Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

LIRIA NUK KA ÇMIM

by

Agim Aliçkaj

Ishte porosia kryesore në Akademinë Përkujtimore kushtuar Adem Jasharit,  Ditës së Flamurit dhe Pavarësisë së Shqipërisë, organizuar nga Shoqata Shqiptaro-Amerikane “Skenderbej” e udhëhequr nga Z. Mark Qehaja dhe Shkolla Shqipe “Alba Life” nga Z. Qemal Zylo. Përveç Markut dhe Qemalit me kolegët  e tyre, respekt dhe meritë e veçant ju takon Ambasadorit William Walker, mysafirëve dhe folësve tjerë, ushtarëve të lirisë nga radhët e UÇK-së, artistëve dhe valltarëve, sidomos moderatores Zonjës Kozeta Zylo. 

         Vlerë e madhe ishte pjesëmarrja e shumë bashkëatëdhetarëve nga të gjitha Trojet Shqiptare. Nga porositë e shumta të folësve në këtë Akademi shumë të rëndësishme mund të veçohen:

-Kombi shqiptar ka dhënë gjithëmonë heronj dhe patriotë të cilët kanë bërë dhe sakrifikuar çdo gjë në mbrojtje dhe ngritje të tij.

-Politikanët e këqinj dhe të tjerët që veprojnë kundër interesave kombëtare duhet të luftohen dhe largohen me mjete demokratike.

-Askush nuk ka të drejtë të bëjë pazare me tokat shqiptare. Liria, integriteti territorial dhe sovraniteti i Republikës së Kosovës janë të paprekëshme.

-Rezistenca dhe flijimi i heroit Adem Jashari me familje e ngriti në këmbë mbarë kombin shqiptar në luftën dhe fitoren kundër shtetit fashist serb.

-Veprimi i përbashkët pa dallim partiak garanton suksese.

-Bashkimi kombëtarë është amanet i Adem Jasharit dhe patriotëve më të mëdhenj të kombit.

-Ardhmëria sigurt e Kosovës dhe kombit shqiptar është me shpëtimtaren e popullit shqiptar-Amerikën dhe vendet mike Perëndimore.

Kumtesa e ime:

LUFTA PËR LIRI DHE REZISTENCA HEROIKE E ADEM JASHARIT ME FAMILJE

         Për heroin tonë kombëtar, komandantin legjendar Adem Jashari është folur e do të flitet, është shkruar e do të shkruhet. Vepra e tij heroike do të vlerësohet, festohet dhe do të studiohet me shekuj nga populli shqiptar por edhe nga popuj të tjerë të botës, të cilët ballafaqohen me shtypje, robëri dhe padrejtësi të formave të ndryshme.

         Lufta për liri dhe rezistenca e popullit shqiptar kundër pushtuesit fashist serb ka filluar në momentin kur këmba serbe ka shkelë në tokat e shtrenjta arbërore. Në dalje e sipër nga pushtimi i egër 500 vjeçar turk, në pamundësi për të krijuar ushtri të rregullt dhe të armatoset si duhet, ky popull i shumëvuajtur por heroik, ka luftuar me breca, thika e sopata, me pak armë e municion të siguruara me shumë vështirësi. I organizuar në grupe familjesh, fshatrash dhe kaqakësh nëpër qeta të vogla, kurrë nuk ka pushuar së luftuari në mbrojtje të familjeve, shtëpive dhe tokave të veta stërgjyshore.

          Dalja publike e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës më 28 Nëntor të vitit 1997, shënon kthesë të madhe në luftën për liri kundër pushtuesit serb. Kësaj radhe filloi një rezistencë e organizuar, me formacione ushtarake e cila u shëndrrua në një ushtri të mirëfillët kombëtare. Padyshim se, meritat më të mëdha për këtë i takojnë komandantit Adem Jashari dhe familjes së tij.

         Ai i tregoi mbarë botës se liria nuk ka çmim. Në vijë me thënien e njohur të amerikanit Patrick Henry “Give Me Liberty, or Give Me Death” ( Më Jep Lirinë, ose Më Jep Vdekje) ai dhe familja e tij, të rrethuar nga të gjitha anët nga ushtria terroriste serbe e pajisur me armatim të rëndë, luftuan burra, gra dhe fëmijë, pa ju trembur syri deri në vdekje, në mbrojtje të familjes, shtëpisë dhe të lirisë së mbarë popullit shqiptar.

          Me flijimin e Ademit dhe 56 anëtarëve të familjes Jashari, shpërtheu vullkani i pashueshëm i lirisë, flakët e të cilit e përfshinë bishën e egër serbe për ta shkulur përgjithmonë nga Kosova. I gjithë kombi shqiptar u ngrit në këmbë. Vërshuan vullnetarët nga të gjitha Trojet shqiptare, vërshuan mërgimtarët nga Evropa, Amerika dhe vendet e tjera të botës. Djemt më të mirë shqiptaro-amerikanë krijuan brigadën e lavdishme Atlantiku dhe u nisën për në vendlindje, në mbrojtje të lirisë.

         Në përkrahje të luftës për liri në Kosovë dhe afirmimit të çështjes kombëtare shqiptare në Amerikë vazhdonte pandërpre aktiviteti lobist i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane nën udhëheqjen profesionale të ish-Kongresmenit me prejardhje arbëreshe Joseph DioGuardi dhe Këshilltares për Çështje Ballkanike Shirley Cloyes DioGuardi. Me punë të palodhëshme, dyert e Washingtonit ishin hapur për Kosovën liridashëse dhe ishin mbyllur për shtetin kriminal Serb të udhëhequr nga kasapi i Ballkanit Sllobodan Milosheviq.

         Liga ishte organizata e parë shqiptaro-amerikane e cila doli haptas në përkrahje të UÇK-së me deklaratën e saj publike në fillim të muajit Shkurt 1998. Organizoi protesta të mëdha në përkrahje të saj në Washington para Shtëpisë së Bardhë dhe Capitol Hill-it ku morën pjesë shumë Senator dhe Kongresmen  të njohur amerikan. Në dëgjimin e organizuar nga Kongresi Amerikan, në Mars të vitit 1998, pak ditë pas vrasjes së familjes Jashari u  konfrontua dhe u hudh poshtë përpjekja e Ambasadorit Gelbard për ta shpallur UÇK-në organizatë terroriste. Me forcën e argumenteve dhe me fakte, nuk mund të shpalleshin terrorist ata që mbroheshin dhe flijoheshin në shtëpitë e veta si familja Jashari !

FATI DHE EKZISTENCA E KOSOVËS DHE KOMBIT SHQIPTAR ËSHTË E LIDHUR NGUSHTË ME AMERIKËN    

         Evropa nuk ka as kaqik as vullnet për ta kundërshtuar hegjemonizmin dhe  ekspansionizmin ruso-serb. Për më keq, shumë shtete evropiane të helmuara nga propaganda shoviniste serbe dhe të varura nga gazi rus, kanë formuar qëndrime paragjykuese dhe nënçmuese ndaj kombit shqiptar në baza nacionale dhe fetare.  Vetëm rezistenca e popullit shqiptar me përkrahjen e Amerikës e ndalon turrin e Serbisë dhe Rusisë në Ballkan. Interesat strategjike amerikane përputhen plotësisht me interesat strategjike shqiptare. 

         Pa Amerikën nuk mund të zgjidhet konflikti i Kosovës me Serbinë. Prandaj përpjekjet dhe forcat tona duhet të orientohen kah Amerika. Të insistohet që Amerika të jetë e kyçur drejtpërdrejt në dialog me Serbinë. Nga jurist dhe ekspertë të caktuar të shiqohen mundësitë ligjore dhe diplomatike për marëdhënje speciale me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.               

          Në luftën shekullore kundër okupatorit serb, Komandanti legjendar Adem Jashari me familje dhe shumë luftarë tjerë të lirisë luftuan dhe ranë në altarin e lirisë për të mos vdekur kurrë. Ata e dhanë jetën për Kosovën, Shqipërinë dhe të gjitha Trojet Tona. Ata na lanë amanet ta vazhdojmë veprën e tyre të shenjtë, të mos ja lëshojmë asnjë pëllëmbë tokë okupatorit serb dhe tjerëve, ta vazhdojmë rezistencën deri në mundjen përfundimtare të Serbisë shoveniste. 

         Kombi ynë i shumëvuajtur, si të gjitha kombet tjera kush më shumë e kush më pak, ka dhënë edhe njerëz të këqinj, interesxhi të paskrupullt, të korruptuar, të pamoral, me karakter të ulët, me ego të sëmurë, narcisistë, inatçorë dhe ziliqarë, të gatshëm t’i shesin tokat shqiptare dhe t’i tradhëtojnë interesat kombëtare në shërbim dhe për interesa të armiqëve tanë.  

         Edhe pse numri i tyre nuk është i madh, sherri i tyre është. Fatkeqësisht, shumë prej tyre mentalisht të sëmuar, në mesin e të cilëve ka politikanë, gazetarë, analistë, historianë dhe aktivistë të ndryshëm, mendojnë se janë në rrugë të drejtë, se janë më të mënçur dhe më patriotë se të gjithë tjerët dhe e vazhdojnë “kryelartë” rrugën e tyre antikombëtare. Atyre nuk ka nevojë të jua përmendim emrat, sepse e dijmë të gjithë kush janë. Në ditët e sodit të bumit mediatik, nuk mund të mëshifet asgjë. 

         Kemi edhe asi politikanë hajvanë të shekullit, të cilët deklarojnë se Serbisë duhet t’i falën krimet dhe t’i ipet shtesë tokë shqiptare për të marrë njohjen e pavarësisë. Një gjë duhet ta kuptojnë të gjithë, përfshirë edhe mediatorët perëndimorë në dialog me shtetin destruktiv serb, se liria, integriteti territorial dhe sovraniteti i Republikës së Kosovës nuk mund të falen as të negociohen nga askush. Liria është fituar me gjakun e familjes Jashari, shumë heronjve tjerë dhe me sakrificën e popullit të Dardanisë dhe mbarë kombit shqiptar.

         Është e dhimbshme kur e sheh Kryeministrin e shtetit amë, të çarpallisur e në përqafim me kriminelin Vuçiq, të shet pallavra e propagon “paçë, mirëkuptim e mirëqenje” me shtetin primitiv serb, me njëfarë “Ballkani të hapur” i cili i ngjet  mashtrimit të komunistëve serb e shqiptarë gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore për “jetë të bukur” kudo në botën komuniste, në Tiranë, Beograd apo Moskë, e cila i kushtoi Dardanisë me dhjetra-mija viktima. Tashti e ka “zbuluar” formën më të re për të patur sukses në dialog, sëpari duhet që Serbisë t’i falen krimet, pastaj ajo do të kërkoj falje! Deklarata e tij e fundit për kinse bashkim të Shqipërisë me Kosovën ka për qëllim ta mashtrojnë popullin shqiptar dhe ta ndihmojnë qeverisjen e diktatorit Vuçiq në Serbi.

         Bashkimi kombëtarë i cili ishte dhe është dëshirë, ideal dhe amanet i Adem Jasharit dhe patriotëve më të mëdhenj të kombit, nukë bëhet me fjalë boshe. Është nevojë dhe e drejtë legjitime e kombit shqiptar të ndarë padrejtësisht në 6 shtete edhe me fajin e Evropës. Sot shqiptarët nuk kanë nevojë të kërkojnë ndryshim të kufijve me forcë, gjë që nuk përkrahët nga bota demokratike. Bashkimi kombëtar mund dhe duhet të arrihet gradualisht, në mënyrë paqësore, duke hequr barrierat shtetërore, me lëvizje të lirë dhe bashkëpunim në të gjitha nivelet. 

         Deri atëherë, duhet të punojmë më shumë dhe organizohemi më mirë në bashkëpunim me njëri tjetrin, me dy shtete të forta në Ballkan, të drejta të garantuara njerëzore dhe nacionale në të gjitha Trojet tona dhe Mërgatën e fuqishme. 

         Kombi shqiptar është komb i lashtë me traditë dhe vlera të larta njerëzore, i papërkulur dhe i pathyeshëm me të ardhme të ndritur.

-Lavdi të gjithë dëshmorëve dhe luftarëve të lirisë !

-Gëzuar ditëlindja e komandantit legjendar Adem Jashari !

-Gëzuar Dita e Flamurit dhe e Pavarësisë së Shqipërisë !

-Zoti e Bekoftë Kombin Shqiptar dhe Amerikan! 

Agim Aliçkaj

KONGRESI I MANASTIRIT E OKSIDENTALIZOI KULTURËN E SHKRIMIT SHQIP

by

Nga prof. dr. Skender ASANI/


Duke kujtuar Kongresin e Alfabetit të mbajtur më 14 – 22 nëntor 1908, nervi i reagimit shkencor e kulturor bëhet më i prekshëm ndaj detyrimeve tona shoqërore e institucionale për gjuhën shqipe, si instrument mjaft i rëndësishëm në rrafshin e komunikimit shoqëror.
Kongresi Alfabetit, mbajtur nga 14 – 22 nëntor 1908 në Manastir, e oksidentalizoi kulturën e shkrimit shqip, si një mundësi e favorshme për ta shkëputur rrjedhën e historisë nga anarkia e shkronjave me alfabete të ndryshme në një alfabet unik. Në të morën pjesë 50 delegatë të shoqërive, klubeve dhe organeve kombëtare të trevave shqiptare.Kongresi ngriti një komision prej 11 delegatësh ku Gjergj Fishta u zgjodh kryetar komisioni. Në këtë komision ishin anëtarë: Ndre Mjeda, Gjergj Qiriazi, Mit’hat Frashëri, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Luigj Gurakuqi, Dhimitër Buda, Bajo Topulli, Nyz’het Bej Vrioni, Grigor Cilka.Të gjithë këta emra, përpos heterogjentitetit krahinor, përfaqësonin edhe diversitetin fetar, sepse në Kongresin e Manastirit morën pjesë veprimtarë të shquar katolikë, myslimanë, protestantë, ortodoks e bektashinjë.Pra, Kongresi i Manastirit, përpos integrimit të alfabeteve në një të vetëm, në atë latin, promovoi edhe kulturën e bashkëjetesës fetare, një model ky gati unikal tek shqiptarët, i cili u kultivua edhe në kohët e mëvonshme.Për një popull të emancipuar, alfabeti ka një dimension të rëndësishëm në zhvillimin historik e kulturor të tij. Sa i përket shqiptarëve, ky dimension është i dyfishtë, sepse në mënyrë praktike shprehte aspiratën e shqiptarëve për liri kombëtare dhe për frymë properendimore në kulturën shkrimore.Përvetësimi i alfabetit latin dhe standardizimi i tij për nevojat praktike të shkollave, librave, gazetave e revistave, i dha kulturës shqiptare një favor tepër të madh sepse në këtë mënyrë procesi i komunikimit dhe bashkëpunimit me kulturat perendimore ishte më efikas. Ky favor kishte qenë vendimtar për interesimin albanologëve të huaj për gjuhën shqipe, të cilët e patën më lehtë për t’i studiuar shkrimet e shkruar në këtë alfabet.Shikuar nga perspektiva e tanishme, Kongresi i Manastirit mund të na shërbejë si një referencë e dobishme e standardizimit gjuhësor të shqipes, por edhe si një hallkë e fuqishme e lidhjes me kulturat tjera, ku interakcioni linguistik ndihmon në tejkalimin e barrierave komunikuese në mes të popujve.Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve për çdo vit organizon DITËT E ALFABETIT, ku studiuesit e fushave albanologjike japin kontributin e tyre shkencor në ndriçimin e temave e ideve që ndërlidhen me kulturën e shkrimit shqip. Sivjet patëm Gjuhën, letërsisë, kulturën dhe traditën arbëreshëve të Italisë temë qendrore të DITËVE TË ALFABETIT, duke dashur që në këtë mënyrë të senzibilizojmë opinionin publik dhe sidomos institucionet kompetente në ruajtjen e këtij komuniteti nga erozioni i zhdukjes. Komuniteti arbëresh në Itali sot janë dëshmia më e gjallë e një kulture të lashtë e cila u kishte mbijetuar furtunave të asimilimit në saje të ruajtjes së gjuhës së vjetër të Gjergj Kastriotit Skenderbeut nga dhëmbi i asimilimit dhe globalizmit. Njëkohësisht ky komunitet ishte edhe ura lidhëse përmes së cilës idetë kulturore evropiane ndikuan në zhvillimin e Rilindjes sonë kombëtare, dhe u formësuan në Kongresin e Alfabetit në Manastir. Prandaj edhe Instituti ynë si ditëlindje të vet ka pikërisht 22 Nëntorin, një simbolikë kjo që integron në vetvete përveç historinë e kulturës gjuhësore edhe idetë e Rilindjes sonë për një diversitet kulturor e gjuhësor me popujt tjerë, aspiratë kjo që është materializuar në funksionimin e disa Departamenteve tona ku bashkëjetesa fetare dhe kulturore është motoja e punës sonë shkencore e hulumtuese. Një konfirmim praktik i këtij angazhimi janë edhe inkurajimet që na vinë nga institucionet ndërkombëtare, ku ITSHKSH targetohet si një qendër e mirëfilltë e kultivimit të tolerancës dhe mirëkuptimit në një shoqëri me diversitet etnik, fetar e gjuhësor.Duke kujtuar Kongresin e Alfabetit të mbajtur më 14 – 22 nëntor 1908, nervi i reagimit shkencor e kulturor bëhet më i prekshëm ndaj detyrimeve tona shoqërore e institucionale për gjuhën shqipe, si instrument mjaft i rëndësishëm në rrafshin e komunikimit shoqëror.Uroj që në vitet në vijim kultura e gjuhës dhe e komunikimit në mes të njerëzve të zgjerojnë dioptrinë e vrojtimit në ato pika ku e përbashkëta shkrihet në shtratin kohor të së ardhmes. (Fjalë rasti në manifestimin qendror për shënimin 22 nëntorit – përmbylljes së Ditëve të Alfabetit në ITSHKSH)

Akademi Përkujtimore Kushtuar Heroit Legjendar Adem Jasharit dhe ditës së Flamurit Kombëtar

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Flamuri Kombëtar, Adem Jashari dhe Illyria na mblodhën të gjithëve në kryeqytetin e botës në New York.  Nje trinom i ndërtuar si me dorën e Zotit.

Shoqata Shqiparo Amerikane “Skënderbej” Inc. dhe Shkolla Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit organizuan Akademi përkujtimore kushtuar Heroit Legjendar të Kombit Adem Jasharit si dhe festuan me madhështi  Ditën e shenjtë të Flamurit Kombëtar.  

Në mjediset e qendrës “Illyria” në Bronx dhuruar nga z.Mark Gjonaj Këshilltar në Bashkinë e Nju Jorkut, Diaspora u mblodh për të përkujtuar këto data të shenjta kombëtare. Mjediset si për festë kuq e zi rregulluar me plot shije nga Dr.Manjola Duli, aktori Diar Xani dhe grupi i punës e bënin dhe më festive atmosferën.

Festa për 28 Nëntorin në këtë ditë na solli një trinom të ndërtuar si me dorën e Zoti si: 

1-Flamuri që u ngrit në Vlorën heroike, 2-Adem Jashari dhe 58 anëtare të familjes së tij që u bënë therror për të mbrojtur Kosovën në Prekaz dhe kudo nga Hitleri i Ballkanit sllobodan milloshevic dhe 3-Qendra “Illyria” ne Bronx me emrin autokton sa vetë njerëzimi dhuruar nga z.Mark Gjonaj.  

Akademia përkujtimore me rastin e 66-Vjetorit të ditëlindjes së Adem Jasharit filloi me hymnet kombëtare të Amerikës, Shqipërisë dhe të shtetit të Kosovës.  Hymnet kombëtare të Amerikës dhe Shqipërisë u interpretuan nga kori i Shkollës Shqipe “Alba Life”, Bronx, përgatitur nga mësueset dhe artistja e njohur Valbona Peraj.

Pas Hymneve kombëtare përshëndetën organizatorët kryesor si: z.Mark Qehaja, kryetar i Shoqates Shqiptaro Amerikane “Skënderbej” Inc. z.Qemal Zylo anëtar nderi i shoqatës,                                                                                                                                                                               themelues dhe drejtuesi i TV dhe Shkolles Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit.  

Të ftuarit që përshëndetën ishin: z.Mark Gjonaj “Nderi i Kombit”, Këshilltar në Bashkinë e Nju Jorkut, znj.Almona Bajramaj diplomate e Republikës së Shqipërisë pranë Organizatës së Kombeve të Bashkuara, në Nju Jork, Konsulli i Kosovës në New York z.Lulzim Krasniqi, Ambasadori William Walker, Heroi i Kosovës, dëshmitar i gjallë i masakrave serbe, ish-shefi i misionit të OSBE-së gjatë luftës në Kosovë, i pari diplomat që tronditi botën për masakrën ne Reçak.  Gjeneral Gani Shehu Komandant i Batalionit “Atllantiku”, z.Pashko Camaj n/ kryetar i Federatës Pan Shqiptare “Vatra”, z.David Tubiolo, Ligjvënës në Westchester County dhe mik i madh i shqiptarëve. Në këtë akademi kishte ushtarë të UÇK-së si: vëllezërit Qerim Gjocaj dhe Blerim Gjocaj, Uk Lushi dhe prindërit Ahmet dhe Bahrije Bytyqi të heronjve Agron, Ylli dhe Mehmet Bytyqi.  

Në ketë përkujtimore nderuan si Zonja Lisa Ades dhe Prof. James E.Young.  Znj. Ades është regjisore dhe drejtore e filmave për PBS dhe televizionit kabllor për më shumë se 20 vjet. Prof. James E. Young është profesor i nderuar universitar i Studimeve Angleze dhe Judaike Emeritus në Universitetin e Massachusetts etj.

Kumtesat

Para kumtesave në ekran u shfaqën fragmente nga Monodrama “Unë jam Adem Jashari” e artistit të shquar Pajazit Murtishi i cili për shkak të Covidit nuk mundi të merrte pjesë fizikisht në këtë akademi përkujtimore.

Kumtesat që u mbajtën ishin nga z.Qerim Gjocaj Ushtar i UÇK-së i plagosur duke i dhuruar krahun luftës së përgjakshme.  Z.Gjocaj referoi temën si:                                                                                                                                                                                                                                                                                          Komandanti legjendar Adem Jashari u bë simbol i luftës për Liri e dinjitet kombëtar, duke frymëzuar me mijëra të rinj kosovarë në mbarë botën për t’ju bashkuar kauzës së Kombit.  

2-Jehona e veprës heroike e Adem Jasharit në diplomacinë botërore, ndikimi ne politiken e jashtme të Unionit Europian, SHBA-s dhe roli i tyre.  Referoi z.Fran Shkreli gazetar i shquar dhe ish drejtor i Zërit të Amerikës. 3- Kreshnikët nuk janë vetëm në legjenda nga znj.Alketa Veshi sekretare e shoqatës.  

4-Në Video-Mesazh përshëndeti djali i heroit legjendar Adem Jashari nga Kosova , Z. Lulzim Jashari.                                                                                                                                                                                                                                                              5-Kontributi i Ushtrisë Shqiptare, drejtuesve të saj dhe veçanërisht i popullsisë së Tropojës, në kauzën e Adem Jasharit për Liri dhe dinjitet kombëtar. (Grupi i punës) Mark Qehaja, Imer Laçaj,  Sejdi Shiqerukaj), referoi z.Imer Laçaj n/kryetar i shoqatës.                                                                                                                                                                 6-Video mesazh: Rrëfim ekskluziv i Komandantit të stërvitjes së Heroit Adem Jashari, nga Major Ylli Mici, njëkohësisht mik i familjes së Jasharëve.                                                                                                                                                                                                                                                                                                              7-Heroi që lindi në ditën e Flamurit dhe u bë Flamur i Lirisë, Kozeta Zylo.

8-Lufta shekullore për liri kundër shtetit fashist serb e cila kulmoi me rezistencën heroike dhe flijimin e familjes Jashari!   Z.Agim Aliçkaj atdhetar dhe anëtar i Ligës shqiptaro amerikane që drejtohet nga kongresisti Joe Di Guardi. 

Performuan dhe sollën emocione tek shikuesit pjesë të zgjedhura kushtuar Adem Jasharit  artistët e mirënjohur Shaban Lajci dhe Tom Gjergji. 

Pas kumtesave u vlerësuan me çmime mirënjohjeje si Ambasadori William Walker, z.Fran Shkreli, z.Ahmet dhe Bahrije Bytyqi, prindërit e vëllezërve Bytyqi të rënë për Liri dhe z.Pajazit Murtishi. Ato u dorëzuan nga z.Qemal Zylo, Mark Qehaja, Qerim dhe Blerim Gjocaj.

Z.David Tubiolo vlerësoi gjithashtu me proklamatë mirënjohjeje Shoqatën Shqiptaro Amerikane “Skënderbej”.

Programi artistik nga shkolla shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit

Pas kumtesave u organizua dreka festive për Ditën e Shenjtë të Flamurit dhe Ditëlindjen e Heroit legjendar Adem Jasharit.

Në këtë drekë përshëndetën kryetar i nderit të shoqatës Z. Bashkim Shehu dhe z.Sab Gashi aktivisti i njohur.

Programi artistik filloi me këngën: “Ty Flamur të duam shumë” nga kori i Shkollës Shqipe “Alba Life”.  

Pas këngës së Flamurit u shfaq balelti “Arrëthyesi” nga artisti Klevis Tafaj solisti i parë në Teatrin “Ajkuna” New York së bashku me partneren e tij simpatike Kylie Brown.  Arrëthyesi është një nga baletet më të famshme të botës, me muzikë nga Cajkovski, me autor shkrimtarin gjerman, Hoffman një romantik i fantazisë dhe horrorit gotik.

Vallen e Pavarësisë së Kosovës dhe të Tropojës e luajtën grupi i valleve të Shkollës Shqipe “Alba Life” nën drejtimin e mësuese Tafaj.

Programi u mbyll me Himnin e Shkollës Shqipe “Gjuha Shqipe Gjuha Jonë” me tekst nga K.Zylo dhe kompozuar nga P.Melo kënduar nga kori i Shkollës Shqipe “Alba Life” në Bronx nën drejtimin e mësuese Adelina Laçaj.

Falënderojmë koordinatorët Blerim Gjocaj, Arta Xhaferri, mësueset Mirvete Krasniqi Veselaj, Fatbardha Shiqerukaj, Jetona Reka si dhe artisten Valbona Peraj që së bashku me Majlinda Tafaj përgatitën nxënësit për këtë program tejet të bukur artistik.

Ushqimet e shijshme u servirën nga zotërinjtë Faton dhe Mirvete Zogiani si dhe familja e tij nga restoranti Moo Moo’s Steakhouse NJ. 

Pjesëmarrësit u argëtuan nën tingujt e DJ-it drejtuar mjeshtërisht nga Bujar Sadikaj, Edmond Nikolla dhe këngëtarja e dashur Entela Ilirjani.

Aktiviteti u filmua me plot profesionalizëm dhe në transmetim direkt nga TV “Alba Life” me themelues z.Qemal Zylo dhe stafi i tij i përkushtuar si Valon Gërbeshi, Bujar Sadikaj dhe Elton Xhaferri.

Heroizmi i kësaj familje kombëtare do të dëgjohet dhe tregohet brez pas brezi, sidomos në Ditën e Shenjtë të Flamurit, ngase Adem Jashari ishte burri që lindi në Ditën e Flamurit dhe u bë Flamuri i Lirisë.

Për heroizmin e Jasharëve sa të kem frymë do të shkruaj dhe intepretoj midis të tjerash si:

Dashkam sonte ta trand botën,

Ngricën e lotit ta bëj krua,

Për Kombin, të ngre Flamurin,

Me Kosovën mish e thua…

Programin e moderoi autorja e shkrimit më lart Kozeta Zylo, shkrimtare, poete, publiciste, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe në New York “Alba Life” Ambasador i Kombit. 

20 Nëntor, 2021

Bronx, New York                                                                     

PAK MBI MORALIN NË POLITIKË

by

Nga Valentin Lumaj/Michigan/

Ndërsa demokracia dhe politika në Shqipëri, si një vend me emancipim të vonuar të shoqërisë, po shkel në rrugë të pashkelura, kjo shoqëri dalëngadalë po adopton me shumicëstandartet e vendeve përëndimore dhe aziatikeapo edhe standarte unike, nganjëherë të çuditshme të cilat na habisin neve që jetojmë në diasporën e largët të Amerikës. Unë do të flas vetëm për moralin personal si i lidhur ngushtë me karrierën dhe suksesin në politikë.

Mora shkas për këtë shkrim nga disa defiçenca logjike në debatet politike në televizionet shqiptare, ku nuk ka sesi mos të ngelësh gojëhapur kur dëgjon deklarime në lidhje me moralin në përgjithësi dhe sidomos moralin e jetës martesore të politikanëve të profilit të lartë. Vë re se sa herë dikush guxon të përmend ngjarje apo shkelje të etikës dhe te moralit nga politikanët, shikon një mbrojtje në bllok nga politikanë të tjerë apo edhegazetarë dhe analistëme shpjegime si këto: “ ju lutem, mos ndërhyni në jetën private”, “skemi punë, është privatësia e tjetrit”, “lëreni atë temë, nuk shkon”, “ç’më duhet mua se çfarë bën ajo me jetën e saj”, “mos e ulni nivelin e debatit”, biles në një rast dëgjova edhe këtë: “ç’hall ke ti, të dhimsen vithet e saj”. Por më tepër një gazetar i karrierës pyeste me histeri: “Kush je ti që vendos moralin”?

Çdokush mund të ndërtojë një shtëpi të bukur, por ajo herët apo vonë do të shembet nëse nuk ka njëthemel të fortë.E njëjta gjë ndodh me vlerat njerëzore. Ashtu si themeli i shtëpisë, vlerat themelorepërbëjnë bazën për veprimet, vendimet dhe sjelljet e njerëzve dhe sidomos të politikanëve.

Morali në përgjithësi si një nga vlerat thelbësore te njeriut, është një sistem rregullash specifike të drejtuara dhe të diktuara nga jeta e përditshme në marrdhënie me njerëzit dhe që rregullojnë dëshirën e një personi për të qenë i mirë.Një njeri, i cili nga të qenurit i zakonshëm vendos që të jetë përson publik apo politikan ikarrierës, luksi i privatësisë së jetës së tij/saj perfundon. Nga ai moment, ky person ështëçdo ditë nën vëzhgim nga adhuruesit e sidomos nga kundërshtarët e tij/saj. Dukeqenë nën vëzhgim, Këto vlera pasi shfaqen në jetën e përditshme tëkëtij personi publik, ndjekësit e tij/saj,pak nga pak përvetësojnë vlerat qëky person publik mbart. Pra, ky /kjo person kthehet në një “role model” për të tjerët dhe sidomos për të rinjtë.E parë nga ky kënd i vështrimit, një person publik apo politikan, duhet të jetë shumëi kujdesshëm në raport me vlerat tij/saj dhe sidomos të moralit, sepse në varësi të vlerave të tyre personale ata mud te ndryshojnë dhe ndikojnë në jetën  të tjerëvë.

Jeta e politikanëve vjen me shumë shembuj ku ata pasqyrojnë vlerat e tyre themelore.

-Një politikan që vlerëson integritetin, nuk gënjen. Në rast se ka gabuar, bazuar në vlerën e ndershmërisë e pranon atë si gabim dhe kërkon falje.E kundërta ndodh me ata të cilët nuk besojnë në vlerën e integritetit. Ata gabojnë dhe gënjejnë dhe e mbrojnë me fanatizëm gabimin dhe gënjeshtrën e tyre.

-Nje politikan që vlerëson miqësinë dhe mendon se besnikëria ndaj një mikuështë virtyt, i qëndron besnik deri në fund dhe heq dorë nga gjithçka për të ndihmuar atë mik. Ata që nuk besojnë në vlerën e miqësisë dhe të luajalitetit, zakonisht e presin në besë mikun.

-Një politikan që vlerëson suksesin si rezultat imundit dhe i djersës, punon ditën dhenetëve vonë për të arritur këtësukses. Ata që e vlerësojnë suksesin si rezultat i katapultimit, rrugëve të pandershme apo si trashëgim nga të tjerët, edhe kur arrijnë majat e tij, në çdo moment mund ta humbin, shesin apo tjetërsojnë, mbasi nuk janë lodhur per ta arritur. Sidoqofte, derisa të përcaktojnë dhe të kuptojnë se çfarë do të thotë suksesi vërtetë për ta, edhe mund të korrin arritje apo fitore boshe apo të përkohshme.

Një politikan që vlerëson besnikërinë dhe ruajtjen te pastër të jetës martesore dhe beson në shejtërinë e familjes, ka një jetë të gjatë dhe të lumtur martesore familjare dhe politike. Këta edhe nëse kanë momente të moskuptimit, janë të gatshëm të bëjnë gjithçka deri edhe të shkojnë në terapi martesore për ta ruajtur familjen, përpara se të bëjnëdivorc. Ata, që nuk e njohin vlerën e besnikërisë dhe të familjes, e thyejnë kurorën në rastin më të parë që të takojnë një “djalë të gjatë apo bukurosh” apo një vajzë provokuese. Për pasojë, vlera e bashkëshortit/es bie dhe njëkohësisht edhe vlera e familjes dhe çifti shkon drejt divorcit.

Lista e vlerave themelore te njeriut eshtë e gjatë, por një politikan që dëshiron të jetojë një jetë me integritet, veprimet e tij/saj duhet të përputhen me listën e tyre personale të vlerave dhe besimeve. Nëse këta politikanë nuk demonstrojnë atë çfarë besojnë, atëherë konfliktet deri tek skandalet janë te pandashme dhe të pandalshme për të vetmen arësye sepse nuk janë luajalë dhe të sinqertë me veten e tyre.

Pa një bazë morale, “shtëpia” e suksesit të politikanitvjen një kohë qërrënohet dhe ai/ajoe humbet ndjenjën e qëllimit dhe drejtimit. Edhe nëse mund t’ju duket se kanë sukses, prapëseprapë, ndjehen të humbur.

Ndersa një politikan qëka eksploruar këtë listë vlerash dhe besimesh dhe prej tyre ka përvetësuar ato vlera të cilat  rezonojnë me të  dhe janë në përputhje me atë që bën në jetën e përditshmë, ky politikan lehtësisht mund të them se po qëndron në integritetin e tij.

Nëse politikanët nuk i kuptojnë vlerat themelore që mbartin, mund t’i shkelin ato edhe pa e kuptuar. Vjen nje kohë që këto shkelje mund të çojnë në reagime, fyerje dhe  përbuzje nga shoqëria dhe për pasojë ky/kjo politikane do të kalojë ndjenja faji dhe turpidhe prapë nuk e kupton se pse.

Kur bëhet fjalë për vlerat thelbësore, dhe sidomos atë të moralit nuk ka qasje për nje standardtë përgjithshëm. Të gjithë janë të ndryshëmdhe zakonisht ndershmëria, besnikëria, miqësia, integriteti, liria e të tjera si këto vijnë falë formimit dhe edukimit konservator dhe besimit në Zot të politikanit.

Mungesa e moralit ashtu sikurse edhe korrupsioni, jane tundime njerëzore të cilat më së shumti vijnë me pushtetin.Në botën e civilizuar, jo vetëm pregatitja profesionale, të qenurit orator/e, apo fizionomia mjaftojnë për të pasur njëjetë të suksesshme në politikë.Morali personal dhe besnikërisa martesore në shumë raste përcaktojnë edhe fatin e këtij/kësaj individi në politikë. Kur rastet e amoralit zbulohen, ato i kushtojnë jo vetëm familjen por edhe karrierën politike apo të shërbimeve civile. Po jap vetëm pak raste të njohura:

-Kongresmeni nga Nevada, John Ensign dha dorëheqjen nga Senati, përballë akuzave për lidhjen e tij me një ish-punonjës të fushatës.

-Guvernatori i Nju Jorkut Eliot Spitzer dha dorëheqjen mbasi pranoi se ka punësuar prostituta.

Kryebashkiaku i Detroitit Kwame Kilpatrick dha dorëheqjen pas akuzave dhe publikimit të mesazheve seksuale me shefen shtabit të tij.

-Mark Foley nga Florida jep dorëheqjen pas publikimit të mesazheve seksuale dërguar një adoleshenteje.

-Guvernatori i Nju Xhersit, Jim McGreevey, jep dorëheqjen në mes të akuzave për ngacmim seksual.

-Presidenti Bill Clinton shpallet fajtor në Kongres dhe gati i kushtoi karrigen pasi gënjeu per lidhjen jashtëmartesore me një ish-punonjëse të Shtëpisë së Bardhë.

-Governatori i Neë York-ut Andreë Cuomo dha dorëheqjen kohët e fundit pas akuzave për ngacmime seksuale.

-Anëtarja e Parlamentit irlandez,Iris Robinson, u shkarkua nga partia e saj pas zbulimeve se ajo kishte një të dashur 19-vjeçar, ndërsa ishte e martuar.

Në Shqipërinë tonë ndodh e kundërta. Po marr vetëm një shembull rëndom: deputetja Grita Duma u zu publikisht në një mardhënië jashtëmartesore, mbas publikimt të mesazheve seksuale me një koleg të saj, gjë e cila ikushtoi familjen. Në vend të dorëheqjes apo përjashtimit, emërohet nënkryetare e Partisë më të madhe të djathtë dhe konservatore, parti e cila mbart dhe përcjell vlera të kundërta morale me këtë politikane.

Ky është vetëm një rast, sepse në Shqipëri amorali është një standard politik specifik, i paprekshëm, i padiskutueshëm dhe i mbrojtursinga vetë politikanët e së njëjtës tufë po ashtu edhe nga mediat të cilat notojnë në të njëjtin moçal të ndyrë të imoralitetit. Ndërsa atij gazetarit profesionist mjekërthirë që pyet: “Kush je ti qe cakton moralin”, unë i përgjigjem: jam zëri qytetar, njeriu i thjeshtë, që ndryshe nga ti, ia di vlerën moralit.

Valentin Lumaj

Michigan me 20 Nentor 2021

Veprimtaria diplomatike e Midhat Frashërit në mbështetje të Kosovës

by

Nga Lindita Komani

Nëntor 2021

Mbështetja dhe mendimi për Kosovën. Në një letërkëmbim me Bedri Pejanin, i cili mesa duket i ishte kundërvënë lidhur me qëndrimin që Midhati kishte për Kosovën (letra e Pejanit nuk është e ruajtur), Midhati parashtron në mënyrë konçize qëndrimin e tij për rrugën e vetme sesi Shqipëria mund t’i ndihmojë Kosovës, ndaj edhe i theksonte në këtë mënyrë arsyen se pse ai nuk mund të ishte demagog dhe të premtonte për kosovarët gjëra të pamundura. Ai i shkruante (21 mars 1921):

“Po ti e di se nuk jam demagog prej atyre që rrejnë dhe japin fjalë edhe shpresa të kota. Pra të thom:

1. Kosova asht tokë Shqiptare. 2. Kosova nuk e shpëton Shqipninë, Shqipnia e shpëton Kosovën. 3. Ne dimë me e shpëtue Kosovën, por duhet ma parë me forcue Shqipninë, se anija do nji hu që të lidhet. 4. Për me forcue Shqipninë, duhet që të ketë paqe. 5. Për me pas paqe, duhet me jetue mirë me fqinjët. 6. E shoh nji punë kriminale me u dhanë kosovarvet shpresë të kotë dhe me i marr në qafë. 7. Duhet me i bind Kosovarët si me jetue urtë e me ruejtë interesat e tyne në rrugë të nomit.”

Mbështetja për çamët. Në një letër të Hajredin Bakos, nga shoqata Çamëria në SHBA (15 janar 1921) kuptohet që anëtarët dhe drejtuesit e saj e kishin Midhat Frashërin si pikë reference për të marrë këshilla mbi bazat e veprimtarisë që duhet të kishte kjo shoqëri. Midhati pra ishte një burim frymëzues si për djelmërinë kosovare sikurse u paraqit në letrën e Mehmet Vokshit ashtu edhe për çamët të cilët qoftë edhe në distancë dëshironin të mbanin qëndrimin e tyre mbi çështjen e Çamërisë. 

Çështja Avni Rustemi. Një nga gjetjet më interesante gjatë leximit është e lidhur me qëndrimin e Midhat Frashërit për Avni Rustemin. Në kohën kur Esad Pasha ishte bërë një rrezik i vërtetë dhe konkret për përpjekjet e Shqipërisë në Konferencën e Paqes, vrasja e tij ndodhi dhe Avni Rustemi u gjend përballë drejtësisë franceze. Por në këtë përballje Avni Rustemi nuk ishte vetëm, ai kishte mbështetjen e Midhat Frashërit, gjë që shprehet qartë në letërkëmbim me përpjekjet që Midhati ka zhvilluar në shumë drejtime për ta shpëtuar Avni Rustemin nga gjykimi dhe burgosja në Francë.

Në një letër për Arif Dinon, student në Zvicër (25 korrik 1920), Midhati i bën të ditur se e kishte njohur Avniun në Romë gjashtë muaj më parë dhe se e kishte takuar edhe në Paris. Për këtë ishte thirrur madje “nga gjykatësi hetues Z.Driou për të thënë gjithë sa dija për Avniun”. Në një letër të mëhershme për Arif dhe Ali Dinon, ai u kishte kërkuar atyre, që në emër të studentëve shqiptarë të Zvicrës të dërgonin një letër në adresë të ministrisë së drejtësisë dhe kryeministrisë në Francë, ku t’i dilnin krah Avni Rustemit. Të njëjtën gjë ai i kërkoi Asdrenit në një letër të 30 korrikut 1920, ku i shkruante se “gazetat italiane thonë se studentët shqiptarë t’Amerikës i bënë një lutje ministrit të Drejtësisë këtu në Paris, për vrasësin e Esadit, Avni Rustemin”. Ai u mor drejtpërdrejt me koordinimin me avokatin e Rustemit sikurse shprehet në letrën e 12 gushtit drejtuar Asdrenit: “Po të çoj këtu një model si duhet ajo shkresë për Rustemin, se avokati që e mori përsipër punën e tij, e gjen fort të nevojshme. Pra, në e kini për ta bërë, çojeni shpejt me postë si edhe mua një kopje.” Pas njoftimit që kishte çuar në Amerikë me rastin e shpalljes së pafajshëm të Rustemit nga gjykata franceze, Andrea Pandele nga Federata Vatra i dërgon këto rreshta (3 dhjetor 1920) që dëshmojnë edhe mbështetjen e madhe që Vatra dha për Rustemin: 

“I dashur Zot,

Muarmë kabllon tuaj, me anën e së cilës na lajmëronit për Avninë, që gjyqi e nxori të pafajshëm. U gëzuam pa masë për lirimin e trimit tone, i cili çliroi Shqipërinë nga një kuçedër. Sipas porosisë suaj, iu kablluan sot 2000 dollarë (franga 33 058) nga fondi i mbledhur për Avninë. U dërguan me anën e bankës së atyshme Guaranty Trust Co.”

Dhe ja sesi e shprehu Avni Rustemi vlerësimin për Midhatin me rastin e largimit nga Franca (10 dhjetor 1920):

“I ndershmi Midhat be,

Unë sonte do të shkoj. Erdha në Delegasion, po mjerisht nuk ju gjeta për t’ju thënë me shëndet. Ju lë, atëherë, këtë letër si për shenjë të ndjenjave më të shquara q’ushqej për Zotërinë Tuaj, se jinni udhëheqësit e idealit kombëtar dhe Djalëria q’është djalëri, këtë gjë e ka njohur, e njeh dhe do ta njohë; edhe gëzohet e nderohet ajo Djalëri, kur sheh se Dera e Frashërit jua ka lënë Zotërisë tuaj trashëgimin e idealit kombëtar, q’i përkitte në kohërat më të errëta të regjimit despotik.”

Midhati përballë Nolit. Në letërkëmim janë të ruajtura vetëm letra që Midhati i ka dërguar Nolit (21 shkurt dhe 13 korrik 1921). Në to perceptojmë një qëndrim të kujdesshëm dhe vlerësues të Midhatit për Nolin. Megjithatë, duke lexuar edhe letra të tjera për të cilat do të referojmë si vijon, vëmë re që një lloj rivaliteti kishte lindur mes këtyre dy figurave që në vitin 1920 dhe nuk ishte Midhati ai që e kishte nisur atë.

Nëpërmjet një letre të Pandeli Evangjelit për Midhatin (15 tetor 1920), mësojmë se Noli kishte dalë kundër misionit të Midhatit në emër të qeverisë shqiptare për të nënshkruar huanë e brendshme. Evangjeli shkruan: “Na ka ardhur shumë keq për ato që ngjanë me sërën e Peshkopit Noli, të vullnetarëve dhe me propagandën e keqe që bëhet atje.” Dhe pak më poshtë: “Duhet të kemi shpresë se ky incident do të marrë fund dhe do të pendojë armiqtë tanë të përfitojnë nga çarjet tona.” Dhe më tej: “N’është se qeveria e bëri këtë çap, se ashtu e ka dashu nevoja dhe interesi i politikës së sotme të Shqipërisë, duke u ndodhur përpara një dileme të rëndë, atëherë duhet të shkelim edhe ne përmbi zemrat, si mundet që kanë bërë edhe qeveritarët; nuk është për të besuar që atje poshtë, në atë Shqipëri të vogël sundon një qeveri antipatriotike. Në qoftë puna kështu, duhet që për interesin e Shqipërisë dhe ne të tjerët shqiptarë si dhe Peshkopi, t’i durojmë të gjitha hidhërimet.” Një gjë që nuk kishte kuptim, sepse sikurse e dëshmon historia e çdo shteti të botës, bonot e thesarit që lëshohen nga qeveria janë forma bazë me të cilën shteti financon veprimtarinë e vet, sidomos në periudha kyçe siç është ajo e fillimit të veprimtarisë së saj. Ç’të keqe do të kishte sikur sa më shumë shqiptarë nga diaspora në Amerikë të angazhoheshin duke blerë bono të shtetit shqiptar? Përkundrazi, kjo do të konsolidonte lidhjen e tyre si individë dhe diasporës shqiptare në tërësi me shtetin shqiptar dhe do ta bënte më të vetëkuptueshme nevojën për punë serioze nga ana e qeverisë për ta shlyer këtë borxh.

Me një letër të 30 dhjetorit 1920, kryeministri Vrioni e njoftonte Midhatin, i cili që prej një muaji ishte emëruar nga Këshilli i Ministrave si kryetar i delegacionit në Paris dhe kishte zëvendësuar Nolin në këtë detyrë, që “Fan Noli ka mendimin që duhet shkatërruar Delegata e Parisit dhe duhet rishikuar përfaqësimi në Paris e në Londër”. Por edhe Midhati disa muaj më vonë duket se i mbajti qëndrim Nolit pas këtyre dy sulmeve që ai i bëri. Më 16 maj 1921, Midhat Frashëri i shprehte Iliaz Vrionit idenë që Vatra të mos përzihej në politikën e brendshme në Shqipëri, por të përqendrohej tek veprimtaria e saj për promovimin e kulturës shqiptare si dhe të ndihmonte emigrantët e rinj të integroheshin në Amerikë.  

Vajtja e Midhatit në SHBA u shoqërua me entuziazëm shumë të lartë në komunitetin shqiptar që vërehet në numrin e madh të letrave që ai ka pritur nga shumë veprimtarë të Vatrës. Kjo mund të ketë shkaktuar ndoshta pasiguri tek Noli. Si person me ambicie politike që shpejt u dëshmua se ishte e nivelit më të lartë, Noli ndoshta i druhej Midhatit për shkak të prejardhjes familjare që ai kishte. Mendojmë që vendosja përballë e këtyre dy figurave meriton një studim më vete, sepse të dy i kanë përkitur të njëjtit grupim intelektualësh të përndritur që kanë synuar një zhvillim të ri social për Shqipërinë dhe fokus të ri në marrëdhëniet diplomatike, por me përqasje të ndryshme.. 

  1. Rindërtimi i veprimtarisë së Midhatit në Konferencën e Paqes dhe në raport me Lidhjen e Kombeve

Diplomacia ashtu si edhe politika cilësohen si art i së mundurës. Shqipëria që nga Lufta I Botërore nuk doli si vend fitues, por si një vend i pushtuar nga Austro-Hungaria, e kishte pranuar këtë pushtim dhe ishte përpjekur të ndërtonte aq sa ishte e mundur ekzistencën e saj të brishtë që u cënua shumë shpejt pas pavarësisë. Duke i shtuar këtyre rrethanave faktin që fondet në dispozicion për të mbështetur veprimtari lobimi dhe diplomatike ishin shumë të ulta, vlen të theksojmë sesa e jashtëzakonshme ka qenë veprimtaria e intelektualëve shqiptarë kudo ku ata jetonin, për të nxitur mbrojtjen e të drejtës së shqiptarëve për një shtet të pavarur dhe për të arritur të paktën në kufijtë që ishin caktuar pas Konferencës së Londrës në 1913. Shtete si Britania e Madhe dhe Franca që nuk shquheshin si mbrojtëse të Shqipërisë duhet të ndryshonin qëndrim për të. Ndërkohë Austro-Hungaria nuk ekzistonte më si e tillë dhe lavdia e perandorisë që kishte ndihmuar shqiptarët në 1912 dhe 1913 po copëtohej pas humbjes së luftës. Kjo është një arsye e fortë, pse ky libër ka vlerë të madhe dhe duhet të studiohet me seriozitet nga historianë e diplomatë dhe një sintezë e tij në formë të thjeshtësuar të pëfshihet sa më shpejt në librat e historisë për të plotësuar njohuritë që u jepen të rinjve lidhur me vlerën e diplomacisë të atyre tre viteve shumë intensive të jetës shqiptare (1919-1921).

Rrugëtimi diplomatik i Midhat Frashërit nis plot vizion me kontaktimin e personaliteteve të larta politike dhe diplomatike në tre shtete europiane: Britani e Madhe, Francë dhe Itali. Do të njihemi si vijon me emrat dhe përmbajtjen e këtyre shkëmbimeve të rëndësishme.

Pichon dhe Harry Lamb

Vetëm 9 ditë pas mbarimit zyrtar të Luftës së I Botërore, Dr.Turtulli dhe Midhat Frashëri në emër të Vatrës paraqitën kërkesën në adresë të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Francës dhe Foreign Office të Britanisë së Madhe për të fituar të drejtën e vajtjes në Francë dhe Britaninë e Madhe me qëllim parashtrimin e ankesave dhe dëshirave të kësaj organizate pranë qeverive respektive. Ministrit francez Pichot i përmendën Esadin si një person i urryer nga krejt shqiptarët dhe i cili nuk mund të jetë përfaqësues i tyre, ndërsa britanikut Harry Lamb i përmendën faktin që 60 000 shqiptarët që ata të dy përfaqësonin jetonin të lirë si banorë të një vendi liberal. Me këto dy finesa diplomatike fillon veprimtaria madhështore e Midhatit në diplomacinë e periudhës së Konferencës së Paqes dhe fillimit të Lidhjes së Kombeve. 

Kontaktet në Itali

Disa ditë më vonë ai dërgoi letër për kolonelin Castoldi nga Ministria e Punëve të Jashtme e Italisë (27 nëntor 1918), më vonë për disa deputetë italianë (23 shkurt 1920). Gjithashtu ai zhvilloi letërkëmbim me deputetin e Venecias C.Alessandri (12 mars 1919) nga i cili ruhet edhe përgjigja që e dërguar (30 prill 1919). Në këto letra mbahet qëndrim për Vlorën, Korçën, Gjirokastrën dhe iu bëhet thirrje shtetarëve italianë në emër të parimeve të drejtësisë e lirisë.

Presidenti Wilson

Ndër letrat më të rëndësishme ishte ajo drejtuar në formë telegrafi Presidentit amerikan Wilson (13 maj 1919) nënshkruar bashkë me tre veprimtarë të tjerë me banim në Zvicër, në të cilën i bëhet e qartë presidentit amerikan se shqiptarët i kanë vendosur të gjitha shpresat tek ai, por njëkohësisht mbajnë qëndrim ndaj një pasazhi lidhur me Vlorën në Memorandumin që Wilson i kishte drejtuar Delegacionit Italian. Ata shprehin që po “të sakrifikohet Vlora, do të thotë që pavarësia e Shqipërisë të jetë një iluzion, kjo do të shkonte deri në rrezikimin e ekzistencës së popullit shqiptar” (cit. Telegram 13 maj 1919). Një tjetër telegraf i 10 janarit 1920 drejtuar Vatrës bënte me dije se Midhati i kishte telegrafuar Wilson-it dhe Lansingut për Korçën dhe Gjirokastrën dhe me këtë rast i kërkonte Vatrës që të vepronte energjikisht në Uashington.

Roli i miqve të çmuar britanikë

Vëmendje të posaçme meritojnë tre veprimtarë britanikë: kolonel Audrey Herbert, antropologja Edith Durham, major I.S.Barnes, të cilët me Shqipërinë dhe shqiptarët kishin lidhur një pjesë të ekzistencës së tyre. Përmes angazhimit individual, po aq sa edhe në grup me njëri-tjetrin dhe të tjerë, ata ia dolën që të kthejnë pikëpamjen e qeverisë britanike në favor të Shqipërisë së pavarur me të njëjtët kufij si para Luftës së I Botërore, diçka shumë larg të qënit e vetëkuptueshme. Të tre ishin miq të mirë dhe bashkëpunëtorë të afërt të Midhatit në të mirë të çështjes shqiptare. 

Pengimi për të shkuar në Paris si pjesë e Delegacionit Shqiptar

I përgatitur për të qenë pjesë e delegacionit shqiptar në Paris, si pjesë e përfaqësimit zyrtar të shtetit, Midhati, në atë kohë pjesë e qeverisë shqiptare, u përball me befasinë e parë të hidhur: pengimin nga kryeministri Turhan Pasha që ai të ishte pjesë e delegacionit. Për këtë ai shpjegohet hollësisht në letrën që i dërgon presidentit të Vatrës, Kolë Tromara (8 mars 1919). Tri ditë para se të merrnin pasaportat me lejet e udhëtimit në Francë si grupi i parë nga qeveria e Shqipërisë i përbërë nga Turhan Pasha, Mehmed Konica dhe Midhat Frashëri, Turhani i tregoi një program të nënshkruar nga anëtarët e qeverisë së përkohshme në Durrës, por që ende nuk ishte firmosur nga Turhani si kryeministër dhe Mehmedi si delegat për punët e jashtme. Sikurse shpjegon Midhati, ky program përmbante disa çështje dhe njëra prej tyre kishte të bënte me rolin që do t’i jepej Italisë në vijim, përkatësisht “Italia duhet të dërgojë trupa në kufijtë shqiptarë dhe gjithë organizuesit e degëve administrative duhet të vihen nga Italia”. Shqipëria pra hynte me kërkesën e saj nën protektorat Italian. Midhati shkruan:

“I thashë Turhanit që nuk kisha kundërshtime ndaj këtij programi, por që nuk mund ta kuptoja nevojën për nënshkrimin e tij, në dritën e faktit që, sapo të ishim në Paris, ne duhej të silleshim në përputhje me rrethanat (me çka nënkuptoja – interesat e vërteta të vendit tonë). Gjithsesi, shmanga hyrjen në debat përsa i përket hollësive, ngaqë nuk doja që mendimet e mia të bëheshin të ditura, për sa kohë që ishim në tokën Italiane, por Turhani nuk më besoi, pasi më kishte qortuar disa herë për pavarësinë time të veprimit dhe të mendimit dhe për mungesë të simpatisë për politikën italiane.” 

Megjithatë, sikurse e përmendëm më herët, këtë kohë të “burgosjes në Romë” Midhati e shfrytëzoi për t’u takuar me konsullin amerikan në Torino, z.Emerson Haven, gjë e cila patjetër që ka pasur efektin e vet.

Veprimtaria publicistike e vitit 1919 dhe ndihma nga jashtë për Delegacionin Shqiptar

Vendosja në Zvicër dhe mospërfshirja prej fillimit në delegacionin shqiptar, i dha mundësinë Midhatit që të përqendrohej në veprimtarinë shumë të dashur prejt tij: shkrimin në të mirë të çështjes kombëtare. Si rezultat i kësaj pune, panë dritën e botimit në frëngjisht libra si: Rivendikimet shqiptare, Rilindja shqiptare, Shqiptarët dhe sllavët, Shqiptarët, Për Shqipërinë, për shpërndarjen e të cilëve u angazhuan edhe shumë shqiptarë e të huaj që mbështesnin të mirën e Shqipërisë në Konferencën e Paqes.

Një veprimtari tjetër e rëndësishme e Midhatit në periudhën që ende nuk i ish bashkuar delegacionit si përfaqësues i Vatrës, ishte mbajtja e letërkëmbimit me përfaqësues shqiptarë në Konferencën e Paqes për të qenë i përditësuar lidhur me çfarë ndodhte jo vetëm në Konferencë, por edhe mes shqiptarëve vetë, të cilët sikurse e paraqitëm më lart me letrat e Mihal Gramenos, ishin të përçarë. Midhat Frashëri ndërhyri nga larg për të sheshuar mosmarrëveshjet dhe përçarjen mes delegacioneve shqiptare. Për suksesin në këtë drejtim, Mehmed Konica e njofton Midhatin në një letër të 3 gushtit 1919 ku i shkruan:

“Falë sugjerimeve tuaja plot urtësi dhe përpjekjeve të bëra nga Fuad Be, kemi arritur në një pajtim e në një marrëveshje të plotë midis nesh dhe midis krejt delegacioneve shqiptare që ndodhen në Paris.” 

Me përfshirjen e tij si delegat i Vatrës dhe sidomos pas caktimit të tij në krye të delegacionit shqiptar në fund të vitit 1920, Midhat Frashëri ka pasur letërkëmbim të rregullt edhe me drejtuesit e Konferencës së Paqes, Sekretarin e Përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve Eric Drummod dhe Kryetarin e Konferencës së Ambasadorëve Jules Cambon. 

Drejtuesit e Konferencës së Paqes

Një letër tjetër e rëndësishme që vlen të përmendet është ajo e datës 9 qershor 1920 drejtuar Kryetarit të Konferencës së Paqes dhe për dijeni katë kryetarëve të Fuqive të Mëdha. Në të, duke iu referuar një note të Imzot Bumçit, asokohe kryetar i Delegacionit Shqiptar që ndodhej në Londër, drejtuar Zotit Lloyd George, kryetar i Këshillit të Lartë, Midhat Frashëri kthente vëmendjen tek veprimet e qeverisë greke. 

Një letër tjetër e rëndësishme drejtuar anëtarëve të Këshillit të Lartë të Konferencës së Paqes mbledhur në Londër (Lloyd George, Aristide Briand, Conte Sforza dhe Baron Hayashi) është ajo e 2 marsit 1921, nëpërmjet së cilës Midhat Frashëri u kërkon shkëlqesive që të kenë “mirësinë të këshillojë mjetet për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike” midis qeverisë shqiptare dhe atyre të vendeve respektive që ata përfaqësonin, në po atë nivel që kishin dikur. 

Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes së Kombeve Eric Drummond 

Një tjetër letërkëmbim i rëndësishëm me Drummond është ai nëpërmjet të cilit Midhat Frashëri paraqet tek Anëtarët e Këshillit një notë të 3 marsit 1921 lidhur me gjendjen e minoriteteve shqiptare në territorin grek dhe serb. Në këtë notë bëhet një paraqitje e situatës dhe e shkeljes nga ana e qeverisë greke e zotimeve që ajo kishte marrë në Traktatin e Sevrës si dhe e shkeljes nga ana e qeverisë serbe të zotimeve që ajo kishte marrë në Traktatin e Saint Germain. Në të dyja rastet, qeveritë si greke ashtu edhe ajo serbe nuk lejonin ushtrimin e të drejtave si minoritet për shqiptarët në territoret e aneksuara. 

Kryetari i Konferencës së Ambasadorëve

Një tjetër letërkëmbim i rëndësishëm është ai i zhvilluar me Kryetarin e Konferencës së Ambasadorëve në Paris, Jules Cambon në nëntor 1921. 

Më 9 nëntor 1921, z.Cambon i paraqiti zyrtarisht Midhat Frashërit rezolutën e votuar njëzëri nga Asambleja e Shoqërisë të Kombeve në Gjenevë që “mori shënim zyrtarisht “faktin që shteti serbo-kroato-slloven dhe Greqia njohën Fuqitë Kryesore aleate dhe të shoqërizuara si organi kompetent për të shqyrtuar kufijtë e Shqipërisë” si dhe t’i rekomandojë Shqipërisë të pranojë, pas kësaj, vendimin e Fuqive Kryesore aleate dhe të shoqërizuara”. Gjithashtu përmes kësaj letre z.Cambon paraqiti bashkangjitur vendimin, nëpërmjet të cilit Perandoria Britanike, Franca, Italia dhe Japonia kishin përcaktuar, mbi bazën e autoritetit të tyre, kufijtë e Shqipërisë. 

Më 18 nëntor 1921, z.Cambon njofton Midhat Frashërin se Konferenca e Ambasadorëve mbajti shënim deklaratën e Shqipërisë se ajo i nënshtrohet vendimit të Fuqive Kryesore Aleate për përcaktimin e kufijve të Shqipërisë dhe në vijim “u mor gjithë preokuptim me çështjen sesi të lehtësohet evakuimi i shpejtë i territorit shqiptar”. Konferenca vlerësoi si të domosdoshme krijimin e një zone demarkacioni dhe në vijim të letrës ata paraqesin vendimin sesi do të duket kjo vijë demarkacioni.

Hyrja në Lidhjen e Kombeve 

Përpjekjet për hyrjen e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve kishin nisur nga Pandeli Evangjeli me hartimin e një koncepti që ai e kishte dërguar tek kolonel Audrey Herbert. Sikurse Evangjeli e njofton për këtë lëvizje Midhatin në një letër të 15 tetorit 1920, kërkesa e hartuar do t’i jepej sekretarit të Lidhjes, që ishte në Londër.

Dr.Butka bën një përmbledhje të kontributeve në pranimin e Shqipërisë si anëtar shok i Lidhjes së Kombeve më 17 dhjetor 1920 dhe vlerëson që Delegacioni shqiptar i kryesuar nga Fan Noli ka meritë për këtë sukses të parë diplomatik. Ndërsa kontributi konkret i Midhatit sipas tij është në punën e gjithanshme që ai kishte bërë në gjithë vendet e Europës, sidomos në Angli, për njohjen dhe pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Gjithashtu, një rol të madh ai njeh për mikun e Midhatit, lordin Robert Cecil, i cili propozoi pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve (fq.330). Të gjitha këto pohime mund të konstatohen gjatë  leximit të letërkëmbimit të Midhatit dhe veprimtarisë së  tij sidomos me britanikët dhe francezët.

Përgatitja për Konferencën e Ambasadorëve në korrik 1921

E gjithë veprimtaria prej anëtarësimit të Shqipërisë në Lidhje më 17 dhjetor 1920 e deri në mbajtjen e Konferencës së Ambasadorëve më 8 korrik 1921, ishte në funksion të përfaqësimit sa më solid të kërkesave dhe qëndrimit të Shqipërisë për të arritur maksimumin e mundshëm në rrethanat në të cilat u gjend vendi pas Luftës I Botërore. Gjatë kësaj periudhe përgatitore, ka një letërkëmbim të dendur dhe të rëndësishëm të Midhat Frashërit si kryetar i delegacionit shqiptar me kryeministrin e Shqipërisë Iliaz Vrioni dhe z.Mehmed Konica.

Bashkëpunimi me Konicën në këtë periudhë ka qenë shumë i afërt për të ushtruar sa më shumë ndikim mbi Foreign Office. Duket qartë nga letrat që të dy, Frashëri dhe Konica punonin si një ekip në bashkëpunim me miqtë britanikë, veçanërisht Audrey Herbert, Edith Durham, I.S.Barnes dhe lordin Cecil.

Letërkëmbim me kryeministrin Iliaz Vrioni është i fokusuar tek raportimi që Midhati bënte për gjithë zhvillimet e reja në Paris dhe Londër. Ai kulmon me një letër të 10 korrikut 1921 në të cilën Midhati i raporton me hollësi për pyetjet që iu bënë nga Komisioni i Ekspertëve në Konferencën e Ambasadorëve si dhe përgjigjet që dha ai. 

Konferenca e Ambasadorëve në korrik 1921

Sikurse e përmbledh Dr.Butka (fq.521), Midhati në këtë konferencë “bëri një ekspoze dhe mbrojtje të admirueshme të çështjes shqiptare dhe kërkoi që Statusi i 1913 dhe integriteti i Shqipërisë së pavarur të ishin të padiskutueshëm, si dhe hodhi poshtë pretendimet territorial të Serbisë dhe Greqisë, në një kohë që provoi të kundërtën: rivendikimet e drejta shqiptare dhe vënien në vend të padrejtësive të vulosura me protokollin e Firences më 1913”. 

Para diplomatëve të Fuqive të Mëdha, Midhat Frashëri sikurse i bën me dije kryeministrit Iliaz Vrioni në një letër të 10 korrikut 1921, pohoi se: qeveria shqiptare e kishte gjithë tokën shqiptare nën administrim, veç atyre viseve të zëna nga serbët dhe grekët; kufijtë shiheshin si të paprekshëm; minoriteti grek ishte i paktë në numër ndërsa vllehët bëjnë “cause commune” me shqiptarët dhe nuk kanë pretendime; zona si Nikaj dhe Thethi po pranojnë pushtetin qendror dhe Mirdita po ashtu është pjesë e Shqipërisë. 

Këshilli i Lartë i Konferencës së Ambasadorëve, mbledhur në nëntor 1921

Një tjetër arenë ku Midhat Frashëri shkëlqeu si një mbrojtës i zoti i interesave të Shqipërisë ishte në sesionin e jashtëzakonshëm të Këshillit në datat 16-19 nëntor 1921, përshkruar në mënyrë mjeshtërore nga Roger Lévy në një artikull me titullin “Çështja e Shqipërisë”. Sipas Levy, sesioni ishte “një pjesë teatrore me tre akte dhe një prelud”. Shkak për këtë sesion ishte bërë mospranimi nga ana e Serbisë i vijës kufitare të përcaktuar nga komisioni i ekspertëve të angazhuar nga Konferenca e Ambasadorëve.

Vetë fryma e shkrimit të Lévy tregon se shqiptarët përmes Midhat Frashërit kishin arritur të fitonin zemrat e ambasadorëve që shqyrtonin çështjen e kufirit mes Shqipërisë dhe Serbisë, e cila nuk e pranonte kufirin e përcaktuar nga Komisioni i Konferencës së Ambasadorëve. Ky përbën një shembull të mrekullueshëm të diplomacisë së suksesshme që mund të bëjnë shqiptarët dhe që kanë qenë ta bëjnë që njëqind vjet më parë. Kjo diplomaci në vitet 1919-1921 pati zërin, fytyrën, mendjen dhe emrin e Midhat Frashërit, të cilin historiografia shqiptare e sabotoi për një kohë shumë të gjatë, me vetëm një arritje: gjymtimin e kujtesës shqiptare lidhur me Konferencën e Paqes dhe Lidhjen e Kombeve, një kujtesë që më në fund ka mundësinë e mrekullueshme që të ndreqet përmes letërkëmbimeve të Midhatit, botuar në vëllimin VI të veprës së tij nga Instituti “Lumo Skëndo”.