies” (Nesnesitelná lehkost biti, Toronto 1985), në frëngjisht “L’Insoutenable légèreté de l’être, 1987) merret me motivet e emigracionit, të idilit dhe të kiçit. Heronjtë e saj kthehen nga Zvicra në Çekosllovakinë “e normalizuar” për të kuptuar sesi në të vërtetë ikin nga vetvetja. Idilin provincial të tyre e ndërpret vdekja e papritur në qarkullimin rrugor.

Romani filozofik “Pavdekësia” (në frëngjisht “L’Immortalité, 1990; në gjuhën çeke “Nesmrtelnost”, 1993), është një sintezë tipike e veprës beletristike dhe eseistike të Kunderës. Në qendër të tij ndodhet figura e njeriut të fundit të shekullit XX, qeniet në një botë pa Zot, të mbështjellë nga reklama, nga manipulimi i mediumeve dhe nga vlerat e rrejshme.

Kundera është edhe autor dramash. Midis tyre “Monade”, “Lauresha”, “Zhaku fatalist dhe padroni i tij”.

* * *

Popullaritet ndër lexues i siguruan pesë romanet e tij. Me romanin “Jeta është gjetkë” (Život je jinde, Toronto, 1979), në frëngjisht “La Vie est ailleurs”, 1987, përqafon modernizmin e traditës kafkiane në kundër-lirizmin, në kundër-romanizmin, në skepticizmin dhe në kriticizmin e tij, së cilës i referohet në esetë të shkruara në gjuhën frënge “Arti i romanit” (L’Art du roman, 1986).

Romanet dhe tregimet – Shakaja (Žert, 1967); Dashuritë qesharake (Směšné lásky, 1968); Jeta është gjetkë (Život je jinde, 1969); Valceri lamtumirës (Valčík na rozloučenou, 1976); Libër qeshjesh dhe harrese (Kniha smíchu a zapomnění, 1979); Lehtësia e padurueshme e qenies (Nesnesitelná lehkost bytí, 1984); Pavdekësia (Nesmrtelnost, 1990); Ngadalësia (La Lenteur, 1993); Identiteti (L’Identité, 1998); Injoranca (L’Ignorance, 2000).

Esetë – Arti i romanit (L’art du Roman, 1985); Testamentet e tradhtuara (Les testaments trahis, 1992); Perdja (Le Rideau, 2005).

Drama – Zhaku fatalist dhe padroni i tij (Jakub a jeho pán, 1975); “Monade”, “Lauresha”.

* * *

Kundera është vlerësuar me çmime ndërkombëtare:

Prix Médicis étranger, (1973);

Common Wealth Award of Distinguished Service, (1981);

Çmimi Jerusalem Prize for the Freedom of the Individual in Society, (1985);

Çmimi Shtetëror Austriak për Letërsi Evropiane, (1987);

Prix de la critique, (1987);

Çmimi “Nelly Sachsové”, (1987);

Medalja për Merita e Klasës së Parë (1995).

Çmimi ndërkombëtar “Herder”, (2000);

Çmimin Shtetëror Çek për Letërsi, (2007), etj.

* * *

Sipas kritikëve të caktuar, Kundera e ka merituar edhe çmimin “Nobel” për letërsi, por nuk ia doli të laurohej.

Prof.Xhelal Zejneli