KRISTO ÇIPA
( Mjeshtër i madh)/
(Dy fjalë për këtë term të ri për këngën vëndçe).
Kur kënga jonë e traditës transmetohej në mijëravjeçar në mënyrë gojore, bartësit e saj e quanin atë këngë vëndçe dhe sipas zonave e krahinave emërtohej si këngë himarjote, labe, gjirokastriçe, lunxhjote, zagorite, smokthinjote, dukatase, pilurjote etj. Në disa raste edhe brenda fshatit kishte motive si ajo Qazimademçja e Smokthinës, Tartar Zekçja e Kuçit apo avazi i Mukos ( Kënga e Neço Mukos)
Në Shqipëri për herë të parë studimi shkencor mbi këtë këngë u bë nga profesor Ramadan Sokoli dhe ai si në çdo disiplinë shkencore futi termin polifoni( shumëzërëshe), kjo sipas rregullave të njohura botërisht ku në emërtimin e disiplinave përdorej terminologjia greke( gjeografi, fizik, kimi, biologji etj)
Pas viteve 90- të me hapjen e vëndit shumë grupe që këndojnë polifoni morrën pjesë dhe u ballafaquan në mjaft aktivitete ndërkombëtare dhe tërhoqi vëmëndjen e shumë studjuesve dhe veçanërisht të UNESKO- s. Lindi kështu nevoja e përgatitjes së një dosje me argumenta shkencor dhe historik. Ministria e kulturës shqiptare tre herë e përgatiti këtë dosje dhe dy herë ju kthye se me emërtimin “ Polifoni” kishin dorëzuar dosje edhe vënde fqinje si Greqia, Italia, Maqedonia e Veriut, Spanja e disa të tjerë. Vitin e tretë dosja u dorzua me termin “ Isopolifoni” dhe u pranua nga UNESKO si trashëgimi gojore e njerëzimit, KRYEVEPËR E NJERËZIMIT( Më 25 Nëntor 2005)
Kohë më vonë disa grupe, individë dhe shoqata e kundërshtuan këtë term duke nxjerrë si argument se ky term kishte ndikim të drejpërdrejt grek dhe duhej hequr nga emërtimi zyrtar i UNESKO-s( ky debat ende vazhdon). Në këto rrethana Lefter Çipa si krijues, studjues dhe lëvrues i kësaj kënge për të unifikuar të gjitha grupimet dhe mendimet përdori për herë të parë një simbolik që të unifikojë termat dhe ta dallojë atë nga polifonia e vendeve fqinjë. Termi “Fosforina shqiptare “ është simbolik, jo term shkencor e cila po fiton qytetari nga viti në vit edhe si një simbolik e bukur( fosforinë d. m. th shkëlqimtare, ndriçuese) por edhe si term që shuan polemikat.
Në historinë e toponomastikës( emlrtimit të vëndeve), në ndryshimet e vazhdueshme të gjuhës përdorimi dhe klimatizimi i shumë fjalëve dhe emërtimeve është një proçes normal që kërkon kohën e vet. Le të sjellim si argument që gadishulli i Ballkanit është quajtur gadishulli Ilirik dhe po ashtu Peloponezi i sotëm jo shumë kohë më parë është quajtur More
Shpresojmë se kjo simbolikë do të përqafohet dhe do të bëhet termi mbizotërues për këtë kryevepër të njerëzimit.
Unë në solidarizim të plotë dhe në funksion të festivalit” Netët e Bejkës bardhë”( me jehonë nga Piluri në Bruksel, New Jork, Kosovë, Janinë e më gjerë) kam ndërtuar një këngë si lejmotiv
për çdo edicion të tij
KËNGA E FOSFORINËS
Me një gjuhë perëndie
Me të gjithë ison e frymës
Këngëtar prej Labërie
Në këngën e fosforinës
Në majat ku hapet bota
Vit për vit në festival
Këndon qielli dhe toka
Këngë e vëndit na mban gjallë
Eh sa bukur u këndoka!
Shqip dhe zogjtë që fluturojnë
Vjen një ditë e na merr toka
Dhe nga varret prap këndojmë
Refreni
Sa të ketë qiell me yje
Shqiptarë e lapidarë
Do ketë këngë fosforine
Në gjak e në gjokset tanë
Nga avazet që ka kënga
I merr të rrahurat zemra
KRISTO ÇIPA
( Mjeshtër i madh)
