– Me rastin e 115 Vjetorit të Lindjes, 28 Nëntor 1904-28 Nëntor 2019

Ne Fokus: – Fotografimi i- WATERGATE  SCANDAL-PROTAGONISTËT E SKANDAIT  FOTOGRAFUAR  DHE BOTUAR NGA  MILI NË  LIBRIN E TIJ “SAM ERWIN” –

NGA QEMAL  AGAJ/ * Dielli-numer special 28 nentor 2019           

Vitet e fundit kam prezantuar fotografin tonë të shquar dhe anëtarin e VATRËS, Gjon Milin.                                                                    

Lindur në Korçë, e kaloi fëmijërinë dhe rininë e herëshme në  Rumani. Pas mbarimit të shkollës së mesme në kolegjin e njohur, San Lazar, Bukuresht, në 1923, sponsorizuar nga dajua i tij, Koço Çekani, erdhi në Amerikë dhe filloi studimet për inxhinieri elektrike në Massachusets Institute of Technology.

Porsa mbërriti në Amerikë njihet me eruditin e shquar, Faik Konica, që si kujton Mili, ‘’ Jo shumë kohë pas mbërritjes time në Amerikë në 1923 në kërkim të karierës në inxhinieri, u prita ngrohtë nga Faik Konica, një bashkatdhetar i moshuar. Një shkrimtar i shquar dhe intelektual i mprehtë, Konica u përpoq të zgjeroj interesimin tim për artet, sidomos në kinematografi, të cilën Ai aq shumë e pëlqente dhe e konsideronte një formë arti të veçantë.’’ Njohja  me Faik Konicën solli lidhjen me shoqërinë VATRA dhe antarësinë aktive në veprimtaritë e saj.

Pas 10 vjet pune si inxhinier elektrik në fushën e kërkimeve për ndriçim në kompaninë Westinghouse , i apasionuar pas artit të fotografisë  ndërron karierë dhe fillon si fotograf për revistën  LIFE, bashkëpunim që vazhdoi për 40 vjet, deri në fund të jetës së tij, 1984.

Në këtë përvjetor të lindjes mendoj t’a kujtoj artistin e shquar në një subjekt pak të përmendur, – angazhimet e tij si fotograf në ngjarjet politike të kohës.

Fundi i Luftës së Dytë Botërore solli një frymëmarrje në Europë dhe Amerikë. Entusiazmi në jetën civile u shoqërua me aktivitete politike, një rishikim për atë që ndodhi, ndëshkim për shkakëtarët dhe masa për të mos u përsëritur më. Inisiativa e parë e fuqive ndërluftuese ishte Konferenca e Paqes në Paris, 10 Tetor, 1946.  Mili angazhohet nga LIFE të mbuloj këtë veprimtari. Këtu fotografon edhe përfaqësuesin e Republikës së posaformuar të Shqipërisë, Enver Hoxha duke folur në podiumin e Konferencës me uniformë ushtarake, fotografi kjo që botohej me krenari në shtypin komunist, por asnjëherë nuk u përmend emri i autorit. Për komunistët, të fotografoje për një revistë amerikane, ishje agjent i imperializmit.

Pas kësaj, Mili ju kushtua fotografimit të artistëve më të shquar të kohës si: Picasso, 1949, ku imazhet e tij duke vizatuar me dritë të vogël në vend të një laps , ngelen kurora e Milit si fotograf. Muzikantin e shquar Pablo Casals në mërgim në Prade në Jug të Francës, në një kohë shtrirje prej 1949 deri 1966, kur muzikanti ndërroi jetë. Dramaturgun Irlandes  Sean O’Casey, 1953. Kompozitorin Igor Stravinski,  në 1957 në Angli, në 1958 në Venecia dhe 1959 në Hollywood.

Do të kalonin 15 vjet që Mili të angazhohej përsëri në një ngjarje politike që tërhoqi  vëmendjen e gjithë botës, gjyqi i kriminelit të luftës, Eichman, në Israel, 1961. Mili ishte i vetmi fotograf që u lejua të fotografonte Eichman në rutinën e tij të përditëshme në burg. Fotografitë e kriminelit, botuar në librin e tij, Photographs & Recollections, dhe LIFE, 14 Prill, 1961, janë një fotogazetari rrënqethëse.

I tërhequr pas ngjarjeve të veçanta të kohës, në 1973, Mili i kërkoi shefit të tij, të fotografonte Watergate hearings. Pse ishte Mili aq i interesuar të dokumentonte këtë ngjarje politike? –  Ishte  një ngjarje politike  e papritur? Që në fakt ishte. Hera e parë në histori, që një president ishte i përfshirë në një skandal politik kundër oponentit të tij në këto përmasa. – I shtytur nga misteri si filloi, si vazhdoi dhe si do të përfundonte?  Ishin këto dhe diçka tjetër, e shprehur qartë nga  Benjamin Cawthra në librin e tij, Blue Notes in Black and White. ’’ Në 1973 Mili i kërkoi  editorit të LIFE SPECIAL REPORTS , John Loengard të mbulonte ‘Watergate hearings’, një kërkesë që Loengard e lidhi me preokupacionin e Milit për liritë qytetare dhe demokracinë.’’

W A T E R G A T E   S C A N D A L.

Çështja Watergate, skandali më tronditës politik dhe kushtetues në vite, filloi në 17 Qershor, 1972, në Washington D.C. Partia Demokratike në Watergate, një kompleks hoteli, apartamentesh dhe zyrash, kishte ngritur në katin e gjashtë të kompleksit, qendrën për fushatën elektorale midis Presidentit Nixon dhe Demokratit, George Mc. Govern. Pesë njerës, të njohur formalisht si, ‘’The White House Plumbers,’’planifikuan të instaloninaparate përgjues të rregjistronin bisedat në zyrën e kryetarit  të Democratic  National Commitee, DNC,  dhe të kërkonin nëpër kabinete për  dokumenta që mund t’ju interesonin për fushatën presidenciale.

Koha ka treguar se për të rrëzuar një president bazuar në fakte të pakundërshtueshme, por nganjëherë të shtytura nga hakmarrje politike,  merr  vite thurje  planesh, investigime dhe përpjekje kolektive të organizuara.  Por ja që ndodhka  dhe më thjeshtë,  një polic duke patrulluar rrugëve gjatë shërbimit,  në orën dy të natës diktoi lëvizje të dyshimta në kompleksin  Watergate  dhe lajmëroi qendrën, që arritën të arrestonin pesë persona. Kështu filloi ajo që mbahet mend si skandali më tronditës politik dhe konstitucional në SH.B.A. dhe që detyroi Presidentin Nixon të jap dorëheqjen.

 Fillimisht të dyshuarit u arrestuan si hajdut ordiner. Gjatë investigimit, rezultoi që hyrja në një zyrë specifike,  atë të Chairman, Lawrence O’Brien, të D.N .C.,  5.000 dollarë në kartmonedhat  100 dollarshe që i gjetën grupit, vegla dhe ekuipmente elektronike në një dhomë të hotelit që kishin rentur me emra  të pa-identikuar, tregonin se ishte një konspiraci e organizuar.

SI  DOLI  ÇESHTJA  NË  DRITË.

Një informant misterios qeveritar, i njohur për dekada vetëm si, ‘’Deep Throat,’’ menjëherë  kontakton gazetarët e Washington Post, Carl Bernstein dhe Bob Woodward. Me shumë kujdes për të mos u diktuar, u siguroi  burime që çuan gazetarët në publikimin e ngjarjes jo si një vjedhje ordinere, por me qëllime politike.  Dy ditë më vonë,  19 Qershor, 1972, gazetarët botuan në Washington Post  në faqe të parë një artikull ku  ekspozuan identitetin  e kryetarit të grupit, Mc.Cord , kordinator i komitetit për zgjedhejen e Presidentit  Nixon. Lajmi ishte sa i papritur aq dhe sensacional. Në javët që pasuan, Woodrward,  me informacionet që e furnizonte i ashtuquajturi, ‘’Deep Throat,’’ në një garazh  nëntokësor  të abandonuar, kultivoi  një nga burimet më konfidenciale dhe të bujshme  në historinë e gazetarisë. 

Informanti i ashtuquajturi ‘’Deep Throat,’’ zbuloi identitetin e tij në 2005. Mark Felt – ky zyrtar i F.B.I. dhe i brendshëm në Shtëpinë e Bardhë  gjatë viteve të Watergate, u bë më i famshmi  burim informacioni në gazetari.

 Bob Woodward dhe Carl Bernstein,  të njohur si simpatizant të Partisë Demokrate, fituan çmimin Pulitzer në gazetari.

P R O T A G O N I S T Ë T   E   S K A N D A L I T   F O T O G R A F U A R D H E   B O T U A R    N G A    M I L I   N Ë    L I B R I N    E    T I J” S a m   E r w i n”, (1896 – 1985)

Edhe pse Shtëpia e Bardhë  mohoi çdo lidhje me çështjen Watergate, Senati me evidenca bindëse, në Shkurt, 1973, votoi  unanimisht, 77 me 0, për krijimin e Komitetit për  Aktivitetin e Fushatës Presidenciale. Senatori Demokrat nga North Carolina , Sam Erwin, I njohur për humorin e tij, u zgjodh  si Kryetar i Komitetit të investigimit të  Watergate – Scandal.Zëvendës Kryetar i Komitetit  ishte Howard H. Baker, Republikan nga Tenesi, që u bë i famshëm për pyetjen që goditi në thelb të çështjes: ‘’Çfarë  dinte  Presidenti  dhe kur e mori vesh? ’’

Në 28 Mars 1973, Sam Ervin  përpara  dhjetra fotografësh dhe për herë të parë në një seancë të kësaj natyre, përpara kamerave televizive në mbarë Amerikën, godet çekanin e drurit, humbet humorin  dhe fillon të lexoj deklaratën: ‘’Ne po e fillojmë këtë seancë në një atmosferë tejet të rënduar.Çështjet godasin drejtë në themelet e demokracisë tonë. Nëqoftëse këto lidhje vërtetohet të jenë të vërteta, ato që ata kërkonin të vidhnin nuk ishin argjendari, të holla, apo të tjera pronësi të qytetarëve të Amerikës, por diçka me më shumë vlerë – trashëgimia e tyre më e çmuar, e drejta për zgjedhje të lira. Që nga ajo ditë një ndjenjë  pabesie  është  përhapur mes popullit tonë dhe është detyra kushtetuese e këtij Komiteti të lehtësoj këtë frikë dhe të stabilizoj atë mbi të cilën kjo frikë është përhapur.’’

Si  Kryetar i I Komitetit të Senatit për investigimin, Erwin fitoi statusin e një person me integritet të lartë që nuk bën  kompromis. Kur është kritikuar se ishte shumë i ashpër, ai është shprehur:  ‘‘Unë jam thjeshtë një  ‘country  lawyer’ dhe nuk di mënyra të stërholluara komunikimi. Unë  e bëj atë vetëm në mënyrën time.’’

H. D.  H a l d e r m a n.

Chief of Staff  në administratën e Presidentit Nixon, i njohur si ‘’Gate keeper of the Oval Office.’’  U bë figurë e njohur në hetimin e skandalit Watergate kur investiguesit zbuluan bisedën e regjistruar gjatë një takimi me Presidentin  në Shtëpinë e Bardhë. Në një nga shiritat, e ashtuquajtura,’’Smoking Gun,’’ që mungonin  18 inch inçizim dhe që më vonë u zbulua, përfshihej një  bisedë kompromentuese e tij me Presidentin në të cilën Nixon urdhëron  Halderman të bisedonte me cilindo dhe t’a bënte të qartë sa e rëndësishme ishte të mos flisnin, po ashtu për shfrytëzimin e C.I.A., që ishte në mbështetje të Presidentit, t’i jepnin drejtim tjetër çështjes  dhe të bënin presion mbi F.B.I., t’a raportonin atë thjeshtë si një  vjedhje të kategorisë së tretë. Ndërkohë që skandali po merrte përmasa, Nixon e detyroi  Halderman të jepte dorëheqjen në 30 Prill, 1973. Në përpjekje për të mbuluar skandalin Watergate, u gjykua dhe dënua me 18 muaj burg, për dëshmi të rreme, konspiraci dhe për Obstraction of Justice .

J o h n  W.  D e a n.

Një nga këshilltarët kryesor të Presidentit Nixon në vitet  1970-1973. Dean nuk kishte dijeni për çfarë po ndodhte deri në momentin që çështja u bë publike. Pas disa muajsh, pasi e kuptoi që edhe ai ishte i implikuar në një çështje që mbahej fshehur ilegalisht, pati guximin t’i thotë Presidentit se, një kancer po zhvillohej në Presidencë…  Pas kësaj Nixon e shkarkoi atë nga detyra.

 Dean u tha investiguesve dhe prokurorëve të shtetit se i kishte diskutuar aspektet e mbulimit të çështjes Watergate me Presidentin rreth 35 herë gjatë periudhës Janar –Prill të atij viti, duke e bërë atë të parin zyrtar të administratës që e akuzoi Nixon të përfshirë direkt në skandal dhe në përpjekjet për t’a mbuluar atë dhe të vetmin që bëri një deponim të ndershëm.

Në 25 Qershor, 1973, ish këshilltari i Shtëpisë së Bardhë filloi dëshminë  përpara Komitetit me frazën e famshme: ’’Unë fillova t’i them Presidentit se një kancer  po zhvillohej në presidencë dhe i thash Atij se është e rëndësishme që ky kancer të hiqet menjëherë , sepse po zhvillohet më vdekje-prurës çdo ditë dhe vetë Presidenti do të vritej një ditë prej tij.’’

Dean ishte një nga zyrtarët e parë të administratës që nxori në shesh implikimin e Nixon dhe të tjerëve zyrtarë gjatë dëshmisë së tij përpara Komitetit të Senatit gjatë ’’ Watergate hearings.’’ Ai u ngarkua për Obstruction of Justice  dhe u dënua me katër muaj burg.

The  Record – Breaking  President.

Me këtë titull libri voluminos, ‘’ T I M E . The Illustrated History of the World’s Most Influential Magazine’’ prezanton Richard Nixon.

Nixon ka qën publikuar në kopertinën e TIME më shumë herë se çdo tjetër dhe ishte i vetmi president të zgjidhet nga TIME dy herë brenda vitit ,’’Man of the Year.’’ Po ashtu ishte i pari udhëheqës  shteti  të satirizohet  në kopertinë. Për herë të parë u botua në TIME, në Gusht, 1952, koha kur u zgjodh si kandidat për zëvendës president nga Dwight D. Eisenhower. Në 10 Nëntor, 1952, së bashku me presidentin fitues, u botua përsëri në kopertinën e TIME, dhe kështu vazhdoi për 61 herë, t’a bëj atë personin më të botuar në kopertinën e revistës.

Në  zgjedhjet presidenciale të vitit 1960, kandidon nga Partia Republikane kundër oponentit të Partisë Demokratike, John F. Kennedy. Rezultati dihet, me një numur  shumë të ngushtë votash,  Kennedy u zgjodh President.

 I njohur për idetë e tij anti-komuniste dhe kur lufta në Vietnam  ndën presidencën e  Demokratit  Lyndon Johnson, ishte kthyer në një katastrofë, në 1968, Nixon  fiton zgjedhjet duke u bërë kështu Presidenti  i  37-të i SH.B.A. Shquhet në arritje të fuqishme  në politikën e jashtme si, uljen e tensionit me Rusinë dhe Kinën, përfundimin e luftës në Vietnam dhe armë-pushimin  në Lindjen e Mesme.

Në vitin 1972, rizgjidhet president  kunder kandidatit  Demokrat, George Mc Govern me një rezultat të jashtëzakonshëm, fitoi në 49 shtete nga  50, me  520 vota elektorale kur oponenti fitoi vetëm  17, duke e bërë kështu të parin president me kaq diferencë votash.

Por këto suksese u venitën në më pak se dy vjet e gjysëm  kur shpërtheu skandali  Watergate, që solli shpartallimin e administatës, ku 28 nga nëpunësit e tij të dënohen ose të paditen për shkelje të ligjeve. Kur evidenca kundër tij po rritej, dhe senatorë kryesor i thanë se janë vota mjaftueshëm për Impeachment, Presidenti ju drejtua kombit në 9 Gusht, 1974 dhe njoftoi dorëheqjen e tij në televizion.

‘’Mirëmbrëma,’’ tha Nixon, ‘’Kjo është e 37-ta herë që unë j’u kam folur nga zyra ime, ku aq shumë vendime kam marrë, që i kanë  dhënë formë historisë së vendit…Unë do të jap dorëheqjen nga presidenca efektivisht nesër në mesditë.’’

Ky ishte ‘’THE END ‘’ i Presidentit  më të adhuruar nga media  Amerikane. Këtë moment ka fiksuar  Mili me aparatin e tij.

Një ditë më vonë, 10 Gusht, 1974, Gerald R. Ford, tashmë President, u betua përpara një populli  të traumatizuar duke thënë:’’Tmerri i gjatë i kombit tonë mori fund.’’ Nuk kaluan as 30 ditë si Ford mori Presidencën, e fali ish bosin e tij nga të gjitha akuzat, duke i dhënë atij të gjitha të drejtat për t’u kthyer në jetën civile pa asnjë koseguencë.

K O M E N T :

Një nga aftësitë e Milit si fotograf është se ai nuk priste për të ashtuquaajturin Moment Deçiziv, ai ekrijonte atë. Ai është i njohur në pregatitjen e një seance fotografike, si rasti me Picasso-n dhe me Watergate hearings, që po prezantoj në këtë shkrim. Këndvështrimi i kapur nga Mili është i veçantë. Ai nuk qëndroi sa më pranë dëshmitarit, si veprojnë zakonisht fotogazetarët në këto raste. Mili e ka kapur momentin nga larg dhe në një kënd-vështrim nga lartë për të kapur një shtrirje më të gjerë të audiencës.. Drita e përqëndruar në tavolinë dhe mbi dëshmuesin, të lenë përshtypjen se ky është personi dhe ky është momenti që do hedh dritë mbi çeshtjen që për dy vjet qëndron si hije mbi jetën politike në Amerikë. Errësira që shpërndahet në të dy anët e sallës me kupolë të lartë, e bëjnë më dramatik momentin. Në pritje, Mili shkrep aparatin në çastin e duhur, që zakonisht nuk zgjat më shumë se tre sekonda,’’ YES I DO.’’

Burimi i informacionit.

-Gjon Mili  –  ‘’Photographs & Recollections’’,  1980.                                                                                                                                                                                                       

– TIME- The Illustrated  History of the  World’s  Most  Influential  Magazine , nga  Norbert Angeleti / Alberto Oliva, 2010.                                                                                                                                                       

–  FAILURES OF THE PRESIDENTS,  nga Thomas J. Craughwell, 2008.

*Me shume fotografi i gjeni fb dielli vatra