Hysen S. Dizdari/

Shkenca e lidershipit është ndër disiplinat më pak të studiuara në Shqipëri. Me librin e saj “Lideri nuk lind… bëhet”, Dr. Iris Halili sjell një kontribut të jashtëzakonshëm, duke hedhur dritë mbi këtë fushë përmes një analize të thelluar dhe origjinale, e para e këtij lloji në letrat shqipe. Ky libër nuk është vetëm një manual mbi lidershipin – është një ftesë për vetëreflektim dhe zhvillim personal, që provon se çdokush mund të bëhet lider i suksesshëm nëse ndërton karakter dhe etikë të lartë morale.

Ajo që e bën librin unik është qasja e tij shkencore dhe e strukturuar, ku autorja trajton thellësisht rolin e karizmës dhe narcisizmit në suksesin apo dështimin e liderëve. Karizma, sipas saj, është një element i rëndësishëm, por jo vendimtar. Me argumente të mbështetura në shkolla të ndryshme të mendimit, ajo ndihmon lexuesin të kuptojë se çfarë e bën një lider të qëndrueshëm dhe të besueshëm.

Kapitujt kushtuar lidershipit toksik dhe liderëve negativë, përfshirë diktatorët dhe drejtuesit e korruptuar, sjellin një pasqyrë tronditëse, por të domosdoshme, për të kuptuar ndikimin e drejtimit të keq në shoqëri. Libri merr edhe më shumë vlerë kur i dedikon një kapitull të veçantë lidershipit femëror, ku ndër të tjera ndalet tek figura më madhështore e shekullit të kaluar: Shenjtorja jonë, Nënë Tereza.

Në faqen 61, autorja shkruan:

“Nënë Terezën si një ndër katër liderët më të mëdhenj të njerëzimit – përkrah Gandit, Martin Luther Kingut dhe Mandelës – e ka njohur literatura e lidershipit perëndimor si lideren që ndërtoi modelin e dashurisë pa kushte dhe transformoi mendimin botëror. Ajo na mësoi se dashuria është arma më e fortë që sjell paqe dhe prosperitet. Modeli i saj nuk ishte thjesht fetar, por njerëzor, universal dhe i lirë.”

Ky vlerësim e pozicionon Nënë Terezën si lideren shërbëtore për t’u imituar, një figurë e cila tejkalon kufijtë fetarë dhe kombëtarë. Dr. Halili thekson se shqiptarët nuk kanë pse të kërkojnë modele jashtë vendit – Nënë Tereza është modeli ynë i madh, i gjallë, për të ndërtuar një lidership me vlera humane.

Në mënyrë të veçantë, libri prish mitin e vjetër se arti dhe lidershipi nuk lidhen. Përkundrazi, autorja provon se artistët mund të jenë liderë të jashtëzakonshëm, pasi kanë aftësinë të jenë fleksibël, krijues, dhe të mos e shohin botën bardh e zi. Kjo ua jep atyre një përparësi të madhe në vendimmarrje.

Një tjetër kapitull goditës është ai për rolin e kulturave në lidership. Nëpërmjet një analize të thellë, autorja argumenton pse kultura shqiptare ka dështuar të prodhojë liderë transformues në epokën moderne. Ajo tregon se katër tiparet kulturore që karakterizojnë lidershipin negativ – dhe që, për fat të keq, janë të pranishme te ne – kanë penguar zhvillimin e drejtimit pozitiv dhe reformues.

Ky libër, i botuar nga shtëpia botuese Dituria në vitin 2020 dhe ribotuar në vitin 2022, u shpall libri më i mirë i mendimit për vitin 2021 nga portali më i madh online i librit shqip, Bukinist. Sot, ai është i rrallë për t’u gjetur në libraritë e Shqipërisë dhe Kosovës, por mbetet një thesar i domosdoshëm për çdo student, studiues, drejtues, apo qytetar që synon të kuptojë dhe të zhvillojë lidershipin.

“Lideri nuk lind… bëhet” është më shumë se një libër – është një udhërrëfyes i domosdoshëm për të gjithë ata që duan të udhëheqin me vlera, të dallojnë liderët e mirë nga ata të këqij, dhe të kuptojnë se lidershipi i vërtetë fillon nga vetja. E si fillim, një hap i zgjuar është të lexoni këtë libër që me vetëm 90 faqe përmbledh me saktësi e maturi thelbin e lidershipit modern.
Një vepër që na bën krenarë për Nënë Terezën, por gjithashtu për autoren që ia ka dhënë shqiptarisë këtë kontribut të jashtëzakonshëm.

Deklaratë e Unionit të Gazetarëve Shqiptarë:

Thirrjet raciste të dhjetra tifozëve ultranacionalistë maqedonas në prani të Kryeministrit Mickovski dhe heshtja e tij, janë njollë dhe shenjë antieuropiane në Maqedoninë e Veriut.

Turp për organizatat e mediave dhe gazetarëve maqedonas që heshtin ndaj akteve të tilla!

Tiranë më 03.08.2025

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë denoncon shfaqjen e thirrjeve raciste dhe ultranacionaliste të tifozëve maqedonas në Kumanovë, ditën e shtunë, ndërsa zhvillohej një ndeshje basketbolli, ku ndodhej i pranishëm edhe kryeministri i Maqedonisë së Veriut, zoti Mickovski dhe zyrtarë të tjerë të lartë të institucioneve të kësaj republike. Thirrjet në korr të tifozëve, me aq egërsi dhe antishqiptare, të rikthejnë në kujtesë episode dhe histori të shkuara. Pas gati 23 vitesh, klithma të tilla raciste rikthehen si shenja ultranacionaliste antishqiptare, të cilat mund të fitojnë arenë publike, madje duke qenë i pranishëm edhe kryeministri i këtij vendi, i cili ekziston falë shqiptarëve.(!)

Heshtja dhe mosreagimi i kryeministrit të Maqedonisë së Veriut ndaj këtyre thirrjeve, mosdistancimi i federatës maqedonase dhe institucioneve të tjera, është më e rëndë nga akti antiligjor dhe i dënueshëm i korit dhe koristëve të sëmurë që shfaqen si tifozë.

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë dënon ashpër kësi shenjash që të rikthejnë shumë pas në kohë dhe në antibashkëjetesë. Turmat antishqiptare, të veshura me bluza tifozësh nga shtetas të nacionalitetit maqedonas, në republikën fqinjë me Shqipërinë, janë element i rëndë provokativ dhe që kërcënojnë stabilitetin dhe rendin kushtetues në MV.

Me këtë rast, ndajmë shqetësimin tonë dhe kritikën e drejtëpërdrejtë ndaj organizatave të gazetarëve maqedonas, ndaj disa rrjeteve të organizatave rajonale (ku janë dhe nuk janë kolegë shqiptarë), si dhe entiteteve profesionale mediatike në gjuhën maqedonase, të cilët jo vetëm nuk kanë reaguar por që ende, nuk distancohen dhe madje nuk respektojnë ligjet e tyre për masa dhe qëndrime antiraciste, ultranacionaliste dhe me gjuhë aq agresive, ndaj një kombi tjetër dhe bashkështetasve të tyre. Shqiptarët në MV janë hise e plotë dhe e madhe në vlerën e faktorit të padiskutueshëm shtetformues.

Kjo heshtje e kolegëve, mediave maqedonase dhe organizatave të tyre është jo vetëm shenjë e keqe, por një qëndrim i hapur antieuropian, antibashkëjetesë dhe sidomos, antinjerëzor. (!) Është në nderin e tyre të reagojnë sa më parë dhe të ndiejnë skrupujt e qëndrimeve morale, europiane e perëndimore në rajonin që destinacion ka Bashkimin Europian dhe jo në të vjetrat kohë që nuk kthehen dot më kurrë!

Zyra Informuese

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Nëse konstatohet se Gjykata Speciale për Kosovën po mbështetet në dokumentacion të siguruar nga autoritetet shtetërore të Serbisë – një shtet që ka qenë palë ndërluftuese, agresore dhe përgjegjëse për krime të shumta të dokumentuara kundër popullsisë shqiptare të Kosovës, përfshirë mbi 300 masakra, dëbimin e më shumë se 90% të popullsisë shqiptare dhe përdhunime sistematike – atëherë ky institucion nuk mund të pretendojë më objektivitet, paanësi dhe legjitimitet etik apo juridik.

Përdorimi i materialeve të prodhuara nga një regjim i njohur për ideologji ultranacionaliste dhe praktika të spastrimit etnik, e komprometon rëndë integritetin e një gjykate që pozicionohet si ndërkombëtare. Themelimi i kësaj gjykate mbi bazën e raportit të Dick Marty – një dokument i kontestuar për përmbajtjen e tij selektive dhe narrativën e njëanshme – dhe ndikimet politike që e shoqëruan atë, përfaqësojnë një precedent shqetësues për mbizotërimin e interesave gjeopolitike mbi parimet e drejtësisë universale.

Raporti Marty, i mbështetur nga disa qarqe perëndimore në përpjekje për të ruajtur marrëdhënie të balancuara me Serbinë dhe Rusinë, u përdor si justifikim për krijimin e një gjykate që tashmë rrezikon të legjitimojë narrativat dhe dokumentet e prodhuara nga vetë strukturat që janë akuzuar për gjenocid. Drejtësia ndërkombëtare, ndërkohë, kishte vërtetuar më parë, përmes Tribunalit të Hagës për ish-Jugosllavinë, karakterin gjenocidal të veprimeve të Serbisë në Kosovë.

Ish-prokurori i Tribunalit të Hagës, Eliott Behar, në veprën e tij “Tell It to the World” dokumenton se pas Marrëveshjes Holbrooke-Millosheviq të tetorit 1998, autoritetet serbe jo vetëm që nuk zvogëluan praninë ushtarake në Kosovë, por përkundrazi e intensifikuan atë, duke armatosur edhe popullsinë civile serbe. “Në vend që të zvogëlonin numrin e policëve dhe ushtarëve, ata i shtuan ata. Nisën të armatosnin civilët serbë, duke shpërndarë armë për rreth 50 mijë njerëz, në mënyrë që ata të mund të merrnin pjesë në operacione të përbashkëta,” shkruan Behar (f. 192). Ky veprim përforcon konstatimin se shteti serb ka qenë jo vetëm organizator, por edhe mobilizues aktiv i popullsisë për realizimin e një politike të spastrimit etnik dhe zhdukjes së shqiptarëve nga Kosova.

Historiani John Stoessinger, në librin e tij Why Nations Go to War, nënvizon se Operacioni “Patkoi” përfaqësonte përpjekjen e fundit të Serbisë për zgjidhjen e ashtuquajtur “përfundimtare” të çështjes shqiptare. Sipas tij, strategjia përfshinte rrethimin e popullsisë shqiptare, shkatërrimin e pronës, dokumenteve identifikuese dhe dëbimin masiv, me qëllim që kthimi i tyre të ishte i pamundur. Stoessinger e krahason këtë plan me operacionet e Adolf Eichmann gjatë Holokaustit, duke e konsideruar si një akt me përmasa gjenocidale.

Në të njëjtën linjë, gazetari dhe shkrimtari serb Rade Radovanoviq e përshkruan regjimin serb të asaj kohe si një regjim me tipare të qarta naziste, duke përmendur se në Kosovë janë aplikuar metoda si dëbimi, spastrim etnik dhe likuidimi, të ngjashme me ato të përdorura gjatë regjimeve fashiste në Evropë. Ai thekson se, ndonëse kjo ideologji nuk etiketohet zyrtarisht si nazizëm, ajo përmban thelbin dhe praktikat e tij.

Nëse Gjykata Speciale vazhdon të mbështetet në dokumente të prodhuara nga struktura shtetërore, ushtarake dhe policore serbe – të njohura për përfshirjen e tyre në dhunë të dokumentuar ndaj shqiptarëve, përfshirë përdhunimin e grave si mjet lufte – atëherë ajo po shkel seriozisht parimet e drejtësisë ndërkombëtare dhe po rrezikon të institucionalizojë padrejtësinë.

Viola Isufaj/

Te “Të shprehunit poetik të bukurisë”, poeti, besojmë, më klasik shqiptar i të gjitha kohërave, Ndre Mjedja, shkroi: poesia e shfaq me t’shprehun, e jo sido, po me njât’ të shprehun, qi i del prej tugës së zemrës e prej fuqis’ së perfytyrimit. Mjedja do të shkonte më tej kur të flitej për atë çka duhet të kërkojë poezia:…të zgjedhi sendet ma te bukra, ma te ndershme, ma te shieshme, por edhe qi ma fort të përkojnë me arsye e kto do të shfaqi ne vjershí të vet…

Mjeda është përfaqësuesi më i lartë i estetikës së kulluar dhe mendimit të thellë poetik. Poezia e tij është ndërtuar mbi një vetëdije të rrallë për harmoninë formale, për finesën tingullore dhe dendurinë konceptuale. Pak poetë shqiptarë të kohës së tij arritën – një mjeshtëri të tillë që vjen jo vetëm nga talenti, por edhe nga një punë këmbëngulëse mbi gjuhën si substancë e vyeshme dhe e mistershme artistike, si tingull.

Në lirikën mjedjane pulson një ndjeshmëri që shkon përtej teologjisë: është poeti që i flet vetes në heshtje, që vë në pikëpyetje kuptimin e ekzistencës, që ballafaqon jetën me vdekjen jo aq si fate biologjike, sesa si përvoja metafizike. Këtu, vetmia s’është thjesht gjendje emocionale, por edhe një terren kërkimi për të vërtetën dhe kuptimin. Tek Andrra e jetës dhe në shumë nga vargjet e tij, Mjeda s’është vetëm poet i shpirtit të thellë, por edhe i ëndrrës së jetës si koncept estetik dhe etik. Poezia e Mjedës është një përpjekje për të artikuluar eksperienca universale — dhimbjen, vetminë, vdekjen, shpresën — me një ndjeshmëri të lartë etike dhe estetike. Ai lexon botën dhe veten njëkohësisht, dhe na mëson një mënyrë të thelluar të të kuptuarit të njeriut.

Poezia e tij nuk është vetëm personale, ajo bart një kujtesë kombëtare. Mjeda ndërton një galeri figurash emblemë për identitetin shqiptar: nënën si arketip të jetës, Skënderbeun si mit të qëndresës, shqipen si simbol të shpirtit kolektiv. Ai e ngre lirikën në një akt themelimi identitar.

I cilësuar lirik klasik, Ndre Mjedja përmes sintezës së mendimit dhe ndjesive, shpërfaq një lloj qasjeje, mund të themi, moderne ndaj qenies, ndaj gjuhës e formës. Është klasik në kuptimin e përjetësisë së vlerës por modern në ndjeshmërinë dhe mënyrën me të cilën shpalos të përjetshmen.

Mjeda nuk e kupton kombëtarizmin thjesht si thirrje politike, por si projekt arsimor, etik dhe shpirtëror. Ai është një Mësues me pasion, një gjuhëtar me horizont europian dhe një intelektual që i shërben kombit jo përmes retorikës, por përmes veprës.

Si përkthyes i Virgjilit, Horacit, Racines, dhe si stilist i rrallë i shqipes, Mjeda shtron themelet e një shqipe letrare të nivelit europian. Kontributi i tij si gjuhëtar dhe ai në poetikë shkrijnë gjuhën dhe artin në një akt të vetëm themeltar.

Jeta dhe formimi i Mjedës përfshin shumë vende e kultura — Shkodër, Francë, Spanjë, Itali, Poloni — dhe kjo prani në horizonte të ndryshme kulturore i jep poezisë së tij një dimension të jashtëzakonshëm ndërkulturor. Ai sjell në gjuhën shqipe mençuri nga botët ku ka kaluar.

Mjedja, ndonëse shpesh i quajtur neoklasik apo romantik, i shmanget respektimit të rreptë të çdo modeli letrar. Ai përvetëson format, por shpesh edhe i thyen ato në funksion të një tensioni të brendshëm poetik. Ky mospajtim me konvencionin e bën krijimtarinë e tij thellësisht individuale dhe të papërsëritshme. Veprat si Andrra e jetës apo Vaji i bylbylit mbajnë brenda një grishje për interpretim dhe gjithmonë një pasiguri të domethënies, një hendek ku pyetjet mbeten të hapura dhe ku përjetimi nuk shteron në shpjegim.

Mjeda nuk përdor simbole për zbukurim apo për të konfirmuar kuptime të parapërcaktuara por për të shënjuar tensione, mungesa, shpërthime të papritura semantike. Situatat simbolike, jo elementët e traditës, janë ato që e ushqejnë ligjërimin e tij poetik. Ai shmang çdo formë didaktike apo përshkrimore. Natyra nuk është as objekt përshkrimi realist, as sfond dekorativ, por mbart sinjale të domethënieve të brendshme, shpesh të paartikuluara në mënyrë të drejtpërdrejtë. Vëmendja ndaj detajit është selektive, pothuaj profetike: një metaforë e ndryshimit jetësor, e përmbysjes së qetësisë. Mjeda sidomos te kryevepra e tij përdor aluzione ndaj erotikes, por jo në mënyrë të hapur, as në kuptimin sentimental, por si ngjarje e pashmangshme e jetës, që paralajmërohet nga vetë poezia përmes simboleve të përzgjedhura me kujdes. Këto shenja e afrojnë me poetët modernë të Europës Jugore, sidomos me poetët italianë të kohës. Në vargun e Mjedës ndihen rezonanca të poetëve të mëdhenj italianë të kohës — si për nga struktura metrikore, ashtu edhe nga figuracioni, muzikaliteti dhe ngarkesa kulturore që bartin simbolet e përdorura.

Vargjet e tij janë tërësi kuptimore: atyre nuk mund t’u hiqet e shtohet asnjë rrokje, shkronjë, presje a pikëpresje pa prishur balancën semantike dhe ritmike. Figura poetike vjen befas, me kthjelltësi të rrallë dhe me përqendrim të madh konceptual, larg sentimentalizmit të romantikëve apo rrëfimit të shtrirë të realistëve. Stilizimi duket në mënyrën e lidhjes së frazës, mirëpo, figura e tij në varg, ndryshe nga figura e romantikëve, është e beftë, e papritur dhe shumë e kthjellët. Kurrë më parë në letrat shqipe nuk janë përdorur lidhje figurative të këtij kalibri.

Për Mjedën, mitet, figurat e historisë dhe gojëdhënat nuk kanë funksionin për të ngjallur ndjenja patetike. Mitet, simbolet, gojëdhënat historike nuk e kanë karakteristikë evokimin kuptimor sesa stilizimin. Ato shfaqen si struktura të koduara në tekstin poetik dhe pësojnë një proces stilizimi që i vendos në kohë përtej kohës, në një kohë poetike të përhershme.

Nga të gjitha këto, e përtej, mendojmë se deshifrojmë:

Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë me Mjedën, në letërsinë shqipe, po njoftohet për të parën herë modernizmi.

Shkrimtarja shqiptaro-amerikane Ledia Xhoga është përfshirë në listën e gjatë të pretendentëve për çmimin prestigjioz “Booker Prize 2025”, me romanin e saj “Keqinterpretimi” Ky është një nga vetëm dy romane debutuese që konkurrojnë këtë vit për çmimin me vlerë 67,000 USD, dhe përfaqëson një moment të veçantë për letërsinë shqiptare në skenën ndërkombëtare. Romani i Xhogës është vendosur në Nju Jorkun e sotëm dhe ndjek historinë e një përkthyeseje shqiptare, e cila pranon me ngurrim të përkthejë gjatë seancave terapeutike të Alfredit, një të mbijetuar torture nga Kosova. Pavarësisht paralajmërimeve të burrit të saj, ajo përfshihet emocionalisht në botën e ndërlikuar të klientit të saj. Ankthi i Alfredit ngjall tek ajo kujtime të thella dhe të shtypura. Në përpjekje për t’u shkëputur nga gjithçka, ajo udhëton spontanisht në Shqipëri për t’u ribashkuar me nënën e saj, një përballje që e bën të rikthejë në vëmendje jetën që ka ndërtuar në Shtetet e Bashkuara. Kur kthehet në Nju Jork, ajo përballet me pasojat e veprimeve të saj dhe detyrohet të vërë në pikëpyetje kufirin midis realitetit dhe imagjinatës, si dhe të vërtetës dhe keqinterpretimit.

“Keqinterpretimi” është botuar nga Daunt Books Originals dhe është vlerësuar nga kritika për ndjeshmërinë dhe thellësinë emocionale me të cilat trajton temat e traumës, identitetit, përkthimit dhe kujtesës. Përfshirja e Ledia Xhogës në listën e gjatë për çmimin “Booker” përfaqëson një arritje të rëndësishme jo vetëm për autoren, por edhe për letërsinë shqiptare dhe diasporën letrare shqiptare në përgjithësi. Vepra e Xhokës është pritur shumë mire dhe vcanërisht nga studjuesit e disporës shqipëtare. Juria do të shpallë listën e ngushtë me 6 finalistët më 23 shtator 2025, ndërsa fituesi i çmimit do të bëhet publik më 10 nëntor në një ceremoni në Londë.

Zenel Çeliku

Foto: https://www.bklynlibrary.org