Sokol Paja/

Mediat në Shqipërinë komuniste ishin totalisht në shërbim total të shtetit totalitar. Regjimi i dhunës e tortures komuniste shkatërroi gjithçka fetare në Shqipërinë diktatoriale. Mediat transmetonin ato informacione dhe të dhëna që ishin në përputhje me parimet ideologjike marksiste-leniniste. Propaganda ateiste ishte kthyer në një institucion që shprehte qëndrimet e kohës dhe porositë e udhëheqjes së kohës në luftën ndaj fesë. Propaganda ateiste e komunistëve ishte e kujdesshme në çdo detaj. Drejtuesit politikë të regjimit diktatorial nëpërmjet medias që vetë e kontrollonin dhe orkestronin, realizuan një spastrim shpirtëror dhe institucioanl të tmerrshëm ndër shqiptarë për afro 50 vjet. Komunistët e organizonin propagandën sipas specifikave dhe nevojave të partisë-shtet dhe tejçonin në publik atë informacion që vetë dëshironin duke indoktrinuar politikisht dhe ideologjikisht masat me qëllim bindjen absolute, përkrahjen e verbër dhe pjesëmarrjen në aksionet fizike dhe ideologjike që ndërmerrte shteti kundër fesë.

“Propaganda totalitare e ngriti metodën shkencore ideologjike dhe teknikën e saj të të bërit deklarata në formën e predikimeve te një lartësi e efiçencës së metodës dhe absurditetit të përmbajtjes, sepse, thënë në mënyrë demagogjike, vështirë se ka një rrugë më të mirë për të shmangur diskutimin sesa me anë të lënies së një argumenti jashtë kontrollit të së tashmes, duke thënë se vetëm e ardhmja mund t’i zbulojë meritat e tij”[1]. Fjala e agjitatorit ateist në krejt sistemin propagandistik komunist ngrinte në këmbë njerëzit për një punë vetëmohuese në ndërtimin dhe lavdinë e atdheut socialist. Në propagandën që ndiqej në sistemin totalitar rëndësia e bisedës si një formë agjitacioni është tejet specifike pasi zgjidh dyshimet që ekzistojnë te dëgjuesi. Biseda si një formë shumë e përdorur dhe e lakmuar nga sistemi zhvillonte edhe kritikën dhe autokritikën te njerëzit. Ndërmjet bisedës që zhvillohej gjatë propagandas ateiste  dalloheshin qartë fjalë që ngrinin peshë masat, pra fjalët formonin brenda tyre ndërgjegje te ashtuquajtur revolucionare. Me porosi nga lart, gjatë bisedave duhej të krijohej një, atmosferë “e lire” dhe jo e detyruar me forcë; kjo përbënte një element të fortë të propagandës komuniste. Agjitatori ateist porositej që të kujdesej vazhdimisht për zgjerimin e horizontit të tij ideologjik dhe formimin e tij politik. Vendi ku zhvillohej biseda, si element elastik i agjitacionit, ishte shumë i përshtatshëm që dëgjuesit të kapnin mirë mesazhin e agjitatorit dhe në atmosferën e lirë të shkëmbenin mendime rreth çështjes në fjalë. Kryerja e agjitacionit nga një agjitator kërkohej në mjedise sa më të ngushta dhe me njerëz që e njihnin njëri –tjetrin pasi diskutimi dhe biseda bëhet edhe më e gjallë. “Një nga kushtet kryesore që biseda të ketë sukses është që agjitatori duhet t’i njohë mirë ndigjuesit e tij”^[2] dhe të mbajnë kontakt jo vetëm ditën e bisedës, por çdo ditë dhe krahas bisedave kolektive të zhvillojë edhe biseda individuale. Tema e bisedës përcaktohej nga agjitatori, duke u mbështetur në kërkesat e punonjësve, te detyrat politike dhe ekonomike, te ngjarjet e jetës së brendshme dhe në ngjarjet ndërkombëtare. Agjitacioni dhe propaganda antifetare, që zhvillohej në Shqipëri para dhe pas zhdukjes së fesë, nuk ishte abstrakte, por konkrete dhe e lidhur ngushtë me jetën e njerëzve e veprimet shkatërruese e shfarosëse që kryente radikalisht sistei komunist. Gjatë zhvillimit të propagandës antifetare dhe aksionit për çrrënjosjen e fesë prej komunistëve, detyra e agjitatorit konsistonte që të  nxirrte në dritë rëndësinë e jashtëzakonshme që kishte puna e përditshme e njerëzve në ndërtimin e komunizmit përpara dëgjuesve të tij. Agjitatori me veprimtarinë e tij ndikonte drejtpërdrejt në formimin mendor dhe në ndjenjat e dëgjuesve të tij. “Detyra që i është besuar çdo agjitatori është që ai të edukojë te rinia frymën e shkathtësisë, besimin në forcat e saja dhe gatishmërinë për të kaluar çdo pengesë në luftë për kauzën e Partisë”^[3]. Fjalimet, që mbanin agjitatorët gjatë  zhvillimit të propagandës dhe agjitacionit, fillonin me fenë dhe me gjoja dëmet e saj duke  përdorur kontraste të forta e të dukshme ndërmjet fesë dhe komunizmit. Përpara ndalimit të fesë me ligj më 1967, komunistët krahas vrasjes, burgosjes, internimeve e shkatërrimit fizik, shpirtëror dhe institucional të drejtuesve dhe institucioneve fetare, kryen një lavazh truri ideologjik të të gjithë shqiptarëve duke shkatërruar botën shpirtërore të çdo njeriu në regjimin e tmerrshëm komunist.

Referenca:

Arendt, Hannah, Origjinat e totalitarizmit, DIJA, Prishtinë 2002

Glerzerman, G., Si Ta pregatisim dhe ta zhvillojmë bisedën, Botim i KQPP, Tiranë 1949

---

[1] Arendt, Hannah, Origjinat e totalitarizmit, DIJA, Prishtinë 2002, f. 447.

[2]Glerzerman, G., Si Ta pregatisim dhe ta zhvillojmë bisedën, Botim i KQPP, Tiranë 1949, f.20.

[3]Po aty, f. 30.

Ismail Gashi-Sllovia/

43-Vjetori i Pranverës së Madhe Kosovare 1981

Demonstratat e vitit 1981, si lavë vullkani përfshinë të gjitha vendbanimet shqiptare në Kosovë. Ky ortek nisi lëkundjen e zhbërjes së ish-Jugaosllavisë dhe zgjidhjes së çështjes shqiptare në Kosovë. Në këto Demonstrata drejtpërdrejt, apo tërthorazi të motivuar nga vetëdija e natyrshme në kërkim të lirisë e çlirimit të Kosovës, u përfshinë të gjitha mjediset, grupmoshat, gjinitë e nivelet e shqiptarëve. Janë të paqëndrueshme propagandat shpifëse, injoruese e delirante, se këto ngjarje ishin të herëshme dhe rrënuan gjithëçka që ishte arritur me Kushtetutën e 1974, “Ishim Republikë, veç emrin që nuk e kishim”. Por, mos të ndodhnin këto demonstrata, sot nuk do kishim shtetin, do ngelnim edhe me keq se Vojvodina, që sot është vetëm “shprehje gjeografike”, e cila krahasur me Kosovën kishte epërsi e privilegje politike e shtetërore.

Në vargonin e kërkesave të natyrshme kombëtare politike e historike shqiptare në Kosovë, “Pranvera e madhe kosovare 1981”, është orteku më i fuqishëm, është fillimi i fundit që lëkundi fortesën e okupimit shekullor serbë, filloi korigjimin e padrejtësisë historike shqiptare. Jo vetëm ndryshoi, por filloi shembjen e ndërtimit të padrejt të shtetit të sajuar Jugosllav, ndryshoi edhe moralin e palogjikshëm të shtresimeve politike brënda vet shqiptarëve në Kosovën e asaj kohe. Ky vargon rrënoi padrejtësinë e gjitha botëkuptimeve të robërisë sllave-komuniste dhe padrejtësinë historike përgjithësisht. Demonstratat e Pranveres 1981, nuk ishin as spontane e as të parakohëshme. Ato ishin strategji e vazhdimësisë së natyrshme e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për kërkesa e të drejta kombëtare shqiptare. Ishin në kohën e nivelin e duhur dhe arritën efektet e synuara politike e kombëtare. Masivizimi dhe shtrirja e këtyre ngjarjeve, për kohën e rrethanat shoqërore ekzistuese, befasuan parashikimet e politikës, jo vetëm në ish-Jugosllavinë e atëhershme, e cila trumbetonte se në Kosovë, pas plotësimit të disa nga kërkesat politike shqiptare të 1968, për shumë kohë nuk do të ketë trazira shqiptare me kërkesa politike e kombëtare, sepse Kosova kishte përfituar autorizime “gadi sikur republikat”, një parashikim të tillë, fatkeqësisht e kishte edhe politika ndërkombëtare.

Kërkesat kombëtare

Madje, duke ju shërbyer verbërisht këtyre okupuesve, një qëndrim të përafërt e formësuan edhe kuadrot politike e shtetërore shqiptare që, ishin në shërbim të kësaj politike. Kjo “Pranverë Kosovare” ishte fillimi i një mbarimi të robërisë shekullore sërbe dhe fillimi i zhbërjes, apo fundit i Jugosllavisë avnoiste, kjo Pranverë e Madhe Kosovare, për dallim nga ngjarjet e “Solidarnostit” në Poloni, kishte qëllim dhe aspiratë historike për çlimim kombëtar nga robëria shekullore sllave. Megjithate, këto dy ngjarje mbrënda vitit 1981, lëkundën të gjitha konceptet e ndërtuara nga komunizmi në tërësi. Këto kërkesa politike e kombëtare të shqiptarëve në Kosovë, kishin një strategji të përgatitur gjatë dhe kishin shtrirje vazhdimësie me karteristika të veçanta. Këtë në zbatim praktike e dëshmoi vet procesi i zhvillimit dhe shtrirja hapësinore e tyre në gjitha mjediset urbane të Kosovës. Natyrshëm këto ngjarje i filluan studentët, vetëdija dhe ndërgjegjja më e guximshme e popullit, të cilëve ju bashkuan, shumë intelektualë, nxënës, arsimtarë, punëtorë, minatorë e nëpunës. Ato procese mjeshtërisht u dhanë si masazh informativ politik me formë e përmbajtje provokative social, të cilat në fillim një pjesë e politikës shtetërore qellimisht i trumbetoi si ngjarje joshqetësuese për administratën e ashpër të shtetit, i mori si veprim pakënaqësie për kushtet materiale dhe për pozitën e rëndë të studimeve. Kështu u mat niveli i veprimit të shtetit, politikës dhe organeve administrative shtetërore, edhe pse për këto të fundit, ishte deponuar forca e rrezikimi kërcnues për rinin studentore dhe vet popullin demonstruest. Pas analizës së thellë e rezultateve të pritura, shtrohen kërkesat politike e kombëtare, gjithnjë me vendosshmëri, forcë morale e zgjerime koncentrike. Pas realizimit të pjesërishëm të kërkesave anësore, por jo kërkesën për Kosovën Republikë deri në vetëvendosje, që ishte kërkesa bosht e të vitit 1968, U lejua përdorimi i simboleve kombëtare, si Flamurit Kombëtar, u përmbush kërkesa për hapjen e Universitetit dhe Kushtetuta për zgjerimin dhe forcimin e shtetësisë së Kosovës, me cilat krekosej padurueshëm në mënyrë delirante në çdo mjedise e nivel, jo vetëm politika sllave mbërnda dhe jashtë, por edhe pjesa e verbët politike shqiptare, siç veprojne edhe në ditët tona disa nga ish-kuandot komuniste shqiptare, të cilat jo-njerëzisht trumbetetojnë për “meritatë dhe kontributin” që ata kanë dhënë për çështjen kombëtare në “kohën e tyre” Ata atëherë krekoseshin për Kushtetutën më “humane”, të cilën ato strukturat politike e qeveritare, edhe pse nuk ishin dëgjuar të gjallë dy dekada, 1948-1968, e merrnin për kontribut të punës së tyre dhe sikur me këtë kanë mbulluar “diellin me shoshë”, imponohje para vet shqiptarëve një moral politik jo i natyrshëm, se shqiptarët duhet të jenë të “kënaqur në robëri” dhe namit që kishte arritur për këte në politikën ndërkombëtare. Kjo sipas disa politikanëve të atëhershëm pro-Jugosllav, ndonjë “intelektuali, akademiku e shkenctari” edhe të sotshëm, është kontribut i ndjenjës së tyre kombëtare. Me këto veprime politike, ata injoronin e panjerzishëm edhe sot injorojnë kërkesat e atëhershme të studentëve dhe sakrificën e popullit shqiptarë, duke etiketuar jonjerëzisht atëherë e sot, se demonstratat ishin motivim e nxitje e nëntokës serbe dhe KGB ruse së cilës ata vet i sherbenin verbërisht, por, pa pëmendur se për këtë shqiptarët sakrifikuan mund, gjak dhe jetën e vetë.

Shqiptarët demonstruan në nivelin e ndërgjegjes kombëtare

Pushteti sllavokomunist për ta venë në heshtje e shuar mendimin politik të shqiptarëve gjatë dhe pas demonstratave filloi ndjekjen masive, dhe për kohë të gjatë përhapnin urrejtje e armiqësi kundër shqiptarëve. Ata përgatiten për ti fyer, për ti goditur, për ti sjellur prapa parmakëve të burgjeve e për ti vrarë. Për gjatë kohë trajtoi me mjete policore, administrative e ushtarake mbi shtatëqind mijë shqiptarë. Kreu burgosje e arrestime, vrasje e plagosje, ndjekje e diferencime, dhe në vazhdim të kohës ndërmorri masat e ndalim shkollimit e studimit dhe largimeve nga puna. Përdori gjitha mjetet e format dhunës për ngulfatjen e zhdukjen e substancës biologjike të çdo vlere matriale e shpirterore shqiptare në këtë hapësirë etnike autoktone shqiptare. Politika serbe mendonte se i erdhi koha e realizimit të strategjive, projekteve e memorandumeve për shuarjen e vetëdijesimit të shqiptarëve dhe mbytjen me dhunë të ndëgjegjes kombëtare shqiptare në Kosovë. Këto ndjenja kombëtare shqiptaret i kishin shprushur si zharavën e fjetur menjeherë pas vitit 1966, por ato muarën rritë e lëshuan shtat me manifestimin e 500 Vjetorit te Vdekjes së Skënderbeut, Konsulta për Njësimin e Gjuhës Letrare Kombëtare 1968. Rezistencë e qëndrueshme, ishte kalitur e forcuar që nga demonstratat e vitit 1968. Ndikime të veçanta shpirtërore bëri hyerja nga Shqipëria në Kosovë e literaturës kombëtare historike, letrare, programeve skenike e artistike muzikore. Veçmas ardhje-vajtjet e profesorëve nga Tirana në Universitetin e Prishtinës. Zhvillimet nga brënda që nga 1968 kishin rritje të natyrshme. Studentët organizatorë e pjesëmarrës aktiv të demonstratave të atëhershëm, tash ishin kuadro që drejtonin dhe mbanin në duar të tyre gjithë sistemin arsimor dhe pushtetit shpirtëror e material shqiptarë në Kosovë. Ata drejtonin e qeverisnin entet dhe institucionet e kulturës dhe shkencës si edhe ndërmarrjet ekonomike. Me një fjalë ata ish-nxënës e student, tash drejtonin qenien shpirtërore e materiale të shqiptarëve të Kosovës dhe viseve të tjera shqiptare nën ish-jugosllavi. Të gjitha këto potenciale, u dëshmuan me veprimet atdhetare më 1975 Grupi i Kamenicës kur Bacë Adem Demaçin të burgosur për herë të tretë dhe për të dytën herë denohet me 15 vjet burg. Në vazhdim, pas vizitës së fundit titos më 1979, të cilin rinia dhe intelegjenca shqiptare e priti me paknaqësi. Për këtë revoltë pakënaqësie sistemi politik e policore komunist sllavë, ndërmorri masa të ashpra. Përveç trajtimeve të shumta policore, politika e atëhershme denoi me kundërvajtje, burg hetues dhe për vepra penale mbi 400 të rinj veprimtarë shqiptarë të çështjes kombëtare. Kjo fushatë arrestimesh e denimesh, forcoi vetdijen kombëtare të rinisë shkollore, studentore e intelektuale dhe përgatiti hapësira veprimi revoltues për fillimin e Demosntratave të Pranverës së Madhe Kosovare të 1981. Ky vargon veprimesh atdhetare dëshmoi hapur, se shqiptarët nuk mund të mashtroheshin nga verbëria kozmetike e politikës komuniste, e cila mendonte me shkurtpamësi, se ka arritur synimin, që edhe shqiptarët ti ç’vesh nga virtyti e krenaria kombëtare dhe ndjenjën fetare e njerëzore, se edhe me shqiptarët ka krijuar, jo natyrshëm, një popull të kënaqur në robëri, se edhe nga shqiptarët ka krijuar proletarë të barabartë me njeriun figurë, pa ndjenjë kombëtare e tipar fisnik tjetër dallues.

Demonstratat vitit 1981, si lavë vullkani, përfshinë të gjitha vendbanimet shqiptare në Kosovë. Në ato demonstrata drejtpërdrejt apo tërthorazi, u përfshinë të gjitha strukturat student, nxënës, arsimtarë, punëtorë nëpunës e sidomos minatorët dhe grevat e tyre rekordere të urisë, në demonatrata u përfshinë edhe gjitha grupmoshat e mjediset shqiptare. Dhuna e represioni i pushtetit serbë, i cili mendoi të hakmerrej edhe për Demnstratat e 1968, vetëm sa e forcoi dhe e zgjeroi aspiratën tonë kombëtare.

Pjatat që prishën “parajsën Jugosllave

Pas 11 marsit 1981, kur “rrapllima e pjatave”, nga një femër shqiptare studente e Universistetit të Kosoës,në Qendrën Studentore të Prishtinë, lajmëruan rënien e komunizmit, dhe demonstrimin për plotësimin e kërkesës politike e kombëtare shqiptare për Kosovën Rapublikë dhe pavarësimin e saj nga okupuesi komunist sllavë. Demonstratat masive shqiptare u zgjeruan dhe u zhvilluan me ashpërsi e vendoshmëri edhe më 25 mars në Prizren dhe 26 mars 1981, “kur bartej stafeta” në Prishtinë dhe nga Prishtina nëpër qytetet tjera të Kosovës. Por, 1, 2 e 3 prilli i këtij viti, vala e demonstrimit përfshiu të gjitha qytetet, mjediset e nivelet në Kosovë. Shqiptarët masovikisht demonstronin në vazhdimësi të kohës me moral e nivel edhe më të lartë të ndërgjegjes kombëtare dhe të vetdishëm së fortë e për një qëllimin të synuar historik deri në sakrificë. U shkund bindja e e politikës serbe dhe e shumicës nga individët në nivelet shqiptare. U këndellën zërat e mendjet, që më parë ishin kristalizuar politikisht e kombëtarisht gjatë shërbimit të verbët në pushtetin sërbë. Ky ortek bëri ndryshime pozitive në gjithë strukturën e shtresimeve politike shqiptare të “dimrave të ftohtë”, mbi katër dekada që karakterizohej, jo vetëm me të “ftohtë”, por edhe me verbëri naive e të panatyrshme, vetëm për interes të ngushtë primitiv, servilizëm e nënshtrim të heshtur, që aspironte krijimin e shqiptarit me psikologji robi, sikur ata janë të pasigurt e të paaftë për të krijuar hapësirën e vet shtetërore, duke ngritur ndërtimin e moralit negativ, se shqiptarët nuk mund të jenë vet subjekt i pushtetit dhe qeverisje se vetvetës. Ishin krijuar bindje jologjike, se shqiptarët nuk kanë asnjë arsye për tu shkoqur nga ky soj i barbarisë e për të dalur nga robëria sllave. Madje, çdo tentim për dalje nga kjo robëri, që na e ndau padejtësisht Evropa. Thonin profetët e politikës nënshtruese. Shkelim në përcaktimin e fatit tonë të përcaktuar historik. Prishja e “fatit tonë kombëtar”, do të kushtonte me qindra mija të vrarë, e ndoshta edhe me shfarosjen tonë. Të gjitha këto paragjykime të trishta, kishin qellim të krijonin moral të deformuar e bindje të ligë për paaftësi kombëtare shqiptare. Këtë politikë të acart antishqiptare në Kosovë, e shkriu Pranvera e Madhe e vitit 1981.

Viti i lavdishëm i historisë sonë të re

Ky vit i lavdishëm i historisë sonë më të re, na bashkoi e na mbushi me vetëdije e guxim për veprime konkrete drejt lirisë e pavarësisë kombëtare. Që nga viti 1981, bashkëveprimi kombëtar u njësua në shkallë të lartë. Përkundër sulmeve rrënuese të gjitha vlerave materiale e shpirtërore shqiptare të pushtetit sërbë, ne përtëritnim forcën e vendosshmërisë si feniksi, për afro një dekadë 1981-1989 rezistuam duke hulumtuar të gjejmë formën adekuate të veprimeve vendimtare të ndarjes shpirtërore e fizike nga okupimi shekullor. Bëmë rezistencë të hapur në forma e menyra veprimi të ndryshme. Kur synohej rrënimi kushtetues kozmetik, që sipas politikës komuniste, Kosova kishte “përfituar autorizime gadi sa republikat”, i vuam këmbë. Kur përballeshim me synimet shkatërrimtare të substancës sonë, të sulmuar për zhdukje nga shumë drejtime, populli u ngrit në mbrojtje. Lubia kërkonte zhdukjen tonë shpirtërore e biologjike, para së cilës nuk u dorëzuam dhe ia pamundësuam ecjen. Nga ky uragan shkatërrues, mund të shpëtonte, vetëm një popull vital i urtë, me mendje të zhdërvjellët e lëvizje kreative. U arritë të bëhet organizimi në parti politike 1990, të tfillojmë demokracinë. Kështu edhe në Kosovë u hapën proceset demokratike, u organizuam në veprime konkrete politike dhe imponuam rregulla të reja të lojës. Praktikisht filluam rrugën e zhveshjes së problemit kombëtar me veprime joviolente. Njoftuam opinionin ndërkombëtar për pozitën e rëndë dhe rrezikimin e qenies sonë kombëtare e njerëzore. Dëshmuam cilësi njerëzore e urtësi paqësore. Kërkuam ndryshimin e situatës të këtij realitetit të vrazhdë shoqëror. Hapëm rrugë të zgjedhjes demokratike të problemit pa dhunë e konflikte. Të gjitha këto përpjekje rezultuan me ndërkombëtarizimin e çështjes dhe zgjidhjes së problemit të Kosovës. Të gjitha këto përpjekje demokratike, nga okupuesi shekullor sllav sikur u maurën për frikë e paaftësi e jonë, u marën për pa fuqi e pa dituri e jonë kombëtare, u etiketuam për nacionalizëm negativ, për secesion të pa natyrshëm, dhe krejt në fund. Kur u hargjuan të gjitha përpjekjet dhe format e veprimeve tona politike nga filozofia e politikës paqësore. Detyrimisht morëm mjetin e fundit, Veprimin Ushtarak. I cili, jashtë vullnetit e mundësisë sonë reale, që me gjakderdhje të kryhet zgjidhje e problemit shqiptarë në Kosovë, për ti hikur fatalitetit, pastrimit etnik dhe zhdukjes biologjike njerëzore e kombëtar, Doli publikisht zotdalsja Ushtria Çlirimtare e Kosovës /UÇK/ 1997. Praktikisht doli strategjia e veprimit ushtarak e politik, filozofia e re dhe e fundit, veprimi ushtarak e politik, si domosdo e “intervenimit kirurgjik”, i cila pasi u përcoll me vëmendje nga subjektet dhe qendrat diplomatike e ushtarake ndërkombëtare të vendosjes, Rambuje e Paris 1999, u analizua nga të gjitha këndet, niveli njerëzor, teknik e politik i veprimeve luftarake. Ushtria Çlirimtare e Kosovës shpejt fitoi simpatinë e subjektit politikë e ushtarak ndërkombëtar NATO nga 24 mars deri më 10 qershor 1999, dhe arriti të krijojë mrekullinë monumentale, aleancë të mirëfilltë me forcën më të madhe botërore të vullnetit, për shpëtimin e katastrofës njerëzore nga aparthejdi, gjenocidi dhe pastrimi etnik serb në Kosovë. Dëbojë dhunën serbe nga trojet shqiptare të Kosovës. Ktheu në tokën e djegur afro një milion shqiptarë të dëbuar me dhunë nga trojet e veta qershor 1999. Sigurojë qetësi dhe jetë normale për të gjithë njerëzit e ndjekur nga “toka e premtuar”, dhe të krijojë mjedis të shëndosh për formimin e institucioneve demokratike për këtë popull të ndjekur. Pranvera e madhe 1981, sot e tete vjet pas shpalljes së pavarësisë së Republikes së Kosovës, më 17 shkurt 2008, na shërben për datë e përvjetor të madh. I shërben kujtesës sonë pozitive hsitorike për krijimin e bashkëveprimit, për zhdukjen e përçarjeve, shëmtisë sonë kombëtare. Përkundër, se atëherë në “motin e madh” të 1981, ishim pa asnjërën nga këto subjekte politike e shtetërore që, sot i kemi në Republikën e Kosovës së pavarur. Edhe tash kërkohet të jemi të përgjegjëshëm e pergjegjës ndaj popullit, shtetit dhe pushtetit, ashtu siç ishim më 1981. Të përbashkuar rreth çështjes kombëtare dhe realizimit të aspiratës sonë historike që, sot në Kosovën e pasluftës kemi gjitha parakushtet e volitshme historike për ndërtimin e një shteti me punë të disiplinuar e demokraci të lartë civilizuese për ngritjen e shtetit dhe bashkimin kombëtar. Në të kundërtën, do të na gjykojnë breznitë e ardhshme, do të na peshojë historia. Dhe me fajin tonë, të ndëshkohemi pafalshëm për moskonsolidimin tonë kombëtar në momentin vendimtar të historisë.

Foto: kosovapost.net

Bujar Leskaj/

Si sot, 33 vite më parë në Shkodër, u vranë nga regjimi i Enver Hoxhës dhe Ramiz Alisë katër Pishtarë të Demokracisë dhe u plagosën 87 qytetarë të tjerë, të cilët protestonin paqësisht kundër grabitjes së votës së lirë dhe dhunimit të zgjedhjeve të 31 marsit nga partia- shtet.

Firmëtari, themeluesi, anëtari i kryesisë së PD, studenti me bindje të hershme liberale, demokrati aktiv që nga takimi me Ramiz Alinë e deri tek organizimi i PD në Shkodër, i dashuri dhe i shtrenjti Arben Broci; të rinjtë veprimtarë të PD: Nazmi Kryeziu, Bujar Bishanaku dhe Besnik Ceka u vranë pabesisht, sepse guxuan t’ia thonë pa frikë diktaturës se koha e saj kishte përfunduar njëherë e mirë dhe shqiptarët kishin zgjedhur Lirinë, Demokracinë, Prosperitetin dhe Europën!

2 prilli 1991 dëshmon se shqiptarët janë të gatshëm të përqafojnë Lirinë me çdo çmim, duke iu kundërvënë tiranisë!

Heronjtë e 2 prillit nuk janë vetëm heronjtë e Shkodrës, djepit të qëndresës antikomuniste dhe demokracisë! Ata janë heronjtë e gjithë Shqipërisë!

Ëndrra, dëshira, guximi dhe përpjekja e Arben Brocit dhe e të gjithë atyre që sakrifikuan jetën dhe derdhën gjakun e tyre për ta bërë Shqipërinë një vend të lirë, qëndrojnë në themelet e ndërtimit të shtetit demokratik, të cilin kemi ende shumë punë për ta ndërtuar!

33 vite më pas, emrat e 4 martirëve të 2 prillit, thërrasin në ndërgjegjen tonë për të na thënë se e keqja ende nuk është mposhtur!

Martirët e votës së lirë, Arben Broci, Nazmi Kryeziu, Bujar Bishanaku dhe Besnik Ceka me aktin e tyre sublim, me jetën e dhënë për t’u bërë të pavdekshëm, na ftojnë të bëjmë gjithçka për përmbysjen e këtij sekti, të ngritur mbi diktaturën e drogës, krimit, korrupsionit, vjedhjes së vullnetit e votës së lirë të shqiptarëve.

Lavdi përjetë martirëve të 2 prillit !

Kujtimet e një vullnetari italian në kryengritjen e Malësisë së Madhe.

Përgatiti Rafael Floqi

Ky shkrim është shkëputur nga libri i ushtarakut dhe gazetarit italian Eugenio Vaina de Pava “ALBANIA CHE NASCHE”, “Shqipëria që lind” botuar në Catania më 1914. Autori dy librave për Shqipërinë e para Luftës së Parë Botërore Eugenio Vaina (1888-1915), qe i diplomuar në Fakultetin e Arteve në Firences, iu bashkua lëvizjes politike katolike italiane mazziniane gjatë viteve të tij studentore. Fillimisht ai u interesua për çështje morale dhe etike, por më pas u fokusua tërësisht te politika. Fillimisht interesimi i tij ishte i drejtuar kah Ballkani dhe problemet e kombit shqiptar. Në botimet e tij më vonë ai mbrojti rolin aktiv të Italisë në ngjarjet e Luftës së Parë Botërore, veçanërisht sepse pjesëmarrja italiane në këtë luftë do të kontribuonte në bashkimin e Venezia- Giulias me Italinë dhe në shkatërrimin e Monarkisë Hasburge. Ai ra si ushtar italian në territorin slloven në malet Kërn menjëherë pas fillimit të luftës (ofensiva e dytë e Soçës).

Ky libër dhe veçanërisht kapitulli në fjalë që flet për lëvizjet kombëtare të shqiptarëve, është i mbushur krahas perspektivave dhe analizave të thella historike të çështjes së Shqiptarëve dhe të kryengritjes së Malësisë së madhe, edhe me detaje konkrete që vizatohen më syrin e një gazetari të huaj simpatizant të luftës të popullit shqiptar për liri, por dhe të një dëshmitari të vetë fakteve, duke qenë vullnetar italian garibaldin në këtë luftë ai bëhet dëshmitar i pabesive të Malit të zi, ndaj luftës të malësorëve për liri nga pushtuesi shekullor turk.

Idealin që e shtyn. autori e ka shprehur bukur në parathënien e librit, kur ndër të tjera shprehet : “ Nuk është e mundur që në çdo komb ku liria ekziston ende në zinxhirë ose vetëdija kombëtare e dëshpëruar ose në formim e sipër, që të gjeni disa njerëz me vullnet të mirë që janë besimtarë të vendosur se nuk mund të arrihet vëllazërimi i popujve të ndryshëm, përmes mohimit të Atdheut, por vetëm përmes zhvillimit të lirë dhe harmonik të të gjitha aftësive të tyre morale dhe ekonomike, në ditën kur do të rikthehen në të drejtat e tyre dhe ata të ndërgjegjësohen për detyrat dhe misionin e tyre, se çfarë është vendi i tyre në botë?”

Rrëfimi, është i mbushur sa me digresione historike të tablosë të luftës të popullit shqiptar në vitin 1911 aq dhe me analiza të së ardhmes. Leximi i këtij fragmenti është më tepër një tablo e plotë e një harte ushtarake beteje e kryengritjeve shqiptare të viteve 1910-1912, si dhe të arritjeve dhe mangësive të tyre, gjë që çoi rrëmujshëm drejt pavarësisë kombëtare më 28 Nëntor, por jo me një Shqipëri të plotë etnike të katër vilajeteve.

***

Jo vetëm malësorët por agjitatorët patriotë u mashtruan. Kryengritja shqiptare e cili duhej të shpërthente spontanisht në disa pika, përkundrazi qe e parakohshme, kaotike, e papërgatitur, pa ndjekur direktivat e atyre që shpeshherë kërkonin të vinin pas për ta rikthyer; pa marrë frymëzim tjetër, veçse me vonesë dhe pjesërisht nga idealet e tyre; si forca natyrore, të papërmbajtshme dhe të pashërueshme me ilaçe të përkohshme. Asaj i duhej të çonte deri në fund në gjurmët e origjinës së saj të trazuar dhe të pa reflektuar me gjithë të mirat dhe të këqijat e tyre. Megjithatë ajo i dha asaj forcë të mjaftueshme entuziazmit për të shtypur forcat mbizotëruese të armikut në përleshje të vogla, për të rezistuar në mënyrë të admirueshme, për t’u përhapur fitimtar për të katërtën herë deri në Shkup; duke e bërë atë të habitur edhe nga vetë madhësia e triumfit të saj, e paaftë për të përfituar prej sa, e paaftë për t’u organizuar, shumë pak e shkathët për të marrë një pozicion të dobishëm, në përmbysjen e re të luftës ballkanike që po vinte, gati për t’u shpërbërë menjëherë në një mijë ambicie dhe rivalitete personale

Parashikimet e shumta, kanë mbetur gjithmonë në statusin e projektit. Ishte absurde të besohej se një popullatë mund të kishte besim te zyrtarët, që as nuk flasin dhe as nuk shkruajnë të vetmen gjuhë që ata njohin, ose që të kryejnë operacione policore, të tilla si çarmatimi, me karakter hakmarrës ose grabitës barbar (në tokat që kanë një ndjenjë shumë e mirë nderi dhe dinjiteti personal i tyre) duke përdorur rrahjen publike ndaj drejtuesve më me autoritet dhe pa dhënë asnjë dëmshpërblim për armatimet artistike, shpesh me vlerë të madhe që u konfiskoheshin.

Por thellë në thellësi dhe nën të gjitha këto ankesa të paparashikuara, ekzistonte ndjenja e një shqetësimi moral, që nuk ishte ndjerë më parë, dhe kishte dalë papritur nga rinovimi politik, nga liria e papritur e diskutimit, nga ndryshimi i thellë, madje edhe i interesave ekonomike, të provokuara nga ardhja në pushtet të Partisë xhonturke. Kjo parti tepër e re dhe me iniciativë, me besim të thellë në fatin e racës turke dhe të fesë myslimane, ishte e gatshme të bënte që forca e arsyes së shtetit osman të ndihej në të gjitha anët e Perandorisë, dhe pa ndonjë zbutje e përkujdesje. Pastaj meritat dhe gabimet e saj. Ajo besonte në shtetin osman deri aty sa midis një myslimani separatist dhe një të krishteri besnik ajo preferonte, si në Epir, pa hezitim këtë të fundit, të gatshëm të zbatonte parimet e një sistemi tatimor dhe ushtarak absolutisht uniform, pa marrë parasysh askënd.

Kështu, në luginën e egër të Drinit të Bardhë, së pari u ngritën shqiptarët e Pejës, të Gjakovës, të Prizrenit, tashmë armiqësor ndaj reformave maqedonase të periudhës 1904-1908 të drejtuar nga Hilmi Pasha, të prekur tashmë thellë në privilegjet e tyre tradicionale, kundër urdhrit të çarmatimit të pranverës së vitit 1909.

Xhavid Pasha theu zakonet e vjetra të transitit dhe me vetëm një mijë e katërqind burra dhe tre bateri kaloi fushën e Gjakovës dhe rajonin e Pejës, duke djegur kullat e bejlerëve të pasur, duke arritur t’i çarmatosë me dhunë shumicën e rajoneve të arritshme më lehtësisht. Kërkesat e drejtuesve të kryengritjes ishin ende shumë të kufizuara: Zenel beu i Pejës, p.sh. është shembulli më ilustrues, ai duke folur atë verë me publicistin francez Jaray, thjesht i tha: “Dikur ne nuk e paguanim të dhjetën, tani duan të na bëjnë që ta paguajmë; më parë nuk e bënim shërbimin ushtarak, përveç rasteve kur donim ose në rast rreziku; tani duan që të gjitha fiset të japin ushtarë ose në këmbim pesëdhjetë lirave turke; dhe përballë këtyre nevojave të reja, të gjithë shqiptarët kanë të njëjtat interesa.”

Kjo Ishte thjesht si një interval mes dy revoltave dhe Xhavid Pasha, nuk gabonte kur i tha të njëjtit udhëtar francez, se do duhej të rikthehej shumë shpejt aty “për t’u dhënë një mësim të mirë atyre zotërinjve shqiptarë”.

Personi që kreu represionin e dytë vitin e ardhshëm ishte po ai Turgut Pasha, emër ky që më vonë mbeti i famshëm ndër shqiptarët si një simbol legjendar i egërsisë së pamëshirshme turke. Megjithatë, kësaj here aksioni i përgatitur ishte më i madh dhe rezistenca e kryengritësve ishte më e organizuar, e më këmbëngulëse dhe më e bashkuar. Të udhëhequr nga Isa Buletini, ata kishin pushtuar qafën shumë të rëndësishme të Kaçanikut, një çelës strategjik i fushës së Kosovës, duke ndërprerë hekurudhën midis Shkupit dhe të Mitrovicës. Ndonëse të pakët në numër, ata u rezistuan për një kohë të gjatë në atë pozicion të shkëlqyer, duke zmbrapsur me trimëri çdo sulm frontal, derisa u larguan nga ushtria turke në krahun e tyre dhe u detyruan të hiqnin dorë nga fusha. Një këngë e Malësorëve që u referohet atyre betejave me vrull të bukur epik thotë:

“Kaçanikut i raft pika

Nuk e din se çka është frika

Nand sahat tuj therr me thika

Pas shtypjes së revoltës në Kosovë, luftërat e reja, jo indiferente, i prisnin trupat turke të drejtuara për në dimër për në Shkodër, ku me disa qindra qenë drejtuar drejt Shalës, ku gjithsej tetë familje, të vendosura në Qafën e Agrit në rrugën Gjakovë-Shkodër (Udhëheqësit Mehmet Shpendi dhe Marash Delia) mundën të mbanin aty trupat e shumta të Turgutit për njëzet e katër ditë gjatë gushtit të atij viti. Këta, pasi i kapërcyen malet me vështirësi, mbërritën në Shkodër në shtator dhe filluan menjëherë çarmatimin. Kështu në mënyrë të pakuptimtë, vetë ushtritë turke përhapën farat e pakënaqësisë së re, ndërsa vazhdonin, duke favorizuar një mirëkuptim të përgjithshëm; “Sepse pleqtë, thonë Malësorët, na kanë thanë: se pa dy pisqolla dhe një kamë, sa të jetosh, vedin mos e lanë”.

Me përhapjen e rebelimit midis fiseve katolike të malit të Shkodrës, duke iu afruar kufijve dhe detit, rëndësia autonomiste dhe pasojat e atyre fakteve në shtetin fqinj, që shpresonte ta kthente atë nga ambiciet e tij pushtuese, u intensifikuan dhe më gjerë, ndërsa në Evropë, fuqitë e ndryshme i ndiqnin me interes të menjëhershëm këto zhvillime.

Pedagogjia më e mirë revolucionare është veprimi dhe në luftim, aty revolta bëhet e vetëdijshme; pra, për shkak të dukurisë së njohur të heterogjenezës së qëllimeve, ndërgjegjja kombëtare e kryengritjes shqiptare u zhvillua pak nga pak, nga ndjenja parake të një natyre tjetër, nga motive lokale e të rastit që ishin shumë të ndryshme, deri në ato themelore kombëtare drejt lirisë kombëtare.

Për muajin maj 1911, pas marrëveshjeve të përbashkët ndërmjet të krishterëve të Shkodrës dhe myslimanëve të Kosovës, u përgatit bashkërisht një rinisje e kryengritjes; por më 23 mars ,lëvizja u nis befas, para kohe nga Mali i Zi, i cili filloi fushatën kundër Tuzit, me disa qindra pushkë dhe subvencione të kufizuara të furnizimesh, që ishin nën kontrollin ekskluziv të vet. Malësorët katolikë nga përtej kufirit nuk ishin zgjuar ende. Kështu që në fillim mungonte njëkohësia, që ishte kusht i domosdoshëm për triumfin e kryengritjes dhe ndihma nga vullnetarët që priteshin nga Italia dështoi, ndërsa të paktët mes tyre që ndjenin turpin e mosveprimit u larguan më kot.

Kryengritja ishte një flakë kashte, gjigante për një moment, që dogji karakollet e brezit të kufirit dhe u ndez deri në portat e Shkodrës, por që duhej të shuhej në mënyrë të pariparueshme përballë përparimit metodik e të durueshëm të dyzet mijë asqerëve të Turgut Pashës dhe të dhjetë baterive të tij përgjatë brigjeve të liqenit. Në fillim të majit pozicionet që dominonin malwsorët në luginën e ngushtë të Cemit, përgjatë kufirit me Malin e Zi, u humbën dhe u rimorën disa herë me tërbim, por më në fund ato ranë në duart e turqve nga mungesa e municioneve.

Malësorët u tërhoqën për herë të fundit me pushkë të zbrazura nga Mali i Deçiqit kur u ndeshën në rrëzë të malit me mushkat e ngarkuara me fishekë të bllokuara aty me urdhër të oficerëve malazezë.

Turgut Pasha më pas, në një nga proklamatat e tij, shpalli faljen, me kusht dorëzimin, pa kushte të tetë udhëheqësve kryesorë të kryengritjes, përkatësisht të liderit kryesor: Sokol Baci dhe të krerëve Fran Pali, Ded Gjoni, Mirash Luca, Tom Ujka, Luc Marku, Mehmet. Shpendi dhe Mirash Pali. Por malësorët në një takim mbresëlënës të mbajtur më 12 maj në Pikalë ,vendosën ta vazhdojnë sërish rezistencën.

Pastaj filloi lufta guerile: duke u ngjitur në shkrepat gjithnjë e më të ashpra, në pyjet alpine, nëpër shkretinat shkëmbore deri në fushat e largëta të borës së pellgut ujëmbledhës, duke “bërë”, sipas këshillës së Garibaldit, një Trentino “shqiponjash”. Malësorët nuk pushuan së ngacmuari armikun fitimtar. Shqiptari luftoi me pushkë dhe nuk kishte nevojë për topa, siç mëson Evropa. Me një kore bukë, me gjysmë opinge – luftoi natën në dritën e hënës; — luftoi edhe në zemër të errësirës… Vëllezër janë dhe si vëllezër e kalojnë jetën”, kështu thoshte një këngë e asaj kohe.

Marshimi i paepur i armikut po mbyllej, kolona e Ethem Pashës që kthehej nga Kosova, pasi kishte tentuar disa herë më kot të kalonte në qafat e Selcës, u palos drejt Vuklit dhe në luftimet e fillim qershorit dhe arriti të bashkohej me ushtrinë e Turgutit. duke i prerë plotësisht kryengritësit nga pjesa tjetër e Shqipërisë, në afërsi të kufirit jugor të Malit të Zi.

Aty, që përfshiheshin deri në njëzet vullnetarët e fundit italianë, që as atëherë nuk deshën ta ngrenë flamurin malazez dhe protestuan në fytyrë të zyrtarëve të atij vendi: “Ai është mbreti juaj, jo i yni”, në çdo shenjë përkushtimi që do të janë shoqëruar me favore materiale shumë të mëdha.

Kjo ishte agonia: kishte zëra për negociata, armëpushime, një hap i Rusisë në Stamboll i kundërbalancuar menjëherë nga një nga ndërhyrje Gjermane në Cetinë. Këtu (më lejohet një vend për një kujtim personal) kur një mëngjes, të kampuar tek ura e Tamarës për një tentativë ekstreme në vijën turke, na zgjoi zëri i ashpër i oficerëve malazezë, që na bërtisnin të shkonim të dorëzonim armët tona pasi “paqja u arrit”.

Kryengritësit, të uritur dhe të lodhur, me familjet e tyre peng të bamirësisë malazeze, patën guximin të qëndrojnë edhe dyzet e tetë orë në pozitat e tyre, pa bukë, pa fishekë. Pastaj zbritën në Podgoricë dhe unë ende i kam në sytë e mi gojët e tyre të thara, të shpërfytyruara nga uria dhe ankthi, të cilat bërtisnin. duke na takuar ne italianët që ktheheshim nga malet në mbrëmjen e 3 gushtit, se na kishin tradhtuar, se nuk donim të ktheheshim në shtëpitë e djegura dhe të shkatërruara nga turku, se “s’e lamë Evropën që të arrinte të kuptonte luftën e tyre.

Pas rreshtave të trupave, në sheshin e madh të kazermave të Podgoricës, çdo pamje e lirisë, pa diskutim ishte hequr; emigrantët shkodranë që mund të kishin ndriçuar bashkatdhetarët e tyre u dëbuan me forcë; udhëheqësit ende të prirur për rezistencë u rrëzuan ose u burgosën. Më 11 u nënshkrua një protokoll i paketuar mirë, me një klauzolë sekrete të bashkangjitur për kompensim në favor të Malit të Zi. Pak rëndësi ka, nëse këto shpresa më vonë u shuan dhe i dhanë një pretekst, ndër të tjera, edhe luftës ballkanike; por fiksuesit dhe biznesmenët që shpresonin për të ardhura bujare nga bonifikimi i liqenit, qenë ata që shpallën paqen malazeze. si tepër bujare për malësorët e mundur.

Pastaj nisi pastrimi i kampit nga shqiptarët; u ndërmor një gjueti e ashpër për kontrabandën e armëve dhe gazetave; burg dhe dëbim për shkelësit: nuk duhet folur më për çështjen shqiptare. Qeveria malazeze mori peng familjarët e krerëve të Dedë Gio Lulit, Gjin Nikës dhe Mehmet Shpendit, të cilët nuk mundën ta ringjallnin revoltën; megjithatë nëpërmjet besnikëve të tij Sokol Baci ai e mbajti Malësinë gjer në pranverën e vitit 1912, ndërsa i gjithë rrethi i Kosovës, pas një një sërë përplasjesh të suksesshme, hartoi në Shkup një plan autonomie shumë më organik se lëshimet e herëpashershme të Podgoricës. Në fakt, kryengritja fatkeqe e vitit 1911, në mos për asgjë tjetër, i shërbeu të paktën asaj: që të siguronte që koncesionet e dorëzimit, të përcaktuara me tyre si për palë të barabarta, të mbeteshin si një bazë ligjore për pretendimet e ardhshme autonomiste dhe të krijonte marrëveshje midis malësorëve kryengritës dhe agjitatorëve evropianë, duke dhënë mësim për të dyja palët nga zhgënjimi dhe domosdoshmëria supreme për të arritur ta bënin vetë Shqipërinë.

Emri të paktën i “qeverisë provizore” i nisur nga kalabrezo-shqiptari Terenc Toçi përballë mureve të vjetra të Lezhës, demonstratat e vonuara të mirditorëve, kërkesat e bëra për armë nga krerët shqiptarë të Epirit, agjitacionet e grupit kryengritës të kryesuar që nga Korfuzi nga Nikolla Ivanaj, dëbimet e shkaktuara, shërbyen për të demonstruar qëndrueshmërinë reale të çështjes shqiptare, në të gjithë tërësinë e saj, deri në vjeshtë.

Turqit, siç pritej, nuk i përmbushën kremtimet: asnjë shkollë kombëtare s’u hap, asnjë rrugë, asnjë zyrtar vendas për Shqipërinë e Epërme; dhe në Shqipërinë e Poshtme dhe Qendrore, me gjithë premtimet e Ministrit të Brendshëm Haxhi Adil Beut gjatë udhëtimit të tij elektoral, asnjë shkollë nuk u rihap, e nuk u ndreq asnjë padrejtësi.

Duke e kapur pushtetin në mënyrë spazmatike. në acarimin e luftës së gjatë në Tripoli, në Turqi Partia Bashkim dhe Përparim zhvilloi zgjedhjet e vitit 1912 me arrogancën më të pacipë, në mënyrë që të anulonte çdo mundësi diskutimi në parlamentin e ri. Shumë vonë edhe vetë kjo parti e kuptoi këtë gabim dhe u përpoq ta korrigjojë, duke lënë pak liri në zonat e thirrura për të votuar së fundi, e frikësuar dhe e penduar për mungesën totale të një valvule sigurie për pakënaqësinë e vendit.

Por qysh nga fillimi i majit 1912 në Kosovë dhe në Drinin e Bardhë, duke marrë si pretekst nga ardhja e disa inxhinierëve për të studiuar një linjë hekurudhore ushtarake nga Mitrovica në Pejë, revolta shqiptare rifilloi për të katërtën herë, nën udhëheqjen e krerëve të zakonshëm, por me drejtimin më të lartë tani të burrave ushtarakë e politikë, si kolonelëve Bajram Curri dhe Riza Beut, si ish-deputetëve Hasan bej Prishtinës, Nexhib bej Dragës të Shkupit, dhe Jahia Agës së Prizrenit e të tjerëve, të cilët të mundur në terrenin elektoral nga kandidatët e komisionit, më në fund i dhanë rrugë një uniteti drejtimi dhe një ndërgjegjësimi për qëllimet që u kishin munguar në të gjitha lëvizjet e mëparshme dhe që u shfaqën në memorandumin e Junikut, i karakterizuar qartë nga kërkesat: për një administrate të vetme për të gjithë Shqipërinë, nën një inspektor të përgjithshëm, me gjuhën zyrtare shqipe, me shkollën, ushtrinë dhe buxhetin e vet.

Epërsia e përkohshme e armëve nuk u vlejti turqve. Kryengritësit e lejuan veten të kapeshin, ndoshta nga një tradhtar, në Pejë nga mesi i qershorit, në një pritë mizore ku pothuajse dy mijë prej tyre u vranë dhe vetëm, disa qindra shpëtuan, duke u përplasur dëshpërimisht me unazën e hekurt të trupave osmane, duke rifituar numrat dhe vrullin e tyre në luftën malore. Në korrik, një rrethanë e papritur u erdhi në favor të tyre, erdhi lajmi se një grup oficerësh shqiptarë të garnizonit të Manastirit, që i përkisnin partisë së Antantës Liberale, të ftuar të lëviznin kundër kryengritësve u hodhën në të kundër, duke refuzuar të shkojnë të luftojnë kundër vëllezërve të tyre, dhe duke kërkuar dorëheqjen e qeverisë xhonturke. Kështu ata rinovuan taktikat e revolucionit të 1908-ës: dhe ashtu si atëherë trupat e Selanikut bënë kauzë të përbashkët me ta; dhe qeveria e Stambollit ndryshoi.

Më pas, nga kalimet e pambrojtura të pellgut ujëmbledhës, ushtria e malësorëve shqiptarë u përhap në rrafshin e Kosovës, mori Prishtinën dhe pothuajse pa gjuajtur një të shtënë pushtoi Shkupin, të udhëhequr edhe një herë nga luftëtari legjendar Isa Buletini. I cili pasi pushtoi qytetin, nuk kreu asnjë dhunë, gjë që ishte e admirueshme në sytë e korrespondentëve evropianë, për rendin që mundi të vendoste dhe ta ruante atje. Nga Shkupi ku ai vendosi ligjin: ai donte nga Turqia pranimin e memorandumit të Junikut; dhe meqenëse qeveria e zvarriti, ai kërcënoi të ngrinte në këmbë të gjithë Maqedoninë, të zbriste deri në detin Egje gjer në Selanik. Të gjitha kërkesat e tyre atëherë, përveç njërës, u pranuan dhe kryengritja u shpërbë dhe u kthye në shtëpi me armët e mbushura, paqësisht.

Pra, për dy muaj, pra nga gushti deri në tetor 1912, e gjithë Shqipëria gëzonte, të paktën ligjërisht, një autonomi të madhe të fituar me aq shumë vështirësi, dhe njerëzit më të mirë të saj që po përgatiteshin të korrnin frytet, me pëlqimin besnik të qeverisë së Said Pashës, kur një vorbull e papritur erdhi për t’ua prishur planet e tyre, edhe një herë, që nga themelet.

Shtetet ballkanike e kuptuan se pushtimi i shumëpritur i Shqipërisë do t’u ikte nga duart, se provincat turke të Evropës do të çliroheshin pa pasur nevojë për ndërhyrjen e tyre; dhe pa vonesë u hodhën në sulm, kështu Mbreti Nikolla para kujtdo tjetër, hodhi zarin e luftës, pavarësisht nga zhgënjimi i paqes së afërt të Lozanës.

Të dashur bashkombas të besimit Katolikë

Më lejoni që në emër të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, të familjes sime dhe në emrin tim personal t’ju uroj përzemërsisht: Gëzuar dhe Përshumëvjet Pashkët.

Pashkët, ngjallja e Krishtit, festa më e madhe në besimin e Krishterë, na mbush me gëzim të madh, me forcë, me besim, me shpresë, dashuri dhe mirësi.

Ngjallja e Krishtit është festë e jetës, festë e së mirës, festë e dritës, festë e dashurisë. Pashka e vitit 2024 le të përcjellë për të gjithë ne më shumë optimizëm, shpresë, prosperitet, paqe, falje dhe dashuri për çdo shqiptar anëkënd botës.

Bekime prej Zotit fuqiplotë të keni ngaherë në familjet tuaja te nderuara e të respektuara.

Kjo festë e madhe, qoftë për secilin prej nesh një moment reflektimi, pastrimi e kthese në rrugën e drejtë të arsyes, besimit e shpresës për ditë më të bukura e më të lumtura në jetën tonë, të familjes e kombit tonë.

Zoti ju bekoftë të gjithëve.

Me respekt e gëzim

Kryetari i VATRËS

Elmi BERISHA