Shqiptarët në Shqipëri, Kosovë dhe rajon duhet të synojnë krijimin e një politike të jashtme më të koordinuar, e cila reflekton një strategji të qartë kombëtare. Ashtu si Skënderbeu që manovroi mes fuqive të kohës për të siguruar mbështetje pa u varur plotësisht nga asnjëra, edhe sot shqiptarët duhet të ndjekin një diplomaci të mençur, duke ruajtur ekuilibrin mes SHBA-së dhe BE-së.

Nga Prof.dr. Skender ASANI

Kuvendi i Lezhës i vitit 1444 është një ngjarje historike që edhe sot prodhon mesazhe rëndësishme për kombin shqiptar. Ky akt politik dhe diplomatik, i cili bashkoi princërit arbërorë përballë kërcënimit osman, dëshmoi se uniteti është arma më e fuqishme për mbrojtjen e sovranitetit kombëtar. Në kontekstin e sotëm, ku bota përballet me një konfigurim të ri gjeopolitik të formuar nga divergjencat mes Shteteve të Bashkuara dhe Evropës, shqiptarët duhet të mbajnë një qëndrim të matur dhe strategjik për të ruajtur dhe avancuar interesat e tyre.

Historia ka treguar se përçarja e brendshme ka qenë gjithmonë një faktor që ka dobësuar shqiptarët në arenën ndërkombëtare. Ashtu si në shekullin XV, kur princërit shqiptarë lanë mënjanë rivalitetet për të krijuar një front të përbashkët kundër një rreziku ekzistencial, edhe sot është e nevojshme që shqiptarët të ndjekin të njëjtën logjikë për të përballuar sfidat globale. Fragmentimi politik brenda Shqipërisë, Kosovës dhe trevave të tjera shqiptare në rajon mund të pengojë aftësinë për të pasur një strategji të qartë kombëtare. Në një botë ku fuqitë e mëdha si SHBA dhe BE shpesh ndajnë qëndrime të ndryshme për çështje kyçe, shqiptarët duhet të ruajnë balancën e duhur në diplomaci, duke mos u bërë viktima të përçarjeve të mëdha globale, por duke përfituar nga secila palë në përputhje me interesat e tyre strategjike.

Divergjencat mes SHBA-së dhe BE-së janë evidente në disa fusha kryesore, duke përfshirë politikën e jashtme, sigurinë dhe qasjen ndaj krizave ndërkombëtare. Për shqiptarët, të cilët historikisht kanë pasur një mbështetje të fortë nga SHBA, por që janë të integruar dhe të varur ekonomikisht nga BE-ja, pozicioni i tyre duhet të jetë i ekuilibruar dhe i mençur.

Tradicionalisht SHBA ka qenë një mbështetëse kyçe e shqiptarëve në momente vendimtare, duke filluar nga Konferenca e Versjajës ku Presidenti Wilson pati rol vendimtar në ruajtjen e qenies shqiptare nga coptimi dhe dezientegrimi, pastaj ndërhyrja e NATO-s në Kosovë më 1999, me një rol vendimtar të administrates amerikane, apo mbështetja për pavarësinë e Kosovës në vitin 2008. Kjo aleancë është e pazëvendësueshme dhe duhet të forcohet në fushat e sigurisë dhe diplomacisë.

Në anën tjetër, integrimi evropian mbetet një objektiv strategjik për të gjithë shqiptarët. Bashkimi Evropian është partneri kryesor ekonomik dhe garantues i stabilitetit institucional për Shqipërinë dhe Kosovën. Shqiptarët duhet të ndjekin një diplomaci të zgjuar, duke mos u pozicionuar ashpër kundër asnjë pale, por duke ruajtur një qasje pragmatike që siguron përfitime afatgjata. Shqiptarët në Shqipëri, Kosovë dhe rajon duhet të synojnë krijimin e një politike të jashtme më të koordinuar, e cila reflekton një strategji të qartë kombëtare. Kuvendi i Lezhës tregoi se uniteti politik është jetik për mbijetesën kombëtare, dhe kjo vlen edhe sot, kur një qasje e koordinuar në diplomaci do të forconte pozitat e shqiptarëve në arenën ndërkombëtare.

Një faktor kyç për të siguruar një pozicion të fortë të shqiptarëve në arenën globale është mobilizimi i diasporës. Ashtu si kombet e tjera të vogla kanë arritur të përdorin diasporën për të ndikuar në politikën ndërkombëtare, edhe shqiptarët duhet të ndërtojnë mekanizma më efikasë për lobim në SHBA, BE dhe vende të tjera me ndikim. Diaspora shqiptare, e cila nga viti në vit po etablohet në vendet euro-atlantike përms intelektualëve dhe profesionistëve të shquar, sidomos në Shtetet e Bashkuara, ka një potencial të jashtëzakonshëm për të ndikuar në vendimmarrjet strategjike që prekin çështjen shqiptare. Në këtë drejtim, është e domosdoshme krijimi i një platforme të organizuar lobimi, e cila mund të veprojë në mënyrë të koordinuar për të mbrojtur interesat kombëtare në arenën ndërkombëtare.

Kuvendi i Lezhës na mëson se uniteti është faktori kyç për të mbijetuar dhe avancuar në kohëra të trazuara. Shqiptarët sot përballen me një botë në transformim të shpejtë, ku divergjencat mes SHBA-së dhe BE-së kërkojnë një diplomaci të kujdesshme dhe strategji afatgjata. Në vend që të bëhen viktima të këtyre përplasjeve, shqiptarët duhet të mbajnë një ekuilibër të mençur, duke ruajtur aleancën me SHBA-në, duke përshpejtuar integrimin në BE dhe duke ndërtuar një politikë të jashtme të koordinuar. Nëse dikur princërit shqiptarë lanë mënjanë përçarjet për t’u përballur me një sfidë ekzistenciale, sot është koha që shqiptarët, kudo ku ndodhen, të ndjekin të njëjtin parim, duke u bashkuar rreth një vizioni të përbashkët për të siguruar një të ardhme më të sigurt dhe më të begatë për kombin shqiptar.

Nëse i referohemi dokumenteve arkivore do të shohim se diplomacia e Skënderbeut është edhe sot një model i vlefshëm për politikën e jashtme shqiptare. Ai arriti të krijojë dhe të ruajë aleanca me fuqitë kryesore të kohës, si Vatikani, Napoli dhe Venediku, duke e pozicionuar çështjen shqiptare në qendër të ekuilibrave evropianë. Ashtu si Skënderbeu që manovroi mes fuqive të kohës për të siguruar mbështetje pa u varur plotësisht nga asnjëra, edhe sot shqiptarët duhet të ndjekin një diplomaci të mençur, duke ruajtur ekuilibrin mes SHBA-së dhe BE-së, si dhe duke ndërtuar politika të jashtme të koordinuara që mbrojnë interesat kombëtare në një botë gjithnjë e më të fragmentuar dhe më të trazuar.

Shkup, 02 mars 2025

Prof. Dr. Lush Culaj/

Me rastin e 100 vjetorit të vrasjës

Luigj Gurakuqi është ndër figurat më të shquara të kombit tonë. Ai zë vend të rëndësishëm në historinë shqiptare të çerekut të parë të shekullit XX. Me luftën e tij për çlirimin kombëtar e demokratizimin e vendit, ai la vulën e vet të pashlyer në analet e historisë. “Nuk ka ngjarje të madhe politike, shoqërore e kulturore në çerekshekullin e shek. XX ku të mos ketë qenë prania e tij, të mos ketë spikatur patriotizmin e demokratizmin e tij. Dhe kjo figurë e shquar ngrihet akoma më madhështore në piedestalin e historisë po të kemi parasysh armiqtë e shumtë që duheshin përballuar, vështirësitë e mëdha që duheshin kapërcyer, komplotet dhe intrigat e kobshme, rreziqet e panumërta që i kanoseshin jetës së tij në çdo hap.”

Lindi në Shkodër më 19 shkurt 1879 dhe u rrit në gjirin e një familjeje tregtare të kulturuar shkodrane, nga prindërit Pjetër e Leze Gurakuqi. Me edukimin e tij u përkujdes në mënyrë të veçantë i ati Pjetër Gurakuqi. Ai ishte një tregtar me kulturë relativisht të ngritur, me një rreth të gjerë shokësh e miqsh në mes tregtarëve e intelektualëve të Shkodrës dhe me marrëdhënie tregtare me Venedikun e Milanon. I ndodhur përherë pranë të atit, Luigji dëgjonte me vëmendje bisedat e diskutimet për ngjarje të së kaluarës dhe të ditës, për luftërat e shqiptarëve kundër pushtuesit otoman dhe grabitqarëve ballkanikë dhe për burrat që i udhëhoqën ato.

Pas vitit 1906, Luigj Gurakuqi iu kushtua tërësisht veprimtarisë politike e luftës për çlirimin kombëtar. Në verën e vitit 1907 bashkëpunoi me Bajo Topullin për organizimin e kryengritjes në veri. Në nëntor 1908 merr pjesë në Kongresin e Manastirit krah përfaqësuesve të Shkodrës At Fishtës, Dom Ndre Mjedës, Hilë Mosit e Mati Logorecit; ku u zgjodh nënkryetar dhe anëtar i komisionit për njësimin e alfabetit. Më 1909 u emërua drejtor i së parës shkollë normale që u hap në Elbasan, ku dha një ndihmesë me vlerë për vënien e arsimit mbi baza kombëtare. Më 1911 merr pjesë në kryengritjen e malësorëve të Mbishkodrës si njëri ndër udhëheqësit e saj. Harton së bashku me Ismail Qemalin Memorandumin e Greçës, apo Librin e Kuq, siç njihet ndryshe, të malësorëve kryengritës, zjarri i armëve të të cilëve do të paralajmëronte pavarësinë. Më 1912 zhvillon një veprimtari të dendur për organizimin e kryengritjes së përgjithshme. Mori pjesë në mbledhjen e Bukureshtit dhe në Shpalljen e Pavarësisë të Shqipërisë. Ishte bashkëpunëtori më i ngushtë i Ismail Qemalit dhe shkruesi i Deklaratës së Mëvetsisë.

Në Qeverinë e Përkohshme të Vlorës (dhjetor 1912) u zgjodh ministër i Arsimit dhe vendosi arsimimin e detyruar fillor për djem e vajza. Merr pjesë në Konferencën e Londrës më 1913, së bashku me Ismail Qemalin e Isa Boletinin. Mori pjesë në Kongresin e Durrësit më 1918, ku zgjidhet ministër i Arsimit në qeverinë e përkohshme e anëtar i delegacionit të saj në Konferencën e Paqes në Paris. Pikërisht edhe këndvështrimi ynë i trajtimit është kontributi i Gurakuqit në këtë konferencë ndërkombëtare.

Luigj Gurakuqi

Me mbarimin e luftës dhe largimin në tetor të vitit 1918 të austro-hungarezëve, në Kosovë u kthyen forcat serbe Vlen të theksohet se nga katër fuqitë kryesore fituese të luftës: Anglia, SHBA-ja, Franca dhe Italia, vetëm kjo e fundit ishte atëherë e interesuar që t’i përkrahte interesat territoriale shqiptare në Kosovë, interesim ky që rridhte nga kontradiktat e Italisë me Mbretërinë SKS. Qeveria e Italisë ishte kundër ngritjes dhe konsolidimit të këtij shteti të ri në Ballkan. Duke mos pasur aleatë të tjerë mbrojtës Qeveria e Durrësit u mbështet pikërisht në përkrahjen te Qeveria e Romës, me shpresë se do të përfitonte në favor të çështjes kombëtare. Mirëpo, pesha e kësaj qeverie si faktor ishte e vogël në krahasim me shtetet e tjera fituese, që i mbështesnin pretendimet jugosllave dhe greke.

Interesat e shqiptarëve në Versajë do t’i përfaqësonin disa delegacione, por delegacioni kryesor ishte ai i Qeverisë së Durrësit në përbërje: Turhan Pashë Përmeti, kryetar, imzot Luigj Bumçi, Mehmet Konica, Luigj Gurakuqi, dr. Mihajl Turtulli dhe Mustafa Kruja. Në këtë delegacion patër Gjergj Fishta merrte pjesë si ekspert. Shqipëria merrte pjesë në Konferencën e Paqes në Paris në kategorinë e katërt dhe vetëm me letërkëmbim, ose në rast se e ftonte njëra nga pesë Fuqitë kishte të drejtë ta dërgonte vetëm një delegat. Takimet personale ishin anësore (margjinale) dhe me njerëz pa ndonjë rëndësi të veçantë; kurse propaganda në shtyp ishte e pamundur, sepse gazetat me influencë, për simpati, për opinion, apo për para, anonin që të gjitha nga kundërshtarët tanë.

Konferenca që në fillim u kthye në arenë grindjesh e mosmarrëveshjesh ndërmjet vetë fuqive fituese të luftës. Këtu fjalën kryesore e kishin: Anglia, Franca, SHBA-ja dhe më pak Italia e Japonia. Rreth tyre vërtiteshin shtetet më të vogla, të cilat kërkonin që të realizoheshin pretendimet e tyre si shpërblim për aleancën në kohën e luftës, ndërsa fuqive të mundura të Bllokut Qendror s’u kishte mbetur gjë tjetër vetëm t’i prisnin vendimet e Konferencës.

Kërkesat konkrete të Qeverisë së Durrësit në Paqen e Versajës

Kërkesat, të cilat Qeveria e Durrësit, në emër të popullit shqiptar, i kishte paraqitur Konferencës së Versajës, ishin:

1) T’i kthehet shtetit shqiptar pavarësia të cilën e kishte njohur dhe garantuar Konferenca e Londrës e vitit 1913.

2) T’i kthehen shtetit shqiptar viset shqiptare që i ishin dhënë Malit të Zi me vendimet e Kongresit të Berlinit dhe të Konferencës së Londrës të vitit 1913.

3) T’i kthehen shtetit shqiptar viset shqiptare që i ishin dhënë Serbisë me vendimet e Konferencës së Londrës të vitit 1913.

4) T’i kthehen shtetit shqiptar viset shqiptare që i ishin dhënë Greqisë me vendimet e Konferencës së Londrës të vitit 1913.

Këtyre kërkesave delegacioni qeveritar ua kishte bashkëngjitur edhe hartën gjeografike të kufirit etnik të Shqipërisë, i cili, sipas tyre, përfshinte territorin nga Gjini i Spicës (në veri të Tivarit), duke përfshirë brenda Tuzin, Hotin, Grudën, Triepshin, Podgoricën, duke e ndjekur kufirin e Malit të Zi që kishte para vitit 1912 përfshihet Peja, Gjakova, Mitrovica, Prishtina, Gjilani, Ferizaj, Kaçaniku, një pjesë e kazasë së Shkupit, Tetova, Gostivari, Kërçova, Dibra për të arritur në mes të liqeve të Ohrit e të Prespës. Nga kjo pikë kufiri ndjek vijën e vitit 1913 dhe del afër gjirit të Prevezës. “Në këto vise jetojnë mbi 2 milionë shqiptarë, ku më tepër se gjysma janë lënë jashtë kufirit shqiptar, andaj ne kërkojmë që të jemi zotë të trevave shqiptare që na janë këputur me Kongresin e Berlinit e me Konferencën e Londrës; kërkojmë pavarësi për tërësinë territoriale shqiptare dhe shpërblime ekonomike për një numër të madh fshatrash të djegura nga grekët në Shqipërinë Jugore”, theksohet ndër të tjera në kërkesat e delegacionit qeveritar paraqitur në Versajë më 15 shkurt 1919.

Ajo që nuk di publiku i gjerë është se kush qenë ata, me emra, që e përfaqësuan Shqipërinë. Kush shkon në Paris? Është vetë At Gjergj Fishta, një nga kolosët e historisë sonë, është diplomati i vjetër Turhan Pashë Mehmeti një personalitet i kohës, është imzot Luigj Bumçi, është edhe atdhetari i dalluar Luigj Gurakuqi, Mihal Turtulli, një nga veprimtarët e kolonive shqiptare të mërgimit, pastaj Mehmet Konica. Mirëpo, pavarësisht se si rrodhën ngjarjet dhe pavarësisht se si ishim të përfaqësuar me personalitete të dëshmuara kombëtarisht në këtë konferencë, duhet të shohim edhe atë që ne bëmë gabim dhe jo vetëm atë që na mohuan. Po çfarë bëmë gabim? Shkuarja e shumë delegacioneve në Paris kur të tjerët shkuan me nga një. Pra, të tjerët ishin më kompaktë. Ata ziheshin me njëri-tjetrin, secili kishte mendimin e vet. Mund të shkonin bashkë dhe të na përfaqësonin mirë. Duhet të na kishin gjetur këtë gjuhë të përbashkët në një moment kaq vendimtar për fatin e vendit tonë, ndonëse shikuar realisht qëndrimet shqiptare përfilleshin fare pak nga faktorët vendimmarrës në Konferencë.

Më 27 qershor 1919 Luigj Bumçi, Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi ia dërguan nga Parisi episkopit katolik në Shkodër një telegram, në të cilin thuhej: “Jugosllavët po i shumëfishojnë përpjekjet e tyre pranë Konferencës për të aneksuar Shkodrën, bregun e djathtë të Drinit, Lezhën e Mirditën. Prandaj, është tepër e rëndësishme që me shpejtësi t’i sillet Konferencës nga ana e klerit katolik një protestë energjike kundër pretendimeve të tilla, duke deklaruar se elementi katolik shqiptar dëshiron të qëndrojë në kuadër të Shqipërisë së pavarur.”

Menjëherë, më 4 korrik, përfaqësuesit e krahinave të Shkodrës iu drejtuan Konferencës së Paqes, duke deklaruar se Shkodra dhe Vlora janë dhe do të mbeteshin pikëmbështetje të pandara të atdheut. Po më 4 korrik kemi letrën e popullit katolik të Dioqezës së Pultit, dërguar konferencës së Paqes, ku protestohet kundër pushtimit të Shkodrës, Lezhës e Mirditës nga jugosllavët dhe theksohej se interesi i kombit dhe i besimit e do që këto krahina të jenë pjesë e pandarë e Shqipërisë së pavarur.

Nga 28 qershori 1919 në krye të delegacionit qeveritar të qeverisë të Durrësit u vu Luigj Bumçi, ndërsa sekretar ishte Gjergj Fishta. Si duket Turhan Pashë Mehmeti e kuptoi se për të pasur gjasa fitimi ishte më e udhës se para kancelarive perëndimore të paraqitej një prift katolik sesa një ish-ambasador i Turqisë në Petërburg. Në të gjitha organizimet dhe angazhimet e mundshme Luigj Gurakuqi i qëndroi afër Bumçit dhe e mbështeste me tërë qenien e tij. Kontributi dhe angazhimet e tij ishin të veçanta dhe përherë në shërbim të atdheut dhe çështjes kombëtare. Ai përherë mbante letërkëmbim dhe korrespodencë me atdhetarët shqiptarë që nuk gjendeshin në Paris për t’i informuar për gjendjen e fatit të atdheut në Paris.

Meqë gjendja në Konferencën e Parisit nuk shkonte siç pretendonin shqiptarët Luigj Gurakuqi, në një letër dërguar Mihail Gramenos nga Parisi, më 7 gusht 1919, e njoftonte rreth qëndrimit të delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes dhe shfaqte mendimin e tij mbi të ardhmen e Shqipërisë duke theksuar: “E dini mirë se mua më është mbushur mendja se sot e mbrapa kemi detyrë t’ua themi të drejtën shqiptarëve e të mos i ushqejmë me shpresa të tepërme, as të mos i gënjejmë mbi gjendjen e vërtetë të punëve të Shqipërisë. E dini se shqiptarëve nuk u pëlqen e drejta dhe e vërteta, kur është e hidhur, e se e shikojnë për armik atë që guxon e ua thotë, por unë nuk trembem për këtë; ata që do të më shajnë sot, do të më japin të drejtë nesër.” Pra, këtu vërehet një pesimizëm i Gurakuqit lidhur me të ardhmen e Shqipërisë dhe kufijtë e saj.

Dërgata shqiptare në Paris, përfshirë këtu edhe Luigj Gurakuqin, më 10 shtator 1919, përmes një letre, kërkon nga kryetari i Konferencës së Paqes që të ndikojë te Qeveria Jugosllave që të mbroheshin të drejtat e shqiptarëve brenda këtij shteti. Në mbledhjen e përbashkët të delegacioneve shqiptare në Konferencën e Paqes, më 7 tetor 1919, rreth përmbajtjes së notës që do t’i dërgohej konferencës për çështjen e pranimit ose të mospranimit të “asistencës” italiane, z. Gurakuqi, ndër të tjera, e shpreh mendimin se duhej protestuar patjetër, pavarësisht se mendonte që Konferenca vështirë se do t’i miratonte kërkesat e tyre. Me një letër Konferencës së Paqes, më 8 tetor 1919, iu drejtuan edhe përfaqësuesit e kolonisë shqiptare të Turqisë që kryekëput kërkonin nga Konferenca mospranimin e “asistencës” italiane mbi shtetin shqiptar.

Punë jashtëzakonisht të rëndësishme në dobi të atdheut bënte edhe gazeta “Dielli” që dilte në SHBA. Gazeta ishte nder mjetet kryesore për të komunikuar me boten e jashtme dhe për t’ua bërë të njohura kërkesat shqiptare Fuqive të Mëdha në Konferencën e Parisit. Në këtë konferencë drejtuesit e gazetës “Dielli” si dhe mbarë diaspora shqiptare e Amerikës kishin pasur shpresa të mëdha. Luigj Gurakuqi përpiqej që të mbante raporte të mira me udhëheqësit e gazetës “Dielli” dhe më të gjithë ata që do të kontribuonin për një zgjedhje të drejtë për shqiptarët në Konferencën e Parisit.

Më 6 mars të vitit 1919 drejtuesit e gazetës, duke qenë të vetëdijshëm për situatën e vendimeve të mëdha historike, pasqyron përpjekjet për kompletimin e delegacionit shqiptar, me ç’rast e informonte opinionin se Mithat Frashëri, Luigj Bumçi e Faik Konica ishin ftuar të vinin menjëherë në Paris. Ajo informonte se Mithat Frashëri ishte kthyer nga Roma dhe se gjendej në Lozanë. “I përndritshmi Erikson është këtu prej kohe. Z. Anselmo Lorecchio dhe Nikollë Kasneci janë të lirë të vijnë gjithashtu”. Gazeta informonte edhe për përpjekjet për ta sjellë në Paris edhe z. Sotir Peci. Opinioni njoftohej se Luigj Gurakuqi dhe Mustafa Kruja ishin prej kohe në Paris si ndihmës të delegacionit zyrtar.

Pa dyshim se në faqet e gazetës “Dielli” nuk do të anashkaloheshin edhe kundërthëniet ndërmjet shqiptarëve dhe dinte të ngrite theksin autokritik me zë të kumbueshëm. Sigurisht që kjo gazetë në vazhdimësi të opinionit të saj, më 7 qershor, shkaqet përpiqet t’i shpjegojë edhe në ndryshimet e mendimeve politike në mes të Turhan Pashës me disa shokë nga njëra anë dhe Konicës, Tortullit dhe disa shokëve të tyre nga ana e tjetër. Turhani mbron idenë se nuk duhet të prishemi me Italinë dhe pranon mandatin italian. Me idenë e tij janë bashkuar Bumçi, Gurakuqi, M. Kruja, Gjergj Fishta e si duket edhe Mehdi Frashëri dhe Myfit Bej Libohova. Ndërkaq, Konica, Tortulli dhe Mithat Frashëri janë kundër çdo ndërhyrjeje italiane në Shqipëri dhe mbrojnë idenë e mandatarisë amerikane. Ky vlerësim i gazetës “Dielli” binte në kundërshtim me mendimin e Mihail Gramenos, botuar në gazetën “Albania”, ku e gjykonte politikën e Konicës dhe Tortullit.

Lidhur me këtë ndryshim në krye të delegacionit qeveritar shqiptar, kur në vend të Turhan Pashës u vu Luigj Bumçi, për të mos krijuar hutim në opinionin shqiptar, përmes faqeve të gazetës “Dielli”, Mehmet Konica shkruante se në kuadër të delegacionit shqiptar mbretëronte marrëveshje dhe harmoni e plotë. Ai, ndër të tjera, do të shkruante: “Tërë delegatët e kolonive shqiptare qëndrojnë rreth dërgatës zyrtare e cila kryesohet nga Imzot Bumçi me anëtarë Mehdi Frashëri, Dr. Tortulli, Luigj Gurakuqi, Lef Nosi, Mehmet Konica. Faik Konica u emërua përfaqësues në Washington dhe po presim pranimin e tij”.

Pikërisht, mbështetur në këto shkrime dhe në imazhin e keq të paraqitur për shqiptarët në Paris dhe në Evropë, delegacioni qeveritar luftonte që ta përmirësonte atë. Edhe Gurakuqi përpiqej që të përmirësohej imazhi i keq i shqiptarëve, pavarësisht divergjencave në mendime që ekzistonin në mesin e përfaqësuesve shqiptarë.

Më 12 gusht kemi një letër të Luigj Gurakuqit, dërguar Myfit Bej Libohovës në Romë, ku theksonte se, të frikësuar nga lajmet mbi marrëveshjen italo-greke, i kishin kërkuar takim z. Titonit, por ishin pritur nga z. De Martino, i cili i kishte siguruar se Italia vetëm nuk mund që ta shpëtonte Shqipërinë dhe se i nevojitej edhe mbështetja amerikane. Gurakuqi shprehej se po përpiqen me çdo kusht për ta fituar këtë mbështetje dhe mbante shpresë se do ta gjenin një përkrahje të tillë, duke iu lutur edhe atyre që të bëjnë të pamundurën për këtë qëllim. Edhe kjo letër hedh poshtë pretendimet dhe akuzat ndaj Gurakuqit si italofil. Realisht për jetësimin e interesave të atdheut shqiptarët gjithsesi duhej kërkuar mbështetjen e ndonjë fuqie të madhe, por letra dëshmon se Gurakuqi ishte i gatshëm për bashkëpunim edhe me amerikanët dhe me këdo që mbështeste kërkesat e drejta shqiptare.

Edhe gjatë muajit shtator faqet e gazetës “Dielli” e pasqyronin punën e delegacionit tonë në Versajë si dhe vlerësimet e veta për zgjidhjen e drejtë të problemit shqiptar. Ajo konkludonte, me të drejtë, se e vetmja mënyrë më të cilën mund t’iu vihej fre ballkanasve, duke bërë edhe një balancë ndërmjet tyre, është të bëjnë një Shqipëri të fortë me kufij etnografikë.

Duke filluar nga disa faktorë si nga ardhmëria e vendit, por edhe nga lakmia për pushtet, e dobësitë e tjera të brendshme, si mosuniteti, shqiptarët në Versajë do t’i përfaqësonin shumë delegacione. Përveç faktit që në Paris u nisën disa delegacione shqiptare, ato në fillim ishin të përçarë në mes vete dhe përfaqësoheshin në këtë përbërje:

Delegacioni i Qeverisë së Durrësit: kryetari i Qeverisë Turhan pashë Përmeti, imzot Luigj Bumçi, Mehmet Konica, Luigj Gurakuqi, dr. Turtulli dhe Mustafa Kruja.

Delegacioni amerikano-shqiptar: Nuredin Vlora, dr. Turtulli, Mehmet Konica, Parashqevi Qiriazi, Eriksoni (një filoshqiptar) dhe Mihajl Grameno.

Delegacioni i shqiptarëve të Stambollit: Halil pasha (ish-ministër i Punëve të Jashtme).

Delegacioni i shqiptarëve të Rumanisë: Pandeli Evangjeli, princ Gjika, dr. Ibrahim Temo, Dhimitër Berati, Petro Goxhameni.

Delegacioni i shqiptarëve të Bullgarisë: Vanxho Tortulli, Salahudin Bloshi, Dhimitër Mano.

Përfaqësuesi i Shkodrës, Gjergj Fishta.

Përfaqësuesi i gjithë opozitës shqiptare që kishin shkuar në Versajë me ndihmën e serbo-malazezve ishte Esat pashë Toptani.

Aty nga mesi i dhjetorit të vitit 1919 Luigj Gurakuqi nuk e ndjeu veten mirë. Lodhja, apo ndoshta “era” e Parisit, i krijuan një gjendje apatie. Njëfarë depresioni shpirtëror ishte shfaqur tek ai qysh në muajin nëntor. Mendoi se do t’i kalonte, por jo. E ndjente se duhej të ndërronte klimën medoemos, përndryshe do të sëmurej në Parisin që po ia merrte frymën. E ndiente veten përmbi të gjitha të lodhur. Nga punët e shumta kishte harruar veten, nënën e gjithë të afërmit! Kishte afro tetë muaj që s’u kishte dërguar qoftë edhe një letër. Sa qortime shiheshin në letrat e të vëllait, e megjithatë ai nuk gjente pak kohë të lirë për t’i shkruar.

Aktiviteti i delegacionit tonë qeveritar në Paris ishte jashtëzakonisht i dendur gjatë ditëve të konferencës. Për këtë punë dhe angazhim merita të mëdha ka pa dyshim edhe Gurakuqi, i cili u përpoq me tërë qenien e tij që shqiptarët të përfitonin maksimumin e kërkesave të drejta shqiptare paraqitur kësaj konference. Këtë e tregon e dhëna se, po ashtu më 11 shkurt të vitit 1920, ky delegacion, në krye me Luigj Bumçin, ku pa dyshim një kontribut të çmuar dha edhe Gurakuqi, u dërgoi notë protestë përfaqësuesve kryesorë të Konferencës së Paqes, nëpërmjet së cilës hidhte poshtë pikëpamjen, sipas së cilës populli shqiptar ishte i “papjekur” për vetëvendosje. Në atë notë, ndër të tjera, theksohej: “Duam të shpresojmë se Fuqitë e Mëdha do ta kuptojnë së fundi të vërtetën se do të ketë qetësi dhe rregull në Gadishullin Ballkanik vetëm atëherë kur popujt që jetojnë atje do të afrohen midis tyre në një frymë pajtimi dhe mirëkuptimi: por një marrëveshje e tillë do të bëhet e mundshme vetëm kur të respektohen të drejtat e të gjithë popujve”.

Me gjithë kërkesat e pareshtura të delegacionit qeveritar në Paris, në të cilat (kërkesa shkrime dhe memorandume) spikat edhe mendja e ndritur shpirti liridashës, atdhetaria e Gurakuqit, ku kërkohej që trevat shqiptare të shkëputura nga Kongresi i Berlinit i vitit 1878 dhe Konferenca e Londrës e vitit 1913 t’i bashkoheshin shtetit amë nuk gjetën mbështetje nga shtetet vendimmarrëse në këtë konferencë. Me gjithë këto përpjekje dhe angazhime, në Shqipëri qarkullonin edhe thashetheme të ndryshme në adresë të anëtarëve të delegacionit shqiptar në Paris. Nga këto nuk u kursye as Luigj Gurakuqi, duke u quajtur pjesë të agjenturave të huaja.

Megjithatë, nga konteksti i një letre që Gj. Kamsi ia drejtonte Gurakuqit më 10 janar 1920, dëshmohet se Marubi ia përshkruante gjendjen e vështirë, shpifjet në adresën e Gurakuqit dhe masat urgjente që duheshin marrë për ndalimin e kësaj fushate. Për më tepër Kel Marubi e njihte shumë mirë karakterin e paluhatshëm të Gurakuqit dhe moskompromisin e tij në dëm të çështjes kombëtare. Ai kishte pasur letërkëmbim me Gurakuqin edhe gjatë qëndrimit të Gurakuqit në Konferencë në Paris.

Pra, mbi angazhimin e delegacionit Qeveritar në Konferencën e Paqes në Paris i shkruan Luigj Gurakuqi mikut të tij dhe fotografit të njohur nga Shkodra, Kel Marubit, më 23 mars 1919, ku, ndër të tjera, theksonte: “Prej dokumenteve qi po ju çoj keni per të marrë vesh punën që kemi bamun gjer me sot. Me shkrime dhe me gojë jemi mundue me i dal zot me të gjitha mënyrat të drejtave tona por mjerisht jemi tepër të vegjel e të pa ndihmë. Tu e pamum se nuk po shikohet e drejta ashtu si duhet kemi kerkue plebishitin, pushtimin amerikan, tu e ditun se shumë të liga na vijnë prej Traktatit të Londrës 1915. Kemi protestue me energji kundër këti Traktati, që i jep Vlonën Italisë, Shkodrën Malit të Zi. Kemi protestue edhe kundër masakravet qi po bojnë jugosllavët në Pejë, Gjakovë, Plavë, Gusinjë e sot kemi pregaditur një protestë tjetër kundër të ligave qi po bëjnë serbët në Dibër!” Me përfundimin e Konferencës qëndrimi i mëtejshëm i Gurakuqit në delegacion nuk kishte tashmë asnjë kuptim. Ai duhej të vinte në Shkodër e të merrte një pozicion të ri në këto kthesa të rëndësishme, historike. Do të ishte diçka e kotë të merreshim me shpifjet që u trilluan përsëri kundër L. Gurakuqit në fund të vitit 1919 e në fillim të vitit 1920. Ato nuk kanë asnjë dëshmi, përkundrazi dhe lexuesi që ka ndjekur veprimtarinë e tij në Konferencën e Paqes e ka të qartë se ai e mbrojti pa u lodhur çështjen shqiptare e ndonjë inkosekuencë që është vërtetuar me këtë rast nuk ka asnjë lidhje me trillimet se ai gjoja ndiqte një politikë proitaliane.

Në rrethanat e jashtme dhe të brendshme, të krijuara në fillim të vitit 1920, pozitat e Shqipërisë u bënë tejet kritike, por, gjithashtu, duhet thënë se nuk u përmbushën të gjitha kërkesat e shteteve gllabëruese fqinje. Edhe pse Konferenca e Versajës nuk i mori parasysh më vendimet e saj, kërkesat e popullit shqiptar dhe të delegatëve të tij, përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë përbëjnë një dëshmi të pakundërshtueshme të vullnetit të shqiptarëve për të luftuar për mbrojtjen e pavarësisë dhe pacenueshmërisë së atdheut. Kjo dëshmohet edhe nga letra e Luigj Bumçit, dërguar Luigj Gurakuqit, më 4 prill 1921, në të cilën theksonte se përkthimi i bleut të dytë “Shqipnia përpara Konferencës së Paqes”, të cilën do ta përkthente Gurakuqi, do të ishte një dëshmi e mirë që “prej përmbajtjes së notave e shkresave që vijojnë kënduesit e ndershëm do ta shohin se dërgata shqiptare nuk i asht largue asnjëherë udhës së marrë që në nisje. Në çdo kohë e në çdo rast ka qëndruar gjithmonë e patundur mbi pikat themelore të kërkesave kombëtare”.

Figura moralo-politike e Luigj Gurakuqit mbeti në mendjet dhe në zemrat e atyre që e njohën, e deshën dhe e çmuan si mishërimin e gjithçkaje burrërore, fisnike e të pastër që i karakterizon patriotët tanë të shquar. Dashuria për kombin dhe atdheun që ndjenja më e fuqishme që mbushi tërë jetën e tij. Kjo qe edhe mbeti dashuria më e fortë që ai njohu sa jetoi. Ai luftoi tërë jetën për idealet më të larta të kombit e të popullit, aq sa mund ta linin rrethanat e vështira të asaj kohe dhe botëkuptimi i tij prej demokrati.

Një pjesë të mirë të jetës së tij Luigj Gurakuqi u mor me veprimtari politike, por ai nuk u nis kurrë nga qëllime ambicioze e karrieriste. Të gjitha këto ishin të huaja për të. Nuk kemi ambicie do të thoshte ai, e pra nuk bëjmë luftë karrigesh, po parimesh dhe idesh. Natyrisht me këto fjalë ai kishte parasysh veten e tij e atë kategori personalitetesh politike që vinin mbi gjithçka interesat e atdheut. Mjaft fakte dëshmojnë se Gurakuqi kurrë dhe në asnjë rast nuk u nis nga interesa vetjake. Përkundrazi, e tërë jeta e tij është një shembull i patriotit që flijon gjithçka për interesat e popullit e të atdheut. Edhe ndonjë gabim i vërtetuar në jetën e tij, nuk duhet gjykuar si një veprim i shtyrë nga etja për lavdi e për pushtet. E vetmja ambicie e tij ishte që të luftonte për të ngritur sa më lart lavdinë e atdheut e të popullit të vet që ai të ishte në një radhë me të tjerët, bile edhe më mirë se të tjerët.

Nga Prof.dr. Skender ASANI/

Pikërisht para plot një shekull, më 2 mars 1925, në Bari të Italisë u qëllua për vdekje Luigj Gurakuqi, një prej kontribuesve më të mëdhenj të lirisë dhe pavarësisë së Shqipërisë. Ai nuk ishte thjesht një patriot, por një arkitekt i Shqipërisë moderne, një figurë kyçe në lëvizjen kombëtare, një njeri që me mendjen dhe zemrën e tij i dha shtysë Pavarësisë dhe ndërtimit të shtetit shqiptar.

E gjithë biografia e tij jetësore është ngusht e lidhur me atdheun dhe kombin, duke mos kursyer asgjë në favor të ngritjes dhe prosperimit të shqiptarëve, si gjithë kombet tjera të civilizuara.

Nëse ndjekim diagramin e jetës dhe veprës së tij, do të hetojmë se Gurakuqi ishte present gjithkund ku vendosej për fatet e kombit të tij. Ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit në vitin 1908, ku me mençurinë e tij luajti një rol të rëndësishëm në unifikimin e alfabetit shqip, duke e bërë atë një nga shtyllat e identitetit kombëtar. Nuk u ndal me kaq – në Normale e Elbasanit, si drejtor i parë i saj, ai u përkushtua për edukimin e brezave të rinj shqiptarë, duke e parë arsimin si rrugën e vetme për emancipim kombëtar dhe orientim perendimor.

Vendi i Luigj Gurakuqit në historinë tonë kombëtare do të ketë një peshë të posaçme në momentin kur Shqipëria do të shpallte pavarësinë më 28 nëntor 1912. Ai ishte aty, jo vetëm si firmëtar, por edhe shkruesi i teksti të proklamatës së Pavarësisë.

Karriera e tij politike e shtetërore ishte ngusht e lidhur me fatet e Shqipërisë, në kohën kur ajo duhej të zhvillohej si shtet dhe të ruajë pacënueshmërinë territorial nga ambicjet grabitqare të fqinjëve. Si ministër dhe si politikan, Gurakuqi vijoi të punojë për një Shqipëri të lirë dhe të bashkuar dhe pikërisht kjo kauzë atij do t’i kushtonte me jetë.

Vrasja e Gurakuqit mori jehonë të gjerë në shtypin e kohës, kurse skenën e vrasjes në mënyrë autetnike e sjellë në kujtimet e veta patrioti Sejfi Vllamasi:

“Nuk qëndroi gjatë aty, nga ora 21.00 doli nga kafeneja, kur papritmas ndjeu krismat e një revolveri. Gjithçka ndodhi kaq shpejt e pakuptuar, sa ai as nuk pati kohë të thoshte asgjë. Ra përmbys si një lis i këputur në mes, i mbytur në një pellg gjaku. Një nga tre plumbat e kishte përshkuar në zemër e porsa e hipën në karrocë që ta çonin në spital ajo zemër e madhe pushoi së rrahuri.”

Mbi vrasjen e Luigj Gurakuqit janë hedhur hipoteza e spekulime nga më të ndryshmet. Por hulumtimet e fundit që i kemi bërë në Arkivin Shtetëror të Kroacisë hedhin dritë mbi një të vërtetë tronditëse: Balton Stambolla, vrasësi i Gurakuqit, nuk ishte një vrasës i zakonshëm. Ai ishte një vrasës serik me misione të qarta politike, të urdhëruara nga qarqe armiqësore ndaj Shqipërisë.

Pas atentatit në Bari, Stambolla kishte marrë udhëzime për të vrarë edhe një firmëtar tjetër të Pavarësisë në Kroaci, si dhe një prift atdhetar shqiptar. Por shërbimet kroate e zbuluan planin e tij, e arrestuan dhe i sekuestruan armën dhe valutën që i ishte dhënë për të kryer këto atentate. Kjo e vërtetë e re shton një tjetër pjesë në mozaikun e historisë së errët të vrasjeve politike të kohës. Porositësit e kësaj vrasje ishin kundërshtarët politik të Gurakuqit, të cilët pretendonin se në këtë mënyrë do të pësonte goditje lëvizja kombëtare shqiptare, që si synim përfundimtar kishte bashkimi kombëtare. Prandaj, jo rastësisht pas vrasjes së Luigj Gurakuqit, eliminohet edhe Bajram Curri, kurse plani për të eliminuar drejtuesit e lëvizjes kombëtare nuk ndalej këtu – qëllimi final ishte goditja e Hasan Prishtinës, i cili do të vritej në vitin 1933, me ç’ka po përmbushej një dëshirë e Beogradit dhe qarqeve të caktuara në Tiranë, për të shuar rezistencën shqiptare në trevat verilindore. Me fjalë të tjera, vrasjet fatkeqësisht realizoheshin nga vet shqiptarët, por dollia ngrihej në Beograd, sepse vetëm qarqet sheveniste serbe e dini peshën dhe rëndësinë që kishin në lëvizjen kombëtare figurat si Luigj Gurakuqi, Bajram Curri, Hasan Prishtina etj.

Instituti ynë, si gjithmonë, edhe kësaj radhe, në bashkëpunim me Postat e Maqedonisë së Veriut, po e nderon fugurën madhore të Luigj Gurakuqit përmes një pulle postale, e cila do të qarkullojë bashkë me portretin e tij, duke bartur kështu edhe simbolikisht mesazhin përbashkues për një atdhetar që lind në çdo 100 vjet.

Kërkesa e Institutit tonë, që u pranua me kënaqësi, shënon një moment të rëndësishëm në ruajtjen e trashëgimisë tonë, përfshi edhe jetën dhe veprën e Gurakuqit. . Si anëtar i Bordit të Filatelisë, së bashku me kolegët e mi, kemi dhënë kontributin tonë për të bërë të mundur këtë nderim të merituar falë edhe angazhimit të drejtorit të Postave, për përshpjetimin e këtij procesi.

Eliminimi i Luigj Gurakuqit nuk ishte thjeshtë një luftë për pushtet, por ishte më tepër një virus vdekjeprurës që asgjësonte çdo përpjekje për konsolidim dhe bashkim kombëtar. Mbase kjo ngjarje mund të na shërbejë si reflektim edhe në ditët e sotme për të mësuar nga pësimet e historisë dhe mbi të gjitha për të shëndërruar përçarjet dhe mosmarrëveshjet në bashkëpunim dhe mirëkuptim të brendshëm kombëtar.

Fjala e Hasan Prishtinës në ceremoninë e varrimit të Luigj Gurakuqit, ndoshta mund të jetë mesazhi më kuptimplotë i këtij reflektimi:

“Lamtumirë o mik i madh, o ndera e kombit tonë. Fli i qetë Gurakuq se shpagën tënde do ta marrim dhe lulëzimin dhe përparimin e Shqipërisë do ta realizojmë. Humbja e Gurakuqit është një humbje shumë e madhe, një humbje e paharrueshme jo vetëm për Shqipërinë e pavarshme, por edhe për ata shqiptarë që patën fatin e zi të mbesin jashtë kufinit të Shqipnisë së sotme dhe që sado tue vuejtë nën grushtin e të huajve, interesohen për fatin e saj sa edhe ata që janë nën hijen e flamurit kombëtar”.

Jeta dhe vepra e Luigj Gurakuqit nuk mund të fshihen nga kujtesa kombëtare, ndërkohë që dokumentet e gjetura viteve të fundit, që hedhin dritë mbi rrethanat dhe motivet e vrasjes së tij, do të shpalosen shumë shpejt në Tiranë, në bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave të Shqipërisë.

Dr. Bledar Kurti/

Në këtë ditë, më 27 shkurt 1951 Kushtetutës Amerikane iu shtua Amendamenti i 22-të.

Ky amandament kufizoi efektivisht në 2 (dy) numrin e mandateve që një president i Shteteve të Bashkuara mund të shërbejë në detyrë.

Përpara vitit 1951 Kushtetuta Amerikane nuk e ndalonte numrin e mandateve të Presidentit pasi besohej se nëse do kishte pëlqimin, bekimin dhe mbështetjen e votuesve kjo prevalonte mbi çdo formulë kufizimi. Megjithatë, kishte një rregull të pashkruar, një precedent, lënë nga George Washington, Presidenti i parë i SHBA, i cili pas dy mandateve në detyrë u dorëhoq duke themeluar “de facto” parimin e dy mandateve.

Pati Presidentë të tjerë të mëvonshëm të cilët tentuan të kandidonin për më shumë se dy mandate por ose nuk u pranuan nga partia e tyre ose nuk u zgjodhën. Kjo për shkak se parimi i dy mandateve ishte çimentuar si koncept qeverisjeje.

I vetmi përjashtim ishte Presidenti Franklin D. Roosevelt i cili arriti në katër mandate (u nda nga jeta në të katërtin) kjo për shkak të një përjashtimi dhe mirëkuptimi politik e popullor, pasi periudha në të cilën ai shërbeu përkoi me evente të rënda e të paprecedenta për Amerikën dhe botën, si Depresioni i Madh, Lufta e Dytë Botërore dhe sulmi i Japonisë në Pearl Harbor.

Duhet theksuar që Roosevelt nisi atë që njihet si Presidenca Moderne Amerikane, që do të thotë Presidenti mori kompetenca fuqiplote për shkak të ndryshimeve të vrullshme në luftë dhe ekonomi, të cilat kërkonin vendime e veprime të menjëhershme e jo kohë të gjatë vendimmarrje nga Kongresi.

Kjo kompetencë fuqiplote vazhdon edhe sot. Amandamenti i 22-të vetëm kushtëzoi “de jure” numrin e mandateve në detyrë që është 2 (dy).

Në Kushtetutën Amerikane neni që përcakton përgjegjësitë e Presidentit është i shkurtër dhe pa një listim të gjatë funksionesh. Por, për shkak të epokës së Presidencës Moderne Amerikane të nisur nga Roosevelt, Presidenti gëzon sot kompetenca fuqiplote por sigurisht të balancuara nga Kongresi në çështjet themeltare si buxheti. Kjo për arsye sepse etërit amerikanë krijuan një shtet ku asnjë individ të mos e shpallë veten mbret.

Prof. Dr. Skender Asani/

Më 26 shkurt kujtojmë ditëlindjen e Adem Demaçit, simbolit të qëndresës dhe sakrificës për lirinë e Kosovës. I njohur si “Nelson Mandela i Kosovës”, Demaçi kaloi 28 vjet në burgjet jugosllave për shkak të bindjeve të tij atdhetare dhe luftës së tij për të drejtat e popullit shqiptar.

Historia e një kombi ndërtohet mbi sakrificën dhe përkushtimin e individëve që nuk lëkunden përballë sfidave. Adem Demaçi është një nga figurat më të ndritura të qëndresës shqiptare, një simbol i palëkundur i lirisë dhe drejtësisë. Për 28 vjet, ai e pagoi idealin e tij me burgime të gjata dhe vuajtje të panumërta, por asnjëherë nuk u dorëzua para shtypjes.

Demaçi nuk ishte vetëm një i burgosur politik, por një zë që jehonte për të drejtat e shqiptarëve, edhe kur ishte prapa hekurave. Pas lirimit, ai nuk kërkoi hakmarrje, por vijoi të kontribuonte për të ardhmen e Kosovës me urtësi dhe vizion politik. Ai u bë simbol i pajtimit, lirisë dhe unitetit, duke dëshmuar se idealet e mëdha nuk mund të shuhen nga asnjë regjim.

Jeta dhe vepra e Adem Demaçit janë një thirrje për brezat e ardhshëm që të mos harrojnë sakrificat e bëra për liri. Ai mbetet një model i rrallë i guximit dhe përkushtimit ndaj atdheut, një emër që historia do ta mbajë gjithmonë me nder.