Miq të VATRES dhe DIELLIT, gjithçka është gati për të hënën, më 9 shtator 2024, nga ora 11:00 deri në 13:00, në sallën e selisë së Kombeve të Bashkuara në Nju Jork!

Aty do të flasin shqip ambasadorët shqiptarë, drejtuesit e VATRES, gazetës “Dielli”, akademikë, studiues dhe autorë të ndryshëm shqiptarë që kanë shkruar për të madhin Fan S. Nolin.

Ky simpozium përkujtimor dhe historik do të mbahet me rastin e 100-vjetorit të përfundimit të misionit të Fan S. Nolit në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë.

Ky organizim, për herë të parë në Selinë e OKB-së, realizohet me iniciativë të Bibliotekës Fan Noli në Boston, VATRA dhe degës së saj në Boston, gazetës “Dielli,” dhe me mikpritjen dhe mbështetjen e ambasadorëve të Shqipërisë në Amerikë dhe në Kombet e Bashkuara.

Nëse dëshironi të bëni donacione për realizimin e këtij eventi të rëndësishëm, ju lutem klikoni linkun:

https://www.zeffy.com/…/d4a782b8-54d3-4343-8e31…

Shihemi në Nju Jork!

Në foto është agjenda e eventit.

Sipas Nënës Tereze natyra njerëzore ka nevojë më tepër për anën shpirtërore sa sa materiale dhe njeriu pa komponentën shpirtërerore është një skelet që lëviz me komandën e atyre që kontrollojnë vullnetet njerëzore.

Nga Prof. dr. Skender ASANI

Nga data 26 gusht deri më 5 shtator, bëmë një një bashkëudhëtim rajonal me figurën e Nënës Tereze, i quajtur figurativisht “Drita e Gonxhës”, duke dashur që me këtë veprim të dëshmojmë se i përkasim vizionit të kësaj gruaje me zemër të madhe dhe me shpirt të pasur. Nga Shkupi, aty ku kishte lindur Gonxhe Bojaxhiu- Nëna Tereze, deri në Tiranë, aty ku prehen eshtrat e nënës dhe motrës së saj, ky bashkëudhëtim nuk ishte thjeshtë një lëvizje rutinore vetëm sa për të shënuar disa nga stacionet e rëndësishme të jetës dhe veprës së saj, por mbi të gjitha ishte intenca që të integrojmë në praktikat tona të mendimit dhe veprimit frymën dhe kauzën e flijimimit për tjetrin që ajo e përfaqësoi gjatë gjithë jetë së saj.

Hapi i parë dhe më i qëlluar që këto praktika të jenë pjesë e filozofisë sonë sociale e humane, ishte themelimi i Departamentit për studimin e trashëgimisë shpirtërore të Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Tereze në kuadër të Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, me çka vendosëm një standard vlerësimi për një figurë të veçantë, siç ishte Nën Tereze. Pa këtë standard nuk mund të poretendojmë se po bëjmë mjaft për këtë figurë të madhe, sepse vetëm duke e ngritur në rrafsh institucional nderimin dhe përkushtimin ndaj saj, mund të themi se e kemi shlyer një pjesë të borxhit moral që kemi ndaj saj. Për rrjedhojë, ky nderim dhe përkushtim, me kalimin e kohës, nga viti në vit, , ka ardhur duke marrë pamje dhe fizionomi, qoftë në formë të një manifestimi të cilin tash e katër vite e mbajm, qoftë në formë të botimeve e publikemeve të ndryshme e të veçanta, përfshi edhe revistën e specializuar, me emër simbolik “Drita e Gonxhës”, një platfomë kjo që do të shërbejë si data-bazë e ideve dhe të dhënave të vlefshme të autorëve të ndryshëm mbi jetën dhe veprën e Nënës Tereze.

Jehona e një ngjarjeje asnjëherë nuk mund të marrë dhenë, nëse fuqia e asaj ngjarjeje kufizohet vetëm në suaza të ngushta të fushëveprimit. Duke e ditur këtë ligj të fizikës, ne u kujdesëm që të gjitha veprimtarive tona lidhur me Nënën Tereze t’u japim impakt më të gjerë rajonal e gjithpërfshirës, përfshi edhe qendrat tona shpirtërore-katolike të Kosovës e Shqipërisë si dhe një numër të madh pjesëmarrësish nga fusha e jetës publike, duke filluar nga personalitetet më të larta shtetërore, diplomatë të huaj, e deri te figura të rëndësishme të kulturës e dijes në Maqedoninë e Veriut, në Kosovë, Shqipëri dhe më gjerë.

Paqe, dashuri, flijim për tjetrin – ky ishte trekëndshi brenda të cilit lëvizi e gjithë kauza etike e humane e Nënës Tereze. Ajo ishte e bindur se pa paqe, pa dashuri dhe pa flijim për tjetrin nuk mund të ketë harmoni tokësore dhe prehje hyjnore. Të jetosh me barrën që askush nuk ta ngarkon në shpinë, përpos ndërgjegja jote që të jesh në shërbim të të tjerëve, është akti më sublim i fijimit dhe sakrificës njerëzore që NënaTereze me vetëdije të plotë i shndërroi në aksioma të të menduarit dhe vepruarit.

Paqa ka çmim shumë të lartë, por për paqen, sipas Nënës Tereze, duhet luftuar me dashuri, e jo me armë. Fushëbetejat paqësore janë shumë më domethënëse se sa fushëbetejat ushtarake, sepse vetëm paqa është burim i begative tokësore, kurse luftërat dhe konfliktet e rrezikojnë ndjeshëm zhvillimin dhe përparimin e njerëzimit. Mbi këto postulate etike e humane u mbështet edhe filozofia dhe teologjia e Nënës Tereze e cila autoritetin e saj e shfrytëzoi në rritjen e ndërgjegjes njerëzore, por edhe në takime me burrshtetas të ndryshëm, për parandalimin e konfliketeve, si predispozitë e krijimit të kushteve për një botë të qetë e të lumtur.

Ndonëse ishte një figurë e madhe me ndikim planetar, Nëna Tereze nuk pati ndonjë protokoll strikt në aktivitet e saj, sepse gjithçka që ajo bënte për të sëmurët, të varfërit dhe të vetmuarit, nuk duronte protokoll, nuk duronte burokraci. Kjo mënyrë e të vepruarit, ishte e kundërta e praktikave zyrtare, sepse dora e ngrohtë dhe buzëqeshja e saj ishin mekanizmat magjikë që ndikonin shumë më shumë në këndelljen shpirtërore të njerëzve, se sa çdo lloj ndihme tjetër që bëhej me pompozitet nga autoritetet zyrtare. Me këtë ajo dëshmoi se natyra njerëzore ka nevojë më tepër për anën shpirtërore sa sa materiale dhe njeriu pa komponentën shpirtërerore është një skelet që lëviz me komandën e atyre që kontrollojnë vullnetet njerëzore. “Folu butësisht njerëzve! Tregoje mirësinë në fytyrë, në sy, në buzëqeshjen tënde, në ngrohtësinë e buzëqeshjes tënde, gjithnjë të kesh buzëqeshje gazmore! Jep jo vetëm kujdesin, por edhe zemrën!”, thoshte ajo. Prandaj, Nëna Tereze u angazhua që njeriu të mos i ngjajë një skeleti të zhveshur nga ndjesia njerëzore, sepse kur njeriut i mungon njerëzorja ai shndërrohet në vegël që në mënyrë mekanike bën veprime jo të duhura. Vetëm njerëzorja, sipas Nënës Tereze, individin e bën të madh dhe jo pushteti. Prandaj ajo kur takohej me burreshtetas, ata i trajtonte pa glamurozitetin dhe pompozitetin e nevojshëm për takime të tilla, ndërkaq edhe burrshetasit kur takoheshin me të, i nënshtroheshin disi famës që ajo kishte. Ish-kryeministrja e Indisë, Indira Gandi, pas takimit me të kishte thënë: “Të takosh Nënë Terezën do të thotë të përjetosh ndjenjën e inferioritetit dhe atë të pushtetit të madh të mirësisë dhe të fuqisë së dashurisë”. Kjo edhe për faktin se Nëne Tereza nuk e pranoi asnjëherë famën si nocion që do ta bënte atë të rëndlsishme , sepse ajo shpesh thoshte se gjithçka e bënte e bënte për hir të dashurisë së Zotit. “Jam një laps i vogël në duart e Zotit. Ai më përdor për të shkruar atë që dëshiron…”, shprehej ajo.

Jemi me fat, por edhe me përgjegjësi që jetojmë në epokën e Nënës Tereze, sepse nuk mjafton vetëm ta përmendim emrin e saj në raste të ndryshme që ndërlidhen me data të rëndësishme të jetës dhe veprës së saj, por edhe ta ngrejmë nivelin e kujdesit dhe përkushtimit ndaj saj, duke e bërë këtë nivel sa më të dinjitetshëm dhe sa më të kompletuar në pikëpmaje institucionmale, një përpjekje kjo që tash më është bërë pjesë e filozofisë sonë menaxhuese si ITSHKSH dhe si Deprtament për studimin e trashëgimisë shpirtërore të Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Tereze.

Shkup, 05. 09. 2024

Rijetë Simitçiu–Turhanoğlu/

Sami Frashëri, njihet si ideolog i lëvizjes Kombëtare të Rilindjes Shqiptare, si mendimtar, encikolopedist, publicist e gjuhëtar. Falë punës që ka bërë ka tërhequr jo vetëm vëmendjen e studiuesëve shqiptarë dhe turq por edhe të studiuesëve të huaj, kjo tregon se ai është një dijetar i madh, një dijetar i kalibrit ndërkombëtar. Gati në të gjitha studimet e botuara gjer më tani mbi veprimtarinë dhe veprën e Sami Frashërit janë vënë meritat e tij të mëdha në lëvrimin e gjuhës shqipe dhe të gjuhës turke. Nuk është rastësi thotë Demiraj që Samiu qysh në shkrimin e tij të parë në gjuhën amtare me titullin “Gjuha shqip”, botuar në “Alfabetare e gluhësë shqip” të Stambollit më 1879, shpreh qartë e drejt mendimin e tij mbi gjuhën si një dalluese e një kombi, ku shkruan:

“Kombetë mbahenë me gjuhëtë; një komb që humbet gjuhën’ e vet, ësht’ i humbur’ e i haruarë; që me të humburit të gjuhësë ti ësht’i humburë edhe ay vetë. Njeriu nuku humbetë, po me të ndërruarë gjuhënë ndërron edhe kombin’e bënet’ i kombi tjatërë”.

Në këtë punim do të jepet një pasqyrë e shkurtër e studiuesëve shqiptarë për kontributin e të madhit Sami Frashër për gjuhën shqipe. 

Jeta

Sami Frashëri, lindi në Frashër të Përmetit në Shqipëri më 1850. Mësimet e para i mori në vendlindje. Kishte pesë vëllezër: Abdylin, Sherifin, Naimin, Tahsinin e Mehmetin dhe dy motra: Nefisen dhe Shahinisen. Që në moshën fëmijërore i vdiqën prindërit. Vëllai më i madh Abdyli nuk shihte ndonjë të ardhme në Frashër prandaj vendosi ta shpërngulte familjen në Janinë. Në Janinë, Samiu bashkë me të vëllanë Naimin, u regjistruan në gjimnazin e njohur Zosimea.

Samiu këtu kishte marrë njohuri për greqishten e vjetër dhe të renë, latinishten, frëngjishten, italishten si dhe për historinë, historinë e natyrës, gjeografinë, matematikën, filozofinë etj. Samiu edhe këtu, ashtu si në Frashër, do të vazhdojë të mësojë në mënyrë sistematike nga myderrisët më në zë, edhe turqishten, arabishten dhe persishten. Samiu, pas mbarimit të gjimnazit, më 1871, në moshën 21 vjeçare, u shpërngul edhe nga Janina për t’u vendosur përgjitmonë në Stamboll, atëherë kryeqendër e Perandorisë Osmane. Njohja e thellë e gjithë atyre gjuhëve, të Lindjes e të Perëndimit, mësimi sistematik i fushave të ndryshme të dijes, guximi shkencor e intelektual, i ndihmuan Sami Frashërit, këtij gjeniu, të shtrihet e të shkelë në shumë disiplina kulturore e shkencore.

Veprat dhe veprimtaria

Sami Frashëri si albanolog, orientalist, turkolog, leksikograf, gjuhëtar, filolog, gramaticient, letrar, historian, gjeograf etj. Mund të themi me ndërgjegje profesionale e shkencore se, gati se nuk ka fushë të dijes ku emri i Sami Frashërit nuk është pikë reference. Me këtë rast do të përpiqemi të trajtojmë disa mendime e pikëpamje të Samiut nga fusha e gjuhësisë, fushë kjo në të cilën ai dha kontributin e tij më të çmuar shkencor. 

Sami Frashëri ka qenë pionier në shumë fusha, ku me të drejtë Draçini e quan pionier të studimeve shqipe në fushën e Psikolinguistikës. Kjo shkencë e re jo vetëm për shqipen, është krijuar në gjysmën e dytë të shekullit XX-te, ajo trajton e argumenton çështje që lidhen me prodhimin gjuhësor, përfitimin e gjuhës, ndryshimin që ekziston mes komunikimit të kafshëve dhe njerëzve, të folurin si diçka specifike vetëm për njeriun etj. Këndvështrimi i Sami Frashërit për Psikolinguistikën që shikohej për kohën si “pyetje pa përgjigje” për vetë komplikimin e tyre ka të njëjtën vijë logjike me mendimet e sotme të shkencës së gjuhësisë, edhe pse vepra e Sami Frashërit u botua 130 vite më parë. Në veprën e tij “Gjuha”, që në fillim Sami Frashëri pohon se “Ai që me të vërtetë flet, është vetëm njeri, dhe se gjuha është veçori vetëm e racës njerëzore. As nuk mund të gjendet farë e racës njerëzore që nuk ka aftësi të flasë, e as lloj kafshësh që përdor një gjuhë, e cila me të drejtë do të quhej gjuhë”. 

Kërkesat e rilindësve ishin krijimi i alfabetit, çelja e shkollave shqipe, përhapja, ruajtja, pastrimi dhe pasurimi i gjuhës shqipe. S. Frashëri, K. Kristoforidhi, P. Vasa, H. Tahsini, J. Vetro, I. Qemali dhe shumë atdhetarë të tjerë të shquar, siç do të dëshmonte asokohe J. Vetro, më 1879-n u mblodhën në Stamboll për të dhënë mendime lidhur me “nevojën e përdorimit të një alfabeti të vetëm të përbashkët që të kish aq shkronja të thjeshta njëformëshe sa ka gjuha shqipe zanore dhe bashkëtingëllore”. Komiteti i Stambollit zgjodhi një komision prej 25 anëtarësh, në krye me S. Frashërin, i cili do të kishte për detyrë hartimin e alfabetit të njësuar për shkrimin e shqipes.

Jubani dhe Kore (2016), për dijetarin Frashëri mësimi i gjuhës ishte një mision i pandashëm nga ai i shërbimit ndaj atdheut. Krijimtaria e S. Frashërit iu përkushtua jo vetëm përpjekjeve për alfabetin, hapjes së shkollave shqipe, por edhe plotësimit të nevojave të shkollës e të kulturës kombëtare me botime tekstesh shkollore, për këtë qëllim hartoi: “Abetare e gjuhës shqipe” (1886), “Shkronjëtore e gjuhës shqipe” (1887) dhe “Dheshkronja” (gjeografia, 1888). Sipas studiuesve, Samiu hartoi edhe një fjalor të gjuhës shqipe, por ende nuk ka ndonjë gjurmë të tij (J. Bulo, “Fjalori i gjuhës shqipe i Sami Frashërit – një projekt apo një realitet”). Sipas tij: “Një gjuhë që nuk ka fjalor  dhe  rregulla gramatikore kurrë nuk mund të numërohet si gjuhë letrare”. Ndonëse është autor i teksteve shkollore të disa fushave, kreun e vendit të veprimtarisë botuese të S. Frashërit e zë, pa dyshim, gramatika e tij për gjuhën shqipe, e titulluar prej tij “Shkronjëtore e gjuhës shqip”. Kjo gramatikë e vyer për kohën do t’i shërbente idesë së tij: Njeriu nuku humbetë, po me të ndërruar gjuhënë, ndërron edhe kombin e bënte i një kombi tjatërë. 

Edhe përpara kësaj vepre ishin hartuar gramatika për gjuhën shqipe, disa prej të cilave ishin të njohura, si ato me autorë: Francesko Maria da Leçen, De Radën, Dh. Kamaradën, A. Dozonin, K. Kristoforidhin, kurse disa të tjera mbetën dorëshkrime të pabotuara, si të tilla të panjohura. Ndryshe nga këto gramatika, “Shkronjëtorja…” e Samiut do të mbetet në historinë e gramatologjisë shqipe, si e para gramatikë e shkruar në gjuhën shqipe. Kjo vepër konsiderohet si gramatika më me vlerë e kësaj periudhe, e cila pati një ndikim të madh edhe tek hartuesit e gramatikave të mëpastajshme. Mund të themi se mbetet mjaft i saktë vlerësimi i prof. Selman Rizës se K. Kristoforidhi dhe S. Frashëri si gramatikanë të gjuhës shqipe janë komplementarë të njëri-tjetrit: Konstandin Kristoforidhi, themelues i albanistikës vendase është vetëm në drejtimin e saj filologjik tradicional, kurse në drejtimin e saj të kundërt d.m.th. linguist modern, themelues i albanistikës vendase, është Sami Frashëri. Si përfundim, Gramatika e Sami Frashërit përbën bazamentin e qëndrueshëm ku u mbështet gramatologjia shqiptare. Ajo do të vlerësohet gjithmonë jo vetëm për përkufizimet e sakta, kriteret shkencore, por edhe si një tekst shkollor i cili me gjuhën e thjeshtë, fjalitë e shkurta, shembujt ilustrues është dhe sot një model që koha nuk e ka rrëzuar. 

Deri në atë periudhë gramatikat për gjuhën shqipe janë hartuar në dialektin Geg apo në dialektin Tosk. Sami Frashëri gramatikën e tij e shkroi shqip dhe në dialektin toskë, por siç vëren me të drejtë F. Agani, gramatika e Sami Frashërit është shkruar mbi bazën e dialektit jugor, por duke u pasuruar mbi veçoritë dialektore të dialektit verior. Nga ana tjetër, Samiu ashtu si rilindësit e tjerë, u përpoq që edhe me këtë gramatikë të thjeshtë, por të rëndësishme për kohën, të zbatojë disa norma gjuhësore që pasqyronin tipare afrimi të dy dialekteve në atë periudhë, ç’ka i hapi udhë edhe në këtë çështje përpjekjeve të mëvonshme për njësimin e gjuhës sonë letrare.

Përfundim

Sami Frashëri mban qëndrim të drejtë shkencor përvendosjen e gjuhës shqipe në familjen e gjuhëve të quajtura sipas tij gjuhë ariane  (=indoevropiane). Njohuritë e thella  teorike gjuhësore  Samiu  i  zbaton  edhe  në  praktikë.  Po ashtu, edhe në sintezën  teorike-praktike  Samiu është shumë i sukseshëm, sidomos në leksikologji, në përpilimin e fjalorëve të ndryshëm njëgjuhësh e dygjuhësh, si dhe në përgatitjen e teksteve shkollore nga fusha e gjuhësisë.

Samiu ka shkruar mbi 65 vepra, disa me më shumë vëllime, ose shprehur ndryshe, mbi 20 mijë faqe, pa llogaritur veprat e tij në dorëshkrim dhe artikujt e shumtë nëpër gazeta e revista të kohës, me tema shkencore nga më të ndryshmet dhe në shumë gjuhë: shqip, turqisht, arabisht, frëngjisht, greqisht, persisht etj. për një periudhë 32-33vjeçare. Është kjo, pa diskutim, punë e madhe, punë që kërkon energji, punë që vetëm mendja e ndritur e S. Frashërit ka mund ta bëjë.  

Veprat e botuara në gjuhën shqipe, të rëndësishme në fushën e gjuhësisë janë  “Alfabetare e gluhësë shqip”, “Dheshkronjë”, “Shkronjëtore e gjuhësë shqip” etj. Në veprën “Alfabetare e gluhësë shqip”, e vogël për nga vëllimi, por me peshë të rëndë kulturore e shoqërore u shfaqën edhe një herë dhuntitë e jashtëzakonshme të Samiut si pedagog, si psikolog, si gjuhëtar dhe si shkrimtar. Tekstet e përfshira në të, Samiu i kishte zgjedhur në mënyrë që së bashku me mësimin e gjuhës amtare t’u ngjallë fëmijëve ndjenja fisnike si dashurinë për punë e dituri, respektin për njerëzit dhe mbi të gjitha dashurinë për gjuhën shqipe. Sa për vlerën e veprës “Shkronjëtore e gjuhësë shqip”, që njihet si Gramatika e gjuhës shqipe e Sami Frashërit, fjalën e vet e kanë thënë specialistët e kësaj fushe: prof. Idriz Ajeti, prof. Rexhep Ismajli,  prof. Anastas Dodi etj.

Bibliografi

DEMIRAJ, Shaban, Ndihmesa e Sami Frashërit në lëvrimin e gjuhës shqipe, Studime filologjike, nr. 3, (Përmbledhje frëngjisht), Tiranë, 1979.

DRAÇINI Rrezearta, Sami Frashëri pionier i studimeve shqipe në fushën e Psikolonguistikës, İki Toplumun Aydını: Şemsettin Sami Uluslararası Sempozyumu, Tiranë, 19-20 Maj, 2016.

FRASHËRI Sami, Gjuha shqip, në: Alfabetare, Konstandinopojë, 1879.

FRASHËRI, Sami, Shkronjëtore e gjuhësë shqip, SHP, Vepra 5, Rilindja, Prishtinë, 1979.

JUBANI Aljula & Mimioza Kore, Shkronjëtore e gjuhës shqipe e Sami Frashërit dhe fillesat e gramatologjisë shqipe, Ululsalarası İki Toplumun Aydını Şemsettin Sami, Tiranë, 19-20 Maj, 2016.

LEVEND Agâh Sırri, Şemsettin Sami, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1969.

POLISI, Mehdi, Ataturk Kultur Merkezi Baskanligi & Universiteti i Prishtinës, Simpoziumi Shkencor Ndërkombëtar: “ 110 vjetori i vdekjes së Sami Frashërit”, Prishtinë, 23-24 tetor 2014.

RROKAJ, Shezai & Mimoza Gjokutaj, Roli i Sami Frashërit për alfabetin e gjuhës shqipe, Ululsalarası İki Toplumun Aydını Şemsettin Sami, 19-20 Maj, 2016, Tiranë.

Bujar Leskaj/

Këtë vit, më 3 shtator 2024, përkujtojmë 104 vjetorin e Luftës së Vlorës, e cila është skalitur si një ngjarje historike me rëndësi të jashtëzakonshme kombëtare dhe vendimtare për ekzistencën e shtetit shqiptar dhe mbrojtjen e identitetit tonë.

Katër janë kulmet e historisë së shtetit shqiptar, të cilat ngjyrosin krenarinë dhe identitetin tonë kombëtar: Pavarësia (28 Nëntor 1912), shpallur nga Babai i Kombit Ismail Qemal Vlora, Epopeja e Skënderbeut (1443-1468), Lidhja e Prizrenit (1878) dhe Lufta e Vlorës (1920).

Lufta e Vlorës zgjati tre muaj dhe ishte një lëvizje e madhe për të mbrojtur qytetin e Vlorës, por edhe Shqipërinë nga copëtimi total që do i bënin pushtuesit italianë.

Lufta e Vlorës ishte një ngjarje ku shqiptarët u ngritën në këmbë kundër pushtuesit të huaj, të bazuar vetëm në forcat e tyre, pa u ndihmuar ushtarakisht nga askush.

Beteja për Vlorën (29 maj-3 shtator 1920) ishte një përballje krejt e pabarabartë e 4 mijë luftëtarëve shqiptarë të keqarmatosur, të ardhur nga të gjitha trevat shqiptare, por shumica lebër, të vetëorganizuar, pa mbështetje financiare dhe logjistike, me përjashtim të dashurisë dhe sakrificave të popullit të Vlorës, dhe mbi 22 mijë ushtarëve të rregullt, të armatosur deri në dhëmbë, të inkuadruar në dy divizione të një ushtrie ndër më modernet dhe të pajisurat e kohës, ushtrisë italiane.

Lufta e Vlorës ngërthen një ngjarje historike të rëndësisë madhore kombëtare, e cila u tregua vendimtare për ekzistencën e metejshme dhe pavarësinë e plotë të shtetit të ri shqiptar, të formuar tetë vite më parë, por të gjymtuar nga pasojat e Traktatit të fshehtë të Londrës të 26 prillit 1915 dhe vënë në pikëpyetje nga ushtritë që përshkuan territorin shqiptar gjatë Luftës së Parë Botërore 1914-1918, një pjesë e të cilave vijuan të qëndronin edhe pas përfundimit të kësaj Lufte.

Fitorja e Luftës së Vlorës festohet nga vlonjatët gjithmonë me po atë rëndësi që i jepet edhe 28 nëntorit 1912, pasi 3 shtatori 1920 është rishpallja e Pavarësisë Kombëtare të përmbysur nga Lufta e Parë Botërore.

Në 2 shtator 1920 u liruan nga ishulli i Sazanit 1760 vlonjatë të internuar. Në këmbim të tyre u liruan edhe robërit italianë (rreth 1400 ushtarë dhe oficerë që mbaheshin në fshatin Vajzë e Tepelenë.)

Në 3 shtator 1920 u festua me madhështi fitorja e Luftës së Vlorës. Çeta e parë që hyri në Vlorë ishte Çeta e Velçës, çeta që kishte më shumë dëshmorë në këtë luftë.

Flamuri i fitores u ngrit po atë ditë, në 3 gusht mbi varrin e Ismail Qemalit, në Kaninë, nga një mysliman nga Jugu, major Ahmet Lepenica dhe një katolik nga Veriu At Shtjefën Gjeçovi.

Sot, në 104 vjetorin e Luftës së Vlorës, do të doja të kujtoja të gjithë ata trima të Labërisë, Vlorës e Shqipërisë, të cilët derdhën gjakun e nuk i rreshtën kurrë përpjekjet për lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë.

Do të doja të kujtoja të gjithë anëtarët e Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare, Sali Bedini, Hamit Selmani, Duro Shaska, Hazbi Cano, Beqir Sulo, Ali Beqiri, Alem Mehmeti, Hysni Shehu, Qazim Kokoshi, Murat Miftari dhe Myqerem Hamzaraj.

Do dëshiroja të kujtoja me nderim e respekt të veçantë kryetarin e Komitetit të Mbrojtjes Kombëtare: Osmën Haxhiu, busti i të cilit, ndonëse me shumë vonesë u vendos vjet pranë bashkisë.

Sot do të doja të kujtoja me veneracion dhe Mehmet Selim Mallkeqin, i cili i dorëzoi komandës italiane ultimatumin e Luftës së Vlorës 1920. Për aktin e fortë të këtij luftëtari ne ende nuk kemi një përmendore në Vlorë.

Përmendorja e kapedan Sali Vranishtit, punuar mjeshtërisht nga skulptori i shquar Mumtaz Dhrami , financuar nga nipërit e tij,

ende nuk po vendoset në Vlorë!

Drejtuesit politikë dhe kapedanët e Luftës së Vlorës 1920 duhet të vendosen në Panteonin e Lirisë !

Kjo do/ duhet të ndodhë, sepse gjaku i luftëtarëve vlonjatë dhe të gjithë Labërisë ,dhënë për liri e pavarësi nuk harrohet, nuk zhbëhet, e nuk zëvendësohet me pllaka e ngrehina betoni pa kuptim, sepse gjaku dhe mesazhi i patriotëve vlonjatë nuk harrohet, por nderohet e lartësohet.

Data 3 shtator ende nuk është festë kombëtare, megjithëse në ndërgjegjen e popullit është nga datat kulmore të historisë së Shqipërisë, është Lufta e heronjve që ranë për liri e na lanë Shqipëri!

Në 50 vjetorin e Luftës së Vlorës, luftëtarët e saj u vlerësuan nga regjimi i kohës, por me shumë kufizime e mënjanime për arsye politike.

Do të ishte demokracia dhe veçanërisht presidentët e nderuar të Republikës Bamir Topi, Bujar Nishani dhe Ilir Meta në 100 vjetorin e saj, që do të vendosnin në piedestalin më të lartë të vlerësimeve kombëtare heronjtë, drejtuesit, komandantet, dëshmorët dhe figurat politike dhe shoqërore të kohës që mundësuan këte Luftë – Epope.

Lavdi dëshmorëve, heronjve dhe kapedanëve të Luftës së Vlorës 1920!

Gjithmonë jemi dhe mbetemi borxh të Luftës së Vlorës 1920 dhe heronjve të saj!

V.O. Ky postim shoqërohet me tablonë e piktorit të talentuar të ri vlonjat David Meçani, kushtuar 100 vjetori të Luftës së Vlorës.

Nga Rafael Floqi

Historia 

Dita e Punës ka qenë një festë kombëtare që nga 28 qershori viti 1894, kur Presidenti Grover Cleveland nënshkroi ligjin që Kongresi miratoi duke caktuar të hënën e parë të shtatorit një festë për punëtorët. Sindikatat bënë presion dhe aktivistët sakrifikuan për të fituar njohjen si për kontributet ashtu edhe për keqtrajtimin e punëtorëve në atë kohë. 

Megjithatë, ky ligj vetëm e bëri Ditën e Punës një festë për punëtorët federalë. Sindikatat vazhduan të luftojnë për një festë zyrtare për të gjithë punëtorët për shumë dekada në vijim. Sot, Dita e Punës është një festë ligjore në të 50 shtetet e SHBA-së, Uashington D.C. dhe të gjitha territoret e SHBA-së. 

Ndërsa roli i sindikatave ka rënë në Amerikë, po ashtu ka rënë edhe lidhja e tyre me festën e Ditës së Punës. Paradat dhe festat e tjera tradicionale për të nderuar punëtorët janë më pak të spikatura, dhe fundjava e gjatë ka ardhur për të përfaqësuar fundin jozyrtar të verës dhe fillimin e shkollës dhe sporteve të vjeshtës. Megjithatë, është thelbësore të reflektohet mbi historinë e gjatë të punëtorëve amerikanë dhe atyre që luftuan për ditën 8-orëshe të punës, fundjavë dhe masat e sigurisë në vendin e punës. Nëse keni fatin të shijoni një fundjavë të gjatë të Ditës së Punës këtë vit, merrni një moment për të menduar për ata që kanë kontribuar kaq shumë në fuqinë ekonomike të këtij vendi—punëtorin amerikan.

Një reflektim për unionet sot

Këtu është një propozim i thjeshtë që shumica e amerikanëve mund, dhe sondazhet tregojnë se e mbështesin: 

Çdo punëtor duhet të ketë të drejtën për të zgjedhuar e për t’u bashkuar dhe për të paguar detyrimet ndaj një sindikate, dhe gjithashtu duhet të jetë i lirë të mos e bëjë një gjë e tillë nëse dëshiron.

Ky propozim duket si sens i shëndoshë, por fatkeqësisht nuk reflektohet në mënyrën se si funksionon ligji aktualisht në Amerikë. Në vend të kësaj, ligjet tona të punës janë ndërtuar mbi detyrimin dhe forcën kundër vetë punëtorëve që ata pretendojnë të mbrojnë.

Nëse një vend pune bëhet sindikalistë, të gjithë punonjësit, përfshirë dhe ata që votuan kundër, nuk kërkuan ose nuk donin kurrë një sindikatë, do të detyrohen t’i binden kontratës që zyrtarët e sindikatës negociojnë me punëdhënësin e tyre dhe nëse jetojnë në një nga 24 shtetet që i mungon ligji për të Drejtën e Punës, ata mund të detyrohen të paguajnë detyrimet ndaj asaj sindikate ose do të humbasin vendin e punës së tyre.

Për ta rregulluar këtë, ne duhet t’u japim punëtorëve më shumë liri se kush i përfaqëson ata në vendin e punës dhe kush i merr paratë e tyre. Ligjet për të Drejtën e Punës synojnë ta bëjnë këtë duke i bërë vullnetare detyrimet e sindikatave.

Bosët e sindikatave mbështesin demokratët

Megjithatë, shefat e sindikatave kërkojnë politika të punës që ulin autonominë e punëtorëve, në mënyrë që ata të mund të bashkohen më lehtë në radhët e sindikatave.

Kamala Harris, ka miratuar në ofertën e saj për presidente nga drejtuesit kryesorë të pothuajse çdo sindikate të madhe, mbështet një version ekstrem të këtyre bosëve pro-sindikatës, pra një axhendë anti-punëtore.

Së pari, Harris dhe mbështetësit e saj të sindikatave duan të shfuqizojnë mbrojtjen ekzistuese të punëtorëve. Zv presidentja e ka bërë të qartë se “ndalimi i ligjeve për të Drejtën e Punës” është një prioritet kryesor. Por ajo dëshiron të shkojë edhe më tej. Qëllimi i saj është t’ua bëjë më të lehtë zyrtarëve të sindikatave marrjen e pushtetit mbi grupet e reja të punëtorëve, edhe kur shumë apo edhe shumica e kundërshtojnë sindikatat.

Për të përmbushur këtë qëllim, Kamala Harris premton të zgjerojë sindikalizmin e mandatuar në sektorë të tërë përmes një skeme të njohur si “negociata sektoriale”.

“Nuk mund të jetë më që një grup specifik rreth një vendi të caktuar duhet të organizohet,” i tha Harris një turme zyrtarësh të sindikatave në 2019 në një ngjarje të organizuar nga sindikata SEIU. “Ne duhet ta bëjmë atë sektor pas sektori.”

Harris po bën thirrje për një zgjerim eksponencial të detyrimit dhe forcës të ngulitur në monopolet e sindikatës specifike të vendit të punës të autorizuara, sipas ligjit federal të punës që daton qysh nga vitet 1930.

Sipas sistemit aktual, zyrtarët e sindikatave mund t’i lidhin punëtorët me një kontratë sindikale në një objekt të vetëm për një punëdhënës të vetëm. Disa monopole të sindikatave janë më të gjera, por në përgjithësi, nëse një fabrikë në Florida bashkohet me sindikalizmin, punonjësit e së njëjtës kompani në Georgia nuk preken.

Pazaret me monopolet në nivel ndërmarrjesh mund të detyrojnë qindra, madje mijëra punëtorë që kundërshtojnë sindikalizimin në radhët e sindikatave, dhe në shtetet pa të Drejtën për Punë, këta punëtorë duhet të heqin një pjesë të pagës së tyre për një axhendë sindikale që nuk e kanë mbështetur kurrë. Megjithatë, dëmi është i kufizuar në një vend pune apo për një kompani të vetme.

“Hapa të vegjël, për ndërtimin e besimit”

Dita e punës në SHBA mund të jetë mjaft dinamike dhe e larmishme, duke reflektuar natyrën e ndryshme të industrive dhe kulturave të punës në vend. 

Një brez i ri republikanësh po mëson ta dojë punën. Nuk është e qartë nëse punëtorët do t’i duan përsëri. Momenti më befasues i Konventës Kombëtare Republikane të këtij viti mund të ketë ardhur në natën e parë të tij, kur presidenti i Teamsters kritikoi në kohën kryesore kundër elitave të korporatave dhe denoncoi “luftën kundër punës” nga grupet e biznesit. 

Por në shumë mënyra, ai ishte një fjalim pak i vërejtur një javë më parë, nga senatori Josh Hawley nga Misuri, ai që ishte më zbulues për marrëdhëniet në zhvillim të partisë me punën e organizuar. Sido që të jetë, zoti Hawley, një yll republikan në rritje, i cili është një nga anëtarët më konservatorë të Senatit, dukej se e tejkaloi liderin e Teamsters. Fjalimi i tij, i mbajtur në Konferencën Kombëtare të Konservatorizmit, kritikoi republikanët të cilët “udhëheqën për uljen e taksave të korporatave dhe barrierat e ulëta për tregtinë e korporatave, më pas shikuan të njëjtat korporata që dërgonin punë amerikane jashtë shtetit”. Z. Hawley arriti në përfundimin se, “në zgjedhjen midis punës dhe kapitalit”, partia e tij duhet “të fillojë t’i japë përparësi punëtorit”.

Të paktën që nga epoka e Nixon-it, republikanët i kanë tundur kokën në mënyrë retorike klasës punëtore, duke pohuar se partia e tyre qëndron për vlerat kulturore që këta votues i kanë të dashura. Dhe për po aq kohë, demokratët e kanë quajtur këtë fushë të zbrazët, duke këmbëngulur se republikanët kanë kërkuar të mashtrojnë votuesit me jakë blu në mbështetje të politikave që përfitojnë të pasurit. 

Ai nuk është anomali. Senatori JD Vance i Ohajos, i emëruari për zëvendëspresident i partisë, është ankuar për efektet gërryese të fuqisë punëtore të lirë dhe ka propozuar heqjen e pagës minimale. Senatorë të tjerë republikanë, si Roger Marshall nga Kansas dhe Marco Rubio nga Florida, u janë bashkuar atyre në kritikimin e praktikave të punës së korporatave ose duke kërkuar t’u japin punëtorëve më shumë fjalë në punë.

Këta republikanë populistë të Senatit janë vetëm pjesa më e dukshme e një lëvizjeje më të madhe. Ata kanë punuar ngushtë me një brez të ri të instituteve dhe intelektualëve, të cilët zbatojnë propozimet se si mund të duket një populizëm ekonomik konservator. Ai ekosistem madje ka përfshirë disa sindikata të punës dhe grupe të tjera me prirje të majtë që duan të ushqejnë një koalicion politik për frenimin e tregut të lirë.

Dhe mbi të gjitha është Donald J. Trump, i cili ka bërë propozimet e tij për punëtorët bazuar në interesat e tyre ekonomike. Në fund të fundit, ishte zoti Trump ai që e vendosi zotin Vance në biletën e tij dhe i solli Teamsters në kongresin e tij.

Pra, a është e gatshme Partia Republikane të bëhet partia e punëtorëve? 

Duke gjykuar rreptësisht nga drejtuesi i saj, përgjigja është ndoshta jo. Megjithatë, zoti Trump mund të jetë vetëm pak lojtar në këtë dramë. Kur bëhet fjalë për rimendimin e marrëdhënies midis konservatorizmit dhe punës, projekti shkon shumë më thellë dhe më i gjerë se i nominuari. 

Çështjet që e gjallërojnë zotin Trump – imigracioni, tregtia, konkurrenca me Kinën – kanë implikime të dukshme për punëtorët, por në shumë mënyra ai është më shumë nacionalist sesa populist. Interesi i tij për to shpesh buron nga një ndjenjë që Amerika përfitohet nga rivalët e huaj, jo nga një identifikim i drejtpërdrejtë me shqetësimet e punëtorëve. Ai e ka nderuar shpesh sipërmarrësin dhe jo punëtorin si aktorin e domosdoshëm ekonomik.

Veprimet e tij si president prireshin të pasqyronin këto prioritete. Zoti Trump miratoi tarifa për importet e makinerive dhe metaleve. Ai gjithashtu rinegocioi Marrëveshjen e Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut, e parë prej kohësh nga punëtorët e organizuar si një shkak i humbjes së vendeve të punës. Por shumë nga dispozitat kryesore të punës të marrëveshjes së re erdhën me këmbënguljen e demokratëve të Kongresit, të cilët kishin fuqinë për të bllokuar marrëveshjen.

Ndërkohë, Departamenti i Punës dhe Bordi Kombëtar i Marrëdhënieve të Punës nën zotin Trump në përgjithësi morën një qasje derregulluese ndaj çështjeve të punëtorëve dhe mbrojtjeve të sindikatave. Administrata e tij argumentoi se punëdhënësit duhet të jenë në gjendje të parandalojnë punëtorët nga ngritja e padive në grup dhe kërkoi shkurtime të financimit për programet e sigurisë në vendin e punës. 

“Nacionalizmi ekonomik në anën e tregtisë dhe globalizimit krijoi hapësirën aktuale për të bërë politika pro-punëtorëve,” tha znj. Oren Cass, një ish-ndihmëse politike e senatorit Mitt Romney, instituti i të cilit, American Compass Pasi Presidenti Biden mori detyrën, demokratët kryesorë theksuan një kombinim të ngjashëm të nacionalizmit ekonomik dhe politikave të përqendruara te punëtorët. Shumë republikanë dukej se ndjenin një imperativ politik për të ndjekur shembullin. Senatorët republikanë si z. Rubio, z. Hawley, Tom Cotton nga Arkansas dhe më vonë z. Vance, të cilët kishin eksploruar disa nga këto ide, të ndërtuara mbi propozimet e informuara nga American Compass dhe grupe me të njëjtin mendim, madje edhe nga disa sindikata të punëtorëve. 

Z. Vance ka folur në mënyrë të favorshme për negociatat sektoriale – ideja që punëtorët dhe punëdhënësit duhet të negociojnë kolektivisht mbi pagat dhe përfitimet në një bazë mbarë industrie – ndërsa ai dhe z. Hawley nënshkruan letra për Amazon duke ngritur shqetësime në lidhje me trajtimin e drejtuesve të dërgesave.

Në rastin më të gjerë, disa nga këta republikanë artikulojnë një filozofi të tërë të ndërtuar rreth punës që mbështet familjen dhe komuniteteve të gjalla, së bashku me një dyshim për korporatat e mëdha dhe financat e larta. Në fjalimin e tij të fundit, zoti Hawley qortoi republikanët të cilët “kënduan lavdërimet e integrimit global ndërsa Wall Street bast kundër industrisë amerikane dhe bleu shtëpi për një familje – kështu që pasi bankat morën punën e punonjësit, ai nuk mund të përballonte një shtëpi që familja e tij të jetojë.” Nuk është e nevojshme të vështroni sytë për të parë një version konservator të Elizabeth Ëarren në këtë gjuhë – ose, e dini, William Jennings Bryan.

Zyrtarët e sindikatës dhe politikanët liberalë mbeten skeptikë, duke thënë se pavarësisht nga të gjitha mendimet heterodokse, Partia Republikane mbetet pengesa kryesore në Kongres për zbatimin e mbrojtjeve të forta të punëtorëve.

Nga ana tjetër, optimistët vënë në dukje se deri në pesë vjet më parë do të kishte qenë e vështirë të imagjinohej një kandidat republikan për zëvendëspresident i cili kishte mbështetur negociatat kolektive dhe sugjeroi rritjen e taksave të korporatave dhe së fundi kishte ecur në linjën e kuvendit të Punëtorëve të Bashkuar të Automobilave.

Nëse ka një rrugë përpara, argumenton ai, ajo përfshin “hapa të vegjël për ndërtimin e besimit” midis politikanëve republikanë dhe sindikatave.

The Teamaster dhe republikanët

Kjo është në thelb ajo që presidenti i Teamsters, Sean O’Brien, ka ndërmarrë që nga viti 2022, shumë kohë përpara se të ftohej të fliste në konventën republikane. Përveç nënshkrimit të letrave për Amazon në lidhje me trajtimin e shoferëve të dërgesave, zoti Hawley ishte i vetmi republikan i Senatit që mbështeti një rregull që e bënte më të lehtë për ta bashkimin e tyre sindikal, për të cilin Teamsters po kërkojnë. Ai i është bashkuar një linje me Teamsters dhe i ka kërkuar Departamentit të Thesarit të modifikojë një kredi për një kompani kamionësh të falimentuar për të ndihmuar në shpëtimin e vendeve të punës të anëtarëve të Teamsters.

Megjithatë, fraksionet e tjera të lëvizjes punëtore do të urrejnë të hyjnë në bord. Disa nga republikanët miqësorë me punën marrin pozicione – si vënia në pikëpyetje e integritetit të zgjedhjeve të vitit 2020 – që i bëjnë ata aleatë të pakëndshëm edhe për sindikatat e moderuara politikisht. 

Zoti Hawley tha në një intervistë se ai beson se punët e shërbimit duhet të bëhen gjithashtu më të paguara, dhe se ai është agnostik për mënyrën se si familjet ndajnë punën dhe rritjen e fëmijëve, për sa kohë që njëri prind mund të qëndrojë në shtëpi nëse ai ose ajo dëshiron. Por, duke lënë mënjanë politikën gjinore, mund të ketë diçka anakronike në botëkuptimin – një vizion i një ekonomie që ekzistonte përpara korporatave globale dhe mund të mos jetë më i arritshëm.

Ky vizion pothuajse me siguri do të tërheqë disa punëtorë. Është shumë më pak e qartë nëse ajo pushton gamën e plotë të lëvizjes punëtore.

Ja disa aspekte që karakterizojnë kërkesat e punëtorëve sot:

Orari i Punës: Shumica e punonjësve punojnë nga ora 9 e mëngjesit deri në 5 të pasdites, por ka shumë variacione në varësi të industrisë. Për shembull, në teknologji dhe financë, orët mund të jenë më të gjata, ndërsa në sektorin e shërbimeve, orët mund të jenë më fleksibile.

Kultura e Punës: Shumë kompani në SHBA inkurajojnë një kulturë pune të bazuar në performancë dhe produktivitet. Ka një fokus të madh në arritjen e objektivave dhe shpeshherë, punonjësit janë të inkurajuar të marrin iniciativë dhe të jenë inovativë.

Balanca Punë-Jetë: Ndërsa disa industri mund të kenë kërkesa të larta për orë të gjata pune, ka një rritje të ndërgjegjësimit për rëndësinë e balancës punë-jetë. Shumë kompani ofrojnë përfitime si punë nga shtëpia, orë fleksibile dhe pushime të paguara për të ndihmuar punonjësit të menaxhojnë më mirë kohën e tyre.

Mjedisi i Punës: Mjediset e punës në SHBA mund të jenë shumë të ndryshme. Disa kompani kanë zyra të hapura dhe moderne me shumë hapësira për bashkëpunim, ndërsa të tjera mund të kenë struktura më tradicionale. Teknologjia luan një rol të madh në mjedisin e punës, me shumë punonjës që përdorin mjete digjitale për të komunikuar dhe bashkëpunuar.

Diversiteti dhe Përfshirja: Ka një përpjekje të vazhdueshme për të promovuar diversitetin dhe përfshirjen në vendin e punës. Shumë kompani kanë politika dhe programe për të mbështetur një mjedis pune të barabartë dhe të drejtë për të gjithë punonjësit.

Me gjithatë “punëtorëve amerikanë u mungon një zë kuptimplotë në vendin e sotëm të punës” dhe propozon që rregullatorët e punës të bëjnë më shumë për të ndihmuar në rivendosjen e punëtorëve që pushohen nga puna për përpjekje për t’u bashkuar me sindikatat.

Punëtorët e Amerikës kanë qenë shtylla kurrizore për ta bërë vendin tonë kombin më të madh në botë. Njerëz nga e gjithë bota dhe ne shqiptaro amerikanët që kemi ardhur këtu në kërkim të një jete më të mirë duke pasur mundësinë dhe lirinë për të punuar shumë për të realizuar ëndrrat tona. Vullneti dhe gëzimi i punës e ka bërë jetën më të mirë për miliona që kanë realizuar ëndrrat e tyre në Amerikë. Një i njohur i imi që ka bërë shumë mirë gjatë gjithë jetës së tij, ka qenë gjithmonë një punëtor. 

Ai ka thënë: “Sa më shumë të punoj, aq më shumë fat kam”.