Nga Rafael Floqi/

Të nderuar e të respektuar, mësues, ish- mësues ( siç jam edhe vet), gëzuar, 7 Marsin ditën tuaj. Në këtë ditë ne ju nderojmë ju, për punën e kontributin tuaj të madh që keni dhënë, jepni e do të jepni për mësimin e gjuhës sonë të pastër shqipe. Të asaj gjuhe që na e lanë amanet të parët dhe detyra jonë është ta përcjellim, ashtu të pastër tek brezat e ardhshëm.Ndaj jam i mendimit se sot duhet më shumë përkushtim së bashku me të gjithë mësimdhënësit, për ruajtjen e identitetit tonë, këtu ku ndodhemi, në SHBA. Uroj dhe është shumë e nevojshme të vazhdojë, dhe të jetësohet edhe marrëveshja e nënshkruar për mësimin e gjuhës shqipe në diasporë, në mes Shqipërisë dhe Kosovës, por duhen të shtohen edhe përpjekjet e të gjithë intelektualëve të diasporës.

Disa javë më parë, gjatë takimit të ministrit të diasporës z. Pandeli Majko në Miçigan, ne e pyetëm për planet që kanë për të modernizuar mësimin e shqipes në Diasporë. Ai kishte mosdijeni të plotë. Në fakt, ka shumë paqartësi për këtë çështje dhe mungesa të rëndësishme. Megjithatë ministri u tregua dashamirës që idetë që kisha t’ia parashtroja me shkrim. Edhe pse ambasadorja Filloreta Faber, më njoftoi se nuk ka pasur kërkesa nga shkollat shqipe të Miçiganit për libra shkollore, si abetare, libra këndimi, etj . Unë e informova se me gjithë rëndësinë e këtyre teksteve nga mësueset e shkollave shqipe ( ato që janë aktive ) mësova se ato kanë gjetur mënyra të tjera duke blerë libra në Amazon si “Discovering Albanian” nga Linda Mëniku and Héctor Campos, që mund jenë më metodike e praktike për nxënësit që jetojnë në një vend të huaj, pasi metodika e mësimdhënies është e ndryshme, nga mësimi i shkrimit dhe këndimit për vogëlushët që gjenden në vendlindje.

Më poshtë po shtroj disa teza për rrugët e reja, se si të bëhet mësimdhënia e gjuhës shqipe në diasporë, në kohën e sotme, ku digjitalizimi është pjesë e jetës të fëmijëve dhe ata i zotërojnë lehtësisht, kompjuterin, tabletat, I-pad-et, apo telefonat e zgjuar, ne duhet t’u drejtohemi këtyre mjeteve për të qenë më lehtësisht me afër nxënësve, për mësimin e gjuhës. Natyrisht, nuk ka Siri apo Alexa që të zëvendësojë fjalën e mësuesit. Shkollat, apo kurset plotësuese ku zhvillohet mësim në shqip vetëm një herë në javë, ndihmojnë, sado pak, sidomos me nxënës që dinë shqip nga prindërit, familja, gjyshërit, por janë të mangëta dhe jo të efektshme, sidomos me fëmijët që flasin pak shqip.

1 . Shkollat Charter

Një lajm mjaft i bukur erdhi këto ditë nga z. Mark Gjonaj. Ai njoftoi hapjen e një “charter school” në gjuhën shqipe, sipas modelit të shkollave për latinos në NY. “Jam krenar, tha ai, që njoftoj ngritjen e shkollës së parë dygjuhëshe në Shtetet e Bashkuara. Ajo do të hapet këtë shtator, duke filluar që nga programi i kopshtit të fëmijëve,” tha Gjonaj. “Do të jetë një shkollë publike ku gjysma e mësimit do të bëhet në anglisht dhe gjysma në shqip; kjo do të vazhdojë deri në klasën e tetë. Pra, fjala është për 5 ditë në javë dhe me orar të plotë gjatë gjithë vitit shkollor. Është e vetmja mënyrë që ne të ruajmë gjuhën tonë,” njoftoi ai. Kjo është një gjë mjaft e mire pozitive. Këtë ide e kishte hedhur nja dy vjet më parë edhe një njohës i sistemit të arsimit, këtu në Miçigan, Dr. Fran Ivezaj, por pas një mbledhjeje informuese asgjë s’u bë më tej. Nuk e di ku ngeci projekti, por fakti, që në Nju Jork po realizohet, tregon se me më shumë këmbëngulje e dije, mund të arrihet, të realizohet, pasi fondet mund të gjenden, edhe pse vetë shteti amerikan investon në këto tipe shkolla dhe kuadri mësimdhënës nuk mungon.

2. Mësimi i shqipes on-line

Por si mund të bëhet, diçka me e thjeshtë dhe më me pak shpenzime? Sidomos, në sistemin amerikan për nxënës nga 10 – 18 vjeç, të Middle School ose High School. Disa nga miqtë mi mësues në shkollat amerikane, japin përkatësisht lëndët e tyre në shkollat amerikane, si kurse on-line gjatë vitit shkollor apo gjatë pushimeve të verës, kjo për lëndë që kërkohen për kredite mësimore, sipas kurikulës së këtyre shkollave. Këtu lind pyetja , a mund të bëhen përpjekje që gjuha shqipe të futet si gjuhë fakultative dhe të jepet on-line, duke pasur dhe kredite përkatëse që dhe nxënësit të jenë më të interesuar? Nuk di sa e realizueshme është kjo gjë, por këtë mënyrë lypset ta shohim si një mundësi, ndaj e shtroj dhe si pyetje.

3. Librat për mësimin e shqipes si gjuhë e dytë

Ministria e Arsimit dhe ajo e Diasporës thonë se sjellin libra mësimorë, por këto libra shkollore nuk janë të hartuar për mësimdhënien e shqipes si gjuhë të dytë apo mësim plotësues. Një libër mjaft interesant i hartuar nga dy profesorë të nderuar është ai i prof. Gjovalin Shkurtajt dhe prof. Enver Hysës i kushtuar studentëve dhe shqiptarëve jashtë atdheut i titulluar “Gjuha Shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut” që u ribotua sërish nga shtëpia botuese “Toena” . “Prof. Shkurtaj në përshkrimin që i bën librit, sqaron se ky libër u shërben dhe u drejtohet, gjithashtu, edhe atyre që shqipen nuk e kanë gjuhë të nënës, porse dëshirojnë ta nxënë atë, që duan të jenë në gjendje të lexojnë, të flasin dhe të shkruajnë shqip. Libri mund të përdoret nga mësues të gjuhës shqipe në diasporën shqiptare dhe mund të përdoret edhe pa mësues. Ai ka të gjitha lehtësitë dhe shkallëzimin e nevojshëm e metodik të lëndës, që të mund të kuptohet e të zbatohet edhe nga ata që nuk kanë mundësi të gjejnë një mësues. Nuk po ndalem më gjatë në metodikën e tij , por shtoj atë ,se ky libër në bashkëpunim me autorët me pak investime mund të digjitalizohet si Kindle book.

4. Softuerët dhe aplikacionet

Një rrugë tjetër mendoj me e efektshme për nxënës nga 10 -18 vjeç do të ishte bashkëpunimi me kompani të njohura në këtë fushë, si: Roseta Stone, apo Pimsleur, apo dhe aplikacionet si Duolingo apo Memrise, që janë aplikacione për smartphone për mësimet e gjuhëve ndërkombëtare. Nëpërmjet tyre mund të bëhet mësimi i shqipes në mënyrë digjitale. Ato kushtojnë më pak sesa librat që shtypen dhe kanë vështirësi në shpërndarje. ( kujtoj pengesat që i bëjnë në kufi librave shqip në Preshevë apo Greqi). Mendoj se kërkohet pasion dhe frymë praktike për mësimin e gjuhës shqipe. Duolingo për shembull është një aplikacion pa pagesë për Android. Duhet të mos harrojmë se nga pikëpamja e biznesit të këtyre kompanive, gjuha shqipe është një gjuhë e vogël, në kuptimin që flitet nga më pak se 10 milion vetë. Ndaj duhet të sugjeroj një angazhim shtetëror, një mbështetje me pagesa për kompaninë dhe me persona të caktuar që të njohin mirë gjuhën, ashtu dhe programimin. Unë kam bërë hapat e parë, duke kontaktuar këtë kompani për ta parë, nëse ekziston një mundësi e tillë.

Rosetta Stone është një softuer për mësimin e gjuhëve të prodhuara nga Rosetta Stone, Ltd. Emri i saj është një aluzion në Gurin e Rozetës me mbishkrime në gjuhë të shumëfishta greqisht dhe në gjuhën egjiptiane me shkrime piktorike që ndihmuan arkeologët të deshifronin hieroglifet e gjuhës së lashtë egjiptiane, duke e krahasuar atë me mbishkrimet greke.
Softueri i Rosetta Stone, përdor një kombinim të imazhit, tekstit dhe zërit, që vështirësohen me rritjen e progresit të nxënies, me qëllimin e mësimit të termave të ndryshme të fjalorit dhe funksioneve gramatikore në mënyrë intuitive, pa stërvitje ose përkthime. Metoda e tyre është e vlerësuar me çmime, dhe quhet metoda Dynamic Immersion (Të zhytjes dinamike në gjuhë). Qëllimi është që nxënësit të mësojmë një gjuhë në të njëjtën mënyrën se si mësohen gjuhët e para, apo gjuha e nënës. Megjithatë ka një ndryshim psikologjik me mësimin e një gjuhe nga fëmijëria deri në moshën 10- vjeçare. P.sh. kjo shpjegohet, sesi dhe pse në një ambient të njëjtë gjuhësor p.sh. fëmijët shqiptarë në SHBA nuk kanë theks dhe, sado të përpiqen të rriturit do të kenë një farë theksi apo aksenti.

Por si është organizuar një njësi mësimore në Rosetta Stone?

Ka kohë që besohet se fëmijët janë më të aftë të mësojnë një gjuhë të dytë. Në të vërtetë, nuk është se fëmijët mësojnë gjuhën më mirë se të rriturit, por se të rriturit dhe fëmijët mësojnë gjuhën ndryshe. Duke kuptuar këto dallime dhe duke bërë rregullime në procesin e të mësuarit, të gjithë njerëzit mund të fitojnë një gjuhë të dytë, pa marrë parasysh moshën e tyre. Por megjithatë ka dallime të dukshme në mënyrën se si truri i rritur përpunon një gjuhë të huaj kur krahasohet me trurin e një fëmije.

5. Metodat për fëmijët dhe adoleshentët

Dr. Paul Thompson nga UCLA përdorte imazhe të MRI dhe teknologji animacioni për të parë se cilat pjesë e trurit përdorin të rriturit dhe fëmijët, kur mësojnë një gjuhë të dytë. Ajo që u zbulua ishte se fëmijët përdorin një pjesë të trurit të tyre të quajtur “zona e thellë motorike”. “Zona e thellë motorike” e trurit është përgjegjëse për proceset e pa vetëdijshme, si pastrimi i dhëmbëve ose veshja. Për fëmijët, përpunimi i një gjuhe të re është natyrë e dytë. Të rriturit e procedojnë gjuhën në një pjesë më aktive të trurit, që do të thotë se ata mendojnë me më shumë me ndërgjegje për gjuhën, në vend që të jenë intuitivë. Kjo është arsyeja që duket se fëmijët fitojnë një gjuhë të dytë më shpejt sesa të rriturit, për shkak të standardeve të ndryshme të aftësisë midis të rriturve dhe fëmijëve. Fëmijët kanë një fjalor më të vogël dhe është e lehtë për të mësuar mjaftueshëm një gjuhë të dytë për të komunikuar për nevojat e tyre. Të rriturit kanë një fjalor shumë më të gjerë dhe mendojnë dhe komunikojnë në mënyra më komplekse sesa fëmijët. Kjo do të thotë se atyre u merr më gjatë për të fituar aftësinë për të komunikuar në mënyrë efektive në një gjuhë të dytë. Megjithëse duket se fëmijët e mësojnë gjuhën më shpejt se të rriturit dhe adoleshentët. Një arsye tjetër e mitit që fëmijët mësojnë gjuhët e dyta më lehtë sesa të rriturit është për shkak të aftësisë së fëmijës për të përshtatur shqiptimin e duhur të një gjuhe. Është e vërtetë, që sa më i vogël të jetë fëmija, kur fillon të mësojë një gjuhë të dytë, aq më mirë është shqiptimi i gjuhës që mësohet. Të rriturve u duhet një kohë dhe me e vështirë për adaptimin e shqiptimit të një gjuhe të huaj dhe janë më pak të aftë se sa një fëmijë që ka aftësinë të flasë një gjuhë të dytë me theksin e duhur. Prandaj për shkak se fëmijët dhe të rriturit mësojnë ndryshe dhe përdorin pjesë të ndryshme të trurit për të përpunuar gjuhën, dhe mënyra se si mësohet një gjuhë të dytë duhet të ndryshojnë gjithashtu. Kështu p.sh. metoda e Rosetta Stone përbëhet nga dhjetë grupe prej katër imazhesh, secili me një fjalë ose fjali shoqëruese të shkruar dhe folur me zë nga një folës i gjuhës amtare. Në çdo leksion ekzistojnë, gjithashtu, grupe ushtrimesh që testojnë dëgjimin, leximin dhe të folurin (për të cilat kompjuteri duhet të ketë edhe një mikrofon). Për gjuhët që përdorin alfabetin latin, ka edhe ushtrime me shkrim. Në të gjitha njësitë mësimore, mësimi i fundit është një rishikim i gjithë mësimeve të mëparshme. Çdo mësim paraardhës përfaqësohet nga një grup imazhesh. Nuk ka udhëzime për gramatikë ose udhëzime të përfshira me softuerin. I vetmi dokumentacion është një manual me versione me shkrim të frazave dhe një indeks fjalësh.

Tani ka shumë ankesa anekdotike dhe marketingu për efektivitetin e metodave të ndryshme të mësimit të gjuhëve, por zakonisht, ka shumë pak prova shkencore për të mbështetur pretendimet e tyre. Për këtë, kështu në një studim për të gjetur, se sa kohë duhet për të mësuar një gjuhë krahasuar me ekuivalentin e mësimit një semestri në kolegj, me aplikacionin Duolingo, për shembull duhet mesatarisht, rreth 34 orë. Kjo sugjeron që Duolingo është më efektiv, sesa një kurs kolegji. Studimi është bërë nga një ekip kërkimor që vlerësoi më parë efektivitetin e metodave të tjera të tilla si Rosetta Stone. Duhet të theksohet se u deshën 55 orë studim me Rosetta Stone për të arritur ekuivalentin e një semestri mësimi të një gjuhe në kolegj. Kështu pra, Duolingo, jo vetëm që është pa pagesë, ndërsa Rosetta Stone, është me pagesë, por ky studim sugjeron se ajo është metodë më e shpejtë, por sidoqoftë ka edhe dallime në mes këtyre metodave.

Për fëmijët më të vegjël ekspozimi i tyre në një gjuhë të dytë në shtëpi, si dhe në shkollë është thelbësore për mësimin e gjuhës. Këndimi i këngëve, leximi i librave dhe përsëritja e fjalëve të huaja janë të gjitha mjetet e dobishme për të ndihmuar një fëmijë të mësojë një gjuhë të re. Nxënësit më të moshuar, mund të kenë vështirësi të mësojnë në një mjedis tradicional të klasës. Nga kjo del konkluzioni se gjuha shqipe duhet mësuar me një metodë të zhytjes në gjuhën shqipe tek fëmijët e moshave të reja, ndërsa zbatimi i metodave klasike që i drejtohen një moshe më të madhe. Si rrjedhojë një metodë si Roseta Stone është më e afërt dhe më e lehtë për fëmijët e vegjël.

P.sh një përdorues i rritur i të dyja metodave thoshte se ai kishte shqiptim më të saktë dhe pothuajse të përsosur me Roseta Stone, kështu, shton ai, unë isha në gjendje të kuptoja se çfarë po thosha dhe unë po të ndieja se kisha mësuar diçka. Por ajo çka ajo që Rosetta Stone në të vërtetë po më mësonte ishte vetëm se si të “imitoja” një drejtues të gjuhës, me fraza të shprehura me fjali që nuk i kuptoja gjithmonë kur i thosha. Një pjesë e problemit është se Rosetta Stone nuk ju jep ndonjë ndihmë me pjesë të fjalës, as nuk të jep ndonjë ide, në se a keni bërë ndonjë gabim apo jo me një përkthim korrektues. Vendosja e një ‘X’ në foto nuk më tregon se e ke shkuar keq, por nuk tregon sepse. Ndërsa Duolingo, edhe pse , ka fjali dhe fotografi, por ka edhe përkthime të secilës fjalë ose fjali. Kjo besoj se është e rëndësishme, sepse duke pasur formulimin e saktë si në gjuhën tuaj amtare dhe në gjuhën tuaj të mësimit, ju tregon pikërisht se ku keni bere gabim – dhe mund ta korrigjoni atë. Duolingo tërheq vëmendjen tuaj në pjesë të fjalës si dhe në funksionin e secilës fjalë, duke krijuar menjëherë një fjali, që është paksa ndryshe, çdo herë që mëson, duke përforcuar kështu të kuptuarit e një fjale dhe si mund, dhe nuk duhet të përdoret ajo në një fjali e vetme, ose në kombinim me një numër fjalish”. Një nxënës mund të mësojë vetëm, nëse mund të zbulojë gabimet dhe të gjejë mënyrat për t’i korrigjuar ato, pasi kur ia ke vënë në dukje ndihmon nxënësin të kuptojë se çfarë është e gabuar dhe çfarë s’duhet të bëjë me gabimin. Pra, duket se DuoLingo ka përparësitë e saj j dhe duhet kërkuar bashkëpunim për të futur edhe mësimin e shqipes, pasi krijon kështu mundësi edhe për vetmësim.

6 Televizioni dhe mediat audiovizive

TV i Shqiptarëve të Amerikës prej disa vitesh po përpiqet të japë një kontribut me përrallat multiplikative në dy gjuhë. Por ky është vetëm një hap. Ne kemi plane për krijimin e një cikli videosh në Youtube që do të ndihmonte më thellë në mësimin e gjuhës shqipe. Nga sa kemi vënë re disa cikle me DVD si të “Luajmë shkollash “të prodhuar nga Ministria e Arsimit u drejtohen fëmijëve që dinë mirë shqipen, dhe i mungon pedagogjia e mësimdhënies për nxënësit e diasporës.

Këto ishin disa ide, që desha t’i ndaja me ju para se t’ia sugjeroja një auditori më të gjerë, me synimin për të gjetur metodologji dhe praktika moderne për mësimin e gjuhës shqipe në diasporë pasi një komb ngrihet midis kombeve të tjera përmes vlerave të larta të tij. Kombi ynë nuk do t’i kishte këto vlera, nëse njerëzit e tij të shquar do ta braktisnin identitetin e vet.