Shkruar nga Avni Alcani/

Në vitin viti 1938, zoti Shahin Zharri, ish nxënës i shkollës Normale të Elbasanit, botoi në revistën “Shkolla Kombëtare” (Nr.16-17, faqe 22) këngën historike me titull: “Kanga e Gjorq Golemit”, e cila është konsideruar si një ndër krijimet më të bukura të folklorit shqiptar. Kënga i kushtohet Gjergj Aranit Golemit, një nga figurat historike më të shquara të shekullit të 15-të.

      Që nga botimi i saj, kënga e Gj. Golemit, si dhe figura e Gjergj Aranitit, kanë qenë objekt studimi nga autorë të ndryshëm shqiptarë dhe të huaj, por edhe burim frymëzimi për krijimin e shumë veprave letrare dhe të arteve figurative.

      1. Gjorg Golemi në veprat letrare.

      Krijimi i parë letrar që njohim, i cili është frymëzuar me motivet e këngës së Gjorg Golemit, është novela “Ditët e sprasme të Gjorg Golemit: Lufta e Bekuar”, e shkrimtari Dhimitër Shuteriqi (Revista “Nëntori”, Nr. 3, Tiranë 1957, faqe 26–70). Si ngjarjet dhe personazhet u mbështetën në subjektin e këngës së Gjorg Golemit. Novela  pati sukses dhe u prit mjaft mirë nga lexuesit. Ajo u konsiderua nga kritika e kohës si një nga “krijimet më të bukura… (që) edhe tani lexohet me endje…” (D. Shapllo: “Në botën krijuese të një tregimtari të shquar”, “Nderim Dh. S. Shuteriqit”, Tiranë 2004, faqe 96). 

      Shkrimtari Sterjo Spasse, në romanin e tij epope “Pishtarët” (1975), një nga personazhet e shumtë të romanit të tij ishte Halit Bërzeshta (Bej Babai), i cili, shkruan autori, meditonte i ulur mbi minderin e shtëpisë së tij, për legjendën e Gjorg Golemit dhe  heroizmin e grave sopotare.

      Në vitin 1967, poeti i mirënjohur elbasanas Musa Vyshka, botoi një vjershë të titulluar “Gjorg Golemi”. Vjersha u botua në një antologji letrare, me rastin e 500 vjetorit të vdekjes së Gj. K. Skënderbeut, me titull: “Antalogji për Skënderbeun” (1967), në të cilën ishte përfshirë krijimtaria më e mirë letrare e autorëve shqiptarë në vite. 

      Në vitin 1968 shkrimtari  Kolë Jakova shkroi libretin “I fundmi i Golemëve”, me motive të novelës së Dh. Shuteriqit “Ditët e sprepsme të Gj. Golemit”. Kompozitori Nikolla Zoraqi i vuri muzikën libretit të Jakovës, e cila u shkruar me rastin 500 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut. Për fat të keq opera nuk u vendos kurrë në skenë, për shkak të mentaliteteve të kohës, të pretendimit absurd, pasi personazhi kryesor i veprës ishte një prift (!).

       Në novelën e shkrimtarit Ismail Kadare, “Prilli i thyer” (1978), personazhi kryesor e ka emrin Gjorg. Mendoj se emri Gjorg, i romanit të Kadaresë, është huazuar nga emri i personazhit kryesor të poemës së mirënjohur, Kanga e Gjorg Golemit. Gjuhësisht, forma e emrit Gjorg-Gjorgu, është varianti i emrit biblik Gjergj. Variantet: Gjorg, Gjorga, Gjorgu, qarkullojnë në trevat ku ruhen këngët dhe legjendat për Gjorg Golemin, si në Elbasan, Librazhd, Gramsh dhe Pogradec. Ende dhe sot e ndeshim në disa toponime, si: Mali i Gjorg Golemit (Polis-Librazhd), një përrua në Myzeqenë e Vogël (Elbasan), quhet Gjorgë, kurse nnë fshatin Gurakuq (Çermenikë-Librazhd) një fis mban si mbiemër (llagap) emrin Gjorga etj. 

      Figurën e Princit të Sopotit pati përfshirë në veprën e tij dhe poeti Koçi Petriti. Petriti ka qenë mësues në trevat e Librazhdit prej shumë vitesh (22 vjet), e cila i kishte dhënë mundësinë që ai të ishte në kontakt me krijimtarinë folklorike librazhdase kushtuar Gj. Golemit. I mbështetur te këto legjenda ai shkroi baladën “Golomarja” (1974). Disa vite më vonë ai e ripunoi baladën dhe i shtoi vjershës vargje të tjera, duke e transformuar në një poemë. Në vitin 1978, në kuadër të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, poema e K. Petritit “Golomarja” mori Çmimin e Parë Kombëtar. 

      Mbështetur në subjektin e këngës së Gjorg Golemit, shkrimtari Dilaver Baxhaku shkroi një dramën me titull: “Histori me rrënjët në legjendë – Historia e kalasë së Sopotit dhe e Gjergj Golemit”. Në vitin 1982 radiodramatizimi u regjistruar në Radio-Tirana nga një grup aktorësh të Teatrit Popullor të Tiranës dhe është transmetuar e ritransmetua disa herë në Radio-Tirana, gjatë emisionit: “Heroizmi i popullit tonë në shekuj” (Fondi i fonotekës së Radio-Tiranës, Nr. i regjistrimit 559).

      Shkrimtari i mirënjohur për fëmijë Odhise K. Grillo, shkroi një librër poetik me ilustrime, të titulluar : “Shpata e Gjorg Golemit” (2001). Subjektin e librit autori e mori nga legjenda dhe nga kënga e Gjorg Golemit, duke e përshtatur për fëmijë. Libri është ilustruar nga piktori Lulzim Mema. 

      Krijimi më i fundit letrar, që ka si personazh kryesor një personazh me emrin Arianit Komneni, është romani “Të jetosh në ishull” (2008), i autorit Ben Blushi. Personazhi i Blushit ka jetuar në shek. XVII dhe është stërnip i nipit të Gjergj Aranit Komnenit, princit të famshëm shqiptar të shek. XV, emrin e të cilit e ka trashëguar ai dhe djali i tij, Gjergji. Në hyrje të romanit, Arianit Komneni i rrëfen Ali Tepelenës, një tjetër personazhi historik, rrënjët e fisit të tij të Komnenëve dhe historinë e bëmat e stërgjyshit të tij të madh.

      2. Kënga e Gjorg Golemit dhe figura e Gjergj Ananitit në artet figurative.

      Figurës së Gjergj Aranitit i janë kushtuar mjaft vepra në artet figurative, si në pikturë, skulpturë, grafikë, qeramikë etj. 

      Me rastin e 500 vjetorit të vdekjes se Gj. K. Skënderbeut piktori Guri Madhi realizoi një kompozim në pikturë të titulluar “Sopotaret”. Tabloja evidenton heroizmin dhe vetëmohimin e grave sopotare, të cilat rrëmbyen armët në mbrojtje të Gjorg Golemit dhe të kështjellës së Sopotit. Piktura është mjaft e realizuar artistikisht dhe konsiderohet si një nga veprat më të bukura të piktorit Guri Madhi. Piktori Pandi Mele ka realizuar një portret në grafikë kushtuar figurës së Gjergj Aranitit. Portreti i Pandi Meles ilustron çdo shkrim kushtuar Gj. Aranitit. Gjithashtu, po në këtë kuadër, Piktori librazhdas Sami Roçi, i frymëzuar në këngën e legjendën e Gjorg Golemit, mbështetur dhe nga poema “Golomarja” e Koçi Petritit, në vitin 1978 realizoi një pikturë shumë të bukur kushtuar Marës së Golemëve. 

      Portreti i parë që njohim në skulpturë, kushtuar Gjergj Aranitit, është një vepër e Dhimitër Çanit, e realizuar në kuadrin e 500 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut. Në vitin 1981 skulptori Agim Rada realizoi një portret kushtuar Gjergj Aranit. Portreti ndodhet në muzeun Gjergj Kastrioti-Skënderbeu të qytetit të Krujës. Portreti më i fundit në skulpturë, kushtuar figurës së Gjergj Aranitit, është realizuar në vitin 1983 nga klasiku i skulpturës shqiptare, Odhise Paskali. Portreti i Paskalit kohët e fundit (2005) është derdhur në bronz dhe është i vendosur në sheshin kryesor të qytetit të Librazhdit.

      Piktori Sali Shijaku në vitin 1985 ka realizuar mbi një pjatë dekorative në qeramikë portretin e Gjorg Golemit, të cilin e pat titulluar: “Në Mal-Plak, mbi një breg, Gjorg Golemi thot’ jam Mbret!”. Titulli është marrë nga vargjet e këngës së Gjorg Golemit. Pjata dekorative ishte koleksion i një ekspozite me punime qeramike, që piktori Shijaku kishte hapur në vitin 1985 në Galerinë Kombëtare të Arteve Figurative të Tiranës.   

      Në vitin 2001 piktori Lulzim Mema ilustroi librin e sipërpërmendur “Shpata e Gjorg Golemit” të shkrimtarit Odhise Grillo. Piktori  ka realizuar rreth 16 ilustrime me ngjyra (kompozime), duke përfshirë edhe dy kopertinat. Piktori, për t’i vendosur ngjarjet në kohë, në shek. e 15-të, ka përdorur mjete dhe elemente artistike shumë shprehëse, si veshjet, armët e luftëtarëve shqiptarë, kështjellën, peisazhin etj., të cilat nxisin dhe zhvillojnë fantazinë e fëmijëve. Ilustrimet janë mjaft të arrira nga ana artistike.

      Kënga e Gjorg Golemit ka qenë dhe mbetet objekt edhe i krijimtarisë publiçistike. Në shtypin shqiptar janë shkruar me dhjetra artikuj, që i kushtohen ngjarjes së Sopotit dhe figurës së Gjorg Golemit.

                                 Avni Alcani                                 Sh. Zharri: Kanga e Gjorq Golemit     

                                                    Pandi Mele : Gjergj Aranit Golemi

                           Guri Madhi: Sopotaret                                         Sami Roçi: Golomarja

         Dh. Çani: Gj. Araniti                     A. Rada: Gj. Araniti              O. Paskali: Gjorg Golemi 

Dr. Lulëzim Nika/

Libri “Përjetësia e dyfishtë” e Bedri Islami, studiues, veprimtar dhe udhëheqës politik, padyshim se është një prej referencave kryesore të historisë së re të Kosovës. Ky libër flet për hapat dhe fillimet e lëvizjeve për luftën e armatosur për çlirimin e tokave të pushtuara dhe të ndara padrejtësisht në vitin 1913, “viti i mbrapshtë”, siç e quan Kadare.

Lëvizja për lirinë dhe bashkimin e trojeve shqiptare kishte intensitetin e vetë, varësisht prej rrethanave historike të krijuara në Ballkanin e trazuar të shekullit XX. Autori Bedri Islami, në librin “Përjetësia e dyfishtë”, në mënyrë të shtruar paraqet idealin e brezit të gatshëm për çlirim që morën përsipër përgjegjësinë për ndryshimet historike, duke sakrifikuar krejt çka patën, familjen dhe jetën e tyre.

Libri kushtuar heroit e heroinës, të përkushtuar thellësisht që nga mosha e rinisë u dashuruan në gjeografinë etnike të trojeve shqiptare, qëllimet dhe idealin për çlirimin e Kosovës. Për Fehmiun dhe Xheven, Shqipëria dhe tokat shqiptare nuk kishin ndarje në krahina e as regjione, por ishin një, ashtu siç i kishte bekuar vetë perëndia.

Autori i librit në mënyrë kronologjike dhe analitike, duke ruajtur vazhdimësinë historik të veprimtarisë së heronjve të pavdekshëm, përshkruan një jetë në shërbime të çështjes kombëtare të heronjve tanë.

Po pse është kaq i veçantë për historinë tonë kombëtare Heroi Fehmi Lladrovci?

• E para, nga rinia e hershme, ai jetën e tij e vuri në shërbim te idealit më human dhe më të rëndësishëm që ka njeriu, liria për popullin e tij të shtypur që autori e përshkruan angazhimin e tij në luftën për liri të popullit kroat.

• E dyta, me idealin e lirisë ishte rritur në familjen e tij patriotike, me traditë dhe histori, pasi Fehmiu duke mos u pajtuar me gjendjen e robërisë së kombit të tij, ishte i gatshme të merrte barrën e organizimit të luftës së armatosur, për të vepruar kundër pushtuesit jugosllav. Pikërisht ky moment i prillit të vitit 1985, e bën ideolog të organizimit të armatosur dhe personalitet historik të rëndësisë së veçantë për historinë tonë kombëtare, pasi Lëvizja për Lirinë e Kosovës e ngarkon atë me detyrën e Sekretarit për organizimin e luftës së armatosur për çlirimin e Kosovës.

Ajo që bie në sy në gjithë librin e autorit Bedri Islamit, është bindja e heroit Fehmi Lladrovcit në forcën e organizimit të brendshëm dhe bindja se liria mund të vije vetëm nëse ne organizohemi në luftën çlirimtare që këtë e dëshmon historia e Kosovës.

UÇK-ja me luftën e drejtë u bë pjesë e jetësimit të programit kombëtar shqiptar, të artikuluar që në Lidhjen e Prizrenit. Bedri Islami, duhet të përgëzohet për këtë libër të rëndësishëm, me vlerë kombëtare për rrugën jetësore të ideologut të luftës për çlirimin e Kosovës Fehmi Lladrovcin dhe heroinën Xhevë Lladrovci.

Librat si ky, mbesin udhëzues me të cilin historia jonë e re pasurohet dhe është gjurmë ndriçuese për brezat.

Ndërsa kalon në zonën e Pollinit në Kalabri syri do të kapi shkëmbinjë, rrënjë, dhe qyteza, midis tyre shtirhet Kastrovillari. Në këto zona çdo fshat është plot histori, legjenda, tragjedi dhe lavdi. Kastrovillari është qytezë ku gjenden edhe një numër i konsiderueshëm arbëreshë. Shumë Familje nga diaspora janë vendosur në eksodin e parë rreth viteve 1991, shumë të tjerë kanë ardhur më pas. Ata punojnë dhe janë integruar në këtë qytezë.

Disa muaj më parë këtu u përurua edhe busti i Gjergj Kastriotit Skënderbeu heroi ynë legjendar, subjekt i admirimit të trimërisë, mençurisë, simboli dhe përfaqësues i përhershëm i imazhit dhe identitetit evropian.

Pikërisht tek ky bust vendosur tek “Sheshi i kuq”ku pranë tij është “Sheshi i zi”, simbolet e dy ngjyrat e flamurit shqiptar, u festua për herë të parë tek ky shesh dita e Pavarësisë.

Familjet e tyre veshur me kostumet kombëtare me flamuj në duar, nën tingujt e muzikës i dhanë jetë, shpirt e dinjitet kësaj feste edhe pse në dhe të huaj

Në këtë ditë feste merrnin pjesë shumë familje shqiptare, arbëreshe, si edhe italiane. I ftuar ishte edhe arbëreshi At Bellusci, Av Tommaso Bellusci, Tommaso Ferrari etje.

Një falenderim i veçantë i shkon organizatorit Fatmir Filja shqiptar i Shqipërisë, emigruar rreth 30 vjet i cili me inisiativën e tij, me përpjekjet e tij, me lodhje, preokupime, mbështet cdo aktivitet dhe nisma patriotike. Shumë shqiptar të tjetër të cilët me familjet e tyre i dhanë shpirt festës, dhe na bënë të ndihemi krenar se Shqipërisë nuk i mungon vëllazëria, patriotizmi dashuria për atdheun. Fëmijët me bukurinë e tyre, kostumet kombëtare me flamujtë në duar ishin bukuria e kësaj feste. Festa u mbyll me himnin Rreth flamurit të për bashkuar si dhe me brohoritjet rroftë Pavarësia!

Urime mëma Shqipëri!

Gëzuar 28 Nëntorin ditën e Pavarësisë.

Përgatiti Ornela Radovicka Qëndra albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar nga A. Bellusci 1980

Data 2 Dhjetor 2023, do të mbetet gjatë në kujtesën e komunitetit shqiptar në Miami, pasi për herë të parë në historinë e këtij qyteti, komuniteti shqiptar u mblodh për të festuar Festen e Flamurit, kjo falë iniciativës të Vatra Miami dhe Emina Hands Foundation.

Zonja Emina Cunmulaj , e nderuar së fundmëni “Ambasadore Nderi e Vatrës” , si dhe zonja Iris Halili Kryetare e degës së Vatrës Miami, përmes iniciativës së përbashkët si dhe shkëmbimit të ideve për këtë event, arritën të realizojnë një mbrëmje elegante të komunitetit Shqiptar, ku klasi, etika dhe bukuria shqiptare u shfaq edhe një herë më së miri dhe ku Flamuri Kuq e Zi ndeshej në çdo detaj të mjedisit.

Në këtë mbrëmje Gala morrën pjesë të ftuar nderi sikur Shkëlqesia e Tij, Ambasadori i Shqipërisë në Washington z.Ervin Bushati; Krytari i Bashkisë së Miamit z.Francis Xavier Suarez, z. Mark Gjonaj, ish këshilltar i qytetit të NY, Kryetari i Vatrës z. Elmi Berisha, nënkryetari z.Alfons Grishaj , sekretari Dr. Pashk Camaj, kryetari i këshillit të Vatrës z.Kolec Ndoja, kryetari i degëve z. Mondi Rakaj si dhe shumë vatranë dashamirës që kishin udhëtuar edhe nga larg për të nderuar këtë event.

Të nderuar të veçantë nga bota e artit ishin reperi i famshëm me origjinë nga Kosova, z. Labinot Gashi, këngëtarët e njohura zonjat Arbërie Hadërgjonaj dhe Liri Donaj, si dhe shumë të tjetë të ftuar nderi të cilët i dhanë kësaj mbrëmjeje momente mbresëlënëse.

Komuniteti Shqiptar në Miami i takon asaj elite të emigracionit shqiptar të ardhur ne Shtetet e Bashkuara pas viteve ‘90 dhe që së shumti kanë ardhur në këtë qytet përgjatë dekadës së fundit. Ai është një komunitet shumë i integruar dhe paraqet më së miri dhe denjësisht nivelin e diasporës shqiptare në USA.

Ata që e morën fjalën, theksuan rëndësinë që po merr çdo ditë e më tepër komuniteti shqiptar gjithnjë e në rritje në Miami në përgjithësi dhe në gjithe zonën e Floridës së Jugut në veçanti, si dhe rëndësinë për të qenë më të lidhur dhe më të afërt me njëri-tjetrin rreth një gjuhe që na bashkon dhe një flamuri që na nderon.

Në fjalën e tij Kryetari i Bashkisë së Miamit theksoi suksesin e këtij komuniteti që ndoshta nuk është shumë i madh në numër, sikur komuniteti latin, por në të njëjtën kohë mbetet një komunitet shumë i respektuar falë vendit që ka zëne në shoqërinë ku jetojnë dhe punojnë denjësisht.

Në emër të komunitetit shqiptar në Floridën e Jugut dhe veçanerisht në Miami, Kryetarit të Bashkisë Miami si dhe Ambasadorit Bushati ju dha trofeja e nderimit dhe e mirënjohjes.

Kryetari i Vatrës, z.Elmi Berisha, në fjalën e tij pasi u ndal në rolin e madh që ka luajtur Federata Panshqiptare Vatra në histori, si dhe rolin e saj në bashkimin e diasporës shqiptare në Shtetet e Bashkuara, u ndal gjithashtu në vizionin e Vatrës për të ardhmen si dhe rolin që duhet të luaj Vatra në gjeneraten e re të diasporës, ku padyshim dega e Miamit është një degë e re por me shumë vision për të ardhmen.

Të gjithë pjesëmarësit vleresuan përsosmërinë e këtij eventi si dhe shpehën mirënjohjen e organizatorëve duke kërkuar më shumë eventeve të tilla në të ardhmen.

Të gjitha fitimet e kësaj mbrëmjeje gala kanë shkuar në fondacionin bamirës të Zonjes Emina Cunmulaj’s “Emina’s Hand”, fondacion ky kryesisht dedikuar shërbimit të familjeve në nevojë shtrirë pothuaj në të gjitha trojet shqiptare.(Dielli)