Të dashur bashkombas të besimit Islam

Më lejoni që në emër të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, të gazetës Dielli, të familjes sime dhe në emrin tim personal t’ju uroj përzemërsisht: Gëzuar Fitër Bajramin.

Në këtë festë të shenjtë e ditë falenderimi ndaj Zotit të gjithësisë le të lutemi për paqe në botë, bekim e prosperitet për kombit tonë e familjet tona. Kjo festë e begatë çmon veprat e mira dhe sakrificën që çdo besimtar i dedikon Zotit të madhërishëm në shenjë mirënjohje e falenderimi për kalimin me lutje e sakrificë të një muaji të shenjtë e përshpirtshmërie ndaj Zotit tonë.

Uroj nga zemra që ta kaloni gëzuar dhe me lumturi e harmoni me familjen dhe njerëzit tuaj të zemrës.

Mësimet dhe bekimet e Zotit ju shoqërofshin përgjatë gjithë jetës suaj të dashur miq e bashkëpunëtorë prej dekadash.

Kjo festë e shenjtë na fton për vepra të mira, reflektim, bamirësi, përkujdesje ndaj të varfërve, jetimëve e çdo njeriu në nevojë.

Kjo festë e madhe le të na zgjojë dëshirën për të falur, për të dashur dhe për të dhënë më të mirën nga vetja jonë si besimtarë e shqiptarë të mirë.

Gëzuar nga zemra.

Me respekt e gëzim

Kryetari i VATRËS

Elmi BERISHA

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/

PRISHTINË, 9 Prill 2024/ Kosova në çerek shekulli – 25 vjet Liri e 16 vjet Pavarësi feston sot Ditën e Kushtetutës, 9 Prillin.

“Republika e Kosovës është shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm”, thuhet në nenin 1 të Kushtetutës së miratur para 16 viteve, e cila, sipas nenit të fundit – 162 – “hyn në fuqi në 15 Qershor 2008”.

Ishte viti 2008 kur u miratua nga Kuvendi i Kosovës akti më i lartë juridik i shtetit në ditën e 9 Prillit, më pak se dy muaj pas shpalljes së pavarësisë në 17 Shkurtin historik.

“Duke u bazuar në votimin njëzëri të të gjithë deputetëve në sallë, sot në orën 10:45 u shpall solemnisht Kushtetutën e Republikës së Kosovës, e miratuar nga 107 deputetët e Kuvendit të Kosovës”, tha atëherë Kryeparlamentari Jakup Krasniqi pas votimit, cituar në raportimin që kam bërë për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë – Agjencinë Telegrafike Shqiptare /ATSH/ në 9 Prill 2008.

Raportimi theksonte se kryetari i Komisionit Kushtetues, Hajredin Kuçi, prezantoi përmbajtjen e Kushtetutës, e cila, siç bëri të ditur, ka 14 kapituj dhe 162 nene.

“Kemi synuar të kemi një Kushtetutë moderne, të shkurtër, të qartë dhe të kuptueshme, që garanton vullnetin e qytetarëve të Kosovës dhe zotimet ndërkombëtare dhe që është funksionale”, tha ai.

Për Projektkushtetutën e hartuar nga Komisioni Kushtetues, i cili ishte ngritur nga Ekipi i Unitetit, është zhvilluar debat publik që nga 28 Janari 2008, në fazën e parë, dhe që nga 19 Shkurti – dy ditë pas shpalljes së pavarësië, në fazën e dytë.

Gjatë debatit publik u është bërë e ditur qyetarëve se “Kushtetuta është hartuar mbështetur në dy vullnete, i pari që Kosova të jetë shtet sovran dhe i pavarur dhe i dyti që me Deklaratën e Pavarësisë të 17 Shkurtit Kosova si shtet ka marrë obligime ndërkombëtare për zbatimin e Paketës së Ahtisaarit”.

Dita e Kushtetutës, 9 Prilli, është festë shtetërore, sipas Ligjit për festat zyrtare në Republikën e Kosovës, të miratuar në Kuvend në 21 Maj 2008.

Dekretimi i këtij ligji dhe 40 ligjeve të tjera, të dala nga Paketa e Propozimit Gjithpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës të Kryenegociatorit Martti Ahtisaari – Emisarit Special të OKB-së, ishte një nga zhvillimet më të rëndësishme të ditës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës, 15 Qershorit 2008. Dekretimin e bëri Presidenti i atëhershëm i Republikës së Kosovës, Fatmir Sejdiu.

Deri në hyrjen në fuqi të Kushtetutës ligjet e miratuara në Kuvendin e Kosovës i ka nënshkruar Shefi i UNMIK-ut, Misionit të Organizatës së Kombëve të Bashkuara.

Sipas Kushtetutës së Republikës së Kosovës, presidenti “shpall ligjet e miratuara nga Kuvendi i Republikës së Kosovës”. Poashtu, “ka të drejtën e kthimit për rishqyrtim të ligjeve të miratuara, nëse konsideron se janë të dëmshme për interesat legjitime të Republikës së Kosovës ose të një a më shumë komuniteteve të saj”.

Zhvillimet më të rëndësishme brenda 16 viteve ishin në 2012-tën, kur Kuvendi, në 7 Shtator, ka miratuar amendamentimin e Kushtetutës së Republikës lidhur me përfundimin e mbikëqyrjes ndërkombëtare të pavarësisë së Kosovës, ndërsa në 10 Shtator pasoi vendimi i Grupit Drejtues Ndërkombëtar, i mbledhur në Prishtinë, për përfundimin e mbikëqyrjes ndërkombëtare.

“Përmbyllja e mbikëqyrjes është vlerësimi më i lartë ndërkombëtar, që i është bërë shtetit të Kosovës pas shpalljes së Pavarësisë”, u vlerësua atëherë.

Grupi Drejtues Ndërkombëtar (ISG) për Kosovën, i cili përbëhej nga vendet që e kanë njohur pavarësinë, ishte formuar në 28 Shkurt të vitit 2008 dhe synonte të orientojë dhe mbikëqyrë zhvillimin demokratik të shtetit të ri, të nxisë qeverisjen e mirë dhe shumetnicitetin.

Deri në 16 vjetorin e Ditës së Kushtetutës pavarësia e Kosovës është e njohur nga 117 shtete të botës anëtare të OKB-së.

Në rrugën drejt pavarësisë Kosova ka një histori kushtetuese edhe para kushtetutës së saj të parë si shtet i pavarur me njohje ndërkombëtare.

Kosova prej vitit 1974 ka pasur Kushtetutën e vet, e cila i ka siguruar mëvetësi organizative si njësi konstituive me të drejtë vetoje në federatën e atëhershme, nga shpërbërja e së cilës dolën shtatë shtete të reja të rajonit – Kosova, Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, Serbia, Mali i Zi dhe Maqedona.

Para 35 viteve, në 28 Mars të vitit 1989, Serbia në Kuvendin e saj miratoi “Kushtetutën e tankeve”, që përgjakshëm, në rrethana tragjike terrori, me forcë e në mënyrë kundërkushtetuese rrënoi autonominë që kishte Kosova.

Kundërshtimi i fuqishëm rrënimit të autonomisë në Kosovë ishin demonstratat gjithëpopullore, në të cilat vetëm brenda dy ditëve, në 27 e 28 Mars 1989, në shtetrrethimin e hekurt ushtarako-policor të vendosur nga Beogradi u vranë 22 shqiptarë e plagosën qindra të tjerë në Prishtinë, Mitrovicë, Zhur e Dushanovë afër Prizrenit, Podujevë, Deçan, Gjilan e në anë të tjera të Kosovës.

Demonstratat pasonin grevën e urisë të 1.300 minatorëve të Trepçës, nga 20 deri 28 Shkurt 1989, e cila ishte në mbrojtje nga sulmet e Serbisë kundër Kosovës e mëvetësisë së saj, rezistencë e fuqishme e përkrahur nga populli dhe në kërkim të lirisë, demokracisë e të drejtave të plota për shqiptarët.

Në vijimësi të kundërshtimeve të fuqishme gjithëpopullore dhe institucionale të “Kushtetutës së tankeve” serbe, në rrethana të okupimit, Kosova në vitin 1990 shpalli Deklaratën Kushtetuese për pavarësi në 2 Korrik e më pastaj Kuvendi miratoi në 7 Shtator Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Në vitin 1991, nga 26 deri në 30 Shtator u organizua edhe Referendumi ku kosovarët votuan 99,87 për qind për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur, i cili pasohej me zgjedhjet e para pluraliste, parlamentare e presidenciale të 24 Majit 1992, kur President i parë u zgjodh Dr. Ibrahim Rugova.

Republika e Kosovës me Kushtetutën e vet e institucionet demokratike të zgjedhura atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, por megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit të popullit mbi 90 përqind shumicë shqiptare, si edhe pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.

Kosova e lirë, pas përfundimit të luftës në Qershor 1999, prej vitit 2001 deri në shpalljen e pavarësisë në 17 Shkurt 2008 ka pasur një Kornizë Kushtetuese, të miratuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, e cila ishte dokument më shumë inicial kushtetues, por ka mundësuar zhvillimin e vendit nga një krijesë defakto e pavarur, ndonëse nën protektorat, në një entitet shtetëror të pavarur, edhe pse nën mbikëqyrje ndërkombëtare për një kohë.

Para gjashtë viteve, me rastin e 10 vjetorit të Ditës së Kushtetutës, 9 Prillit, hartuesit e Kushtetutës së Republikës së Kosovës janë dekoruar me Medaljen Presidenciale Jubilare të dhjetëvjetorit të pavarësisë nga atëherë Presidenti Hashim Thaçi.

Gjashtë mbëdhjetëvjetori i hyrjes në fuqi të Kushtetutës së shtetit të pavarur të Kosovës do shënohet në kohën kur nëpër qytetet e fshatrat kosovare do festohet 25 vjetori i lirisë, e cila nisi me Ditën e Paqes e Lirisë – 12 Qershorin e vitit 1999, kur forcat paqeruajtëse shpëtimtare të NATO-s prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës filluan të hynin në Kosovë, nga Maqedonia, e të nesërmen edhe nga Shqipëria, pas ndërhyrjes me aviacion në fushatën ajrore 78 ditëshe të goditjes së caqeve të forcave serbe që bënin masakra e spastrim etnik duke vrarë më shumë se 12 mijë shqiptarë, zhdukur mëse 6 mijë e dëbuar rreth një milion, shumicën drejt Shqipërisë.

***

Raportim që bëja për Agjencinë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë para 16 viteve-9 Prill 2008:

PËRMBLEDHJE – KUSHTETUTA FUQIZON SHTETIN E PAVARUR, SOVRAN, DEMOKRATIK, UNIK DHE TË PANDASHËM TË KOSOVËS

PRISHTINË, 9 prill /ATSH-B.Jashari/ – Kuvendi i Kosovës i mbledhur sot në një seancë solemne të jashtëzakonshme, ashtu si kur shpalli pavarësinë para më pak se dy muajsh, miratoi njëzëri Kushtetutën e Republikës së Kosovës, që, siç u tha, fuqizon shtetin më të ri në botë si të pavarur, sovran, demokratik, unik dhe të pandashëm.

“Duke u bazuar në votimin njëzëri të të gjithë deputetëve në sallë, sot në orën 10:45 u shpall solemnisht Kushtetutën e Republikës së Kosovës, e miratuar nga 107 deputetët e Kuvendit të Kosovës”, tha kryeparlamentari Jakup Krasniqi pas votimit.

Gjithçka ishte unanime në këtë seancë, që nga fillimi i saj, kur ishin të pranishëm në sallë 103 deputetë, të cilët aprovuan të vetmen pikë të rendit të ditës: Miratimin e Kushtetutës së Republikës së Kosovës.

Seanca e Kuvendit të Kosovës, ku merrnin pjesë udhëheqësit më të lartë të vendit, Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar, Pieter Feith, trupi diplomatik në Kosovë, si dhe përfaqësues të arsimit, shkencës, artit e të fesë, hapi punimet pak pas orës 10:00, nën drejtimin e kryeparlamentarit Jakup Krasniqi.

“Kam nderin dhe kënaqësinë e veçantë të hap punimet e kësaj seance të jashtëzakonshme dhe solemne të Kuvendit për miratimin e Kushtetutës së Republikës së Kosovës”, tha ai.

“Kushtetuta jonë sanksionon shkallë të lartë të idealizmit të një shoqërie të lirë, të hapur, demokratike dhe sovrane. Ajo promovon dhe u garanton të drejta të standardeve të larta komuniteteve pakicë në Kosovë. Që nga sot, të drejtat e komuniteteve nuk janë më thjesht vetëm vullnet i mirë dhe i deklaruar i shumicës, por kategori e përcaktuar kushtetuese dhe partneritet solemn e publik. Ato janë të mbrojtura dhe të pacenueshme”, theksoi kryeparlamentari Krasniqi.

Më pas, Kuvendit iu drejtuan presidenti Fatmir Sejdiu, kryeministri Hashim Thaçi, e kryetari i Komisionit Kushtetues, Hajredin Kuçi, të cilët nxjerrjen e Kushtetutës së Republikës së Kosovës e vlerësuan një moment tjetër historik pas shpalljes së pavarësisë më 17 shkurt 2008.

“Në vazhdën e zhvillimeve jashtëzakonisht të rëndësishme dhe historike për Kosovën, pas shpalljes së pavarësisë dhe njohjes ndërkombëtare nga një numër i madh vendesh të botës demokratike, dita e sotme po kështu shënon një moment të veçantë në përmbylljen e ciklit të shtetndërtimit të Kosovës”, tha presidenti Sejdiu.

”Kushtetuta, me peshën e saj të veçantë, sa mund të quhet me të drejtë përmbyllje e procesit shtetndërtues të Kosovës, po kaq, në të njëjtën kohë, në bazament të qëndrueshëm formal dhe juridik dhe esencial e fut Kosovën në rrafsh të ri të zhvillimeve shtetërore, politike dhe juridike”, shtoi ai.

“Kushtetuta e Republikës së Kosovës në të njëjtën kohë hap horizontin dhe mundësinë tonë për përballje me sfidat e shumta që do të kapërcehen duke e dëshmuar fuqishëm qëndrueshmërinë e institucioneve shtetërore të Republikës së Kosovë, të cilat edhe në rrugën e deritanishme kanë dëshmuar seriozitetin dhe këmbëngulësinë për veprim të sukseshëm në realizimin e interesave të qytetarëve të Republikës së Kosovës ”, theksoi presidenti Sejdiu.

Ai u shpreh optimist se mbi bazën e parimeve të Kushtetutës dhe duke pasur parasysh ndërtimin e gjithë strukturës institucionale përgjegjëse për zbatimin e tyre, “Republika e Kosovës do të kapërcejë më shpejt edhe rrugën drejt integrimit të saj në Bashkimin Evropian dhe në NATO”.

Kryeministri Hashim Thaçi tha se Kushtetuta e Republikës së Kosovës është evoluim i historisë së përbashkët të kosovarëve dhe garanton liriëtë dhe të drejtat e të gjithëve.

“Republika e Kosovës është shoqëri shumetnike, e përbërë nga shqiptarët dhe komunitetet e tjera. Vlerat fondamentale dhe liritë e të gjitha kombeve demokratike janë të mbrojtura me anë të kushtetutës. Prandaj, edhe ne sot kemi vendosur që ta ndjekim rrugën e shteteve të lira dhe demokratike”, u shpreh ai.

“Kushtetuta e Republikës së Kosovës, është vullneti ynë, është legjitimiteti dhe vula e shtetit të Kosovës”, theksoi kryeministri Thaçi.

Kryetari i Komisionit Kushtetues, Hajredin Kuqi, prezantoi përmbajtjen e Kushtetutës, e cila, siç bëri të ditur, ka 14 kapituj dhe 162 nene.

“Kemi synuar të kemi një Kushtetutë moderne, te shkurtër, të qartë dhe të kuptueshme, që garanton vullnetin e qytetarëve të Kosovës dhe zotimet ndërkombëtare dhe që është funksionale”, tha ai.

”Sot, në duart tuaja është drafti i Kushtetutës së Republikës se Kosovës si bazë e ndërtimit te sistemit politik, ekonomik dhe shoqëror në shtetin tonë në të cilën kemi shprehur synimet tona, në emër të popullit të Kosovës, për të ardhmen e vendit tonë të lirë, demokratik dhe paqedashës si shtet i të barabartëve”, është shprehur Kuqi.

“Sovranitetin e Republikës sonë Kushtetuta e përcakton se buron nga populli dhe i takon atij. Ajo garanton integritetin territorial të Kosovës si të pacenueshëm,të patjetërsueshëm dhe të pandashëm dhe mbrohet me të gjitha mjetet e lejuara”, siguroi ai.

”Republika e Kosovës është e ndërtuar mbi bazën e konceptit të barazisë qytetare dhe e përcaktuar si shoqëri shumetnike, e përbëre nga shqiptarët dhe nga komunitetet e tjera ku qeveriset në mënyre demokratike dhe respektohet plotësisht sundimi i ligjit dhe barazia e qytetarëve para tij”, theksoi Kuqi.

Kushtetuta e Republikës së Kosovës është nënshkruar të hënen pasdite nga Komisioni Kushtetues në një ceremoni zyrtare në ambientet e Bibliotekës Kombëtare në Prishtinë, e ku morën pjesë udhëheqësit më të lartë të vendit e të komunave dhe përfaqësues të misioneve ndërkombëtare.

Në dy ditët e para të prillit Komisioni Kushtetues i Kosovës e miratoi me konsenmsus të plotë tekstin final të Projektkushtetuës, ndërsa Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar, Piter Feith, e certifikoi atë duke vlerësauar se është në përputhje me Paketën Ahtisaari.

Për Projektkushtetutën e hartuar nga Komisioni Kushtetues, i cili është ngritur nga Ekipi i Unitetit, është zhvilluar debat publik që nga 28 janari 2008, në fazën e parë, dhe që nga 19 shkurti, dy ditë pas shpalljes së pavarësië, në fazën e dytë.

Gjatë debatit publik u është bërë e ditur qyetarëve se “Kushtetuta është hartuar mbështetur në dy vullnete, i pari që Kosova të jetë shtet sovran dhe i pavarur dhe i dyti që me Deklaratën e Pavarësisë të 17 shkurtit Kosova si shtet ka marrë obligime ndërkombëtare për zbatimin e Paketës së Ahtisaarit”.

“Republika e Kosovës është shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm”, thuhet në nenin 1 të Kushtetutës, e cila, sipas nenit të fundit – 162 – “hyn në fuqi më 15 qershor 2008”./

a.jor.

Dr. Pashko R. Camaj/

Javën e fundit te muajit te kaluar, më 25 dhe 26 mars mora pjesë në një konferencë të dytë vjetore të shëndetit publik dhe epidemiologjisë dhe konferencës së shëndetit publik të organizuar nga Coalesce Research Group dhe Universiteti i Leeds në Mbretërinë e Bashkuar. Unë isha një nga 40 hulumtuesit që morën pjesë në këtë forum nga të përfaqësuar nga të gjashtë kontinentet, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara në ditën e parë kur isha një nga dy folësit kryesorë gjatë të cilit prezantova punën time kërkimore në Kosovë me Universitetin e Columbias. Shkëmbimi i informacionit dhe ngritja e vetëdijes për çështjet që janë të rëndësishme për shëndetin e njerëzve në Kosovë. Përveç kësaj, ndarja, idetë, përvojat dhe njohuritë me kërkimin janë në mbarë globin, duke përfshirë vendet që janë në një fazë zhvillimi, si Kosova dhe rajonet tona, janë të rëndësishme sepse na japin aftësinë për të mësuar rreth trendeve dhe zhvillimeve të reja në një fushë të shëndetit publik. Kjo mund të jetë e dobishme për shëndetin publik, ekspertë, jo vetëm në mbarë botën, por në rajonet nga vijmë, kam pasur nderin të përfaqësoj komunitetin tonë në përgjithësi dhe Universitetin tim William Patterson, ku jam një profesor i Epidemiologjisë dhe shëndetit publik. Pas konferencës u vlerësuam me certifikatë, si për prezantimin tim, ashtu edhe për punën për komitetin organizativ të konferencës.

Përveç pjesëmarrjes në disa diskutime në lidhje me çështjet e vazhdueshme të shëndetit publik, isha i lumtur të prezantoj Studimin e Kosovës, i cili tregoi lidhje statistikisht domethënëse ndërmjet niveleve të ngritura të plumbit në gjak të matur njëkohësisht dhe presionit sistolik të gjakut dhe një lidhje margjinale të rëndësishme ndërmjet niveleve të ngritura të plumbit në gjak dhe presioni diastolik të gjakut. Të dyja, në përputhje me shumë studime të mëparshme në këtë temë. Këto gjetje mbështesin hipotezën se ekspozimi ndaj plumbit mjedisor përbën një rrezik për presionin e lartë të gjakut. Për më tepër, hulumtimi ynë tregoi se të rinjtë që ishin të ekspozuar kronikisht ndaj plumbit në fëmijërinë e hershme, kishin një shqetësim të këtij ekuilibri renal/hematopoietik i cili është ende i dukshëm shumë vite pas ndërprerjes së ekspozimit ekzogjen të plumbit.

Fatbardha Demi/

Problemi i origjinës së Shqipetaro-Arbëreve si tezë shkencore, u shtrua që në shekullin e 18 nga priftërinjtë eruditë Arbëresh të kishës bizantine emigrant në Itali, dmth një shekull para shkencës së porsalindur gjuhësore dhe historike e studiuesve europian. Vlen të përmenden përfundimet e Zef Krispit (1781-1859), Dhimitër Kamardës (1821-1882), Vinçenco Dorsës (1823-1885), Zef Skiroit (1865 – 1927) dhe intelektualit Jeronim De Rada (1814 – 1903) etj. 

At Z.Krispin ka shkruar se :” tingujt, në gjuhën shqipe, duke qënë të shumtë dhe të papërcaktuar, na qartësojnë natyrën origjinale të saj, siç është pa dyshim, vetë gjuha që Zoti i dha njëriut të parë”,(20) ”, duke aritur në përfundimin se “gjuha maqedone e lashtë dhe ajo shqipe, i përkisnin trungut gjuhësor “feniko–pellazg”. (Matteo Mandala f.72) http://www.unibesa.it/images/MatteoMandalNicolChettaNelbicentenario18032003.pdf  

Të njejtin mendim patën edhe studiuesit e huaj si gjermani Theodor Stier (Stier, H. C. ,1854) në shk.19-të (Ist die albanesische Sprache eine indogermanische? (A është gjuha shqipe një gjuhë indoevropiane?), i cili pohon se kohën e origjinës së gjuhës shqipe, duhët ta vendosim, në periudhën kur nuk flitej as greqishtja, qoftë moderne apo antike, as latinishtja, as ndonjë nga të folurat që njohim sot apo që janë zhdukur.  

Figura më e rëndësishme e Rilindjes italiane, Vincenzo Gioberti (1801 –1852) në librin e tij  « Primato » (Bruselles1844, T.II p.133), këmbëngul se gjuha shqipe, përmban gjurmë të gjuhëve që kanë qarkulluar në Greqi para pushtimeve deukaliane dmth para se të formohej popullsia e emërtuar Ellenike. (Dh. Kamarda « Saggio… » f4,5)

Kjo teze u pasurua dhe u përhap në popull me studimet e Rilindasve tanë si Sami e Naim Frashëri, Pashko Vasa, por edhe shume intelektual si Ad.Frashëri në Kongresin ndërkombëtar, Egjipt (1902), Nermin Vlora Falaski, Spiro Konda dhe një listë e gjatë e studiuesve të tjerë, shqipetar dhe të huaj. 

Me studimin e Petro Zhejit (Shqipja dhe Sanskritishtja), u dëshmua për herë të parë, nën një këndvështrim të ri nga ana metodike, teza e origjinës zanafillore dhe vijushmërisë së Shqipetaro-Arbërve.

Pra sot, vetëm një i paditur mund të vëj në dyshim trashëgiminë pellazgjike, sepse është një tezë e paisur me themele shekullore, por gjithëmonë është e hapur për prurje të reja. 

Studimet albanologjike të shekullit 21 sjellin fakte, se origjina e shqip-folësve shkon shumë më thellë se sa periudha pellazgjike. Ajo duhet të trajtohet në kohën kur lindi Gjuha, Mendimi dhe Zoti nga frymori më i përsosur i natyrës – UOMO SAPIENTI. Për këtë qellim, kam zgjedhur fakte që kanë mbijetuar gjatë mijëravjeçarëve dhe përdoren dhe sot, siç janë emrat: Shqipetar, Komb dhe Besa. Për këtë tezë do të ndiqet rradha e vjetrsisë së emërtimit.

1. Emri SHQIPETAR – SHQIPERI

Siç, do të shihet më poshtë, nuk është e rastësishme vendosja në fillim e këtij emërtimi, i cili  përdoret sot krahas emrave Arbër (Arbëri) dhe Alban (Albania), për të njejtën popullsi etnike dhe trojet e tyre.  

Studiuesi i periudhës Atlantido-Pellazge, arbereshi Xhuzepe Katapano (Thoti fliste shqip), pohon se: “Ai që studion filologjinë, duke përjashtuar korologjinë (përhapjen gjeografike- shën im), etnografinë, historinë e besimeve fetare, psikologjinë dhe vetë mitologjinë, nuk do të mund të hyjë kurrë në Faltoren tepër të lashtë të Fjalës”, që është objekti i marrë si dëshmi dhe metoda e  ndjekur për këtë tezë.  

Emri Shqipetar është përcaktuar nga shkenca Albanologjike, e vendit dhe ajo e huaj, si emërtim i periudhës së Mesjetës duke e lidhur me historinë e Skënderbeut, dhe e debatuar për origjinën e tij nga emri i shqiponjës. Kjo gjendje jo vetëm e perjashton origjinën parahistorike dhe tezen e vijushmërisë së popullit tonë të shk.21, por dëshmon: 1. Mangësitë e metodës (anti)shkencore që ndiqet, dhe 2. Mos përdorimi i studimeve paralele ndihmëse (Arkeologjisë, Gjuhësisë, Psikollogjisë, Folklorit, Etnografisë, etj.) 

Për të kuptuar rrugën që do ndjek po sjell dëshminë e pare: Të gjitha emërtimet që kam zgjedhur janë SIMBOLIKE, dmth siç pohon psikologu Karl Jang (Carl Jang) “përmbajnë diçka që qëndron më tej se sa pamja e drejtpërdrejtë e asaj që shikojmë”.   

Origjina e emrit të shqiponjës ka natyrë simbolike besimtare (edhe ay Alban, Arbër, Ilir). Shkenca arkeologjike tregon se të gjitha Perënditë më të fuqishme, në mite dhe skulpturat e para, në një hapësirë të gjerë gjeografike, janë të paraqitur si shqiponja, gjysëm shqiponja, me krahët apo kokën e saj dhe kanë qenë te besimit hënore DODONAS.

Sipas historianit të famshëm të Aleksandrisë, Filones, (30pK-45 pas K.) në « Quaestiones et Solutiones in Genesis » në besimin e lashtë Shqiponja përfaqsonte « Zotin e Dytë (Zotin në Tokë-shën im) dhe Mënçurinë e tij ». 

Adhurimi i Shqiponjës, tek shqipetarët ka qenë i trashëguar nga të parët e tyre, siç e dëshmon edhe Eliani (De natura animalum, II, 140), i cili tregon se Mbreti i famshëm Pirro, rriste në banesën e vet si simbol stërgjyshor, një shqiponjë, të cilën e mbajti pranë vetes edhe pas vdekjes së shpendit.  

Adhurimi i simboleve të caktuara të besimit në lashtësi, tregonte përkatsinë etnike të fiseve. Një dëshmi të këtij fakti historik, na e ka sjell Xh.Katapano: Kostandini i Madh (…) dhe të gjithë Perandorët e tjerë të Ilirisë, që sunduan pas tij, nën shenjën e Shqiponjës, janë të gjithë BOREAL, “Bijë të Dritës”(bij të Zotit-shën im) 

Këtë e pohon edhe Sami Frashëri (Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet,1899) : Kombi i tërë ka marrë emrin Shqipetar dhe vëndi ynë, emrin Shqipëri, fjalë të bëra prej shqipes Zogut të bekuar të Hyjit, që i faleshin prindërit e vjetër tanë, dhe që e kemi edhe në flamur.  Që nga “arti” i njeriut të Paleolitit, ( Il linguaggio della Dea M.Gimbutas ) e deri në ditët tona, Shqiponja së bashku me kryqin/yll, (fig.1 poshtë) ka mbetur simbol kryesor i Krijuesit, në art, në ndërtime (kisha, xhami) dhe veshjet e figurave më të larta fetare. (fig.2). 

Monedhë e periudhës romake 209 pK ; Shqiponja tek shënjtëria e tij, Chrysostomos II, prelat i kishës së Qipros, komuniteti më i lashtë kristian pas Jeruzalemit ; “Kryqit i vërtetë”, dhoma e relikeve të Kishës hebraike, Jeruzalem; Shqiponja dykrereshe ne Xhamine e Divrigi (Turqi). 

Filozofi Sami Frasheri duke folur për gjuhët e popujve në lashtësi pohon se: „Përparimi i sajuar dhe letrar (i gjuhës –shën im) ështe çfaqur më vonë, kurse gjendja e natyrshme, është ajo bazë“. Gjëndja natyrale e emrave dhe toponimeve është ajo që u trashëgua në mijra vjet në gojën e popullit. 

Nje deshmi te tillë, na e sjell një legjendë çame e Thesprotisë mbi Pirron e famshëm, Mbretin e Epirit : “Kur Pirro qe i vogël e çuan tek mbreti i Shkodrës : “O mbret i nderuar/ t’u rritet nami e rrofsh e klofsh sa malet/ Kaha Iperoja na të kemi ardhur/ të t’besojmë kët zok të ipes / të na rritet ipje e vërtetë.  

Me zhvillimin e shoqërisë primitive, emrit zanafillor të shqiponjës IPE, ju bashkangjitën fjalë të tjera, duke shprehur gjuhësisht, ndryshimin dhe pasurimin e miteve të besimit pellazg. Emrin Shqipetar (Schipetar, etj. në dokumenta) si emër i përbërë, mund ta risjellim në formën e lashtë: Sch + ipe + t‘ (të)+ar. Në kuptimin besimtar pellazg , kjo frazë lexohet : Fjala/Fryma Krijuese e Zotit Dritë. Rruga e ndjekur: Sch = skep/sqepi ( ch latine, para zanoreve lexohet në shqip- k ) dhe gjuha e nxjerë dukshëm jashtë, tek shqiponja në flamurin tonë, shpreh mënyrën se si Zoti krijoi Botën me Fjalën/ Frymën Krijuese + e Zotit (i përfaqsuar nga shqiponja) + t‘Ar-it. Kjo e fundit, nuk është mbaresë, por një fjalë-rrenjë e stërlashtë , e cila ndodhet edhe në fillim të emrit Arbër / Arban si emërtim i Zotit (Hyjit). Këtë na e dëshmon Petro Zhei : Një tjetër mënyrë referimi tek Qendra (Zoti-shën im) është edhe kjo: operatori i lirë (rrënja e pastër) AR në një sërë gjuhësh shpreh «parimin dritësor »- duke dëshmuar lidhjen ose origjinën nga Zoti.

Të gjithë emërtimet që njihen historikisht për shqipetarët dhe paraardhësit e tyre Pellazgo-Ilirët, lidhen me Mitin e KRIJIMIT : Pellazg – të lindur prej dheut (ar-ës); Ar+ban / Ar+bër : i banun/i bërë nga Ar-a/dheu; Ilir/Yll-ir shpreh origjinën nga Zoti/Ylli. Ylli = Drita Hyjnore.(58) Al+ban/Al+ba(ë)ri (titulli i gazetës së arbëreshëve/Itali): të banun/ të bërë nga Al; ku Al apo EL (Eb.) në fjalorin esoterik përkthehet Zoti .

Studimet shkencore dëshmojnë se: Fiset e lashta pellazge e quajtën veten “iperotë”, emër që me zhvillimin e besimit primitiv u shpreh në formën “shqipetar” duke ruajtur rrenjën zanafillore (simbolike IPE) të Shqiponjës, si dokument trashëgimie për pasaardhësit e tyre se “jemi bij të Zotit” dhe si shenjë dallimi nga popujt e huaj. Këtë origjinë besimtare të banorëve, e kanë treguar studiuesit e huaj të shk19-të në librat e tyre: Shqipetarët e quajnë veten, « bij të shqipes ». 

Ky historik me dy fjale, tregon se njeriu që mban emrin SHQIPETAR, kudo që ndodhet, mban me vete pasaportën e origjinës dhe trashëgimisë së pandërprerë nga Atllantido-Pellazgët që e krijuan Besimin dhe u perjetësuan në Mitollogjinë që njihet sot.

2. Emri KOMB

Studimi i fjalëve të gjuhëve të lashta, siç përcaktohet gjuha shqipe, është sipërmarrja më e vështirë e shkencës gjuhësore. Të bën përshtypje se, sikurse fjala shqip (flet qart) edhe fjala komb (shtet) trajtohen në mënyre jo shkencore. 

Kështu në Fjalorin e Gjuhës Shqipe (2006) pika 2. ku lexojmë: 

Kombi – m. spec. Shtet, vënd. Lidhja e Kombeve. Organizata e Kombeve të Bashkuara.(3) (L’Organizzazione delle Nazioni Unite, ONU) 

Po aty lexojmë: Komb – Bashkësi e qëndrueshme njerëzish, e formuar historikisht në bazë të bashkësisë së gjuhës, të territorit, të jetës ekonomike dhe të formimit psikik, që shfaqet në bashkësinë e kulturës. Kombi shqiptar.  Për rrjedhojë trajtohet se emri Komb=Shtet. 

Faik Konica numëron shtatë rregulla që duhen ndjekur nga studiuesit e gjuhësisë, por po veçoj tre kryesoret: 1) Njohjen leksikore – vlerat objektive ose të përherëshme të fjalëve ; 2) Njohja etimologjike – kërkimi i atësisë së fjalëve; 3) Njohja thelbësore – kërkimi gjenealogjik i fjalëve. (6) Në rastin e emrave të popullit tonë, asnjera prej ligjeve nuk është ndjekur, duke lenë shtegun e hapur për trajtime të gabuara në shkencën e Historisë , me pasojë për studimin lidhur me origjinën dhe vijushmërinë e shqipetaro-arbërve të sotem, siç do dëshmohet më poshtë. 

Emri shtet i përket kohëve moderne dhe përfaqëson një organizim administrativ – ekonomik brenda kufijve me popullsi jo homogjene (me etni të trazuara), të drejtuar nga grupe të caktuara politike. 

Rëndesia e veçantë e fjalës Komb qëndron gjithashtu në natyrën e tij Simbolike dhe Besimtare, cilësi e botkuptimit primitiv, trashëgimtare e së cilës është gjuha që flet sot populli ynë- DËSHMITARJA e pamohueshme e një kohe qindar mijëravjeçare. Kjo natyrë e veçantë e gjuhës shqipe, zbulimi i së cilës i përket gjenisë së studiuesit Petro Zheji, çfaqet e pandryshuar në fondin e saj bazë, dhe me gjithë madhështinë e saj, sidomos në emërtimet e shumta të popullit tonë, ku bën pjesë edhe emri KOMB. 

Në dialektin e Çamërisë, kur duam të lidhim dy a më shumë fije , i themi “ bëje kom”, që është forma më e lashtë. Edhe në Fjalorin e gjuhës shqipe (2006) tek fjala Kom, lexojmë: 

Komb-  Lidhje e shtrënguar e dy pjesëve a e dy anëve të një filli, të një litari etj. ose e dy cepave të një shamie, pëlhure etj.; nyje. E lidhi komb. Zgjidh kombin. 2. Nyje druri, gdhë. 

Lidhja arihej vetëm kur bëhej NYJA, (veprimi i lidhjes përfundon me nyjen) e cila në shqip emërtohet KOMB.  Për rrjedhojë, fjala lidhje = komb= nyje , që janë veprime të pandashme dhe nuk kanë kuptim pa njëra tjetrën.

 “ Nyja – pohon P.Zheji (Shqipja dhe Sanskritishtja (pj.II),- është një simbol kompleks që përfshin shumë kuptime të rëndësishme, të cilat referojnë që të gjitha tek ideja e një lidhje të ngushtë, të shtrënguar …”. Për njeriun besimtar të parahistorisë, lidhja më e ngushtë dhe më e shtrënguar ishte ajo me Zotin, nga dëshirat e të cilit varej rregulli qiellor dhe ay tokësor. Për të siguruar këtë lidhje kryheshin rite, sakrifica dhe festa të ndryshme.

Sipas këtij miti, emri  Kombi-Shqipëtar i cili shpreh një SIMBOL parahistorik, do të thotë : Popull i lidhur me Zotin,  dhe ky kuptim njihej edhe në shk 19, siç e dëshmojnë dokumentet historike dhe letrare.  Këtë shpjegim të Nyjes-hyjnore dhe rjedhimisht edhe të emrit të popullit tonë, e dëshmojnë objektet arkeologjike.

Siç vihet re mbi kokën e Zeusit, Europë (fig.1) , sikurse tek Perëndia e vdekjes e Aztekëve, Meksikë (fig.2), tek statuja e Julius Çesarit (fig.3) dhe mbi nje gur varri ku shpreh se te vdekurit i perkasin familjeve te rendesishme te qytetit, ndoshta sherbenjes te tempullit, pra “te lidhur me Zotin”. Muzeu arkeologjik i Durresit. 

Ҫuditrisht simboli i Nyjes- hyjnore është e njejtë, me gjithëse objektet arkeologjike u pëkasin popujve të ndodhur në largësi të mëdha gjeografike dhe të  ndryshëm për nga raca.  

Objektet arkeologjike dëshmojnë së në besimin e lashtë ,si simbol i lidhjes me Zotin ,kanë shërbyer edhe Nyjet-hyjnore të formuara nga lidhja e një shiriti , siç e shikojmë mbi kokën e  Perëndeshës egjiptiane Isis (fig.1) dhe të shumë mbretërve të Euro-Afro-Azisë së lashtë, apo si amuletë e vendosur në brez tek Perëndia-shqiponjë, Horos, e quajtur “Nyja e Isisit” apo Tyet. (fig.2,3,4)

Ky simbol , që në lashtësi zbukuronte kokat e mbretërve, për të dëshmuar natyrën hyjnore dhe rolin e ndëmjetësit me Zotit (fig.1poshtë) është ruajtur në traditën e veshjes tek arbëreshët (fig.2). Në mesjetë, Nyja-hyjnore përfaqësohet (nënkuptohet) nga dy rypat, që zbresin mbrapa kokës, si në afreskun e shekullit 13 të Papa Innocenzos III (1198–1216) dhe kapelja ceremoniale e Papa Pio XI, (fig. 3,4). 

(38) Drahma e Orodes I , Parthia ( 90–80 pK) ; Arbëreshë nga Contessa Entellina, Hora e Kuntises; Afresk  i papa Innocenzo III ; Mbulesa e kokës e papa Pio XI.

Nyja-hyjnore (kom/ it.com) e ruajti vlerën si simbol kultik, gjatë të gjithë historisë njerzore dhe vijon të admirohet në veprat letrare , si të Dante Aligerit, pikturat e Leonardo Da Vinçit, në paraqitjet grafike, deri edhe në shumë ndërtime (fig.1,2 poshtë). Si simbol fetar e shikojmë në veshjen e klerikeve të Mesjetës (fig 3) dhe të ditëve të sotme tek Papa dhe murgjit.(fig 4) 

1.Kisha e Santa Sofia a Beneventos ndërtuar nga duka longobard– Arechi II , më 762 , Itali ; 2.Lisbonë, Torre di Bèlem e skulptorit të shekullit të 16 Francisco de Arruda; 3.Nyja e foruar në krahun dhe brez, tek statuja në Cathédralen Notre-Dame de Chartres, France ; 4. Nyja tek kordoni i varur në qafë tek Papa.

Përsa më sipër, ky emër dëshmon: 

• Se populli në gjuhën e të cilit ndodhet fjala besimtare – Komb (Nyje), qe e emërton atë, është autori i simbolit parahistorik të Nyjes-hyjnore.
• Se paraardhësit e shqipetarëve janë krijuesit e parë të organizimit të bashkësive fisnore .
• Se Gjuha shqipe, e cila edhe sot e ruan formën e lashtë – KOM , ka qënë gjuha e fiseve të para europiane. 
• Origjinën zanafillore dhe vijëmsinë e pandërprerë të popullit tonë.  

Mauro Paoletti, në librin e tij “Nyja,historia mitologjia dhe misteret e simbolit më të lashtë të njerzimit” pohon se : Që nga koha më e herëshme , nyja është vlerësuar si simbol, duke shprehur një ide të lashtë stërgjyshore, e rrënjosur në botkuptimin njerzor dhe sidomos në shumë veprime mendore bazë të tij: ky pasqyrim është i aftë të zgjojë me shpejtësi, një mori konceptesh dhe ndjenjash.  Ndoshta për këtë arësye, në çdo kulturë, nga ajo kineze, tek ajo inka, nga ajo indiane tek ajo greke, nga ajo tibetiane tek ajo egjyptiane , nyja përfshin një rol kryesor aktiv, duke i tejkaluar kufijtë gjeografik dhe ata kulturor. Kete rol e kane luajtur fiset shqip-folese ne qytetrimet Euro-Afro-Aziatike e me gjere.

3. BES-A

Besa është shqiptare!  ka pohuar mitologu i shquar arberesh Aristidh Kola. 

Fare rastësisht, duke rëmuar në dinastitë « thinite » të Egjiptit (fjalë shqipe-të thinjta, të vjetra), hasa në Perëndinë Bes. Sipas studiuesve, Perëndia Bes ka qënë e pranishme në të gjitha periudhat e besimit të lashtë egjiptian. Deri në periudhën e Faraonit Akhenaton (Dinastia XVIII,viti 1350 pk) është paraqitur me krahë, që mendoj se janë të shqiponjës, sikurse tek të gjitha Perënditë e para, që tregonte përkatësinë e tyre ndaj besimit hënor te Dodones (sellenizmit). Herodoti pohon se tempulli i Dodonës “konsiderohet më i lashti helen (pellazgjik-shën im) dhe në atë kohë ishte edhe i vetmi “. (Herodot II 52)  

Perendia Bes paraqitet në formën e një burri shkurtabiq, mjekër leshtor, mbi kokën e të cilit, një “kurorë”e gurtë na bën të mendojmë, se kemi të bejmë me një mbret të hyjnizuar.  Pranë tij, janë gjëndur shumë statuja të njerëzve, duart e të cilëve tregonin pjesë të ndryshme të trupit. Mbreti, sikurse edhe prifti apo filozofi në lashtësi, paisej edhe me njohuri mbi mjekësinë. Edhe Aleksandri i Madh e kishte këtë “profesion” të mësuar nga Aristoteli, i cili ishte edhe vetë mjek. “Leka, për këtë dituri, kish një dëshirë të madhe aq sa ndonjëherë e praktikonte dhe vetë” pohon M.Frasheri ne librin“Historia e lashtë e Shqipërisë dhe e Shqipëtarëve”.

 

1.Perëndia Bes e zbuluar ne një shtëpi që ndodhej në kodrën Albani, pranë liqenit me të njejtin emër në jug-lindje të Romës. 2.Tempulli i Denerës, Egjipt. 

1.Perëndia Bes ne pozicion kërcënimi. Në fig.2 jo rastësisht paraqitet Kau, i cili është simbol i Perëndeshës Sellenë (Hënës) të tempullit pellazg -Dodonës, që tregon përkatësinë arbërore të kesaj perendije.

Fillimisht Perëndia Bes ishte mbrojtëse e Familjes së Faraontit, më vonë, këtë detyrë e shtriu edhe mbi çdo familje të Perandorisë. Deri më sot, studiuesit e huaj nuk e dinë domethënjen e emrit të Perëndise dhe origjinën e saj. Por ata e lidhin figurën e Perëndisë Bes me një citim në “Librin e të Vdekurve” (CXXXIII), (teksti i shënjtë i faraonëve në udhëtimin e tyre pas vdekjes) ku shkruhet “Ai nuk ka thënë se ç’farë ka parë, nuk ka përsëritur se ç’farë është thënë në shtëpinë e Zotit me fytyrë të panjohur”.  Pra, një njëri që ka bërë betimin, “ka dhënë BES-ën” për të mos folur mbi ç’farë di”. Fjala Besa gjëndet vetëm në gjuhën pellazgo-shqipe dhe në asnjë gjuhë tjetër.

Dhënia e besës për të ruajtur të fshehtën, e lidh këtë Perëndi me ezoterizmin. Në Egjiptin e lashtë, ezoterizmi dhe shkolla e mistereve, lidhet me figurën e Perëndisë Thot, që e gjejmë që në periudhen para-dinastike të faraoneve. Në Mitologjinë egjiptiane Thoti trajtohet si “shkruesi hyjnor”, themeluesi i shkencës së lashtë (fetare dhe laike), shpikësi i shkrimit dhe iniciuesi më i madh i lashtësisë. (7)

Perëndia Bes përfaqësonte “Fjalën e dhënë” dhe tek pellazgo-arbërit ishte e shenjtë, gjë që nuk vërehet tek popullsitë e tjera. Në botkuptimin e Kombit tonë, BES-a përfshin vetë thelbin e të qënit njeri dhe shpreh një detyrim ndaj të tjerëve, për çështje nga më të ndryshme. Siç vëren historiani i besimeve Bernard Cook, tek shqiptarët: “Bes-a (sinonim i nderit) zë vëndin e parë në kodin e sjelljes së njeriut dhe marrëdhëniet shoqërore” (Cook, Bernard (2001). Europe since 1945: an encyclopedia. Garland Publishing. p. 22. ISBN 0-8153-4057-5. Retrieved 2010-07-01). 

Në trevat arbërore, sot na kanë mbritur  gjashtë Kanune (“Kanun’i vjetër”, “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, “Kanuni i Çermenikës”, “Kanuni i Papa Zhulit”, “Kanuni i Labërise” dhe “Kanuni i Skënderbeut” ose ndryshe “Kanuni i Arbërisë”) dhe të gjitha kanë në themel BES-ën.

E solla këtë perëndi në kete takim shkencor, për biografinë e tij 12000 vjeçare, e lidhur me “emigrantet” shqip-folës Atlantid, që pas Përmbytjes së Madhe u vendosën në veri të Kontinentit Afrikan, si dhe emrin Bes, traditen parahistorike të Besës, që njihet si tipar kryesor i Historisë e Shqipetaro-Arbërve. Me emrin e tij u emërtua botkuptimi i parë i Hyjnores – BESIMI.

Si perfundim: Origjina e Shqipetaro-Arbërve zë fill, jo me pellazget, por me njeriun që mësoi të flase, krijoi lidhjen familjare dhe fisnore, dhe besoi në NJË ZOT. 

Fatbardha Demi

25 janar 2023

Arched stele of Bes in panther skin. The dwarf God, protector of households, believed to guard against evil spirits and misfortune. https://www.pinterest.fr/pin/324962929380859688/ 

Perendia Bes me krahe dhe bishtin e shqiponjes , simbolit kultik te Zotit. Shigjetat ne drejtim te Tokes tregojne se ai eshte Zoti ne Toke dhe Syri Hyjnor nepermjet te cilit Zoti shikon njerezit tokesor. (Ne trupin e tij jane vizatuar forma te syrit.

1.Perendia BES mbi koken e Faraonit https://www.pinterest.fr/pin/30680841194776287/ 2. A Superb Egyptian Ptolemaic Period Faience Cippus Depicting Horus (Mbreti i pare qe themeloi dinastite faraonike, i mbrojtur nga perendia Bes)

AN EGYPTIAN FAIENCE CIPPUS PTOLEMAIC PERIOD, 304-30 B.C. Depicting Horus standing upon two opposing crocodiles, each scaly tail extending up the border edge, the god nude but for his cap-crown fronted by a uraeus, his side lock of youth falling onto his multi-strand beaded broad

(Me rastin e 79-vjetorit 1945-2024)

Ndër ngjarjet tragjike të popullit shqiptar që ka të bëjë me Luftën e Dytë Botërore është Masakra e Tivarit e cila ka ndodhur me 1 prill 1945. Në këtë masakër të realizuar nga njësitë ushtarake të Jugosllavisë aty janë likuiduar një numër i madh shqiptarësh nga Kosova, me përmasat e gjenocidit, të cilët ishin mobilizuar për të ndjekur okupatorët gjermanë në pjesën perëndimore të ish-Jugosllavisë. Mobilizimi i tyre në Kosovë ka pasur një prapavi të caktuar politike sepse si qellim kishte spastrimin e Kosovës nga shqiptarët për të realizuar në praktikë pushtetin ushtarak i cili ishte vendosur nga data 8 shkurt 1945, duke bërë riokupimin e Kosovës, pa përfillur parimet e Kartës së Atlantikut, me pasoja për shqiptarët që është dëshmuar në vitet vijuese.

Nail Draga

Me 1 prill u bënë 79- vite(1945-2024) nga Masakra e Tivarit, ku u likuiduan në mënyrën më mizore shqiptarët nga Kosova. Sipas të dhënave del se ky numër shkon minimalisht nga 1560 shqiptarë, ndërsa sipas disa përllogaritjeve arrinë deri në 3764 persona. Fjala është për shqiptarët të cilët ishin të mobilizuar si regrutë ne aradhat partizane për të ndjekur armikun përfundimisht nga territori i ish-Jugosllavisë.Por, edhe pas shtëdhjetë e pesë vjetëve kjo tragjedi ende nuk është ndriçuar nga studiuesit e ndryshem nga vet fakti se gjatë periudhës së sistemit komunist marrja me një ngjarje të tillë ishte e pa preferueshme dhe me pasoja për autorët.

Edhe pse ne popull dihej për ketë tragjedi dhe përshperitej për numrin e të vrarëve, saktësisht pak kush dinte të dhëna të sakta, sepse arkivat për shqiptarët ishin nën embargo, madje dokumentët gjegjëse ka mundësi që janë zhdukur nga ato të cilët kanë realizuar ketë masakër.

Dëshmi autentike e atyre që përjetuan masakren

Por, vetëm pas dështimit të sistemit monist dhe vendosjes së pluralizmit nga viti 1990, opinioni i gjërë filloi të njihej më ne detaje për ketë masakër, e ate duke iu falenderuar dëshmitarëve autentik të cilët kishin shpëtuar nga kjo kasaphane tipike naziste e bërë nga pjesëtarët e aradhave partizane jugosllave gjoja “nacional-çlirimtare”. Dhe janë këto individ të cilët e përjetuan personalisht ketë masakër të cilët kanë dhënë kujtimet e tyre për ketë kalvar të shqiptarëve nga mobilizimi i tyre në Kosovë dhe rrugëtimi ne relacionin Prizren-Kukës-Shkodër-Tivar.

Ndër ta bën pjesë edhe Azem Hajdini-Xani i cili opinionit i ka dhuruar librin “Tragjedia e Tivarit”, botuar në Shtutgard në Gjermani në vitin 1990, dhe më pas ribotuar në Prishtinë në vitin 1998. Po ashtu ky autor ka botuar edhe një botim tjetër me titull ”Masakra e Tivarit”-Memoare, Prishtinë 1998, duke prezentuar dëshmi autentike të personave të cilët kanë mbetur gjallë. Edhe pse ne ndërkohë janë botuar edhe disa studime nga autor të tjerë për ketë masakër(M.Pirraku. U.Butka etj.), botimi i këtyre materialeve nga autori i cili e ka përjetuar drejtëpëdrejt ketë masakër për momentin shërben si lëndë bazë dhe e domosdoshme për të trajtuar ketë tragjedi të bërë nga komunistet ne prag të përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, sepse arkivat ende janë të mbyllura për hulumtuesit shqiptarë.

Nisja nga Prizreni për në Tivar

Për të bërë plotësimin e Armatës IV të Jugosllavisë, për në Frontin VP të bregdetit të Adriatikut ne saje të të dhënave të publikuara del se ne mars dhe prill të vitit 1945, u deportuan 22.017 luftëtarë shqiptarë nga Kosova. Ata janë deportuar ne formacione ushtarake të cilat quhen eshalone qe gjatë muajve mars-prill 1945 nga Prizreni për në Tivar gjithsejt ishin gjashtë eshalone të tilla. Kështu në mars janë deportuar tre eshalone; eshaloni i parë, me 3.700 luftëtarë, niset nga Prizreni më 24.3.1945 dhe arrin në Tivar më 29.3.1945; eshaloni i dytë, më 4.700 luftëtarë, niset nga Prizreni më 26.3.1945 dhe arrinë në Tivar më 31.3.1945 dhe eshaloni i tretë me 2.700 luftëtarë shqiptarë, niset nga Prizreni me 27.3.1945 dhe arrin në Tivar më 1 prill 1945. Ndërsa gjatë muajit prill janë deportuar edhe tre eshalone të tjera: eshaloni i parë me 1.506 luftëtarë niset nga Prizreni më 19 prill 1945, eshaloni i dytë me 2.601 luftëtarë niset nga Prizreni më 20 prill 1945 dhe eshaloni i tretë me 1.216 luftëtarë niset nga Prizreni më 24 prill 1945.Ndërsa më pas nga Prizreni niset një eshalon i veçantë me 5.323 luftëtarë shqiptar, nga Maqedonia ne ditët e para të prillit të vitit 1945.

Pse po largoheshin luftëtarët nga Kosova

Duke marrë parasysh se operacionet luftarake kundër nazistave gjermanë ne Luftën e Dytë Botërore kishin marrë fund nga fundi i viti 1944 me të drejt bëhët pyetja se pse i deportuan luftëtarët shqiptarë nga Kosova. Përgjigja ishte e qartë sepse planifikohej një hakmarrje ndaj shqiptarëve të Kosovës për humbjen qe kishin përjetuar formacionet ushtarake të partizanëve jugosllavë ne luftën ndaj luftëtarëve të Shaban Polluzhës. Ndërsa nga ana tjetër si qellim ishte largimi nga Kosova i atyre luftëtarëve të cilët mund të bëjnë rezistencë për vendosjen e pushtetit ushtarak serb, gjegjësisht ripushtimin serb të Kosovës, ne saje të vendimeve të më vonshme.

Të mobilizuarit iu ngjanin robërve

Edhe pse të gjithë të tubuarit nga anë të ndryshme të Kosovës kishin premtime se do të deportoheshin me statusin e luftëtarëve për të ndjekur armikun ne vijen e frontit në veriperëndim të Adriaktikut(Istër-Slloveni), nga momenti i parë në Prizren u verejt se do të jetë tërësisht ndryshe.Nëse deri aty ata ishin të armatosur dhe të përcjellur me oficerë shqiptarë, më tu nisur nga Prizreni përcjelljen e moren oficeret serbo-malazez, ndërsa po ashtu u detyruan për të dorëzuar armet me pretekst se rruga është e gjatë dhe do të lodheni pa nevojë, pra, ata u nisen nga Prizreni të paarmatosur, të pa ushqyer, të lodhur, të paveshur, dhe ne kushte higjenike të papërshtatshme. Ishte ky eshaloni i dytë që është nisur nga Prizreni më 26 mars, ku pjesëtarët e tij do të përjetojnë gjenocid të pa parë ne qytetin e Tivarit të Ri.

Gjatë rrugës atyre iu ndalohej dalja nga kolona qoftë për të pirë ujë apo kryer nevoja fiziologjike. Kush kishte guxim të vepronte ndryshe e pësonte me jeten, sepse pushkatohej në vend. Nga një sjellje e tillë e oficerëve përcjelles të cilët vrisnin kur kishin dëshirë e flisnin fyerjet më vulgare ndaj shqiptarëve tash të gjithë e kishin të qartë se nuk janë më luftëtarë por iu ngjanin robërve të luftës. Dhe nga një situatë e tillë dramatike gjatë rrugës deri ne Shkodër numri i të vrarëve kishte arritur deri në 800 luftëtarë të cilët janë gjuajtur në lumin Dri, Bunë etj.

Pamjet e Tivarit paralajmëronin masakren

Me të arritur në Tivarin e Ri është vërejtur një moblizim i madh i popullatës vendore ku me ta ishin së bashku edhe njësitë ushtarake të Brigadës së Dhjetë Malazeze, të armatosur ne çdo aspekt, athua se janë duke pritur njësitë e armikut. U pa qartë komploti dhe gracka e pregatitur, por ata prisnin vetëm shkasin.Ne qendër të Tivarit të Ri pasi i kanë udhëruar për të pushuar ne afërsi të tyre ishte një krua, ku shqiptarët shprehen kërkesën për të pirë ujë, por oficeret reaguan ashper duke mos iu mundësuar dhe fyer ata ne aspektin nacional, duke vrarë tre shqiptarë, ndërsa nga plumbat e tyre kishin vrarë “gjoja” një ushtarë malazias. Ky ishte një tjetër pretekst për të vrarë shqiptarë, andaj për ketë “vepër “ e cila nuk ishte bërë nga shqiptarët ata pushkatuan 100 ushtarë shqiptarë, sikurse nazistatët gjermanë kohë më parë. Nga kjo e papritur shqiptarët ishin të vetdijshëm se një tragjedi e tillë nuk do të përfudnoj më kaq, sepse ishin të rrethuar nga të gjitha anët.

Ndërtesa e Monopolit të Duhanit ferri i shqiptarëve

Ata më pas ne kolonë i detyruan të ecin dhe i vendosen ne objektin e Monopolit të Duhanit në afërsi të portit.Ishte kjo një ndërtesë tre katëshe, ku i detyruan të hyjnë brenda ndërsa të tjerët u vendosen në oborr, pra të gjithë grumbull e jo ne kolonë, sepse kështu mundësia për ti shfarosur ishte më e madhe. Dhe nuk ka vonuar shumë ne të gjithë shqiptarët si brenda ne ndërtesë e ne oborr është qitur me të gjitha mjetet luftarake rreh dy orë dhe ne oborr dhe shesh ku ishin rreth 3000 veta nuk mbeti njëri i gjallë në këmbë, sepse u bë kasaphanë e vërtetë dhe kudo u bë lumë gjaku. E tërë kjo masakër ka zgjatur rreth një orë e gjysmë duke filluar në ora 14 të datës 1 prill 1945. Patën fat të shpetojnë vetëm ata qe ishin ne katin e lartë të ndërtesës, dhe disa nga eshaloni i parë të cilët për momentin ishin në Tivarin e Vjetër. Por, tragjedia nderpritet duke iu falenderuar një automobili i cili brenda kishte disa vëzhgues amerikanë, të cilët më gjasë kishin dëgjuar të shtënat e armëve dhe kishin ardhur për të parë vendin e ngjarjës.Por, kriminelet iu dolën përpara dhe i binden të largoheshin dhe të vazhdojnë rrugën për në Ulqin.Pra, nga frika se do të zbulohet krimi, ata u detyruan ta nderpresin plojën. Ishte kjo një rastësi që të shpëtojnë disa luftëtarë kosovarë, të cilët do të jenë dëshmitarë të kësaj masakre, edhe pse qellimi i forcave shfarosëse të partizanëve jugosllavë ishte për ti vrarë të gjithë për të mos pasur dëshmitarë.

Mungojnë varret e të masakruarve

Me pas u mobilizuan të gjithë qytetarët si pleq, gra, të rinj, punëtor e ushtarë për të pastruar oborrin për të humbur gjurmet e kësaj vepre mizore. Me kamion kanë ngarkuar të vrarët dhe të plagosurir për ti deportuar ne varreza të ndryshme kolektive. Madje ne ketë transport kanë angazhuar edhe ata shqiptarë të cilët kanë mbetur gjallë.Ende nuk dihet se ku janë bartur kufomat dhe varrosur ata. Bëhet fjalë për disa vende si ne Tivarin e Vjetër, Tugjemil, Zalef dhe ne një shpellë ne malin e Vollujicës pranë detit. Por, nuk ka dilemë se pjesen më të madhe të tyre e kanë gjuajtur në det.

Bëhët pyetja sa janë vrarë ne këtë masakër, e sa kanë mbetur gjallë.Pasi nuk ka të dhëna arkivore, andaj i vetmi burim është A.Hajdini-Xani i cili thot se të gjallë kemi mbetur 810 individ, ndërsa nga Kosova janë nisur 4700 luftëtarë, nga del se gjatë rrugës dhe ne ketë masakër janë vrarë e zhdukur 3.890 shqiptarë të Eshalonit të dytë dhe 420 të Eshalonit të parë, pra gjithsej 4310 individ kanë humbur jetën, çështje që mbesin për hulumtime..

Ne këtë regji shfarosëse ka pasur raste qe individ të ndryshëm të shpëtojnë dhe të ikin ne drejtime të ndryshme, por edhe aty nëse janë zbuluar janë likuidur, sepse të gjithë shqiptarët janë cilësuar si armiq, nga pushteti ushtarak. Ka raste të veçanta që kosovarët janë strehuar e mbajtur nga familje shqiptare duke iu shpetuar jetën, si ne Tivar, Anë të Malit dhe Krajë, ku për raste të tilla egzistojnë dëshmi autentike.

Objekti i Monopolit të Duhanit në Tivar-vendi i masakrës të 1prillit 1945!

Tragjedia e cila u hesht për vite të tëra

Me të përfunduar lufta dhe kthimi i luftëtarëve kosovarë në shtëpitë e tyre, kjo ngjarje mori dhenë, por ishte me pasoja nëse kërkohej e vërteta pse ndodhi ajo. Madje ata të cilët e përjetuan ishin të kërcënuar nëse debatojnë ne lidhje mbi ketë ngjarje e jo më të kërkojnë që ajo të ndriçohet në tërësi.

Dhe si për ironi të fatit pas kësaj masakre ajo u hesht nga ato të cilët është dashur të flasin dhe ta informojnë opinionin e gjërë për ketë gjenocid të bërë nga partizanët jugosllavë, duke kërkuar përgjegjësi nga ana e tyre.

Por, ndodhi që për këtë masakër te mos flasin kaudrat shqiptare qoftë nga Kosova apo nga Shqipëria por për të parën herë të deklarohet A. Rankoviqi në Kongresin Themelues të PKS më 8-12 maj 1945 i cili ne mes tjerash ka thënë se ”udhëheqesit e eshalonit e nxiten revoltën midis shqiptarëve”, duke planifikuar të vrisnin “ 40 shqiptarë për një luftarë të vrarë”, duke vazhduar se “udhëheqesit tanë hapën zjarr dhe i vranë 300 shqiptarë”. Një e dhënë e tillë edhe pse e minimizuar shumë herë dëshmon se një masakër e tillë ka egzistuar dhe është realizuar nga forcat partizane jugosllave, që ishin të Brigadës së Dhjetë Malazeze, duke mbetur informata e vetme zyrtare për këtë masakër.

Por edhe pse një nismë të tillë ne rrugë institucionale për të prezantuar dhe hulumtuar të vertetën është bërë nga Azem Hajdini si pjesëmarrës i kësaj masakre nga viti 1966 e më pas çdo gjë mbeti vetëm ne nismë sepse pushtetit jugosllav të kohës nuk i ka interesuar e vertëta për ketë tragjedi sepse ishin vetë serbo-malazezët të cilët ishin skenaristet dhe regjisorët e kësaj maskare e cila ishte më e madhja në përfundim të Luftës së Dytë Botërore ne Evropën Juglindore.

Përgjegjësia e udhëheqjes së Shqipërisë

Edhe pse kanë kaluar 79 vite nga masakra e Tivarit, deri më tash nuk kemi pasur rast të lexojmë diçka konkrete ne lidhje mbi ketë tragjedi nga strukturat qeveritare të Shqipërisë. Madje kjo tragjedi nga ana e tyre është heshtur, duke mos u shënuar as ne kalendarin e ngjarjeve historike sepse ata janë të vetëdijshëm për përgjegjësinë që mbajnë. Sepse si te lejohet që të kalojnë nepër territorin e Shqipërisë eshalone të tëra qytetarësh kosovarë të përcjellur nga ushtarakët serbo-malazez gjoja për të marrë pjesë ne ndjekjen përfundimtare të armikut në Istër e Slloveni, kur Lufta e Dytë Botërore kishte marrur fund.

Nuk ka dilemë se ishte ky një veprim monstruoz dhe antikombëtar i udhëheqjes së Shqipërisë së kohës e cila ka përgjegjësi për masakren e Tivarit. Por, nëse analizojmë rrethanat e kohës që më vonë është njoftuar opinioni i gjërë, as që është pritur diçka konkrete nga udhëheqja e Shqipërisë, ose me konkretisht nga ajo e PKSH, sepse këta ishin si filialë e komunistëve jugosllavë, dhe ishin të indoktrinuar nga ideologjia komuniste si rrallë kush ne Evropën Juglindore. Sepse nga ajo kohë e deri në vitin 1948 me jugosllavet kanë punuar së bashku për të eliminuar armiqet ideologjikë, ku egzistojnë dëshmi të pakontestueshme sepse individë te ndryshëm shqiptarë janë arrestuar në Shqipëri dhe iu janë dorëzuar jugosllavëve, të cilët kanë përfunduar më pasoja tragjike.

Tivari 1945 sikurse Srebrenica 1995

Nuk ka dilemë se Masakra e Tivarit e vitit 1945 është pothuaj identike me masakren e Srebrenicës në vitin 1995 e bërë nga forcat ushtarake serbe ndaj rreth 8000 boshnjakëve. Por, këtu egziton vetëm një dallim sepse krimi në Tivar është bërë pa praninë e forcave ndërkombëtare ndërsa në Srebrenicë është bërë ne prani të tyre, të cilët ishin gjoja me mision për të mbrojtur ketë popullatë. Një rast i tillë analog ka edhe të veçantën tjetër sepse viktimat e Tivarit, edhe sot janë pa varre të identifikuara, ndërsa ata të Srebrenicës janë identifikuar, sepse janë gjetur në varrezat kolektive, më ç’rast është bërë rivarrimi i tyre.

Pjesëmarrësit e Konferencës shkencore, të Monopoli i Duhanit në Tivar (31.3.2013)

Pllaka përkujtimore e cila mungon

Ka ardhur koha qe ne lidhje mbi masakren e Tivarit të formohet një komision i veçantë pranë Qeverisë së Kosovës për të zhvilluar një takim me përfaqësuesit e Qeverisë së Malit të Zi.Nuk ka dilemë se ngjarja tragjike e vitit 1945 nuk mund ta ngarkojë me përgjegjësi pushtetin aktual në Mal të Zi, por angazhimi ne drejtim të ndriçimit të kësaj masakre do të ishte ne favor te pushtetit aktual ne rrethana të reja shoqërore e politike.

Edhe pse kanë kaluar 79 vjet nga kjo masakër ende nuk ka të dhëna ne lidhje mbi varrët e të masakruarve, andaj është obligim moral dhe civilizues që ne vendin ku është bërë masakra të ngrihet një memorial apo të vendoset një pllakë përkujtimore ne tre gjuhë për të njohtuar opinionin e gjërë mbi ketë ngjarje tragjike ne vitin 1945 që ka ndodhur në qytetin e Tivarit.

Përfundim

Ndonëse kanë kaluar 79-vite nga data e 1 prilit 1945, kur u masakruan shqiptarët nga Kosova, nga ana e strukturave ushtarake jugosllave të kohës, realizuar sipas një skenari me qellime shfarosëse ndaj shqiptarëve nga Kosova, ajo masakër ia kalon “Natës së Shën Bartolomeut” të Parisit të vitit 1573, që është sinonim për vrasjet masive të kundërshtarëve ideologjikë.

Për këtë tragjedi në kohën e monizmit nuk është guxuar të flitet as të shkruhet se pasojat ishin të mëdha. Çdo informatë ishte në heshtje, sepse politika komuniste e kohës si mision kishte eliminimin e krimeve duke mos i publikuar ato, por e vërteta nuk ka mundur të heshtet.

Vetëm pas rënies së monizmit, të mbijetuarit por edhe disa studiues kanë filluar të shkruajnë artikuj e botime të veçanta, e po ashtu janë përgatitur edhe emisione televizive. Eshtë fatkeqësi që për këtë masakër nuk ka asnjë shënim në librat e shkollave fillore, të mesme e universitare, sidomos nga lënda e historisë, dukuri e cila nuk mund të arsyetohët më asgjë..

Në lidhje me ketë ngjarje tragjike Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Mal të Zi, në Ulqin, më 30-31mars të vitit 2013, ka organizuar Konferencën shkencore ”Masakra e Tivarit-1945”, me pjesëmarrje të studiuesve nga Kosova, Shqipëria e Mali i Zi. Pas prezantimit të kumtesave për këtë ngjarje(të cilat ende nuk janë botuar) pjesëmarrësit më pas kanë shkuar e vizituar vendin e krimit të Monopoli i Duhanit(31 mars). Ishte ky takimi i parë nga përfaqësuesit e një subjekti të shqiptarëve ku kanë marrë pjesë edhe ish të mbijetuar e kësaj masakre nga Kosova, duke dëshmuar në mënyrë autentike përjetimet e kësaj tragjedie.

Pasi në lidhje me këtë masakër, nuk ka asnjë të dhënë në vendin e ngjarjës, duhet bërë çmos që në ketë vend të ngrihet një memorial i shkruar ne tre gjuhë kushtuar kësaj ngjarje tragjike. Një memorial i tillë duhet të jetë monument i kujtesës, për të kaluarën, tashmën dhe të ardhmën për të njohtuar opinionin e gjërë mbi ketë masakër që ka ndodhur në qytetin e Tivarit. Në rrethana të reja kur tash Kosova është shtet i pavarur i takon qeverisë së saj të inicojë një çështje të tillë me pushtetin në Malin e Zi.

Andaj ka adhur koha që historia të rishkruhet dhe të thuhet e vërteta për këtë tragjedi, duke eliminuar qasjen ideologjike e pranishme edhe në ditët tona. Në këtë aspekt është obligim profesional të hulumtohen arkivat sekrete të UDB-ës jugosllave, për të hequr hipotekat nga e kaluara ideologjike, që do të jetë në favor të faktografisë shkencore si kudo në botën demokratike.

(Prill 2024)