Hazir MEHMETI, Kalabri
Nata e mundur nga drita e diellit që lindte majë bjeshkës ndriçoi dhomën ku pushuam pas një rruge të gjatë deri në Kalabri. Fshati i njohur arbëresh Frascineto (Frashëri) me të mirënjohurin e tij At Antonio Belushi, të sillte në kujtesë Frashërin e Abdylit, Naimit e Samiut. Rruga shekullore e shtruar me rrasa guri, muret e gurta të shtëpive përplot tarraca të nxjerra sipër kalldrëmeve, zbërthenin rrezet e agimit në një kolorit bashkëngjitur me flamujt e ngritur nga At Antonio për të pritur mysafirët e tij.
Ishte kjo dita e parë e rrugëtimit tonë në tokën kalabreze e njohur për arbëreshët e saj nëpër shekuj. Në pragun e portës së gurtë, i cili më kujtonte kullën e vjetër ku linda, u duk me buzëqeshjen e tij At Antonio. Një tufë pëllumbash fluturuan rreth ballkonit, sikur lajmëronin me krahët e tyre ardhjen e vëllezërve të një gjaku nga Atdheu përtej detit.
At Antonio hapi krahët duke na marrë ngrykë me ngrohtësinë vëllazërore të gjithëve me radhë:
-Mirë se vini! Më bëhet zemra mal që ju takoi! Jeni vëllezërit e mi, urdhëroni brenda!
Pas disa fotografive para ballkonit me flamuj, hymë brenda. Shtëpia e tij ishte më shumë se një shtëpi, ishte muze etnografik, ishte arkiv, dhe mbi të gjitha ishte bibliotekë e pasur me libra e gazeta të ruajtura prej shumë viteve. Aty ishin të arkivuara shumë nga gazetat ditore të botuara në diasporë dhe atdhe viteve të shkuara. Muret me shumë fotografi flisnin mbi jetën arbëreshe, mbi historinë e tyre të pasur, mbi krenarinë kombëtare, por edhe të jetës së tij prej një veprimtari të madh në dobi të çështjes kombëtare.
Aty dëgjuam këngë të vjetra arbëreshe të trashëguara shekujve bashkë me mallin e Mëmëdheut përtej detit. At Belushi dhe motra e tij, Rina, ngritjen e dollisë së mirëseardhjes me kafen e mëngjesit filluan këngët arbëreshe, me ta edhe ne me plot zemër. Zëri i tyre melodik ishte i freskët, përkundër moshës mbi tetëdhjetë vjeçare.
Motra e tij Rina, e fillonte këngën me mallin e shpirtit arbëresh dhe së bashku e mbaronim me refrenin kuptimplotë e porositës, “Kur ne jemi të bashkuar, Skënderbeu vjen nga qielli”, një simbolikë në partiturën e trashëguar moteve arbëreshe, ku figura e Gjergj Kastriotit kalonte vargjeve në sfera mitike. Askund nuk është ruajtur dhe përkujdesur figura e Heroit Kombëtar si tek arbëreshët. Kjo shihet në çdo hap: në sheshet qendrore të fshatrave arbëreshe me emrin Gjregj Kastrioti Skënderbeu shoqëruar me bustin e tij, në rrugë, shkolla, biblioteka, muze, shtëpi dhe kudo.
Veglat e shumta të punës, muzikore dhe traditës vendore mbushnin shtëpinë e At Antonios, pa lënë asnjë zbrazëti, duke të dhënë përshtypjen se çdo gjë ishte vendosur aty për të ruajtur kujtesën e një kulture dhe gjuhe, e cila po tretet çdo ditë e më shumë. “Ishin mbi 200 fshatra arbëreshe para gjysmë shekulli e tutje, ndërsa tani kanë ngelur edhe 50 prej tyre ku ruhen akoma traditat dhe deri diku edhe gjuha arbëreshe”.
Biblioteka e pasur e At Antonio Belushit të kujtonte më shumë arkivat e njohura, se sa thjeshtë një bibliotekë. U mahnitëm me arkivimin e shtypit shqiptar gjithandej globit me aq saktësi e respekt. Aty takuam gazeta të vjetra, të cilat të rikujtonin rolin e tyre me rëndësi të historisë sonë në ndërgjegjësimin shqiptar mbi gjendjen e kombit, në veçanti pjesës në viset e pushtuara të Atdheut.
Drejtuesi i grupit tonë, gazetari Rexhep Rifati, bisedoi shtruar me At Belushin, me të cilin njihej që moti. Rexhepi sjell kudo energji pozitive me dashurinë dhe respektin e tij ndaj njeriut. Edhe këtu në bibliotekën e Frascinetit arbëresh, i shtohet asaj libri i tij i radhës, me qindra foto që flasin sa mijëra faqe libri. Një dhuratë e me vlerë e cila u mirëprit nga nikoqiri.
–Jeni vërtet Apostull i Arbëreshëve,- tha At Antonio, derisa shpaloste librin e tij me gjithë shkrimet në katër gjuhë paralelisht.
Porosia duhet mbajtur, e kishim detyrim nga miku ynë në Kosovë Bedri Tahiri, në përshëndetje të vëllezërve arbëresh si dhuratë nga botimin e tij i dyzetë e shtatë. Aty pranë u regjistruan edhe dy librat e mi të fundit nga hulumtimet e bibliotekave dhe arkivave. U ndjeva sikur dërgoja fëmijët e mi në ditën e parë të shkollës, me një “udhë të mbarë” të shumëpritur.
At Antonio Belushi falënderohej në çdo hap dhe dukej se nuk i mjaftonte koha që të çmallej. Ai dukej shumë i etur për bisedë dhe, po të rrinim disa ditë, nuk do ngopeshim me njëri-tjetrin. Shihej në sytë e tij, në fjalët e tij malli i takimit me Atdheun.
Ngritja e dollisë së parë me rakinë e njohur kalabreze ishte për mirëseardhje, për Mëmëdheun, për Gjergj Kastriotin dhe shëndetin për të gjithë shqiptarët kudo në botë.
Shpejt erdhi dollia e fundit prekëse, e përmallshme që na dha energji edhe për të nesërmen drejt rrugëtimit tonë më tutje. Përtej parmakëve të dritareve era luhaste degët përplot ullinj, duke na kujtuar vajin e ullirit kalabrez i shpallur më i miri në të gjithë globin.
At Antonio Belushi i entuziazmuar me vizitën tonë na përcolli me respekt deri larg shtëpisë së tij, përtej kopshtit, i cili përfundonte me portën, ku shqiponja e flamurit e gdhendur me mjeshtri reflektonte atdhedashuri!
Nga Frascinato udhëtuam në fshatin Çifti (Civito), pak kilometra larg nga Frashëri. Aty u mahnitëm me pamjen madhështore të fshatit, me Sheshin Gjergj Kastrioti-Skënderbeu. Një simbolikë monumentale, e cila tregonte fuqinë e mallit arbëresh për atdheun e robëruar, ku përtej detit ishte Kalaja e Krujës përballë grykës shkëmb thepisur. Kjo të sillte para syve bjeshkët shqiptare me Sofrën e Skënderbeut. Mes dy thepisjeve shkëmbore rridhte lumi i rreptë mbi të cilin qëndronte Ura e Djallit, një mrekulli arti në mes të natyrës. Udhëtimin tonë e shoqëroi udhërrëfyesi arbëresh Mikele Greco, i cili njihte çdo pëllëmbë të Kalabrisë.
Në mbrëmjen e tetëmbëdhjetë shtatorit, sikur me porosi, u gjendem bashkë me Televizionin Çek nga Praga i cili incizonte emision enkas për kulturën, traditën e gjuhën arbëreshe.
Njëri nga shoqëruesit tanë në qytezën e Ungrës e njohura Brunida L e tha: “Atë që bëjnë të tjerët, nuk e bëjmë ne”, dhe kishte të drejtë.
Restoranti Kamastra shkëlqente nga të gjitha anët, veçanërisht nga ngjyrat e bukura të kostumeve arbëreshe. Kameramanët me ekipin xhirues kërkonin qetësinë me hapin e dritave. Kitara nxirrte tingujt e ëmbël nga loja e gishtave që lëviznin mbi shkëlqimin e telave. Kamastra është e njohur me gatimet e shijshme tradicionale të zonës dhe muzikën arbëreshe e cila adhurohet nga turistët e huaj. Çiftelia varur tregonte për kohën e re të bashkimit kulturor ndër shqiptarë viteve të fundit. Ishte ky një përjetim i bukur e shoqëror për ne, një krenari dhe habi, diçka që nuk e kishim ëndërruar.
Pas xhirimit, darka e shijshme me gatime specialitete vendore në Çift na çlodhi shoqëruar me bisedat dhe mësimet që morëm nga vëllezërit arbëresh nën përkujdesjen e Mikele Greco, një veprimtar i dalluar me aktivitet e tij, gjithandej hapësirave shqiptare. Çifti apo i njohur si Civita, është fshati i peizazheve të pa harruara dhe festivaleve të organizuara nga banorët e tij, mes tyre më i njohuri festivali “Vallja” në pranverë gjatë ditëve të festës së Pashkëve. Ky festival i njohur tërheqë vizitor nga e gjithë Italia, kohëve të fundit nga diaspora shqiptare dhe Mëmëdheu.
Në çdo cep takoje arbëreshë, krenarë për origjinën e tyre edhe pse shumë nga ata dinin fare pak fjalë arbëreshe, por flisnin në gjuhën e vendit. Në rrugë e sipër përjetuam pamje mahnitëse të tokës kalabreze, të mbjella me ullinj dhe fruta të tjera mesdhetare si dhe kullota të pasura rrëze bjeshkëve. Sapo kaluam fshatin, tufa e deleve e shoqëruar me zërin idilik të kambanave e kufizoi shpejtësinë e veturës që e drejtonte me shkathtësi Agroni. U ndalëm për ta përjetuar më afër kënaqësinë që sjell tufa e deleve me qentë kujdestarë dhe Bariun e veshur në xhubletën e tij, për të cilën shkruan shumë poetë, e mbi të gjitha Naimi ynë i madh. Për çudinë tonë, bariu iu fliste deleve arbërisht, të cilat pas pak hapën rrugën duke u shpërndarë fushës në shpatin e gjerë.
– Jam arbëresh, -t ha bariu me krenari.
-Ne jemi nga Kosova, – iu përgjigjëm.
Ai nga kënaqësia e tij që u takua me ne, foli me dashuri për veten dhe punën e tij, për arbëreshët dhe gjuhën që ai e ruante me aq xhelozi. Ishte një takim i papritur dhe i paharruar shoqëruar me fotografi të cilat do përbëjnë albumin e ri nga toka arbëreshe.
Ta ruash kulturën, gjuhën dhe traditën kombëtare pas gjashtë shekujve është shembulli më i veçuar në historinë e popujve. Këta janë arbëreshët gjakshprishur, me shpirt e zemër të mbushur atdheun e të parëve, me gjak arbëror në rrjedhën e shekujve, me gjithë porosinë e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut.
Rrugët lakadredhëse deri lart bjeshkëve, të shpalosnin pamje madhështore me fshatrat arbëreshë përmbi kodra, me shtëpitë e tyre të gurta dhe me shumë ballkone sipër shesheve e rrugëve.
Gjithkund fliste guri në vend të njeriut.
E, ne flisnim me heshtjen tonë të dhimbshme.
