Prof. Dr. Fejzulla Berisha

(Ekspert i së Drejtës Publike)/

Më 22 korrik 2010, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) e Kombeve të Bashkuara publikoi një nga opinionet më të rëndësishme të epokës bashkëkohore, duke përfunduar se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare. Kjo ngjarje shënoi një pikë kulmore në afirmimin juridik ndërkombëtar të subjektivitetit shtetëror të Kosovës, duke ofruar një mbështetje të fuqishme për përpjekjet e saj diplomatike dhe legjitimitetin e saj politik në arenën globale.

Ky opinion ishte rezultat i një kërkese të paraqitur nga Serbia përmes Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së në vitin 2008, me synimin për të delegjitimuar shpalljen e pavarësisë së Kosovës. Mirëpo, vendimi i GJND-së, në vend që të ndihmonte pozicionin serb, konsolidoi themelin juridik të shtetësisë së Kosovës dhe i dha asaj një instrument të fuqishëm diplomatik në raportet ndërkombëtare.

I. Dimensioni Juridik i Opinionit: Verifikim i Ligjshmërisë Ndërkombëtare

Në thelb të opinionit qëndron konstatimi se nuk ka asnjë dispozitë të së drejtës ndërkombëtare që ndalon shpalljen e njëanshme të pavarësisë. Ky është një pohim thelbësor, që i dha fund interpretimeve spekulative se akti i pavarësisë së Kosovës ishte në kundërshtim me normat juridike ndërkombëtare.

Gjykata nuk shqyrtoi vetë ligjshmërinë e krijimit të shtetit të Kosovës, por verifikoi ligjshmërinë e aktit të shpalljes së pavarësisë në kontekstin e të drejtës ndërkombëtare – një diferencë e rëndësishme konceptuale, që i hap rrugën leximeve të ndryshme, por që në thelb nënkupton lejueshmërinë dhe pranimshmërinë juridike të ndarjes së Kosovës nga Serbia në rrethana të veçanta historike e politike.

II. Kosova si Rast Sui Generis në të Drejtën Ndërkombëtare

Rasti i Kosovës është trajtuar gjerësisht në doktrinën e së drejtës ndërkombëtare si një çështje sui generis, pra me karakter të veçantë dhe të pakrahasueshëm me raste të tjera të ndarjeve shtetërore apo të shpalljeve të njëanshme të pavarësisë.

Ky karakter sui generis buron nga një seri faktorësh të ndërthurur:

-Reprezioni sistematik, spastrimet etnike dhe gjenocidi i kryer ndaj shqiptarëve të Kosovës nga regjimi serb gjatë dekadës së fundit të shekullit XX;

-Ndërhyrja humanitare ndërkombëtare e udhëhequr nga NATO më 1999, që e ndaloi katastrofën humanitare dhe instaloi një administratë ndërkombëtare (UNMIK);

-Procesi i gjatë i negociatave ndërkombëtare për statusin, që u finalizua me propozimin gjithëpërfshirës të presidentit Ahtisaari, i cili rekomandoi pavarësinë e mbikëqyrur si zgjidhjen më të drejtë dhe më realiste.

Këto elemente e bëjnë Kosovën një rast që nuk mund të shërbejë si model për rastet e tjera të separatizmit klasik, por që megjithatë shënon një evolucion të dukshëm në të drejtën ndërkombëtare, ku vullneti demokratik, siguria njerëzore dhe drejtësia ndërkombëtare i japin përparësi vetëvendosjes përballë represionit.

III. Diplomacia Pas Opinonit: Konsolidimi Global i Shtetësisë së Kosovës

Pas shpalljes së opinionit, Kosova u përball me një ndryshim të ndjeshëm në raportin me shtetet e botës. Shumë vende që më parë kishin hezituar të merrnin një vendim, filluan ta njohin pavarësinë e Kosovës duke u mbështetur pikërisht në vlerësimin juridik të GJND-së. Kjo ndihmoi në rritjen e njohjeve ndërkombëtare dhe në anëtarësimin e Kosovës në organizata financiare dhe sportive ndërkombëtare (si FMN, BERZH, FIFA, UEFA, IOC, etj.).

Gjithashtu, opinioni ka shërbyer si armë diplomatike në dialogun me vendet mosnjohëse, duke i zhveshur ato nga argumentet juridike dhe duke i ekspozuar në planin politik dhe moral.

IV. Kontributi i Opinionit në Reformulimin e Doktrinës Ndërkombëtare të Vetëvendosjes

Tradicionalisht, e drejta ndërkombëtare ka njohur vetëvendosjen kryesisht në kontekstin e dekolonizimit. Rasti i Kosovës ka shtrirë këtë parim në kontekste moderne të represionit sistematik dhe të pasojave humanitare, duke i hapur rrugë një interpretimi më të gjerë dhe më njerëzor të vetëvendosjes si parim dinamik në të drejtën ndërkombëtare.

Ky është një zhvillim i rëndësishëm, që e zhvendos rëndesën e rendit ndërkombëtar nga dogmat e sovranitetit absolut në drejtim të parimeve të drejtësisë, sigurisë njerëzore dhe demokracisë ndërkombëtare.

V. Një 15-vjetor me domethënie strategjike

Përvjetori i 15-të i Opinionit të GJND-së duhet të shërbejë jo vetëm si moment reflektimi, por edhe si platformë për një riaktivizim të diplomacisë strategjike të Kosovës, duke vendosur theksin te:

-Ripërsëritja e natyrës “sui generis” të shtetësisë së saj, si element që nuk cenon integritetin e asnjë shteti tjetër;

-Angazhimi i partnerëve ndërkombëtarë, në veçanti i SHBA-së dhe shteteve të BE-së, për të avancuar integrimin e Kosovës në strukturat euroatlantike;

-Rivitalizimi i përpjekjeve për anëtarësim në OKB, me mbështetje rajonale dhe globale të mbështetur mbi bazën e ligjshmërisë së konfirmuar nga GJND.

Nga E Drejta në Fakt dhe nga Ligjshmëria në Realizim Diplomatik

Opinioni Këshillues i GJND-së i vitit 2010 nuk e krijoi shtetin e Kosovës, por e legjitimoi atë përballë komunitetit ndërkombëtar. Ai i dha Kosovës një status juridik të qartë, mbi të cilin duhet të ndërtohet një arkitekturë e qëndrueshme njohjeje, bashkëpunimi dhe integrimi ndërkombëtar.

Në kontekstin global të sfidave ndaj rendit ndërkombëtar – nga agresionet territoriale e deri te kthimi i logjikës së fuqisë – Kosova duhet të mbetet një model i rrallë i zgjidhjes së drejtë të konflikteve, përmes të drejtës, ndërhyrjes humanitare dhe vullnetit të lirë të qytetarëve. Dhe ky model është e drejtë ta mbajë emrin që i përket: sui generis – një rast i veçantë dhe legjitim për të drejtën dhe për botën.

15 Years Since the ICJ’s Advisory Opinion on Kosovo: Legal Legitimacy and Diplomatic Triumph of a Sui Generis Case

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Expert in Public Law

On 22 July 2010, the International Court of Justice (ICJ) delivered one of the most significant opinions in modern international legal history. The Court concluded that Kosovo’s declaration of independence on 17 February 2008 did not violate international law. This advisory opinion marked a decisive moment in the legal affirmation of Kosovo’s statehood and provided a powerful tool in its pursuit of international diplomatic recognition.

Requested by the UN General Assembly in 2008 at Serbia’s initiative, the advisory opinion aimed to challenge the legitimacy of Kosovo’s independence. However, the outcome backfired on Serbia and instead strengthened Kosovo’s international legal and political standing, serving as a turning point in its trajectory as a sovereign state.

I. The Legal Dimension: Clarifying the Legality under International Law

The core of the ICJ’s opinion is its unambiguous finding that there is no provision in international law that prohibits unilateral declarations of independence. This affirmation dismantled claims that Kosovo’s statehood was unlawful and reinforced the view that Kosovo’s declaration was legally permissible and legitimate within international law.

While the Court did not rule on the legality of Kosovo’s statehood per se, it assessed the legality of the act of declaration within the framework of international law – a crucial conceptual distinction that allowed the Court to validate the declaration without directly addressing recognition or state formation.

II. Kosovo as a Sui Generis Case in International Law

The case of Kosovo has been widely recognized by international legal scholars and diplomatic practitioners as sui generis – a unique, non-precedent-setting situation due to its exceptional historical, political, and humanitarian context.

This sui generis character derives from several interrelated elements:

-Systematic repression and ethnic cleansing carried out by the Serbian regime, culminating in mass atrocities against the Albanian population of Kosovo;

-The humanitarian intervention by NATO in 1999, followed by the establishment of an international civil administration (UNMIK);

-Extensive internationally-mediated negotiations, culminating in the Comprehensive Proposal of UN Special Envoy Martti Ahtisaari, which recommended supervised independence as the only viable and just solution.

These elements make Kosovo’s case inapplicable to classical secessionist scenarios, while affirming it as a just, necessary, and internationally accepted act in light of human rights, peace, and democratic self-determination.

III. Post-Opinion Diplomacy: The Rise of Kosovo’s International Subjectivity

Following the ICJ opinion, Kosovo experienced a significant boost in diplomatic momentum. Countries that had previously hesitated moved toward recognizing Kosovo as a sovereign and independent state, citing the legal clarity offered by the ICJ. This opinion accelerated Kosovo’s membership in international organizations such as the IMF, World Bank, EBRD, FIFA, UEFA, and others.

It also disarmed the legal arguments of non-recognizing states, exposing their positions as purely political rather than based on international legal norms. Kosovo’s diplomacy was thus strengthened with a clear legal narrative grounded in the ICJ’s conclusion.

IV. Redefining Self-Determination in Modern International Law

Traditionally, the right to self-determination was understood mainly in the context of decolonization. However, the Kosovo case, especially through the lens of the ICJ opinion, has expanded the applicability of self-determination to contemporary settings marked by repression, mass human rights violations, and failed governance.

The Kosovo situation illustrates a shift in international legal reasoning, where human dignity, democratic will, and international peace take precedence over rigid interpretations of territorial integrity. It emphasizes a modern human-centric approach to state formation, consistent with the evolution of international law in the 21st century.

V. Fifteen Years Later: A Strategic Milestone, Not Just a Legal Memory

The 15th anniversary of the ICJ advisory opinion is more than a legal commemoration—it is a call to revitalize Kosovo’s diplomatic engagement, using the sui generis character of its case as a cornerstone for broader recognition and integration.

Kosovo’s strategy must include:

-Reasserting its sui generis status as a unique solution to a unique conflict, not replicable elsewhere;

-Strengthening alliances with international partners, especially the United States and key EU states, to support membership in the United Nations and other global institutions;

-Leveraging the ICJ opinion as an unchallenged foundation for international legal legitimacy, while actively working toward universal recognition.

From Legal Validity to Diplomatic Realization

The ICJ opinion did not create the state of Kosovo—it validated and strengthened its existence in the international legal and diplomatic order. It equipped Kosovo with a unique legal shield, essential for defending its right to statehood in an often fragmented and interest-driven global system.

In a time when international law is under attack from authoritarian powers and revisionist agendas, Kosovo stands as a sui generis model of peaceful and just resolution, supported by law, diplomacy, and democratic will.

Fifteen years later, Kosovo’s journey continues—but with the law on its side and the legitimacy of its people’s aspirations fully recognized by the highest legal authority in the world.

Dr. Dorian Koçi/

— Një zë poetik që ndërtoi vetëdijen e Kosovës moderne.

Nga fundi i viteve ’60 dhe fillimi i viteve ’70, letërsia shqipe përjetoi një nga periudhat e saj më delikate. Në Shqipëri, letërsia zyrtare i ishte dorëzuar Realizmit Socialist si ideologji estetike, ndërsa në Kosovë, ndonëse nën trysninë e një federalizmi jugosllav që tentonte të gërryente çdo përpjekje për vetëdije kombëtare, nisi të shpërthente një rrymë poetike ndryshe: moderne në formë, autentike në përmbajtje dhe të ngulitur në dramën ekzistenciale të shqiptarit të Kosovës. Një nga zërat më të shquar të kësaj rryme ishte Ali Podrimja, i cili me vargun e tij të shkurtër, të vrullshëm dhe shpesh dramatik, solli një frymë të re në poezinë shqipe.

Poezitë e tij u shfaqën në Shqipëri për herë të parë në përmbledhjen antologjike “E di një fjalë prej guri” më 1971, krahas poetëve si Azem Shkreli, Esat Mekuli e Din Mehmeti. Kjo përmbledhje përbënte jo vetëm një pasqyrë të nivelit të lartë të krijimtarisë letrare të Kosovës, por edhe një sinjal të qartë se poezia mund të përfaqësojë një ndërgjegje politike dhe kulturore më të thellë sesa propaganda e kohës. Në këtë kontekst, Ali Podrimja shfaqej si “biri i Kosovës”, që dinte t’i jepte zë dhimbjes, mallit, kujtesës, por edhe revoltës së brendshme që buronte nga mohimi historik.

Poema e tij emblemë, “Unë, biri yt Kosovë”, nuk është thjesht një shprehje e dashurisë për vendlindjen, por një akt i njohjes intime të plagëve historike të një kombi. Ai e njeh Kosovën si të ishte vetë trupi i tij: me gjak, me vdekje, me lindje të bardha, me netë të pagjumta. Vargjet e tij shndërrohen në një hartë ndjenjash që lexohen si akte poetike të vetëdijes kombëtare.

Në veprën “Republika”, Platoni kishte përjashtuar poetët nga shteti ideal me arsyetimin se dobësonin shpirtin luftarak të qytetarëve. Historia e letërsisë botërore, por sidomos ajo shqiptare e shekullit XX, ka dëshmuar të kundërtën. Në rastin e Kosovës, pikërisht poetët si Podrimja ishin ata që ruajtën gjallë identitetin shpirtëror të kombit në një kohë kur ai rrezikohej të tretet nën ideologjitë internacionaliste dhe kolonializmin kulturor. Arti i tij nuk ishte thjesht estetikë; ishte mjet rezistence.

Poema “Ankthi” është një kulm i ndjenjës së braktisjes dhe përgjegjësisë njëkohësisht. Aty gërshetohen simbolika mitike dhe konkrete: toka që digjet, skamja që lidh këmbët, zogjtë e ngrirë në ajër — të gjitha këto shndërrohen në metafora të një realiteti të vështirë për t’u përballuar, por të pamundur për t’u mohuar.

Stili i Podrimjes ishte një refuzim i hapur i retorikës së zbrazët. Ai e përmbyste hierarkinë tradicionale të vargut, duke u fokusuar tek fjala si akt i shenjtë. Fjalët e tij janë të kursyera, të ngjeshura, të përzgjedhura me një intensitet që i jep poezisë një dimension etiko-ekzistencial. Tek “Me jetue”, ai i drejtohet të birit, Lumit, me një testament poetik të thjeshtë por të thellë: të jetosh, të ecësh më tej, të mos lehtësosh kurrë veten përballë historisë.

Ky modernizëm formal nuk ishte eksperiment për hir të estetikës, por pasqyrë e fragmentimit të shpirtit shqiptar në një epokë ndarjeje dhe përjashtimi. Poezia e Podrimjes nuk përpiqej të stoliste dhimbjen, por ta shfaqte lakuriq, me tërë tragjikën e saj. Tek “Epika” ai shpall me ton biblik: “Kosova është gjaku im që nuk falet”, një varg që ka hyrë në ndërgjegjen kolektive shqiptare si një stigmë e papërpunueshme.

Poezia “Parisi, vendlindja” e paraqet më së miri dimensionin universal të poezisë së Podrimjes. Ai ndërton një urë mes fshatit të tij të thellë dardan dhe metropolit europian, por nuk dorëzohet përballë shkëlqimit të Parisit. Ai shkon atje me fyellin — simbol i memories dhe identitetit shqiptar — si mjet për të ruajtur qenien e vet dhe për të treguar se moderniteti nuk është harrim, por integrim i kujtesës. Ai nuk do të përkulet para perëndive të krisura të kohës; përkundrazi, përballë klosharëve të natës pariziene, do të ndiejë erën e ftoit të vendlindjes.

Shuarja e Podrimjes në vitin 2012, në një mënyrë të mistershme në Francë, ishte si një simbolikë e fundit poetike: bardët nuk vdesin në vendin e tyre, por në udhëtim — të vetmuar, si yje që bien në një natë të zezë. Por vdekja e tij nuk ishte heshtje. Ai vetë e kishte parashikuar: “Në trupin tim / plaga më e thellë”. Në poezinë “Rënkimi”, ai i drejtohet rrafshit të Dukagjinit me një klithmë që i kapërcen kufijtë e letërsisë: është një klithmë metafizike për një drejtësi të munguar, për një plagë që nuk mbyllet, për një atdhe që nuk mund të ndalet në vaj.

Ali Podrimja nuk ishte vetëm një poet i Kosovës. Ai ishte një poet i Shqipërisë në kuptimin më të thellë të saj: i trungut të ndarë, i fjalës së mohuar, i kujtesës së rrezikuar. Ai ishte bashkëkohës me të gjitha sfidat e shekullit XX, por njëkohësisht përtej tyre: një udhëtar mes gjuhës dhe vetëdijes.

Nëse Homeri rrëfeu epopenë e Trojës, Podrimja rrëfeu epopenë e Kosovës. Në vend të kalorësve, ai kishte metafora. Në vend të shpatave, kishte fjalë. Por plagët ishin po aq të thella.

Prandaj, nëse sot duam të kuptojmë historinë, kulturën dhe identitetin e Kosovës moderne, nuk mund ta bëjmë pa kaluar përmes vargjeve të këtij bardhi modern, që me një trup të pakët e zë të butë, bëri që fjala shqipe të ushtonte në bjeshkët dhe në metrotë e Evropës.

“Ma jep besën, Lum Lumi,

se nuk do të harrojmë vendlindjen.”

— Ali Podrimja

Ndriçim Kulla/

Nuk është e vështirë të provosh me shumë fakte se marrëdhëniet shqiptaro-amerikane janë të vecanta, janë siç thuhet për marrëdhëniet amerikano-britanike, special relationship. E vështirë, kur shkruan një artikull

serioz për marrëdhëniet shqiptaro-amerikane bëhet kur përpiqeshtë të zbulosh çelësin që shpjegon vecanësinë e pamohueshme të këtyre marrëdhënieve, në sfond historik. Jo duke bërë retorikë politike që është aq shumë inflacioniste në Shqipëri. Nëqoftëse vërtetohet lehtë që marrëdhëniet shqiptaro-amerikane janë të një karakteri të vecantë, nuk është aspak e lehtë të tregosh në të gjithë përmasat e tyre themelet e këtyre marrëdhënieve, ato themele të cilat kanë bërë që marrëdhëniet shqiptaro-amerikane t’ iu rezistojnë sfidave të kohës, madje edhe tërmeteve, sic mund të quhet qëndrimi armiqësor i regjimit komunist shqiptar ndaj SHBA.

Themelet e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane kanë nisur të ndërtohen që para krijimit të shtetit shqiptar, si dhe që para se SHBA të niste të merrej aktivisht me cështjet europiane. Kombet e mëdhenj dhe të vegjël, shtetet e mëdhenj dhe të vegjël, ashtu si njerëzit, i ofrojnë miqësi njëri-tjetrit me anë të gjesteve miqësore. Zakonisht janë vendet dhe kombet e vegjël ata që, për arsye që merren lehtë me mend, duan që të kenë marrëdhënie speciale miqësore dhe aleancë me një vend të madh, aq më tepër me vendin më të fuqishëm të kohës dhe bëjnë gjestet përkatëse për të arritur këtë. Dhe kur iu realizohet një dëshirë e tillë këta vende dhe kombe të vegjël e quajnë një fatbardhësi të madhe për ta.

Shumë rrallë ndodh që të jetë vendi dhe kombi më i fuqishëm dhe i prosperuar i kohës, ai i cili t’ i ofrojë miqësinë, aleancën dhe të gjithë potencialin e tij një vendi dhe një kombi të vogël, siç është rasti i SHBA me Shqipërinë dhe kombin shqiptar në përgjithësi, që para se ky shtet të krijohej dhe që në castet e para të jetës së tij. Në historinë e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, ka shumë e shumë ngjarje, nga ana amerikane, që nuk shpjegohen dot nga këndvështrimi i marrëdhënieve mes vendeve të mëdha e të vogla, madje edhe në rastet më bujare të tyre.

Edhe politika shtetërore amerikane ka bërë lëvizje të tilla për Shqipërinë që nuk janë të zakonshme për politikën e këtij vendi para vitit 1917

Ajo që ka bërë SHBA për Kosovën në 1999 është e njohur botërisht. Por ç’ mund të thuhet për faktin që 80 vjet më parë se SHBA të clironte Kosovën, në vitet pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, SHBA kishte si partner Komitetin Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, që vepronte në Shqipëri, për të shpërndarë ndihmat humanitare amerikane te refugjatët shqiptarë të Kosovës të ardhur në Shqipëri?

Shqipëria i ka dhënë botës Nënë Terezën, misionaren bamirëse dhe humanisten e madhe, por Amerika i ka dhënë Shqipërisë misionarin bamirës më të madh që ka shkelur në Shqipëri, Harry T. Fultz për të cilin nuk ke nevojë të flasësh shumë se është i mirënjohur për çdo shqiptar.

Dy ambasadorë amerikanë të cilët kanë qenë me detyrë në Shqipëri në vitet tridhjetë, do të shkruanin libra për Shqipërinë, duke u bërë SHBA, më pak se tre dekada pas krijimit të shtetit shqiptar, i vetmi vend tre ambasadorë të të cilit kishin shkruar libra për një vend të vogël si Shqipëria. Një tjetër ambasador amerikan që ka qenë në Shqipëri para Luftës së Dytë Botërore, Post Wheeler, u apasionua aq shumë me Shqipërinë sa mblodhi dhe përktheu në anglisht përralla shqiptare me të cilat botoi në Amerikë edhe një libër.

Mendje të mëdha të kombit tonë, që patën rastin ta njohin mirë Amerikën, si Noli dhe Konica, krijuan një besim të pakufishëm te ky vend i madh se do të ishte miku i përjetshëm i Shqipërisë dhe shqiptarëve. Faik Konica, në një fjalim të mbajtur në Jamestoën, në 1923, dhe të botuar në gazetën “Shqipëtari i Amerikës”, në kohën kur SHBA ishte tërhequr nga problemet e Europës, bëri një parashikim që u vërtetua shtatë dekada më vonë:

Dhe sikur të vijë prapë një kohë që Amerika të ketë të thotë fjalën e saj për regullimin e punëve evropjane, dhe munt po të dojë dhe nonjë dit’ mbase do të dojë, besonj që për të siguruar një paqë të qëndruarshme në Evropë të Lindjes dhe në tërë botën, nuk munt të gjendet gjë më e mirë, se duke bindur kombet e Ballkanit të bëhen të moderuar të heqin dorë nga gjithë zënkat pa rëndësi, dhe të heqin dorë nga gjithë zënkat pa rëndësi, dhe të bashkojnë forcat e tyre që të cvillohen me paqë dhe me rregull.

Shqipëria dhe shqiptarët kanë marrë mirënjohje të thellë nga SHBA edhe për shërbimet më të vogla që iu kemi bërë, sipas mundësive tona, si pjesëmarrja në misionet paqeruajtëse ndërkombëtare, dhe amerikanët na kanë marrë në krahë për të shprehur mirënjohjen, si të thuash.

Kjo prirje e Amerikës për marrëdhënie speciale me një vend të vogël si Shqipëria dhe një komb të vogël si shqiptarët, ka bërë që te shqiptarët të lindë një ndjenjë proamerikanizmi shumë e thellë. Këtë ndjenjë e luftoi regjimi komunist i Enver Hoxhës por nuk e zhduku dot, madje në mënyrë paradoksale mund të thuhet se e forcoi kundër dëshirës së tij. Enver Hoxha e nxiti për një gjysmë shekulli antiamerikanizmin në Shqipëri dhe kur erdhi dita të verifikohet se sa vend kishte zënë te shqiptarët, dhe kjo u verifikua në ditën e vizitës së Sekretarit Baker në Shqipëri, në qershor 1991, që u shndërrua në një referendum mbarëpopullor për qëndrimin e shqiptarëve ndaj Amerikës. Dhe gjithë bota e pa se shqiptarët, të cilët dolën në mënyrë masive në rrugë dhe në sheshe për të përshëndetur Sekretarin Baker, duke tundur mijëra flamuj amerikanë, “votuan” në këtë “referendum” duke shprehur proamerikanizmin e tyre të rrënjosur tanimë në breza.

Shqiptarët e sfiduan antiamerikanizmin e Enver Hoxhës duke dëgjuar çdo ditë “Zërin e Amerikës”. Fakti që “Zëri i Amerikës” vazhdoi të transmetonte gjatë gjithë kohës së Luftës së Ftohtë në gjuhën e një vendi të vogël si Shqipëria, është tregues i bindjes së thellë që Amerika kishte se shqiptarët e izoluar do të mbeteshin proamerikanë, gjë që u vërtetua plotësisht kur Sekretari i Shtetit James Baker vizitoi Tiranën në qershor 1991.

Në këtë takim u diskutua roli kyç i diasporës shqiptare në SHBA në promovimin e së vërtetës për krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë. Po ashtu, u theksua rëndësia e bashkëpunimit të ngushtë ndërinstitucional për të avancuar procesin e ruajtjes së kujtesës historike. Presidenti Berisha shprehu përkushtim të plotë për mbështetjen e misionit të IKKL-së dhe u zotua se do të angazhohet rreth krijimit të mundësive për bashkpunim mes IKKL-së dhe institucioneve si Senatin dhe Dhomën e Përfaqësuesve të SHBA-së, në Departamentin e Shtetit, në Zyrën e Presidentit Amerikan, si dhe në forume akademike, diplomatike dhe mediatike në New York dhe Washington D.C.

Takimi shënoi një hap të rëndësishëm drejt forcimit të lidhjeve me diasporën dhe ndërkombëtarizimit të çështjes së drejtësisë për krimet e luftës në Kosovë.

Akademik Mehmet Kraja/

Para një viti, lajmi për ikjen në amshim të Ismajl Kadaresë na tronditi, na bëri të ndiheshim disi të braktisur, të përfshirë në një ndjenjë humbjeje dhe zbrazësie që nuk do ta plotësonim aq lehtë. Kjo ndodhte ngase për të gjithë ne Kadare kishte marrë atributet jo të një miti, siç mund të thonë disa, por të një argumenti që na i bën të ditura, na i kujton dhe na i rikujton të vërtetat e amshueshme për qenësi të mëdha identitare dhe tej identitare. Kadare ishte personifikim, ishte simbol, i tillë do të mbetet deri skajet më të ladrgëta të memories sonë kolektive. Është e pamundur të ndryshohet ky imazh, sado kohë që të kalojë: Kadare është ai guri i qemerit që mban traun e shtëpisë së përbashkët.

Për ne në Kosovë ikja e Kadaresë kishte një kuptim më specifik, sepse ai ka qenë mbështetja këmbëngulëse, e fortë dhe pa rezervë për Kosovës në më shumë se 50 vitet e shkuara. Pavarësisht nëse kjo mbështetje ka qenë letrare ose politike, ajo përbën një ngjarje në këtë histori, sepse pësimet dhe synimet e Kosovës, përfshirë edhe arritjet e saj të viteve më të vona, përmes zërit të Kadaresë, janë kthyer dhe shndërruar në zë të ndërgjegjes kombëtare, në një zë që bashkëndjen dhe flet për brengën më të madhe shqiptare.

Zëri i Kadaresë në mbështetje të Kosovës ka krijuar kontekst politik ndërkombëtar, ka arritur të depërtojë nëpër kancelaritë e ftohta diplomatike dhe, që është po kaq me rëndësi, ka qenë frymëzim për shumë gjenerata intelektualësh, mësuesish, studentësh, nxënësish, pra për një mase të gjerë njerëzish në Kosovë, përfshirë edhe ata që, në aktin final të kësaj historie, u vunë në radhët e para të luftës për çlirimin e Kosovës. Në një kohë të ndjeshme të strukturimit të vetëdijes së kosovarëve, ai u hapi rrugë lidhjeve të tyre mbi-ideologjike dhe tej-ideologjike me shtetin amë, duke anashkaluar dhe minimizuar rolin e kufizimeve dhe ndasive botëkuptimore (madje edhe rajonale dhe krahinore), për krijimin e një tërësie kompakte nacionale. Zëri i tij, pavarësisht nëse vinte nga vokacioni letrar ose nga diskursi politik, për kosovarët ka qenë zë integrues.

Në këtë angazhim të gjerë dhe gjithëpërfshirës për Kosovën, Kadare është shfaqur i tërësishëm dhe i përplotsueshëm. Bashkësisë ndërkombëtare dhe opinionit botëror i ka folur me një gjuhë të qartë politike dhe kulturore, ndërkohë që me kosovarët herë pas here ka ditur të jetë kritik, madje i ashpër, duke kërkuar prej tyre që të përballen me sfidat dhe të jenë në nivel të çastit historik të Kosovës. Shestimet e Kadaresë për modelet e shoqërisë shqiptare, përkundër faktit se mund të mos lidhen drejtpërdrejt me Kosovën, kanë pasur jehonë të madhe në opinion kosovar dhe janë kontribut i vyer për profilizimin botëkuptimor të shoqërisë kosovare, si shoqëri me vlera perëndimore.

Vepra letrare e Kadaresë, shkrimet dhe analizat publicistike, intervistat dhe deklaratat, pse jo edhe mesazhet gojore, kanë luajtur rol emancipues për Kosovën dhe kosovarët. Dashuria e tij për Kosovën, angazhimi i sinqertë intelektual, qëndrimi i paluhatshëm parimor kanë bërë që Kadare të bëhet pjesë e identitetit kosovar. Idetë dhe mendimtaria e Kadaresë, përfshirë edhe vlerat e veprës së tij, tashmë qëndrojnë në themelet e shtetit të ri të Kosovës, si identitet i tij i qëndrueshëm, shpirtëror dhe botëkuptimor.