Ambasador Blerim Reka/

Si ligj federal, i dekretuar nga Presidenti Trump, ai përligj së paku tri garanci të rëndësishme për Kosovën dhe Ballkanin: nuk ka ndryshim kufijsh në rajon; marrëveshja midis Kosovës dhe Serbisë do të përmblyllet me njohje reciproke; dhe zgjerimi i NATO-s në Ballkan do të vazhdojë, përfshirë edhe mundësinë e anëtarësimit të Kosovës në aleancën veri-atlantike.

Ligji rikomfirmon kontinuitetin e politikës amerikane për Kosovën, në katër dekadat e fundit, nga dokumenti i parë i Stejt Departamentit i vitit 1986: ”Kosovo Republic Project”, të cilin e sjell në librin e tij Fron Nahzi (“Ethnic Interest Groups and US Foreign Policy”), që del nga shtypi këto ditë.

Republika e Kosovës nuk mund të bëhej pa SHBA, e as të funksionoj pa Amerikën.

Ndërkaq Kosova mbetet shteti më pro-amerikan.

Prof. Dr. Luan Përzhita/

Gërmimet dhe studimet arkeologjike, në Kosovë në dekadat e fundit po sqarojnë cdo ditë e më shumë historinë antike të ilirëve dardanë që banonin në qendër të Ballkanit. Një drejtim i këtyre zbulimeve kanë treguar se arti dhe kultura tek dardanët ka qenë shumë e zhvilluar dhe herë herë është përfaqësuar dhe ndër popujt e tjerë të botës antike. Por jo vetem arti por edhe qarkullimi monetar, si një fenomen ekonomik i përgjithshëm, ka qenë i shtrirë pothuajse në tërë territorin e Dardanisë. Për herë të parë, shek. IV p.Kr., është qyteti, Damastioni që pret monedhën prej argjendit. Në këtë periudhë (shek.IV-I p.Kr.) te dardanët filluan të qarkullojnë monedha me prejardhje nga treva të ndryeshme; Teba (400-390), Apollonia (Thraki) 350 p.K. Maqedononia, Athina (177-176), Iliria shek. III-I p.Kr., Pelagonia, Paonia etj,. Në shekullin II p.K., shfaqet në qarkullim denari romak, i cili do të jetë më vonë dhe paraja kryesore në Dardani.

Me ardhjen në pushtet të Oktavian Augustit, monedhat kryesore, ishin prerje të perandorëve romakë ose anëtarëve të familjeve të tyre, por përveç Senatit, e drejta e emetimit të parasë iu dha edhe provincave, qyteteve dhe njësive të ngjashme administrative të cilat prodhonin kryesisht monedha bronzi dhe bakri, të destinuara për tregtinë lokale, kjo si një domosdoshmëri që lidhej me likuidimin e pagesave të personelit të administratës romake, si dhe për funksionimin më të mirë të minierave, bujqësisë dhe të gjitha aktiviteteve ekonomike.

Në qarkullim kishte edhe disa prerje të tjera të vogla bronzi (quadrances), të emetuara gjatë mbretërimit të Trajanit dhe Hadrianit. Këto monedha kishin në faqe kokën e perandorit, ndërsa në shpinë një personifikim femëror me mbishkrimin Metalla Ulpiana, siç ishte monedha e emetuar në minierat e zonës së Prishtinës dhe tipi tjetër me mbishkrimin “Dardanici”, që vjen nga minierat e Kopaonikut. Këto të fundit kishin të paraqitur figurën e një hyjneshe, e cila mendohet të jetë Hyjnesha Dardane. Po ashtu, me interes është dhe zbulimi në Lipjan i një prej depove më të mëdha me centenionalet e Konstantinit të Madh dhe anëtarëve të familjes së tij, si dhe medaljoni i rrallë i perandorit Prob. Sasia e monedhave në qarkullim në këto territore u rrit gradualisht deri në mesin e shekullit IV m.Kr., periudhë kur fillojnë të shfaqen në Dardani monedha të perandorëve romakë të Lindjes.

Arti dhe kultura pasqyrojnë një dukuri tjetër të kësaj periudhe në Dardani. Nisur nga materiali plastik zbuluar te dardanët është konstatuar se, krahas prodhimit të importit që është prezent që nga shekulli I m.Kr., prodhimi lokal i skulpturave që lidhet me kultin, shfaqen në shekullin e II m.Kr. Gjatë shekullit të III dhe në fillim të shekullit IV, në qytetin e Naisit ishin ngritur atelie të nivelit të lartë, të specializuara për prodhimin e veprave të plota në skulpturë.

Nga fundi i shekullit II dhe deri në shekullin IV, me vlerë paraqitet dekoracioni plastik i aplikuar në stelat e varreve, që paraqet elemente të artit dardan të përhapur në këtë rajon. Mozaiku polikrom i Orfeut rrethuar me shtazë, mozaikët në Nerodime me shtatë mendimtarë grekë, monumenti i Hyjneshës Dardane me dy labirinthe apo, nekropolet e pasura të Ulpianës, të Municipium DD dhe të Vendenis në të vërtetë, i takojnë fondit të kulturës materiale provinciale romake, por që kanë fituar tashmë veti të reja. Objektet e vlefshme artizanale me vlera artistike nga nekropolet dhe vendbanimet e kësaj periudhe pasqyrojnë nivelin e zhvillimit kulturor. Artistët në punimet e tyre kanë dhënë figura te skalitura njerëzish, me prejardhje nga arti tradicional dardan, ku ndër tiparet e tyre dalluese janë veshjet popullore dhe stolitë.

Në shekullin III- IV ndryshimet bëhen më të larmishme në disa lloj stolish si dhe në veshjet tradicionale të popullsisë dardane, siç është rasti i kapitelit të zbuluar në Çifllak i cili paraqet në dy anët e tij pamjen e një vajze dardane. Stelat e varreve kanë ruajtur mjaft elemente autoktone, si në anën arkitektonike ashtu dhe stilistike të tyre ku veçojmë kombinimet e hardhisë së rrushit me gjethet e lerthit që gjenden në bustin e Hyjneshës Dardane nga Kllokoti, në monumentet e Perëndeshës dardane nga Rumania apo në shtatoren e Hyjneshës nga Theranda. Studiuesit nënvizojnë se në stelat:.. dallohen elemente vendëse, gjuha vulgare latine dhe onomastika, si dhe emrat ilirë siç janë Longarus, Bato, Monunius, Etuta, Andia, Anna, Cinna, Dasius/Dassius, Epicaris, Tata/Tatta etj,.

Në Dardani ndër perënditë dhe kultet më të njohura ishin Jupiteri, Minerva, Furtuna (mbrojtëse e familjes Furija në Ulpianës), Merkuri dhe Diana; perënditë që vinin nga lindja, siç ishin Mitra, Izida, Serapisi dhe Jupiteri Dolihen dhe perënditë helene Nemezisi, Orfeu, Hekata, Asklepi, Higia dhe Telesfonti, të zbuluara në qendrat kryesore si në Nais, Skup, Ulpianë, Muncipium D.D dhe në treva të tjera dardane. Jupiterit i kushtohet një mbishkrim nga Peja: I(upiter) O(ptimo) M(agno)/ P(ublius) Ael(ius) Cel(erinus?)/ sinus/ dec(urio) l(ibens) p(osuit), që është një nga perënditë më të privilegjuara nga dardanët, fenomen ky i ngjashëm edhe me provincat e tjera fqinje, si për shembull në Dalmaci. Epiteti, me të cilin shoqërohet më shumë emri i Jupiterit, është Maximus, por ndonjëherë ndeshet edhe Dolichenus apo Capitolinus.

Ndërkohë që në Ilirinë e Jugut, dedikimet mbi Jupiterin janë më të pakta në krahasim me Dardaninë dhe Dalmacinë. Kemi vetëm një shembull nga Bylisi, ku Jupiteri shoqërohet me epitetin Sabasios dhe një tjetër nga territori i kolonisë së Dyrrachiumit. Jupiterit i dedikohen dy altarë nga Suhareka, por në këtë rast nuk paraqiten emra të tjerë përveç se IOM në atë të gjetur në zonën e Reqanit, dhe IOM /…]RTAI në atë të gjetur në Samodrazhë. Përveç këtij altari, Suhareka na ofron edhe shumë fragmente të tjera arkitektonike. Ndërsa një mbishkrim nga Istogu dokumenton një tjetër perëndi shumë të rëndësishme për dardanët e periudhës romake, Merkurin, i cili gjithashtu, është dokumentuar edhe më parë në zonën e Pejës. Edhe në këtë rast, personazhi që bën dedikimin, i përket një personi që e ka fituar qytetarinë në kohën e Trajanit, pasi edhe ai ka cognomen Ulpius.

Një tjetër informacion me vlerë, përsa i takon jetës religjoze në Dardani gjatë periudhës romake, na pasqyrohet nga mbishkrimi i Zllakuqanit në Klinë. Bëhet fjalë për një altar që i kushtohet perëndeshës egjiptiane Isis: Daeae/Isidis/Eufro/nius/votum, që dëshmon praninë e kulteve orientale në territorin e Dardanisë gjatë shekullit III p.Kr., kjo me sa duket për shkak të ushtarëve me origjinë lindore në ushtrinë romake, stacionuar që nga periudha e Hadrianit në provincat e Ilirikut. Vihet re se në Dardani është respektuar pak a shumë pjesa më e madhe e panteonit romak, duke përfshirë dhe perënditë e tjera me origjinë lindore si Mitra dhe Dielli që i takojnë shekullit III.

Natyrisht, mendojmë se në përhapjen e këtij kulti në Kosovë, rol parësor luajti Via Lissus-Naissus. Isis është e pranishme edhe në Ilirinë e Jugut. Disa mga emrat e përmendur në mbishkrimet latine janë Aurelio, Dassio dhe Claudius Maximu. Nga këta të tërheq vëmendjen emri Dassius, i cili është dokumentuar edhe më parë në territorin e Kosovës, më konkretisht në një stelë kushtuar një ushtari romak, gjetur pranë Prishtinës. Njëkohësisht janë vërejtur perëndi të ndryshme, siç është rasti në fshatin Bajicë ku është zbuluar një altar kushtuar hyjit Sivano Deo, i cili nderohej nga fiset ilire, respektivisht dhe ato dardane.

Prezenca e kultit të perëndeshes dardane“Dea Dardanica” është dëshmuar nga ana epigrafike në qendrat e ndryeshme të pjesës qendrore dardane, si në altarët me dekurim plastik të Gllamnikut të sotëm, dhe në Smirë të Vitisë afër Gjilanit.

Monumenti nga Smira, përkatësisht labirinthet e relievuara në faqet anësore, njëri rrethor dhe tjetri katërkëndësh, i përbërë nga një kompozicion më i gjerë me domethënie të thellë filozofiko-religjioze, paraqet sfondin e krijuar shpirtëror e mendor të dardanëve që përqendrohet te funksione të shumta të Perëndeshës dardane. Edhe busti i njohur i Gruas nga Kllokoti (II-III) duket të jetë po ashtu personifikim i kësaj perëndeshe, pasi ka ngjashmëri me paraqitjet figurative të Deas nga monumentet e Rumanisë. Nga mbishkrimi i gjetur në Banja e Kushumlisësë sotme përmendet se në trevën e Dardanisë është ngritur një tempull Dea Dardanica para fundit të shekullit II.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Në fund të Nëntorit, u publikua Strategjia e Sigurisë Kombëtare (NSS-2025), një produkt gjithëpërfshirës i Institucioneve, Agjencive, Instituteve dhe Expertëve të Sigurisë Kombëtare, që mban firmën edhe emrin e Presidentit të 47 të ShBA-ve, Donald J. Trump.

Strategjia – 2025 demostron kthesë të fortë në politikën Amerikane, pasi formalizon vizionin dhe vendosmërinë e Presidentit Trump si dhe objektivat e Washingtonit Zyrtar mbi përdorimin e instrumenteve të fuqisë për të mbrojtur sovranitetin si dhe zhvilluar interesat kombëtare dhe gjeopolitike të ShBA-ve.

Pesë mesazhe gjeostrategjike që mund të nxjerrim nga Strategjia /Trump – 2025:

Pikësëpari, përtej të përbashkëtave p.sh me Strategjin Trump/1-2017, ajo që e bën të veçantë SSK – 2025 është vizioni, qasja, përkushtimi dhe vendosmeria e Presidentit Trump-2 për ta bërë: “Amerikën përsëri të madhe” (shqip, edhe më të fortë), ose një superfuqi të pakonkurueshme, të pamposhtur dhe vdekjeprurese për cilindo shtet ose Aleancë armiqësore që/qoftë do guxonte që kërcënonte sovranitetin territorial (terësisht e pamundur) ose interesat gjepololitike të ShBA-ve!

Po ashtu konfirmohet Zotimi Nr.1 i Trump-2: “do ta shpëtojë/shërojë ShBA nga Deep State; demokracia fasadë, shteti i kapur nga korrupsioni i pushtetareve të lartë; ushtria e burokratëve majtist si dhe interesat e filantropistëve që kanë pushtuar (jo vëtëm/autori) shtetin Amerikan”, por që vijojnë të mbajnë të prangosura edhe vendet e BE, Balkanit, përfshi RSh dhe Kosovën.

Së dyti, kjo strategji konfirmon besimin e amerikanëve në projektin e Presidentit Trump-2: “interesat e ShBA mbi të gjitha, Amerikanët të parët”! Ndaj si nën-prioritete të saj janë: “rivitalizimi ekonomisë së lirë; privalimi i interesave ekonomike në çdo angazhim ndërkombëtar, përfshi kontributet për paqen; sigurinë kufitare (me çdo mjet/çmim, ngritja e murit diçital, përdorimi i fuqisë ushtarake ndaj emigrantëve të pa-ligjshëm, etj); ri-vendosjen e hegjemonisë në fushën e kërkimeve shkencore, IA, energjisë, lufta kundër krimit ndërkombëtar, narko-terrorizmit, karteleve të drogës”.

Së treti, konformohet përqasja e Trump-2: “paqe (e imponuar) nëpërmjet forcës”, pra mbajtjen e rolit të superfuqisë së pakonkurueshme ushtarake të SHBA-ve përfshi fuqinë nukleare, kibernetikës, inteligjencës Artificiale (AI), etj. Mjafton të përmendim emërtimin e Pentagonit si “Ministri e Luftës”: rritjen në rreth 1 trilion $ të shpenzimeve të mbrojtjes (2 herë më shumë se 31 vendet e NATO-s dhe 50 % të GDP-së Rusisë), investimeve për AI, forcën hapësinore, etj.

Si shëmbull përmendim “sulmin më të suksesshëm të historisë së njerëzimit”, që fuqia ushtarake e ShBA (37 orë fluturim, 6 avion B-2 me kosto 2-Bilion $ sejcili; 12 bomba GBU-57 me nga 14 tonë; dhjetra raketa Tomahawk dhe 125 avionë F-35) realizuan ndaj bazave bërthamore të Ajatallah-ut të Iranit, i cili në 36 vitet e sundimit kërcënonte Izraelin dhe mbarë qytetërimin: “me shfarosje nga faqja e dheut”! Kështu, ky sulm mbetet edhe si mesazh i fuqisë shkatërrimtare të ShBA ndaj diktatorëve gjakatarë, ose të shkalluarve nga fuqia e gjithë-Pushtetit (Putinit, Kim Jong, etj), nëse guxojnë të sulmojnë këdo nga 32 anëtarët.

Strategjia Trump-2 nuk ka të bëjë dhe aq me vlerat, as me promovimin e demokracisë dhe as me traditën që europianët i kanë marrë si të mirëqëna/falas kontributet e SHBA-ve gjatë një shekulli për paqen dhe sigurinë. Në fakt kjo strategji fokusohet në ekspozimin e fuqisë së pakonkurueshme si dhe privalimin e interesave amerikane. E thënë më qartë: “epoka kur ShBA-të kontribuonin për paqe dhe siguri falas ka perënduar!

Së katërti, ndërsa mbetet ende e varur nga garancia strategjike amerikane, (veçanërisht nga (pa) fuqia bërthamore), brënda 2027 Europës i duhet: “të zhvillojë kapacitete për të vetë-marrë barrën e përgjegjesisë së mbrojtjes konvencionale ndaj çdo fuqie kundërshtare”. Mbas rënies së Murit të Berlinit, ShBA mbajtën peshë kritike në garantimin e sigurisë, në luftën kundër Millosheviçit, programet për zgjerimin e NATO-s, etj, në këtë strategji konfirmohet se: “Amerika as po largohet nga NATO dhe as po braktis BE-në, por kërkon që Europa të zhvillojë/marrë pa iluzione përgjegjësit”!

Në shtesë(5-ti) (!) ripërcaktimi i kushteve për ri-vendosjen e dialogut dhe stabilitet strategjik me Rusinë (kushti nr.1 paqa në Ukrainë); (!!) marrëdhëniet me Kinën do të dominohen nga interesat ekonomike si dhe parandalimi i përballjes ushtarake për Tajvanin; (!!!) dhe në Lindjen e Mesme me konsilidimin e paqes, për sa kohë që nuk kërcënojnë por çimentojnë supermacinë dhe interesat amerikane jo vetëm në Rajon.

Pesë gjetje & rekomandime strategjike për RSh dhe Kosovën nga leximi i Strategjisë Trump – 2025:

Epoka e garancive strategjike nga ShBA ka përfunduar, pasi kjo strategji demostron një zhvendosje tektonike në gjeopolitikën amerikane, me pasoja në Europë, veçanërisht në Ballkan ku prezenca amerikane mbetet me peshë vendimtare. Kështu mesazhi kësaj strategjie është i qartë: “në një Rend të Ri, ku ne vend të vlerave, interesat “mbeten të vetmet karta”, nuk mjafton të kesh Aleatë, por vendet duhet të zhvillojnë kapacitetet të afta për te ushtruar përgjegjësitë në fushën e mbrojtjes”!

Shqipëria dhe Kosova vërtet kanë statuse të ndryshme por fate dhe interesa të pandashme. Sigurisht, Kosova efektohet më shumë pasi dhe vetë ekzistenca e saj është rezultat i kontributit si dhe fuqisë ushtarake të USA/NATO. SSK-2025 e bën edhe me të qartë se Kosova nuk mund te bazohet përjetësisht me praninë e ShBA/NATO, pra si dhuratë (for granted). Ndaj mbrojtjen e sovranitetit dhe statusquo-së gjeopolitike, Kosova do mund t’i realizojë vetëm duke forcuar më tej dialogun dhe bashkëpunimib strategjik me SHBA për të modernizuar Sistemin e Sigurisë dhe Mbrojtjes.

Ndërsa për Shqipërinë, anëtare e NATO-s dhe aspirante BE, pyetja thelbësore që buron nga kjo strategji nuk është “me kë je” (?), por “çfarë ofron” (?). Fatëkeqësisht, pluralizmi fasadë, (c)balanancat kushtetuese, korrupsioni endemik, etj kanë tronditur besimin e Shqiptarëve te demokracia funksionale.

Gjithësesi, “duke duartrokitur rritjen historike të buxhetit të mbrojtjes për 2026” (2.12 % ose 600 milion €, pra më i madhi në 35 vitet e fundit), objektivin drejt 5 % të GDP-së përveçse kërkesë të Presidentit Trump e gjej edhe si legjitimitet ndërkombëtar (ShBA/NATO/BE) si dhe oportunitet historik për të ekspozuar fuqinë ushtarake në mbrojtje të integritetit dhe interesave Kombëtare.

Pra, 5 %, ose për mbi 1.2 Miliard € për prokurimin e armatimeve dhe sistemeve të gjeneratës së fundit që rrisin aftësitë mbrojtëse si dhe masat e deterrence/shpaguese ndaj çdo vendi që kërcënon sovranitetin territorial dhe interesat gjeopolitike të RSh.

Sigurisht një analizë e thelluar e SSK -2025 kërkon angazhimin e faktorëve shtetërorë dhe ekspertizës elitare, ndërsa mbetet emergjencë kritike ngritja e një “wise group”, me personalitete të gjerësisht pranuara, që përtej pazareve part-iake përulen para interesave Kombëtare si dhe përgjegjësive shtetërore për ta jetësuar Platformën: “2-Shtete sovrane 1-Komb i vetëm”, e cila nuk kërcënon por kontribuon si balancë racionale për bashkëjetesën paqësoresi dhe integrimin Euroatlantik të Rajonit.

Së fundmi (5), kjo strategji promovon besimin e amerikanëve te “fuqia ushtarake e pakonkurueshme dhe vdekjeprurëse e ShBA-ve si dhe Leadershipi i fortë i Trump”! Nga ana tjetër, shërben si këmban alarmi për vendet e NATO/BE, Ballkanit, përfshi RSh/Kosovën për të marrë barrën në kuadër të Aleancës si dhe zhvilluar përgjegjësitë kombëtare, në mënyrë që: “jo Lufta por Paqja, rendi global, vlerat e qytetërimit dhe demokracisë të triumfojnë mbi neo-Fashistët, neo-Stalinistët, neo-Millosheviçët, shtetet dhe organizatat terroriste”!

Muzeu Historik Kombëtar/

Me propozimin e përfaqësuesve të dy shteteve autonome të Perandorisë Britanike të Afrikës së Jugut e të Kanadasë, Asambleja e Përgjithshme e Lidhjes së Kombeve, më 17 dhjetor 1920, e pranoi Shqipërinë si anëtare të Lidhjes me të drejta të plota.

Këto zotërime të Britanisë së Madhe, mbështesnin fort idenë e Presidentit Uilson, se kombet e vogla kishin të drejtë të ekzistonin si shtete sovrane.

Ky pranim kishte rëndësi të dyfishtë për vendin.

Së pari, u rikonfirmua njohja ndërkombëtare e shtetit shqiptar, për të cilën ai kishte shumë nevojë në rrethanat e reja të pasluftës. Këto rrethana, kishin të bënin me pretendendimet e Fuqive të Mëdha dhe vendeve fqinje në lidhje me kufijtë e Shqipërisë.

Së dyti, pranimi përbënte në fakt një akt njohjeje kolektive edhe të qeverisë së Tiranës. Pranimi në Lidhjen e Kombeve krijonte gjithashtu mundësi për shqyrtimin nga ky forum ndërkombëtar të çështjeve të mbetura pezull midis Shqipërisë dhe shteteve fqinje.

Megjithatë, çështja e kufijve të Shqipërisë mbeti e hapur. Fan Noli si kryetar i delegacionit shqiptar, argumentoi me të drejtë se gjatë Luftës I Botërore, Shqipëria nuk kishte qenë shtet ndërluftues (por asnjëanës), dhe si rrjedhim kufijtë e saj nuk mund të shqyrtoheshin nga Konferenca e Ambasadorëve.

Pavarësisht kësaj, Këshilli i Lidhjes së Kombeve, me vendimin e tij të 26 qershorit 1922, ia kaloi për diskutim kërkesën e qeverisë shqiptare Konferencës së Ambasadorëve.

Burimi nga: Historia e Popullit Shqiptar III, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 2007, faqe 171-173.

Vjosa Osmani/

Gjatë takimit i përcolla sërish urimet më të përzemërta për fillimin e misionit të tij, si dhe shpresën që pontifikati i tij të sjellë dritë, kurajë dhe mbështetje për njerëzit në nevojë anembanë botës. Përcolla poashtu ftesën e përzemërt për një vizitë të tij në Republikën e Kosovës, e cila do të pritej me shumë dashamirësi nga të gjithë qytetarët tanë.

Biseduam për rolin e Kosovës, tokës sonë dardane, si vend që ka ndërtuar paqe dhe harmoni ndërfetare mbi përvojën e saj historike të qëndresës dhe sakrificës. Diskutuam gjithashtu për thellimin e bashkëpunimit në fusha që prekin drejtpërdrejt mirëqenien e qytetarëve tanë, me shpresën që Selia e Shenjtë do të marrë së shpejti vendimin e shumëpritur për njohjen formale të Republikës së Kosovës.

Kosova mbetet e përkushtuar t’i forcojë marrëdhëniet me Selinë e Shenjtë dhe ta avancojë miqësinë tonë historike, duke u udhëhequr nga vlerat që na bashkojnë. Në frymën e festës së Krishtlindjes, ndamë dëshirat e përbashkëta për paqe e harmoni në gjithë botën.