Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Plotë 80 vjet më parë (Tetor 1945), në vend të Lidhjes së Kombeve krijuar në 1919 (që dështoi në ndalimin e Luftës së 2-Botërore), u themelua Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB/UN) me vendet fituese dhe neutrale të luftës. Edhe mbas zgjerimit (sot 193 shtete) mbetet me të njejtin mision: “forcimin e bashkëpunimit midis shteteve, zhvillimin ekonomik, masave të mirëbesimit dhe ruajtjen e paqes në botë”.

Sigurisht e ndoqa me vëmëndje profesionale të shtuar Sesionin e 80-të të Asamblesë së OKB-së që u zhvillua në New York nga 23-29 Shtator. Në vijim (për këdo të interesuar) gjeni përmbledhje rreth krizës së rendit global (OKB) si dhe mesazheve gjeopolitike nga kjo ngjarje e përvitshme:

Pikësëpari, pse ishte veçantë/Historik ky Sesion i Asamblesë së OKB-së ?:

Për shkak të sulmit neo-naziste të Rusisë-Putiniste: “Jo vetëm për pushtimin e Ukrainës-Martire por edhe ndaj rendit global, vlerave, interesave si dhe fuqisë ushtarake të Aleancës Euroatlantike”; përshkallëzimit të përballjes me ekstremistët/terroristët në Lindjen e Mesme; demokracitë fasadë dhe shtetet e dështuara; rikthimit të frikshëm te gara e armatimeve si dhe zotërimin e Inteligjences Artificiale (AI). Mbi të gjitha, për shkak të krizës së rëndë të besimit mbi rolin e OKB-së, në këtë udhekryq kritik për paqen, sigurinë dhe vlerat e qytetërimit.

Sesioni radhë/Shtatorit 2025, do mbetet historik “jo vetëm për incidentet me axhensorin, teleprompter dhe mikrofonin”, por për shkak të rikthimit edhe më të fuqishëm si dhe për qasjen radikale (në opinion tim shumë të drejtë) të Presidentit Trump-2 për ta shkundur nga themelet sistemin burokratik të OKB, bashkë me të edhe Rendin Global të Paqes dhe Sigurisë.

Përveç qasjes së njohur Trump-2, ajo që bëri diferencën në këtë Sesion, ishte kurajua, përmbajtja realiste dhe njerëzore, ftohtësia/mënçuria Skandinave dhe modestia zyrtare e Presidentit Aleksandër Stubb: “3 shtyllat baze të Politikës së Jashtme = Vlerat, Interesat dhe Fuqia”. Ndërsa shtoi se: “për vendet e vogla si Finlanda, mbeten vetëm 2 të parat, pra vlerat dhe interesat”, qasje që u vlerësua si: “fjalimi më inspirues në 80 vitet/takimet e OKB-së”. Pra për ta ndriçuar vlerën e modestisë, që e bëri të madh fjalimin/Presidentin e Finlandës, duhet të konsiderojmë disa shifra krahasuese: “Finlanda ka rreth 6 milon banorë, sipërfaqe 330.000 km², GDP-nominale 312 Bilion € dhe të ardhura majore 4500 €; pra respektivisht dy, 12, dhjetë dhe 8 herë me shumë/madhe se RSh (!)”.

Shifrat flasin më fortë se mijra fjalë, për këdo që ka vesh, dijeni dhe përgjegjshmëri për vlerat dhe interesat gjeopolitike. Gjithësesi, përtej fjalimeve rutinë (pa përmbajtje) të mbi 120 kryetarëve të shteteve, ishin edhe disa vende të vogla që u ndoqën me Zero interes, kryesisht: “për shkak të nivelit të përfaqësimit dhe protagonizmit për tu mëshiruar, pa folë për kapjen për xhakete dhe bisedat në koriodore, radhët e sqorcuara për foton me Presidentin Trump, por që do mbeten vetëm në arkivën e krizës së OKB-së”.

Së dyti, duke marrë për referencë qasjen radikale të Trump-2, por dhe mesazhet e mënçura të Presidentit të Finlandes Aleksandër Stubb, në vijim po ndaj gjetje dhe rekomandime gjeo-politike nga ky Sesion:

A. Koha për një Rend i Ri Botëror: “të ndërtuar jo mbi frikën apo fuqinë e armëve, por mbi vlerat, interesat përbashkëta, drejtësinë dhe dinjitetin njerëzor”. Ndërsa rendi aktual është në kolaps (agoni), na nevojitet një Rend i Ri që reflekton realitetin dhe jo nostalgjinë e pas luftës së 2-Boterore. Reforma me një filozofi dhe për një rend ku sovraniteti nuk është arsyetim për tirani, por përgjegjësi. Thënë këto pyetja ndaj çdo vendi mbetet: “A do rrimë spektatorë të një rendi që po shëmbet” ?

B. Reformimi thelbësor i Këshillit të Sigurimit (KS): “Jo më një klub i mbyllur, ose një muze i fituesve të Luftës së 2-Botërore, por një forum i ndërgjegjes dhe përgjegjësisë globale”. Ndërsa, “mekanizmi i Vetos” konsiderohet si një murtajë morale që e ka kthyer KS në një teatër absurd. Kështu ndër propozimet e Presidentit Stubb, spikat ajo për një reformë pragmatiste të KS, pra: “zgjerimin e përfaqësimit të përhershëm (nga 15 në 20), duke shtuar 2 vende nga Afrika, 2 nga Azia dhe 1 nga Amerika Latine. Kjo pasi sot, më shumë se 60% e popullsisë botërore është praktikisht pa zë në KS”.

Rishikimin e të drejtës së Vetos për 5 vendet me status të përhershëm, duke pezulluar përdorimin e Saj ndaj çdo vendi që shkelmon Kartën e OKB-së ose ka shkaktuar konflikte të armatosura (si në rastin e Rusisë ndaj Ukrainës). Sigurisht reforma e KS, konretisht propozimi mbi VETO-n, do të përballet me rezistencë, jo vetëm nga Rusia dhe Kina, por edhe nga vende me status të përhershëm ose përkohshëm.

C. Nga e shpërbërë, në një Botë si një e tërë. Një rend të ri global që reflekton tre elementët thelbësorë të sigurisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, ose: “trinomin e vlerave, interesave dhe fuqisë”. Gjithësesi: “çdo vend ka të drejtë të shprehet për mënyrën e ndërtimit të rendit të sigurise”. Ky universalizëm është e ngjashme me idenë revolucionare e shekullit XXI: “të ndërtojmë paqe jo me gjunjë të përkulur para të fuqishmëve”. Në këtë kontekst, Finlanda e vogël: “nuk po kërkon të drejtojë botën, por ndoshta po kontribuon për të treguar rrugën që duhet të ndjekë”.

D. Nga e polarizuar (disa fuqive), në Botën e shumë vlerave. Në dukje teknike, por në thelb është dallimi mes luftës dhe bashkëjetesës paqësore, pasi: “Multipolariteti është ndarje e pushtetit, Multilateralizmi është ndarje e përgjegjësisë”. Sot, kemi një botë me shumë fuqi, por pa një sistem që i bashkon ato. Pra një anarki të organizuar nga paraja dhe armët, dërsa shtetet po braktisin parimet dhe vlerat universale. Për ta thënë më thjesht: “nëse nuk ndërtojmë një rend të ri me rregulla të përbashkëta, do të jetojmë në anarki të kontrolluar nga AI, interesat e më të mëdhenjëve dhe aleatëve të tyre”.

E. Të drejtat e njeriut, si themelet e paqes dhe sigurisë. Mbetet ende heshtje cinike, ku Autokratët/Udhëheqësit e gjithëpushtetshëm flasin për paqe, ndërkohë që shtypin edhe popujt e vet, flasin për bashkejetesë paqesore dhe janë rikthyer garës për armet vrasëtare. Ndërsa, të drejtat e njeriut nuk janë një kapitull dytësor por themeli i paqes dhe së qëndrueshme ndërkombëtare. Po ashtu barazia gjinore, aksesi në edukim, etj janë ndër shtulltat e sigurisë dhe jo çështje “filantropike” si deri më sot.

F. Global South: “nga përfitues, në bashkë-kontribues”. Ndryshe rritja e rolit të vendeve në Afrikë, Azi, Amerika Latine, pra mjaft më si “përfitues ose subjekte të politikave”, por si aktorë me zë dhe me legjitimitet për të udhëhequr. Në shekullin XXI, nuk mund të ketë institucione globale që nuk përfaqësojnë realitetet demografike, ekonomike dhe politike të botës. Pa një përfshirje e këtyre vendeve, nuk mund të ketë as stabilitet, as drejtësi dhe as zgjidhje afatgjata.

Në shtesë, gjeni edhe 5 gjetje, ose këshilla strategjike për Tiranën & Prishtinën Zyrtare:

Si vende të vogla, RSh dhe Kosova që nuk kanë peshe në tryezat e vendimmarrjeve të mëdha, por kanë arsye shtesë për një përfaqësim sa më dinjitoz, jo vetëm me funksionarë të emëruar, por Personalite me Zë/mirënjohur në Institucionet ndërkombëtare (USA/OKB/NATO/BE), për njohje të reja të Kosovës, mbrojtjen e integritetit, vlerave si dhe zhvillimin e interesave mbarë-kombëtare.

Ndryshimet që po i imponohen rendit global të sigurisë, përfshi qëndrimet radikale të Trump-2 apo dhe ato pragmatike të Presidentit Finlandez, etj, i çmoj si një mundësi historike për të Transformuar Sistemin e Sigurisë dhe Mbrojtjes Kombëtare, duke jetësuar platformën e përbashkët: “2-Shtete Sovrane, 1-Komb i vetëm”. Përtej (mos) përfaqësimit me figura inferiore në forumet globale, luftës primitive për mbajtjen/marrjen e pushtetit, është në interesin kombëtar të konfirmohet/më: “si artikulli-5, ose çdo sulm ushtarak ndaj Kosovës, konsiderohet i tillë edhe ndaj RSh dhe anasjelltas”!

Për shkak të angazhimeve me personalitete/kolegë në Washington, etj, siguroj se kjo “platformë e vonuar” do mbështetet nga USA pasi përtej “dashurisë për pushtetarët/politikanët e radhës”, interesat Amerikane i gjej të ndërthurura me mbajtjen e supremacisë gjeopolitike në Rajon. Raketat Javelins, Amendamenti i Kongresmenit Republikan, Brian Mast për ta vendosur anëtarësimin e Kosovës në NATO si prioritetet të politikës amerikane në Ballkan, etj: “janë mesazhe të vendosmërisë për të mbrojtur statuskuonë dhe interesat gjeopolitike të ShBA në Ballkan”.

Posaçërisht, mbrojtjen e statuskuosë dhe sovranitetit të Kosovës si dhe zhvillimi i interesave gjeopolitike në Rajon dhe Mesdhe, Shqipëria dhe Kosova, mund t’i realizojnë vetëm duke skalitur mirënjohjen kombëtare si dhe forcuar më tej bashkëpunimin strategjik me SHBA. E përditësuar kjo: “Prishtina Zyrtare nuk do duhet kurrësesi të ndërmarrë vendimamarje (pa u konsultuar) që minojnë themelet e besimit dhe dialogut strategjik me USA, që ende mbajnë peshë kritike për sigurinë dhe ardhmërinë Euroatlantike të Kosovës”. Thënë këtë insitoj që: “paranojat enveriste mbi sovranitetin apo mëvetësinë e mbrojtjes”, mund të ushqejnë ushtrinë e bollshevikëve mëndjendryshkur, por në Rendin e Ri Global që po vjen/lind, i gjej si thikë e helmatisur në shpinën e interesave kombëtare dhe ardhmërisë së shqiptarëve.

Rritjen e buxhetit të mbrojtjes deri 5 % të GDP-së përveçse një kërkesë kritike nga Trump/NATO e çmoj si legjitimitet ndërkombetar por edhe oportunitet historik për të modernizuar fuqinë ushtarake. Pra, 5 %, ose për mbi 1.2 Miliard € duhen programe për modernizimin e armatimeve dhe sistemeve të gjeneratës së fundit që rrisin aftësitë mbrojtëse si dhe deterrence/shpaguese ndaj çdo vendi që kërcënon sovranitetin territorial dhe interesat gjeopolitike të RSh/Kosovës.

Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për çështjet e Sigurinë Kombëtare,

Rajonit si dhe marrëdhëniet me USA/NATO.

Bujar Leskaj/

154 vite më parë, më 5 tetor të vitit 1871 në Delvinë lindi patrioti, atdhetari, mësuesi, politikani, Sulejman Delvina.

Është bir i brezit të fundit të artë, që nxori Rilindja jonë Kombëtare në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX në Shqipëri.

Sulejman Delvina qëndron pas Ismail Qemalit si një hallkë lidhëse që bashkon një grup burrash që personifikojnë historinë moderne të Shqipërisë.

Qeveria e Sulejman Delvinës, dalë nga Kongresi i Lushnjes drejtonte në atë kohë pjesën më të madhe të Shqipërisë vendosi marrëdhënie diplomatike me shumë shtete të huaja, me kushtin kryesor “Respektimin e tërësisë territoriale të Shqipërisë.”

Kryevepra politike e Sulejman Delvinës në histori do të mbetet Lufta e Vlorës kundër Italisë në 1920, ku “Komiteti për Mbrojtjen e Vlorës drejtuar nga patrioti vlonjat Osman Haxhiu e një masë e stërmadhe luftëtarësh, te fshatarët e Labërisë e te vullnetarët e krejt Shqipërisë gjetën një mbështetje të fortë tek qeveria e Tiranës drejtuar prej tij.

Në moshën 37 vjeç Sulejman Delvina u emërua Ministër i Brendshëm, 11 korrik 1921 deri më 16 tetor 1921.

Mori pjesë në revolucionin e qershorit 1924 dhe në qeverinë e kryesuar nga Fan Noli u emërua ministër i Punëve të Jashtme për periudhën nga 16 qershor 1924 – 23 dhjetor 1924. Pas dështimit të Revolucionit të Qershorit, Sulejman Delvina u largua nga Shqipëria dhe u end për disa vite në Evropë si emigrant politik.

Ndërron jetë në Vlorë në 1 gusht 1933.

Prof. As.Dr. Gelanda SHKURTAJ/

Sokrati u vra nga athinasit sepse mësonte të rinjtë të arsyetonin pa u ndikuar politikisht. Giordano Bruno u dogj i gjallë nga inkuizicioni romak, i stigmatizur si heretik ndaj doktrinave të kishës. Ndërkohë, Thomas More u sakrifikua për mosnjohjen e Henrikut të VIII-të si kryetar të Kishës angleze. Shtetet në përpjekjen e tyre sekulariste, nuk i vranë më intelektualët për herezi, por për mosnënshtrim politik, domethënë ndryshuan kahjen e pushtetit. Kështu, klerikun erudit Shtjefën Gjeçovi e vranë serbët, politikanin Hasan Prishtina e vranë në Selanik poaq për bindje, për të ardhur në kohët moderne tek Toto, Kokalari, Kasimati, Blloshmi e për të gjetur të njëjtën vulë vrastare. Rrugëtimi historik mëson se dija vritet nga pushteti, qoftë politik apo ai fetar, me qëllimin e vetëm për ta kontrolluar atë. Koha mbi tokë, njeh një tjetër betejë humbëse të njeriut, atë të instiktit shtazor për dominimin fizik, ku ai nxjerrë muskujt, dhëmbët, bombat dhe raketat për të vrarë veten. E të mendosh që sapiensi (i dituri) është forma më e lartë e zinxhirit evolutiv të species sonë, të paktën derimë tani.

Në kohët moderne pushteti politik, në të njëjtën luftë ka sofistikuar vetëm mjetet, aspak qëllimin për ta kontrolluar dijen. Prifti erudit, Erasmus, kurrë nuk do të imagjinonte se emri i tij sot, do të përkufizonte një ndër programet më të mëdha të shkëmbimit në Europë, i cili i kthyer në një “turizëm akademik” ka bërë gjithçka, përveçse përmbushjen e misionit për të çuar dijen përpara. Politikat globaliste në arsim, kanë krijuar një panoramë të njëjtë gati në të gjithë kontinentin e ku, edhe trashëgimia shekullore e dijes, duket se po ruhet me fanatizëm vetëm në Europën jo-kontinentale. Detyrimi për të publikuar në të njëjtat revista akademike dhe të kontrolluara nga i njëjti burim, unifikimi i dëmshëm i curriculave (programeve shkollore), qarkullimi i kapitalit intelektual duke humbur markën e autenticitetit, janë disa prej tyre. Kthimi i muzikës dhe i fiskulturës në Universitet, ku një matematicien do të quhet poaq profesor sa profesori i gajdes, sparkatës apo shtangës, sfazojnë edhe fantazinë më inkurajuese.

Arsimi dhe edukimi në Shqipëri

E ndarë tanimë historia moderne e Shqipërisë, para dhe pas komunizmit, vlen një reflektim i përkorë mbi atë çfarë kishim, ku jemi dhe çfarë do të bëjmë. Duke u zhveshur nga çdolloj qëllimi dhe qëndrimi politik, arsimi i para ‘90-ës, investoi një seriozitet në programet shkollore, të cilit nuk i është rikthyer asnjë model tjetër. Me ndryshimet politike, të gjitha reformat të trumpetuara majtas apo djathtas në sistemin arsimor kanë përfunduar në dy rezultate: pedagogji të dështuar dhe nxënës të pa-nxënë. Mund të analizohen një gamë faktorësh, duke nisur që nga spastrimet dhe emërimet politike e duke shkuar deri tek nivelet e mësimdhënies, curriculat, hapjen e shkollave private e shumë të tjera. Përmenden gjithaq: cilësia, infrastruktura, meritokracia, korrupsioni, plagjarizmi, por të gjitha argumentet, tingëllojnë si simpoziumi i një OJF-je me paratë e BE-së, ku në përfundim të gjithë pasi kanë ngrënë dhe pirë, kanë marrë një çertifikatë dhe mirupafshim.

Sado i analizuar secili argument, çështjet duken të futura në një rreth vicioz, ku përse-ja nuk gjen terren e ku kapja e fillit bëhet shumë e vështirë. Kësisoj, analiza shkon tek e vetmja e dhënë objektive: ndërprerja me thikë e një tradite, ku asnjëherë nuk ka marrë përgjigje racionale pyetja përse e abandonuam trashëgiminë shkollore?. Mos nuk shkonin mirë tekstet apo mësuesit? Për mos t’u bërë më katolikë se Papa, se qëllimi ishte spastrimi doktrinës, që as këtë nuk e bëmë në tekstet historike, rrugët e arsyetimit të çojnë të gjitha tek ndryshimi i formës për të mbërritur tek thelbi: paraja (!). Përse u zëvendësuan tekstet shkollore që nxorrën plejada intelektualësh, me programe që barazojnë studentin e fakultetit me nxënësin e klasës së pestë? Afërmendsh përgjigja shkon te mënyra operative ku në emër të inovacionit, ose u bënë libra të rinj aspak profesional, ose u kopjuan tekste të huaja dhe u botuan në shtëpi të preferuara botuese.

Nëse ishte cilësia e mësimdhënies, edhe këtu tradita shqiptare njohu një përshkallëzim të ecurisë, sa koherente aq edhe funksionale. Nuk kishte absurde ku nxënësi i tetës në gjimnaz të dilte me dhjeta në fakultet e aq më keq nga pesa e gjimnazit të shkohej te dhjeta e fakultetit, siç rëndom po ndodh sot. Degët e fakultetit të shkencave të natyrës, po rrezikojnë mbylljen përfundimtare, pasi nuk kanë më rregjistrime. Shqipëria do të kthehet në arsimin e ‘45-ës, ku kërkesa për mësues do bëj që gjithkush jashtë profesionit, të jap mësim. Kjo ngjan me emërimet e komisarëve politikë në ushtri, ku strategët muratorë mësonin ushtarakët e karrierës. “Shpullën” apo ballafaqim e dijes së marrë në arsimin e mesëm, në një vend normal, do ta jepte cikli më i lartë studimor, ose universiteti.

Universitetet si prodhuesit dhe mburojat e mosdijes

Mbërritja në universitet përfaqësonte momentin kulmor të ëndrrës dhe hapin e parë drejt jetës profesionale. Perzgjedhja kishte një kriter dhe ai quhej vlerësimi akademik. Ndarjen e kufirit e kushtëzonin dy faktorë: së pari cilësia e pregatitjes, së dyti mbajtja hapur e tregut të punës. Kjo ndarje llogjike, që përkon edhe me tregun ndërkombëtar, do të thotë se universiteti nuk është e vetmja alternativë, por një dëshirë e atyre që duan ose jetën akademike, ose ato profesione që kërkojnë domosdoshmërisht kalimin nëpërmjet tij. Bashkëekzistenca e disa faktorëve njëkohësisht: mungesa e tregut të punës, hapja e universiteteve private (pa i përgjithësuar), lehtësimi i marrjes së titujve dhe gradave shkencore, si edhe shpërblimi i diferencuar i titujve në administratë publike, bënë që prej të paktën dy dekadave arsimi dhe edukimi të ketë marrë pikjatën pa kthim drejt fundit. Mospasja e punës, në njëfarë mënyre favorizoi mbushjen e universiteteve publike dhe private, ku shumë të rinj, të padëshiruar për të vijuar studimet, por poaq të pamundur për të punuar, të vihen përballë alternativës “boll të kem një diplomë në xhep”.

Kujtoj vite më parë, një student në dërrasë të zezë nuk dinte të shkruante zero-t pas shifrës tre milionë. Pyetjes se përse kishte ardhur në universitet iu përgjigj tekstualisht: “m’ka thon plaku sa t’rrish n’shpi mo mir shko n’universitet”.

Hapja e universiteteve private në format tregtare “fitimprurëse” ishte një gozhdë tjetër në arkivolin e arsimit. Jo më kot universitetet më prestigjoze në botë, formulën private e kanë nën logon “jo-fitim prurëse”, që do të thotë se fitimet investohen po prap brenda universitetit në kapacitete dhe burime, dhe jo duke i çuar ato në xhepat e ortakëve themelues të tij. Diferencimi i pagave në administratë sipas titullit, gjë e cila në risi’ nuk kishte asnjë të keqe, në mentalitetin shqiptar u përkthye në një maratonë kush të merrte dyzetëmijë lekë më shumë. Te përkrahur nga ato universitetet private ku legjendat flasin edhe për gjashtëqind doktoratura të lëshuara në një ditë, arsimi nuk mund të mos marrë vulën e turpit, si ura për ngritjen e injorancës në kult.

Shqipëria dhe universitet ndërkombëtare

Në qerthullin e debatit, qëndrojnë titujt dhe profesorati, që si askurrë në historinë e Shqipërisë, fjala pedagog nuk ka mbartur mosbesim dhe krenari boshe njëkohësisht. Lehtësimi apo blerja e titujve akademikë është kangrena që do të kërkojë dekada të largohet nga trupi i arsimit. Ngelur tek tradita se ky profesion meritohej nga më të lexuarit, të gjendur në kohën kur tekste universitare nuk kishte, të favorizuar nga konteksti i mbingarkimit të universiteteve për arsyet më lart, çoi në një kërkesë edhe për rritjen e profesoratit. Problemi që pasoi ishte se kush e përfaqësoi këtë profesorat. Koha tregoi një eksponenicale të këtij numri, por arsyet se përse një ditë krejt papritur në Shqipëri, cilido u kap tek moda e profesoratit, do vinin në vështirësi çdo antropolog. Me shumë gjasë dhe hamendësim qëllimi fle te ambicia shqiptare për dukje dhe ofiqe. Tek e fundit çfarë do kushtonte që pas vilës në rroling-hills, makinës më të fundit, orës gjithashtu, pak dinjitet në lagje, facebook dhe shoqëri, do e rriste vetëm emri i munguar si pedagogë. Letra e lakmuesit që ndan profesorin idealist të dijes nga pragmatisti megalloman, shënon po ato, paranë dhe boshllëkun.

Krijimi i alternativave të punësimit tashmë me projekte të subvencionuara apo biznese të vetëfinancuara; ngritja e kritereve sidomos të moshës dhe karrierës profesionale për marrjen e titujve akademikë; përcaktimi me ligj i universiteteve privatë nën formulën ”jo fitim prurëse”; heqja e diferencimit në pagë për administratën publike sipas titujve shkencorë; si dhe rishikimi i programeve studimore nga klasa e parë tek universiteti, qoftë edhe duke kthyer kokë pas, janë disa nga faktorët që mund të japin pak dritë brenda tunelit të errët të arsimit. Ndërkohë përsa i përket alternativës së universiteteve ndërkombëtare në Shqipëri, në kohën kur asnjë gjë nuk bën përshtypje, dhe ku, suaza e globalizmit ka ulur shumë barriera parimore dhe shkencore, nuk do të ishte e pamundur që një syresh i tillë, ta shihnim një ditë edhe në Shipëri. Problemi është nëse Shqipëria efektivisht pëmbush kushtet akademike dhe kriteret shkencore për të huajt, e këtu spekullimi vjen natyrshëm tek emërtimi. Ndofta mballoma “Universiteti i punëve të kota” nuk do njihte, pa as më të voglin dyshim, krizën e regjistrimeve.

Bisedoi Keze Kozeta Zylo*/

Bisedë me zëvendës drejtoreshën dhe mësuese e programit dy gjuhësh në Waterbury, Sonja Alku Selenica

Zëvendësdrejtoresha dhe mësuese Sonja Alku Selenica është histori suksesi në Mërgatën shqiptaro amerikane. Sonja Alku Selenica punon në Waterbury, CT.H.S. Chase Elementary School. Ndonëse ndjej keqardhje që nuk është evidentuar më parë puna e saj 21 vjecare në medien shqiptare si një mesuese e dy gjuhësisë anglisht dhe shqip në Waterberry Connecticat, prapë shkruaj sic thotë populli më mirë vonë se kurrë. Para 26 vjetësh për herë të parë Bordi i Edukimit dhe ligji amerikan i arsimit iu siguroi institucionalisht programin dy gjuhësh. Rastësisht lexova qëndrimin tuaj në faqen e Mark Gjonaj, apo ndër të tjerë se për herë të parë në NY apo në botë, u hap programi dy gjuhësh në një shkollë në Bronx dhe komenti juaj më bëri të zbuloj këtë histori tëmrekullueshme suksesi.

Në PS: 108 në Bronx ka filluar vetëm një klasë shqip dhe anglisht e grupmoshës së më të vegjëlve në Bronx, ku gjejme rastin dhe i përgëzojmë. Ka pasur përpjekje që nga viti 2017 që u duk dhe u reklamua kudo në faqet e gazetave shqiptare në vitin 2018, qysh 8 vjet se u hap, por në fakt nuk dha asnjë rezultat. Kemi qenë shumë entuziast, media jonë Alba Life e ka dhënë disa herë në ekran me intervista, publikime me shkrim, mbështetje ku natyrisht pjesëmarrja e shumtë e nxënësve në shkollat tona ka pasur ndikimin e mjaftueshëm për t’ju treguar bordit se sa shumë shqiptarë duan të mësojnë shqip. Sidoqoftë ligji amerikan egziston për këto programe dygjuhësore dhe e bën më të lehtë në se sigurohen nxënës shqiptarë të një moshe për të hapur klasën.

Zonja Selenica ju keni reaguar në atë faqe se hapja e shkollës në Bronx nuk është e para e këtij lloji në Amerikë. Ju keni shkruajtur se duhet të kemi mirënjohjen dhe për punën e të tjerëve, pasi ju keni 21 vjet që jeni në programin dy gjuhësh në Waterburry. Cili është qëndrimi juaj dhe na flisni më konkretisht për programin dy gjuhësh në klasën tuaj?

Faleminderit Kozeta,

Programi Dygjuhȅsor Shqip në qytetin Waterbury në Connecticut është hapur në vitin 2000 dhe vazhdon akoma. Në 21 vitet e para unë kam qenë mësuese e programit, më pas znj. Manuela Strumi ka vazhduar me këtë detyrë. Sivjet është viti i 26-të i programit Dyghuhësor Shqip në shkollën H.S. Chase Elementary.

Jam optimiste për hapjen e programit në Bronx dhe ju uroj te gjithëve mbarësi dhe sukses! Kjo është njȅ nismë me vlera për komunitetin shqiptar të Bronx-it!

Cfarë ju frymëzoi për të realizuar këtë program special dhe që i shërben Amerikës dhe Kombit shqiptar?

Unë kam patur nderin që të punoj si mësuese e këtij programi dhe të siguroj vazhdimësinë e tij të suksesshme për dy dekada. Frymëzimi im kanë qenë nxënësit dhe familjet shqiptare. Përgjegjësia ime ka qenë që fëmijët të kenë mundësi të jenë të suksesshëm pavarësisht pengesave tȅ gjuhës. E kam ndjerë si detyrë jo vetëm profesionale por edhe morale që të lehtësoj tranzicionin dhe të ndihmoj në kapërcimin e vështirësive të pashmangshme që sjell emigrimi si për fëmijët ashtu dhe për prindërit shqiptarë. Përsa i përket realizimit të këtij programi ai ishte rezultat i nevojës, për arsye të rritjes të numrit të nxënësve shqiparë të ardhur në Waterbury gjatë luftës nȅ Kosovë.

Meritat për krijimin e kësaj mundësie i takojnë të gjithë atyre të përmendur më poshtë duke filluar me Drejtoreshën e atëhershme të Departamentit të Dygjuhësisë, zonjën Raquel Hernandez Bonessi. Ajo në bashkepunim me z. Bill Howe, Këshilltar i Edukimit Shumëkulturor në Departamentin e shtetit të Connecticut, krijoi programin për Impaktin e Refugjateve nëpër Shkolla dhe Emergjenca e Imigrantëve (Refugee School Impact and Emergent Immigrant Program) të drejtuar nga znj. Ganimete Myftiu. Për të testuar fëmijët në gjuhën angleze, u emërua zt. Shpëtim Mete. Po kështu për të lidhur prindërit me shkollat u emëruan znj. Veprore Manelli dhe Gladys Wright. Drejtori i atëhershȅm i Shkollës Fillore Chase, Dr. Frank Zillo ka qenë gjithashtu një nga mbështetësit e parë të programit tonë. Znj Donika Tasimi, Zt. Medali Beshi, znj. Nikoleta Kollcaku dhe znj. Nexhmie Lami ishin ndër mësuesit e parë shqiptarë të punësuar në ato vite në shkollat publike të qytetit Waterbury.

Nëse nxënësit e viteve të para ishin refugjatë të luftës së Kosovës. më pas programi vijoi të plotësojë nevojat e njȅ komuniteti që po rritej për shkak të familjeve të reja që u vendosën në Waterbury. Këta erdhën për t’u bashkuar me familjarët e tyre që kishin imigruar shumë kohë më përpara në Waterbury për t’i shpëtuar regjimit komunist (ata erdhën me viza të bashkimit familjar). Në vitet në vazhdim shumë familje shqiptare erdhën si fitues të Llotarisë Amerikane (Green Card Lottery). Këto familje nuk ishin vetëm nga Shqipëria, Maqedonia, po edhe nga Greqia dhe Italia. Për këta të fundit, emigrimi në Amerikë ishte emigrimi i dytë dhe sakrificat bëheshin për herë tȅ dytë si nga fëmijet ashtu dhe nga prindërit.

Cilat kanë qenë disa nga vështirësitë tuaja për realizimin e këtij programi dygjuhësh?

Puna ime nuk qëndronte vetëm në mësimdhënie. Ishte e rëndësishme që unë të ndihmoja prindërit për nevojat e tyre të ndryshme. Një nga detyrat e mia ishte mundësimi i komunikimit ndërmjet stafit te shkollës dhe prindërve. Në disa raste kërkohej pjesëmarrja në takimet për fëmijet me nevoja të vecanta pasi ata ishin testuar dhe ky ishte një moment i veshtirë për prindërit dhe për mua. Një tjetër vështirësi ka qenȅ njohja dhe përgatitja ditore për programin mësimor të gjashtȅ niveleve të klasave, nga kindergarten në klasën e pestë. Zakonisht një mësues përgatitet vetëm për programin mësimor të klasës së tij/saj. Po më kryesorja ka qenë që programi të tregonte rritje në rezultatet e nxënësve nga viti në vit. Kjo ka ndikuar në jetëgjatesinë e programit. Prindërit kanë qenë të kënaqur me fëmijën e parë dhe kanë regjistruar edhe fëmijët e tyre më të vegjël. Më pas kushërinjte e tyre kanë ardhur dhe janë regjistruar në programin tonë e keshtu me rradhë.

Ka shumë programe dy gjuhësore nga gjuhë të ndryshme të botës dhe me ligj nga shteti amerikan janë të miratuara të paktën kështu egziston në New York, si u integruat ju me Bordin e Edukimit si dhe me nxënësit shqiptarë?

Është e rëndësishme të përmendet që qyteti i Waterbury-t e ka mirëpritur komunitetin shqiptar dhe Bordi i Edukimit ka aprovuar iniciativën e Programit Shqiptar Dyghuhësor me mendje dhe zemër të hapur dhe për këtë shpreh mirënjohjen time. Bordi i edukimit ka aprovuar programet në bazë të ligjeve Federale dhe atyre të shtetit Connecticut. Nevojat varen nga numri i nxënësve në komunitetin e qytetit Waterbury që flasin një gjuhë tjetër (Spanjisht, Shqip apo Portugalisht). Procesi i pranimit është i konsoliduar prej shumë vitesh dhe drejtohet nga Departamenti Dygjuhësor. Në shkollat publike të qytetit të Waterbury-t kur një prind regjistron fëmijën në shkollë, ai/ajo plotëson një formular që quhet Pyetësor i Gjuhës (Language Questionnaire). Në bazë të përgjigjeve të këtyre pyetjeve vendoset nëse një Test i Aftësisë së Gjuhës Angleze (English Language Proficiency Test) është i nevojshëm. Mbas këtij testi nëse rezultati është “proficient’ (i afte në Anglisht) atëherë fëmija regjistrohet në një klasë të rregullt. Nëse rezultati i testit është ‘limited’ (njohuri të limituara në anglisht) ose ‘non English speaker’ (nuk ka njohuri në gjuhën angleze), atëherë prindit i shpjegohen programet që ofrohen në qytetin tonë dhe prindi zgjedh atë që dëshiron.

Për nxënësit shqiptarë ofrohen disa programe si forma ndihme: 1. Anglishtja si Gjuhë e Dytë – ESL (English as a Second Language), 2. Programi Dygjuhësor Shqiptar modeli në grupe (Albanian Bilingual – Pull Out program) ose 3. klasë e rregullt pa shërbime shtesë (regular ed.). Programi ESL ofrohet në të gjitha shkollat e qytetit, kurse ai dygjuhësor ofrohet vetëm në shkollën fillore Chase dhe fëmijëve nga lagje të ndryshme të qytetit u krijohet mundësia që të vijnë në shkollën tonë për këtë arsye. Domethënë ky program nuk është i detyruar po një zgjedhje e prindërve. Për të mbajtur këtë program për një periudhë kaq të gjatë ka qenë e rëndesishme që të gjthë njerëzit e lidhur me të (në Amerikë ne i quajmë stakeholders) të shikojnë rezultate pozitive.

Fëmijët shqiptarë që kanë ndjekur Programin Shqiptar Dygjuhësor dhe programin ESL në shkollat publike të Waterbury-t e kanë shpërblyer këtë besim që funksionarët e qytetit na kanë dhënë. Ata na kanë bërë të gjithëve krenar si me sjelljet e tyre ashtu edhe me rezultatet e larta akademike! Në qytet kemi fituar besimin që familjet shqiptare e vleresojnë lartë arsimimin e fëmijeve të tyre dhe femijët shqiparë bëhen qytetarë të denjë që kontribuojnë pozitivisht në shoqërinë dhe komunitetin e Waterbury-t.

Nga përvoja juaj kaq e gjatë 21-vjecare cilat janë disa nga përfitimet e mësimit të gjuhës shqipe që kanë pasur nxënësit, prindërit, shkolla ku drejtoni?

Përfitimet janë akademike dhe emocionale/sociale. Ato janë të lidhura dhe ndikojnë në mënyre pozitive te njera tjetra. Së pari është e rëndësishme që nxënësit dhe familjet e tyre të ndihen që i perkasin një komuniteti (‘a sense of belonging’ në anglisht), që ata të ndihen të mirëpritur në shkollë. Mësuesit dhe mësueset e shkollës Chase si ata aktuale dhe ata që tashmë kanë dalë në pension kanë mirëpritur me dashamirësi nxënësit shqiptarë. Ata kanë bashkëpunuar me mua dhe prindërit për mbarëvajtjen e nxënësve në mësime dhe janë kujdesur për shëndetin emocional të tyre. Mësuesit në Chase nuk janë vetem mësues të mirë, mbi të gjitha ata janë njerëz të mirë. Ata i trajtojnë fëmijët me dinjitet dhe respektojnë kulturën e sakrificën e familjeve imigrante. Programi shqiptar dygjuhësor vazhdon akoma, dhe mësuesja aktuale është Emanuela Strumi. Ajo ka punuar në këtë pozicion për pesë vite me radhë dhe po bën një punë shumë të mirë. Roli im në ndihmën e komunitetit shqiptar tani ka ndryshuar nga ai i mësueses te ai i nëndrejtoreshës. Familjet shiptare e dinë që e kanë derën e hapur dhe drejtoresha Znj. Lori Eldridge, nëndrejtori Zt. Ivan Hernandez dhe unë do të bëjmë gjicka që ne kemi mundësi për t’i ndihmuar.

Sa klasa keni pasur në këtë program dy gjuhësor me bazë gjuhën shqipe?

Ky program ofrohet për të gjitha nivelet e shkollës fillore; nxënës nga Kindergarten deri në klasën e pestë. Programi dygjuhësor funskionon si ‘pull out program’, që do të thotë se nxënësit janë në një klasë të rregullt (regular education classroom ) dhe çdo ditë shkojnë në klasën dygjuhësore në grupe të vogla – nxënësit e një niveli/klase janë bashkë, Aty instruksionet janë në të dyja gjuhët, në shqip dhe në anglisht. Instruksionet dhe diferencimi i materialeve dhe detyrave për nxënësit është në varësi të nivelit gjuhësor. Çdo vit fëmijët testohen me një provim shteti që quhet LAS Links. Ky provim teston 4 komponentet e gjuhës (dëgjimi, e folura, shkrimi dhe leximi në anglisht) dhe rezultatet konsiderohen në rezultatet e pergjithshme të shkollës. Prindërit njoftohen çdo vit për progresin e fëmijëve në gjuhën angleze në të katër komponentet e gjuhës.

Si i keni siguruar librat, materialet bazë të gjuhës shqipe?

Librat janë siguruar rregullisht nga Departamenti Dygjuhësor i qytetit. Nga fonde te akredituara për programet dygjuhësore kemi mundur të blejmë libra vetëm në gjuhën shqipe si dhe libra në të dy gjuhët, shqip dhe anglisht. Në vitin 2017, unë dhe Miriam Giskin, një mësuese e leximit nga shkolla jonë, siguruam një fond nëpërmjet Fund For Teachers, Fondacioni Dalio. Një pjesë e këtij fondi u perdor për materiale leximi në gjuhën shqipe që u bënë pjesë e biblikotekës së shkollës H.S. Chase në menyrë që nxënësit të kenë mundësi të zgjedhin libra në shqip.

Kur keni ardhur në Amerikë?

Kam ardhur në Amerikë në dhjetor të vitit 1999. Megjithëse kam kaluar më shumë se gjysmën e jetës sime në Amerikë, vitet e jetuara në Shqipëri kanë qenë shumë të rëndësishme për formimin tim. Dua të theksoj që kam përfituar nga një shkollim shumë i mirë në Shqipëri. Kam patur mësues që i kujtoj me respekt të vecantë për njohuritë që kishin për lëndën e tyre. Nuk mund të rri pa përmendur mësuesen e parë znj. Kumrie Shehun. Gjithashtu mësuesit e mi të gjimnazit në Peshkopi që nuk ishin thjesht mësues matematike apo fizike po ishin Matematicien dhe Fizikante të mirëfilltë. Kujtoj këtu me shumë respekt zt. Flamur Gjymyshka, zt. Rustem Paci dhe zt. Flamur Shehu. Kujtoj Iljaz dhe Hide Bulkun që hapën derën e shtëpisë së tyre për të dhënë mësime në anglisht për mua, motrat e mia dhe shumë moshatarë të asaj kohe.

Në Amerikë është një shprehje “It takes a village to raise a child.” që do të thotë “Duhet nje fshat i tërë për të rritur një femijë”. Dhe unë jam mirënjohëse për të gjithë njerëzit në ‘fshatin im’ që kanë kontribuar në edukimin dhe të ardhmen time. Në familjen e nënës sime kemi patur tre mësues, tezja ime Shpresa Shehu ishte mësuese e gjuhë letërsisë, tezja Shadije Shehu ishte mësuese e histori-gjeografisë dhe daja im, Behar Shehu, ishte mësues matematike. Nëse unë kisha nevojë për ndihmë pas mësimit, shkoja te shtëpia e Lalës (kështu e thërrisja gjyshin) ku gjeja gjithmonë dashuri, ngrohtësi dhe përkudesje. Një nga vëllezërit apo motrat e nënës sime do më ndihmonte me mësimet, detyrat e shtëpise dhe do të më jepte libra nga biblikoteka e tyre që unë do t’i lexoja me shumë deshirë.

Një nga humbjet më të mëdha të një emgranti kur lë vendin e vet është humbja e kapitalit njerëzor, dhe këta janë njerëzit që më mungojnë dhe i kujtoj me mall, respekt dhe dashuri. Janë gjithashtu njerëzit që më bënë të dua shkollën dhe të jem një mësuese e dedikuar. Shpresoj që në punën time si mësuese të kem patur të njëjtin ndikim tek nxënësit e mi që secili nga këta mësues ka patur tek unë. Mësuesit janë ata që rrisin dhe edukojne brezin e ri dhe një shoqëri që është e ndërgjegjshme dhe e vlerëson këtë kontribut është një shoqëri e suksesshme.

Cili është edukimi juaj në Shqipëri dhe në Amerikë?

Unë besoj që nuk do të pushoj ndonjëherë së mësuari, do të jem gjithmonë një “lifelong learner” (nxënëse e përjetshme). Në Shqipëri kam përfunduar Bachelor studies në 1997 në fakultetin Ekonomik në degën Financë Kontabilitet. Në Amerikë kam vazhduar studimet pasuniversitare në Southern Connecticut State University ku u diplomova me Masters Degree në TESOL (Teaching English to Speakers of Other Languages). Më pas kam përfunduar masterin e dytë në Remedial Reading and Language Arts nga Central Connecticut State University. Në 2014 kam mbaruar studimet në Educational Leadership and Administration me një Sixth Year Degree nga Southern Connecticut State University.

Jam licensuar nga shteti i Connecticut që të jap mësim nga klasa parashkollore deri në klasën e 8-të në Regular Ed. (si mësuese e një klase të rregullt), gjithashtu kam certifikatat përkatëse në ESL (për të mësuar nxënësit të cilët nuk kanë anglishten si gjuhë të parë) dhe Remedial Reading (për të ndihmuar nxënësit që kanë vështirësi me leximin). Në administrimin e shkollave kam kaluar provimin e shtetit për Certifikaten 092, një certifikatë që duhet për të punuar si drejtues shkolle.

Cilat janë disa nga projektet tuaja për të ardhmen?

Unë do të vazhdoj të dua mësimin dhe mësimdhënien. Të mësuarit në jetë nuk përfundon asnjëherë. Në muajt në vijim dua që të jem pjesë e një programi të ri për të mësuar se si të udhëheqim me guxim. Roli im në shkollë ka ndryshuar nga mësuese në drejtuese dhe si rrjedhojë dhe natyra e studimit tim ka ndryshuar. Ky trajnim është jo vetëm akademik, por edhe shpirtëror. Qëllimi është zhvillimi i bazës shpirtërore dhe aftësive udhëheqëse për të cilat shoqëria jonë e sotme ka nevojë.

*Autorja e shkrimit mban titullin e lartë: Kalorës i Urdhrit të Flamurit nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Medaljen e Meritës Presidenciale dhënë nga Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani. Është publiciste, shkrimtare, autore e tetë librave, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe “Alba Life” në New York, Ambasador i Kombit, Gruaja e Vitit 2022, NY dhënë nga Motrat “Qiriazi”.

Eneida Jaçaj/

Pas shpalljes së pavarësisë, Shqipëria u përball menjëherë me sfidën e madhe të mbijetesës politike, shtetërore dhe kulturore. Në një rajon ku interesat e fqinjëve ishin të fuqishme dhe ambiciet e Fuqive të Mëdha të dukshme, diplomacia shqiptare u bë arma kryesore e mbrojtjes së pavarësisë. Në këtë kuadër, roli i diplomatëve shqiptarë nuk kufizohej vetëm në paraqitjen e dokumenteve dhe kërkesave, por ishte një mision i gjerë: ruajtja e identitetit kombëtar, mbrojtja e gjuhës shqipe dhe njohja e Shqipërisë, si subjekt i së drejtës ndërkombëtare. Roli i diplomacisë shqiptare në vitet 1912–1939, ishte vendimtar për mbijetesën e shtetit shqiptar. Diplomatët shqiptarë nuk ishin thjesht përfaqësues politikë: ata ishin mbrojtës të identitetit, gjuhës dhe kulturës. Nga ana tjetër, përdorimi i shqipes në administratë është një tjetër çështje që vlen për t’u diskutuar, i cili ka qenë një proces i gjatë dhe i vështirë, i lidhur ngushtë me luftën për pavarësi dhe ndërtimin e shtetit. Para vitit 1912, administrata në trojet shqiptare funksiononte kryesisht në osmanisht, duke e lënë shqipen të kufizuar në jetën e përditshme dhe në arsimimin kombëtar të fshehtë.

Duke iu referuar viteve, 1912-1913, Shqipëria nuk kishte institucione të konsoliduara shtetërore; diplomacia e saj në këtë fazë u mbështet kryesisht te patriotët dhe përfaqësuesit që kishin njohje ndërkombëtare. Në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913), delegatët shqiptarë, edhe pse shpesh të përçarë në qëndrime, përpiqeshin të bindnin Fuqitë e Mëdha se shqiptarët ishin një komb më vete, me gjuhën dhe kulturën e tyre, që meritonin shtetësinë. Përballë pretendimeve të fqinjëve (Serbia, Greqia, Mali i Zi), diplomatët shqiptarë u detyruan të përdorin argumente historike dhe gjuhësore: fakti që shqipja ishte një gjuhë e lashtë dhe e ndryshme nga gjuhët e tjera të rajonit, ishte një element identiteti që ndihmonte kauzën e tyre. Edhe pse vendimet e Londrës e coptuan Shqipërinë, vetë pranimi i një shteti shqiptar ishte një fitore e diplomacisë së kohës. Lufta e Parë Botërore e ktheu Shqipërinë në fushëbetejë dhe e copëtoi nga pushtime të ndryshme. Megjithatë, diplomacia shqiptare nuk pushoi. Patriotët dhe diplomatët në mërgim, si Mid’hat Frashëri, Mehmet Konica, Fan Noli e të tjerë, punuan në kryeqytete evropiane për të mbajtur gjallë çështjen shqiptare. Ata botuan artikuj, memorandume dhe libra, për të treguar se shqiptarët kishin identitet të qartë dhe se shqipja ishte një gjuhë e mëvetësishme.

Pas luftës, ekzistonte rreziku real që Shqipëria të zhdukej si shtet. Delegacionet shqiptare në Konferencën e Paqes në Paris, më 1919, paraqitën memorandume, ku theksohej e drejta e shqiptarëve për shtetësi. Këtu dallohet figura e Fan Nolit, i cili jo vetëm si klerik dhe intelektual, por edhe si diplomat, arriti të paraqiste argumente të fuqishme në mbrojtje të kombit shqiptar. Kjo diplomaci kulturore dhe politike lidhej ngushtë me gjuhën shqipe: çdo herë theksohej se shqiptarët kishin gjuhën e tyre, letërsinë e tyre dhe traditat e tyre, pra, nuk ishin një degë e kombeve fqinje. Rezultati i këtyre përpjekjeve ishte Kongresi i Lushnjës (1920), i cili krijoi një qeveri kombëtare që rifilloi marrëdhëniet diplomatike. Një nga sukseset më të mëdha ishte pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, një fitore e pastër diplomatike që vulosi ekzistencën ndërkombëtare të shtetit shqiptar.

Në periudhën e Zogut, diplomacia shqiptare u institucionalizua. U hapën ambasada në kryeqytetet kryesore evropiane dhe u konsolidua përdorimi i gjuhës shqipe, si gjuhë shtetërore në administratë dhe në dokumentacionin zyrtar. Edhe pse në komunikimet ndërkombëtare përdorej ende frëngjishtja ose italishtja, brenda aparatit shtetëror u bë përpjekja që shqipja të ishte gjuha e plotë e administratës. Diplomatët shqiptarë përballeshin me sfidën e madhe të balancimit mes Fuqive të Mëdha. Ata përpiqeshin të ruanin pavarësinë përballë ndikimit italian, duke lidhur marrëveshje edhe me Britaninë dhe Francën. Në këtë periudhë, diplomacia nuk ishte vetëm politikë e jashtme, por edhe mjet për të njohur identitetin kombëtar brenda dhe jashtë vendit. Megjithë përpjekjet e diplomatëve shqiptarë, Shqipëria nuk arriti t’i shmangej presionit italian. Megjithatë, puna e diplomatëve nga 1912 deri në 1939 nuk shkoi dëm, ajo kishte hedhur themelet që shqiptarët të njiheshin si komb i veçantë dhe që gjuha shqipe të mbetej e pandashme nga shteti i tyre.

Me shpalljen e Pavarësisë në vitin 1912, për herë të parë shqipja u përdor në dokumentet zyrtare të qeverisë së Ismail Qemalit. Megjithatë, kalimi nuk ishte i menjëhershëm, pasi mungonin administrata të përgatitura në gjuhën amtare. Kuvendi i Vlorës shpalli “Aktin e Pavarësisë” në gjuhën shqipe. Ky akt përfaqëson dokumentin e parë shtetëror, ku shqipja u përdor si gjuhë e administratës. Po ashtu, qeveria e Ismail Qemalit nisi të nxjerrë urdhëresa dhe njoftime në shqip, edhe pse për një periudhë kalimtare në disa institucione u përdorën paralelisht osmanishtja dhe italishtja. Kongresi i Lushnjës në vitin 1920, ishte një hap i rëndësishëm për konsolidimin e institucioneve shqiptare, ku shqipja filloi të zinte vend të qëndrueshëm në shkresat dhe komunikimet zyrtare. Vendimet e Kongresit dhe procesverbalet e tij u hartuan në shqip, duke i dhënë gjuhës një bazë të re ligjore dhe institucionale. Në histori duhen theksuar pluset dhe minuset e liderëve të kohës.

Gjatë periudhës së Zogut (1925–1939), procesi i shqiptarizimit të administratës mori hov të plotë. Ligjet, dekretet dhe aktet shtetërore u hartuan në gjuhën shqipe, duke i dhënë asaj statusin e gjuhës zyrtare. Pas Luftës së Dytë Botërore, me krijimin e shtetit komunist, përdorimi i shqipes në administratë dhe në jetën publike u bë i detyrueshëm, duke konsoliduar përfundimisht rolin e saj. Roli i gjuhës amtare në një shtet sovran është themelor, pasi ajo mishëron identitetin kombëtar dhe garanton funksionimin e institucioneve. Botimi i Fletores Zyrtare në vitin 1922 dhe më pas hartimi i Kodit Civil të vitit 1928 në gjuhën shqipe shënuan formalizimin e plotë të gjuhës amtare si gjuhë ligjore dhe administrative. Kjo periudhë konsiderohet nga studiuesit si koha kur shqipja fitoi përfundimisht statusin e saj të gjuhës zyrtare.

Pas Luftës së Dytë Botërore, me krijimin e regjimit komunist, përdorimi i shqipes në administratë u bë detyrim ligjor. Në vitet ’70 u mbajt Kongresi i Drejtshkrimit në vitin 1972, i cili standardizoi gjuhën shqipe dhe e unifikoi përdorimin e saj në administratë, arsim dhe botime. Ky akt shënoi përfundimin e procesit të institucionalizimit gjuhësor. Prandaj, çështja shqiptare dhe ruajtja e gjuhës shqipe janë përpjekje shumë të mëdha që kanë bërë që sot të kemi një Shqipëri si territor dhe një gjuhë të folur dhe të shkruar shqipe. Sakrificat e ditëve të sotme duhet të jenë zgjatim i pambarimtë i atyre përpjekjeve që e kanë larë me gjak mbrotjen e kombit dhe gërmat shqipe.