Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MYSAFIRË NGA KOSOVA VIZITUAN VATRËN

by

New York, 19 Maj 2023 – Mysafirë dhe miq të Vatrës Dr. Atdhe Hetemi dhe bashkëshortja e tij Shkurte Hetemi vizituan Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA. Prof. Hetemi ka kryer hulumtime në Bibliotekën Shkencore të Vatrës dhe po paraqet një kumtesë rreth historisë së Vatrës në Columbia University. Më herët Dr. Atdhe Hetemi nga Universiteti i Prishtinës erdhi ekskluzivisht nga Prishtina për 100 vjetorin e Marrëdhënieve Diplomatike mes Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës duke dhënë një kontribut të rëndësishëm shkencor në Simpoziumin e organizuar nga Vatra.

Father Nikodhim gets a Farewell from NY St. Nicholas Orthodox Church to start as Bishop of the Albanian Archdiocese in America

by

Rafaela Prifti/

On Sunday the congregation of Saint Nicholas Albanian Orthodox Church hosted a farewell luncheon for their pastor Father Nikodhim. His service as a priest at the Jamaica Estate section of Queens, New York covers more than one fifth of the actual dedication of the building in 1970. He carried on his duties as cleric for thirteen years but he had started two years earlier as reader, sub-deacon and deacon. For all of it, “Father Niko’ as the congregation calls him received praise on Sunday in the remarks delivered by church officials and statements expressed to me by families who have been through all life stages with him by their side. A young couple, Viktoria and Joseph Hamlin, whom Father Nikodhim wedded the week before, were there to show their gratitude as they will forever cherish him and the day of their union before God, family and friends. “We shall miss Father Niko,” says Agathia Luka, a contributor, friend and long time supporter of the church along with her late husband Ilia Ylli Luka. The same sentiment is echoed by Lou Fundos, President of Parishioners, James Liolin, Chairman of the Church’s Council and many members, old and new. Professor Ardiana Miçi of Fan Noli University, Korca flew from Albania for her father’s funeral in New York, in 2017. She keeps in her heart the comforting words of Father Nikodhim who delivered the eulogy. Both of her sister’s children were baptized by him. Sitting at the cafeteria downstairs the church where she came to listen to the Sunday service marking the end of his tenure, Professor Miçi says that her nephews feel a close connection to Father Niko. The children find him approachable and personable. “I believe I can say from my family’s experience that he is a father to all people,” she says. That analogy was visualized when children of the Sunday school wrapped their arms around him as they gifted him a book of pictures they put together along with a custom made coffee thermos for his travels. Father Nikodhim is leaving this month to go to Albania, where he would continue his work with the church and learn more conversational Albanian.

He will return in the fall in his new position as the Bishop at Saint George’s Orthodox Cathedral, Boston and of the Albanian Archdiocese in America. For the clergy, it is very important that the canonical rites are observed from the nomination to the ordaining. The Holy Synod of Bishops of the Orthodox Church in America, in its fall 2022 meeting under the presidency of His Beatitude Metropolitan Tikhon received the Albanian Archdiocesan nomination of Igumen Nikodhim (M.Div.’07) as diocesan bishop. Earlier he was elevated to the dignity of Archimandrite and was named Administrator of the Albanian Archdiocese. During the celebration of the Divine Liturgy in November of last year, His Beatitude Metropolitan Tikhon following the liturgical rites elevated Father Nikodhim’s rank. Later that month, when he kindly accepted the invitation to be a guest of honor at Vatra’s celebration of Albania’s Independence, we congratulated him for the new role in the church. According to Orthodox Church of America, with regard to his nomination as bishop, the Holy Synod will take steps to canonically elect and ordain Father Nikodhim to the episcopacy in September 2023.

“The community has grown and he has grown with it,” said James Liolin as he gave his remarks trying unsuccessfully not to show his emotions. Bitru Haile, a Queens based parishioner, who is originally from Ethiopia, and a Kenyan family of four, also New York residents, who has joined the congregation on “Father Niko’s watch” are grateful for him and wish to see him visit back soon. Adriana Topore, the Church Secretary didn’t speak at the luncheon but her husband Andrea spoke with admiration for the priest of St. Nicholas. For her part, Adriana joyfully feels proud for “the Albanian community to have created another Bishop – Bishop Niko.” Relying on her experience and time working with Father Nikodhim, Jennifer Brehl of the Church’s choir shared moments of laughter and truth nuggets that get discovered when one is curious and asks questions.

On the topic of findings, it was revealed that the ordination of Evgjenios (Eugene) Shkurti, Albanian born and seminarist, to the Holy Diaconate by Archbishop Mark took place at Saint George’s Cathedral in Boston on April 23. It is an important moment for the church that could also be a signal of what’s to come.

Father Niko spoke briefly at the end of Sunday mass promising to come back to the church. During the part of the service when he invites children to ask questions as they learn about faith, he unassumingly delivered the message of what church means to him. One could almost miss it. “This is a place where helpers come to help each other,” he said to them. It is the belief with which he embraced the service that took him from Nathan Preston, born and raised in Northern Idaho, to being tonsured with the name Nikodhim in honor of the Holy Martyr Nikodhim of Vithkuq and Berat.

1432 FËMIJË VIKTIMA TË GJENOCIDIT SERB AKOMA PA MEMORIAL

by

New York-Leonora Laçi/

Mungesa e një memoriali, mungesa e një vendi perkujtimor për ato viktima të pafajshme është e pafalshme nga shteti i Kosovës. Dhe kjo është një thirrje publike drejtuar qeverisë së Kosovës që për nga axhenda e saj mbi kujtesen historike kombëtare i ngjanë shteti simoter Shqipërisë që perkujtimin e ka vetëm në data kalendarike, por vetëm kaq. Në Kosovë ende mbetet në letër memoriali i fëmijëve viktima të regjimit sllav.

 Për këtë dhe shumë të tjera u diskutua mbrëm si homazh në Federaten PanShqiptare Vatra-New York me dr.Nusret Pllanen dhe bashkëpuntorin e tij Ma.Agim Aliçkaj. Ku të dy të pandashëm punojnë për të njëjtën kauze, kauzen e mos harreses së kaluarës, për rikujtesë.

Vrasjet e këtyre fëmijëve të pafajshëm është kryekeput vrasja e së ardhmes së një populli. Serbet kanë dashur t’i vrasin të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen shqiptarve.

Libri me titull “Fëmijët Shqiptarë në Kosovë – Viktima të Gjenocidit Shtetëror të Serbisë” i autorëve Hanëmshahe Ilazi dhe Nusret Pllana sjell dëshmi mbi vrasjet nga forcat serbe të 1432 fëmijëve shqiptarë në Kosovë, në periudhën 1981-1999.

 Ky libër iu shtua koleksionit për Kosovën në Bibliotekën e Kongresit në Washington po ashtu u promovua në Houston, Dallas, New York, e për të vazhduar në Detroit, ku u pritën mjaft ngrohtë nga komuniteti shqiptar në këto vende.

Sa i takon promovimit që u zhvillua në New York në ambientet e Vatres pati një interes të lartë pjesëmarrjeje. Aktiviteti u moderua nga editori i gazetës Dielli z.Sokol Paja, dhe u përshëndet nga Kryetari z.Ilmi Berisha, fjala iu dha dhe Imam Elez Osmani. U shfaqen dy video të shkurtëra mbi librin dhe reportazhi nga Zëri i Amerikës ku dy veprimtarët z.Pllana me z.Aliçkaj i bënë librat e tyre pjesë të Bibliotekes  së Kongresit në Washington. Në fjalën dhënë për Zërin e Amerikës aktivisti Aliçkaj thotë se propaganda serbe duhet të luftohet me lobim në Washington. Ai si pjesë e Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, një organizatë lobiste që për dekada me radhë është angazhuar për çlirimin dhe shtetndërtimin e Kosovës.

Thotë se:-“Çështja jonë është aq e drejtë, saqë me 5 ose 2 për qind të parave që i shpenzon Serbia ne mund të arrijmë rezultate trefish më të mëdha. Por ata janë shumë të angazhuar dhe kanë shfrytëzuar këtë periudhën e vakuumit, që ne jemi tërhequr pak. Janë shumë agresiv në Uashington”.

Autori Pllana bën thirrje për më shumë mbështetje nga institucionet në Kosovë dhe Shqipëri, të cilat sipas tij nuk po bëjnë mjaftueshëm që këto krime të mos harrohen. “Asnjë shtatore, asnjë përmendore, asnjë obelisk. Këtë nuk do ta bënte asnjë racë në botë. Për fat të keq del se ne shqiptarët i kem tri defekte të mëdha, harresën e kujtesës historike, bajraktarizmin dhe servilizmin ndaj të huajve”, përmbyll ai.

Të gjithë u perlotem teksa shifnim ato filiza të rinj që i pritet endrra në mes. Të emocionuar folen dhe autori librit z.Pllana dhe bashkëpuntori i tij z.Aliçkaj që kanë më shumë se një vit që bashkëpunojnë për drejtësi dhe vetëm drejtësi. Misioni i tyre vazhdon, ashtu siç vazhdon dhe i imi për të mbështetur kauza të tilla.

Profesori Pllana na solli një copëz nga takimi që kishte pasur me amabasadorin William Walker ku i kishte shprehur, citoj :”Po gëzohem që kam nderin të kem këtë libër aq më tepër që këta fëmijë i keni pasqyruar me foto duke shmangur paraqitjen e fotove të masakruar, dhe për ato që s’kanë pasur foto janë vendosur lule”. Sepse ato ishin vertetë lule.

Në një takim të veçantë Profesori Nusret Pllana në emër të shoqatës”Yjet që nuk vdesin”i jep mirënjohje Joseph DioGuardi, Shirley DioGuardi, Ma.Agim Alickajt, z.Florim Krasniqi dhe z.Tome Mrijaj me motivin: “Për kontributin dhënë çështjes kombëtare në përgjithësi dhe zbardhjen e gjenocidit serb mbi shqiptarët në veçanti”.

Shqiptarë dhe italianë

by

Astrit Lulushi/

Miti është se Italianët e jugut janë kryesisht ilirë të romanizuar. Për këtë ka edhe dëshmi të shumta arkeologjike e gjuhësore se prania e tyre daton që nga periudha parahelene, kur kolonizimi ishte intensiv; vendet u përfshinë nga trazira të brendshme dhe popujt e detit u përhapën.

Në fakt sicilianët, kalabrezët dhe disa italianë të tjerë të Jugut janë gjenetikisht më afër ilirëve dhe sesa janë shumica e italianëve.

Italia e Jugut dhe Ballkani ndajnë një pozicion të ngjashëm gjeografik në lidhje me lëvizjet e popullsive që u përhapën nëpër Evropën Qendrore-Veriore. 

Migrimet nga Lindja e Afërt që formësuan historinë gjenetike të Evropës zakonisht u përhapën së pari në Ballkan; mesapikët kaluan Adriatikun dhe u hodhën në Italinë e Jugut.

Në Neolitin e Hershëm dhe të Mesëm, Anatolët gradualisht kolonizuan të gjithë kontinentin evropian duke u përhapur përgjatë luginës së Danubit dhe rreth detit Mesdhe.

Më pas, nga fundi i epokës së Bronxit, lëvizjet e njëpasnjëshme drejt perëndimit në Evropë përfshinin njerëz që kishin shumë më tepër prejardhje neolitike iraniane e kaukaziane. Ata gjetën një Evropë shumë më të populluar dhe më të avancuar teknologjikisht dhe u shtynë ndjeshëm deri në anën tjetër të detit Adriatik, ndërsa pjesa tjetër e Evropës nuk pa shumë prej atyre migrantëve që vinin. Kjo krijoi një diferencim midis Italisë e Ballkanit jugor nga njëra anë dhe pjesës tjetër të Evropës në anën tjetër.

Në epokën e bronzit të hershëm dhe të mesëm, afërsisht midis 3000 dhe 2000 p.e.s., blegtorë nga stepat kaspike u zgjeruan në të gjithë Evropën, por në atë proces zëvendësimi të pjesshëm të popullsisë, Ballkani dhe Italia e Jugut ishin në fundet e zbehta të ndikimit gjenetik të lënë nga barinjtë, të cilët ndoshta ishin sjellësit e familjes së gjuhëve indo-evropiane në pjesë të tjera të Euroazisë.

Me pak fjalë, Italia e Jugut dhe Ballkani u formuan demografikisht dhe kulturalisht nga një sërë popujsh që ishin gjenetikisht të ngjashëm, megjithëse nuk ishin domosdoshmërisht të njëjtë në identitetin etnolinguistik dhe as i përkisnin gjithmonë të njëjtave komunitete sociopolitike fillestare. Kjo histori e përbashkët krijoi popullsi në Italinë e Jugut që nuk ishte shumë e dallueshme nga  ilirët dhe helenët. 

Italia e Jugut ka njohur migrime e pushtime të tjera nga romakët, bizantinët, lombardët, berberët, normanët, aragonezët, spanjollët etj. Pra, përveç përzierjes së pjesshme -pellazge, ilire – italianët e jugut ndoshta rrjedhin nga një kombinim i disa popullsive, si p.sh., anatolë, dorianë e sllavë që nëpërmjet ndryshimeve gjenetike, u bënë të ngjashëm dhe karakteristikë e shumë italianëve të lashtë e të sotëm.

LEGJITIMITETI DHE PUSHTETI

by

Prof.Asc.Dr.Gëzim MUSTAFAJ/

Legjitimiteti është një fjalë e ardhur nga latinishtja që do të thotë e drejta shtetërore. Ajo ka të bëjë me: arsyetimin e shtetit, për fuqinë sunduese dhe për veprimet e ndërmarra nëpërmjet vlerave dhe ligjeve më të larta, për dallim nga veprimet formale ligjore. Për nga pikëpamja historike duhet të dallojmë parimin e legjitimitetit mbretëror, i cili bazohet në besimin që oborri sundues vinte nga “Mëshira e Zotit”, dhe parimi i legjitimitetit demokratik sipas të cilit fuqia shtetërore vinte nga populli. Si arsyetim vlen vetëm rendi sundues i dalë nga populli apo i dalë nga një kuvend i zgjedhur prej tij dhe një qeveri që kontrollon zbatimin e fuqisë. 

Legjitimiteti, është identifikimi i popullsisë së një vendi me shtetin dhe pranimi i detyrimeve e përgjegjësive të shtetit dhe të ligjeve. Legjitimiteti është i brendshëm dhe i jashtëm. Legjitimiteti i brendshëm i një kombi është nënshtrimi apo bindja e tij karshi ligjeve në fuqi të shtetit të tij. Legjitimiteti i jashtëm varet nga zotësia e shtetit për të hyrë në marrëdhënie me shtetet e tjera, ku në bazë të një legjislacioni të caktuar janë të detyruar të respektojnë e zbatojnë normat, rregullat apo ligjet e përbashkëta që ata kanë rënë dakord të zbatojnë. 

Legjitimiteti i shtetit është i bazuar në njëfarë mase në aftësinë e politikës drejtuese të atij shteti, për të qënë sa më i hapur me të tjerët. Sa është ai në gjendje të hyjë në marrdhënie ndërkombëtare me shtetet e tjera, sa është ai në gjendje të krijojë aleanca dhe koalicione në drejtim të krijimit të një ambjenti sa më të sigurtë brenda vendit për qytetarët e tij. Ai ka të bëjë me autonominë e shtetit. Humbja e autonomisë automatikisht që nënkupton, humbje e legjitimitetit. Në këtë rast,  shteti mund të  fajësohet për gjëra që nuk i ka nën kontroll.

Legjitimiteti i popullit. Të kesh legjitimitetin ta përfaqësosh popullin, do të thotë të ndjehesh përgjegjës për fatin e atyre që ta kanë dhënë atë legjitimitet. Të kesh legjitimitetin e popullit, do të thotë, të veprosh kujdesshëm politikisht, gjithmonë të jesh i gatshëm të japësh llogari përpara atyre që të kanë dhënë legjitimitet t’i përfaqësosh në organet më të larta shtetërore; të veprosh ashtu, që të mos e lëndosh të sotmen e popullit që përfaqëson, dhe të mos e rrezikosh të ardhmen e shoqërisë në të cilën vepron. Legjitimiteti i dhënë nga populli është mbi të gjitha besim, i cili duhet arsyetuar, është mundësi që i jepet një përfaqësie politike të një shteti të caktuar, që ajo të dëshmojë kapacitetet e saj dhe potencën vetvepruese në kuadër të një realiteti politik, realitet i cili jo gjithmonë mundëson që të realizohen ngutazi të gjitha idealet e një populli, të gjitha kërkesat që nuk janë realizuar shumë dekada me radhë. 

Ka edhe një dimension tjetër të funksionit të shtetit që ka të bëjë me kompetencën që ushtron ai në zbatimin e ligjeve të tij. Shteti ideal nuk përpiqet të ushtrojë shumë autoritet, siç po ndodh në disa vende të Ballkanit, përfshi edhe vendin tonë. Shteti është mjaft i fuqishëm sa të vërë në zbatim rregulla në disa fusha kyçe, siç janë veprimi i ligjit, mbrojtja e pronës apo të drejtat e individit, etj. Institucionet e forta shtetërore kanë rëndësi kritike dhe jetike në mirëfunksionimin e shtetit. 

Një mënyrë për kuptimin e shteteve është sesa ambiciozë janë ata. A i vënë ata rregulla industrisë? A përpiqen ata të vënë nën mbrojtjen e tyre njerëzit e varfër? A i transferojnë ata të ardhurat apo kanë një politikë industriale? Revolucioni Reagan-Thatcher, që filloi në vitet 80-të ishte një reagim kundër shtetit që përpiqet të kontrollojë gjithçka.

Kufizimet strategjike të legjitimitetit në të gjitha rastet që kanë të bëjnë me sigurinë janë përcaktuese. Një mësim i qartë është se në qoftë se nuk ka siguri nuk ka as zhvillim ekonomik. 

Ndër objektivat e shumta që kanë individët dhe qeveritë, siguria është objektivi më i rëndësishëm dhe me karakter më të përbashkët. Ai është kushti kryesor për të gëzuar vlerat e tjera, siç janë: pasuria, mirqënia, afeksioni etj, me shpresën se ato do të vazhdojnë të ekzistojnë të paktën për një periudhë kohe të gjatë. Për shumë njerëz, sigurimi përfaqëson, gjithashtu, një vlerë në vetvete. Por, përderisa ai përbën mënyrën dhe kushtin për të gëzuar shumë vlera të tjera, kuptimi i tij shpesh është i dyanshëm. Kapacitet vëndas dhe mbikqyrje nga jashtë.

Me ndihmën e ndërkombëtarëve, në Bosnje dhe në Kosovë u vendos paqja. Por më problematike është sesi të ndërtohet një shoqëri e fortë që të bëhet më pas një demokraci vetëvepruese. Problemi është, a pengojnë në fakt, përpjekjet e ndërkombëtarëve në ndërtimin e institucioneve, zhvillimin e vendeve duke shkatërruar kapacitetin e tyre të mirëfillta? Në periudhën e rindërtimit pas konfliktit, është tipike të shohësh njerëz, nga vendet e zhvilluara, nga agjencitë shumëkombëshe të ndihmave, si Banka Botërore, donatorët, organizatat jo-qeveritare, që vinë me rroga të larta të nivelit botëror dhe me laptop dhe lënë jashtë përdorimit kapacitetin ekzistues të institucioneve vendore. Kur ata largohen, në forma të ndryshme, shoqëria mbetet më keq, nga sa ishte më parë, pasi asaj i mungon baza e përhershme për të plotësuar nevojat e popullit. Bosnja dhe Kosova, kanë probleme me Serbinë, që nuk janë zgjidhur ende. Derisa eksponentët vendas të mos bien dakord për një zgjidhje politike, si të barabartë,  dhe derisa ndërkombëtarët, palët ti shikojnë si të barabartë, nuk kanë si të vendosin drejtësi, dhe për pasojë, nuk kanë si të tërhiqen.

Le ti referohemi Afganistanit! Ç’far ndodhi aty? Në Afganistan, u krijua një model interesant. Sipas pikëpamjes së analistëve të ndryshëm, Shtetet e Bashkuara shkuan atje me një plan të thjeshtë. Shumë njerëz kanë kritikuar administratën se nuk ka vënë më shumë burime në dispozicion në Afganistan. Ende popujt nuk janë të sigurt nëse strategjia amerikane është një mënyrë jo e mirë veprimi, pasi në fakt ajo ia ngarkon përgjegjësinë vetë afganëve. Pra, ata (afganët), duhet t’i gjejnë vetë zgjidhjet. Nga ana tjetër, edhe tërheqja amerikane nga Afganistani, pati dhe ngjalli mjaft diskutime dhe problematika.

Shtetet dhe organizmat ndërkombëtare, si OKB-ja, NATO, etj, duhet të përgatiten shumë më mirë pasi; 

Së pari, ata duhet të jenë të kujdesshëm, kur ndërmarrin veprime të tilla që shoqërohen me gjakderdhje të mëdha, por kur merret një vendim i tillë, për të duhen bërë përgatitje për një kohë më të gjatë. Demokracia nuk mund të imponohet me bajonetë atje ku do dikush. Kjo është një lloj ideje leniniste. 

Nga ana tjetër, njerëzit që mendojnë si ata zyrtarë të  Departamentit të Shtetit në zyrën e gjeneral McArthurit në Japoni, të cilët ishin të bindur se Japonia nuk mund të bëhej demokraci pas vitit 1945, e kanë gabim. Kultura është e rëndësishme, por kultura ndryshon, ajo evoluon. Mendoj se, duhen balancuar si determinizmi ashtu edhe vullneti politik për të vlerësuar sesa shpejt një vend mund të ngrejë institucionet demokratike. 

Legjitimiteti është një koncept i çuditshëm. Ai lidhet me parimet themelore të drejtësisë. Kur amerikanët shkuan në Irak, ata thanë: “Ne nuk kemi nevojë që Kombet e Bashkuara ta miratojnë këtë, ne po ndihmojmë popullin irakian të çlirohet nga një diktaturë brutale”. Kjo ishte shumë e vërtetë. Por nga ana tjetër, Ayatollah Sestani nuk bisedon me asnjeri tjetër, veç me një përfaqësues të Kombeve të Bashkuara. Mendoj se, ky legjitimitet i mbështetur nga disa institucione shumëkombëshe është shpesh, shumë i dobishëm për ndërtimin me sukses të shteteve në një periudhë më afatgjatë. Çdo shtet ka edhe veçorit e veta.

Por a mund të themi se në këtë mënyrë vihen në pikëpyetje aftësitë e Amerikës për të qenë efektive dhe një udhëheqëse e respektuar botërore? Natyrisht që jo! Prania amerikane ka qenë dhe është e domosdoshme. 

Ndërhyrja ushtarake, me fuqinë e saj ka luftuar, dhe fituar konfliktet e armatosura konvencionale. Më pas, kur vjen puna në ndërtimin e shteteve, kjo nuk është aq e qartë. Në aspekte të tjera të pushtetit, si për shembull, aftësia për të krijuar një imazh legjitimiteti, kjo hegjemoni ka shënuar rënie. Deri tani mund te themi se janë legjitimuar ndoshta vetëm ndërhyrjet që janë bërë në Ballkan, sukses i padiskutueshëm është krijimi dhe funksionimi i shtetit Demokratik të Kosovës. Amerikanët duhet të mendojnë rreth kësaj me shumë kujdes, jo ta lënë gjithçka në dorën e europianëve. 

 Amerikanët kanë prirjen të thonë: “Ne po veprojmë drejt dhe kjo është e mjaftueshme”. Ata mendojnë se, institucionet e tyre kanë një rëndësi universale. Kjo bindje çon ndonjëherë në ngatërrimin e interesave kombëtare amerikane dhe interesave më të gjera të njerëzimit. Kjo nuk është karakteristikë as republikane dhe as demokrate. Kjo është një karakteristikë amerikane.

Ka ardhur koha që, evropianët, krizën ballkanike duhet ta shikojnë më me vendosmëri. Duhet një udhëheqje më e fuqishme. Këtë e ka bërë  dhe po e bën Amerika. Ajo shpenzon për mbrojtjen aq sa shpenzojnë të 16 vendet e tjera të mara së bashku. Edhe sot, ajo patjetër që duhet të jetë më e kujdesshme rreth mënyrës sesi e ushtrojnë fuqinë, përndryshe reagimet do të ishin të shumta dhe negative.

New York Prill 2023