Politike – Page 105 – Dielli

Roli i Klerit Ortodoks Shqiptar në themelimin e “Vatrës”, kontributi për Pavarësinë e Shqipërisë dhe formimin e Shtetit Shqiptar

December 20, 2023 by s p

Nga Arhimandriti +THEOFAN (Koja) Ph.D./

Kur përpiqemi të flasim sot për Federatën Gjithë-Shqiptare në Amerikë, akti i krijimit të saj është i pandashëm me rolin vendimtar të Klerit Ortodoks Shqiptar këtu në SHBA, dhe ky është një fakt i pamohueshëm.

Ndonëse Federata “VATRA” u themelua 111 vjet më parë, nuk mund të harrojmë paraardhësen e saj: Organizatën “BESA-BESËN” e themeluar më 6 janar 1907 nga Fan Noli, i cili dy vjet më vonë, boton Gazetën “DIELLI”, më 15 shkurt 1909. Ishte kjo organizatë, njerëzit e saj, themeluesi dhe gazeta e saj që u bënë thelbi dhe shtylla e asaj që do të bëhet organizata më e madhe shqiptare nga të gjitha të tjerat.

Figura më e shquar në historinë e Federatës “VATRA” është prifti i atëhershëm ortodoks i sapo dorëzuar Fr. Theophan (Fan) Noli, i cili ishte jo vetëm një nga organizatorët e Federatës “VATRA”, por për shtatë vjet ai disa herë ka qenë redaktor i Gazetës Shqiptare “DIELLI”. Në vitin 1918 ishte themelues i revistës mujore “THE ADRIATIC REVIEW” (“Pasqyra e Adriatikut”), e cila u bë më vonë botim i “VATRËS”. Ai ishte edhe themelues i së përjavshmes “REPUBLIKA”.

Vitet më të rëndësishme dhe vendimtare për Federatën “VATRA” ishin 1915 dhe 1917 kur At Theofan (Fan) Noli u zgjodh Kryetar i “VATRËS”. Si një organizatë e sapoformuar, “VATRA” duhej të organizohej mirë, të afirmohej, duke fituar popullaritet jo vetëm në mesin e bashkëatdhetarëve shqiptarë, por duke u bërë një organizatë më e madhe dhe shndërruar atë një institucion të respektuar mbarëbotëror në qarqet politike, diplomatike, kulturore të asaj kohe.

Në atë kohë, Federata “VATRA” gjeti personin e duhur që i përshtatej në mënyrë të përkryer nevojave të saj, duke e shndërruar atë në një organizatë jashtëzakonisht aktive, e cila mund të lobonte me sukses në favor të Çështjes Kombëtare Shqiptare.

Që nga ajo kohë e tutje, At Theofan (Fan) Noli do të bëheshe zëri zyrtar i Federatës “VATRA” në botë, veçanërisht në Lidhjen e Kombeve, si dhe në pothuajse të gjitha kryeqytetet dhe qeveritë më të rëndësishme evropiane të asaj kohe. Ai u bë një maratonist i vërtetë që vrapoi për kauzën e kombit të vet, duke mbajtur lart në dorë pishtarin me dritën e lirisë shqiptare, duke u bërë në fund të atij vrapimi të gjatë i njëjti pishtar që ndriçoi ata që kishin më shumë nevojë.

Është një fakt i njohur tashmë, se për shkak të Luftës së Parë Botërore, gjatë asaj kohe, Shqipëria nuk kishte qeveri, prandaj Këshilli Ekzekutiv i “VATRËS” veproi si një qeveri shqiptare në mërgim.

Vlen të theksohet këtu se “VATRA” ka ndihmuar financiarisht At Theofan (Fan) Nolin gjatë gjithë karrierës së tij diplomatike, madje edhe më pas kur u dorëzua në Gradën Peshkopale më 21 nëntor 1923, duke u bërë Kryepeshkop i Shqipërisë.

Një tjetër figurë e shquar e Federatës “VATRA” është At Vasil Marku, i cili u dorëzua prift dhe u emërua prift i Kishës Ortodokse Shqiptare së Shën Dhimitrit, Dëshmor i Madh, në St. Louis Missouri. At Vasil Marku ishte tejet i përfshirë në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare, veçanërisht në çështje të rëndësishme që kishin të bënin me pavarësinë e Kishës Ortodokse Shqiptare nga Patriarkana Ekumenike.

At Vasil Marku e kuptoi fare mirë në atë kohë se për të pasur një shtet të pavarur shqiptar ishte e domosdoshme që Kombi Shqiptar të kishte edhe një Kishë Ortodokse të pavarur, duke iu referuar rregullit të përgjithshëm “Kishë e pavarur në Shtet të pavarur”. Ai ishte shumë aktiv në përpjekjet e tij për Autoqefalinë e Kishës Ortodokse Shqiptare.

Puna e tij e jashtëzakonshme u finalizua me veprën më të madhe; thirrjen Kongresin e Parë Panortodoks në Berat të Shqipërisë më 10 shtator 1922 i cili do të hyjë në historinë shqiptare si Kongresi Themelues i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Ai u zgjodh në këtë Kongres si Kryetar i Këshillit të Lartë të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.

Për shtatë vjet, nga viti 1922 deri në vitin 1929, ai drejtoi punët e Kishës Ortodokse Autoqefale të sapoformuar të Shqipërisë, duke ndjekur hap pas hapi platformën e planifikuar dhe hartuar me kujdes, ndërsa ndodhej në Shtetet e Bashkuara së bashku me At Theofan (Fan) Nolin dhe me At Vangjel Çamçen.

At Vasil Marku punoi pa u lodhur dhe me zell të madh për organizimin e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, për rritjen e saj dhe vendosjen e marrëdhënieve me kishat e tjera ortodokse simotra në mbarë botën, duke punuar njëkohësisht në drejtim të njohjes së saj.

Si rezultat i këtyre shtatë viteve të suksesshme dhe të frytshme, erdhi koha për të thirrur Kongresin e Dytë Panortodoks që u mbajt në Korçë të Shqipërisë më 16 qershor 1929, ku u deklarua se puna për një Kishë Ortodokse Autoqefale e cila ishte e organizuar dhe plotësisht funksionale ishte kryer me sukses dhe kishte përfunduar. Ky Kongres miratoi Statutin e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë dhe krijimin e Sinodit të Parë Ortodoks Shqiptar.

Kongresi e nderoi At Vasil Markun duke i dhënë titullin “Ikonom i Madh Mitrofor” (Mitërbartës) më 24 shkurt 1929, si dhe duke e bërë atë, anëtar të Sinodit të Shenjtë të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.

Në vitin 1923 At Vasil Marku udhëhoqi delegacionin shqiptar në Kostandinopojë për të diskutuar çështjen e Autoqefalisë.

I lindur në Vlorë, në vitin 1857, shkollën fillore e mbaroi në Vlorë. Ai u rrit me tregimet që tregonin të parët për trimat, luftërat dhe shenjtorët e vjetër të Spiranicës dhe Manastirit të Zvërnecit. Shkollën e mesme dhe të lartën e bëri në Janinë. Më vonë, Marko Moçka, me dëshirën patriotike dhe fetare i thirrur nga Perëndia shkoi në SH.B.A., ku studioi më tej nga ku diplomohet me tituj e grada teologjike. Në vitin 1911 të Vjeshtës së Parë, një grup studentësh shqiptarë në Amerikë të udhëhequr nga At Marko Moçka u takuan me Presidentin e 28-të të SHBA-së, Uillson, takim që mund të quhet edhe si fillimi i marrëdhënieve midis personaliteteve shqiptare dhe amerikane të asaj kohe, nga ku morën mesazhin dhe dakordësinë për moscopëtimin e Shqipërisë dhe Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë.

Pas këtij suksesi kthehet në Shqipëri dhe hyn në lidhje me Ismail Bej Qemalin. Nga Londra, Plaku i Urtë e përgëzon për këtë nisëm shpirtërore dhe patriotike, ku midis të tjerave i shkruan: “Siç kemi biseduar herë të tjera, duhet të ngremë së bashku Flamurin tonë”. Ndërsa At Marko Moçka i përgjigjet: “Mirë se të vini Ismail Bej, besimtarët, patriotët dhe e gjithë Shqipëria ju presin dhe mirë se të vini si një burrë i Kombit”.

Në 28 Nëntor 1912, në mes të tribunës së Pavarësisë, ku valëvitej Flamuri i Skënderbeut, Ismail Bej Qemali i drejtohet përballë At Marko Moçkës dhe i thotë: “U lodhe, o At”? “Ismail Bej, – ia ktheu Ati, – Po u mor me punë të mëdha e të ndritura, njeriu i Zotit nuk lodhet kurrë!” Të dy burrat rrokën duart dhe puthën Flamurin Kuq e Zi. Kështu, midis përfaqësuesve të tre komuniteteve fetare u bekua flamuri i ynë, në ditën e Flamurit. Kjo ngjarje pati jehonë të madhe në Shqipëri dhe Amerikë: “At Marko Moçka nga SHBA-ja në Vlorë për Ditën e Flamurit”… ishte titulli i artikujve të shkruar në gazetat “DIELLI”, “ILIRIA”…, një kartolinë austriake paraqet daljen ceremoniale të Ismail Qemalit në datën 28 Nëntor 1912, ora 17-30, duke ngritur flamurin, me Luigj Gurakuqin, Hoxhën Haxhi Muhametin, Priftin Marko Moçka etj., në Sarajin e Selamllëkut të familjes Vlora.

Presidenti i SHBA-së Uillson e ka vlerësuar At Marko Moçkën, Shqipërinë dhe në një takim tjetër me të. Këtu kemi një pjesë të mesazheve midis tyre, si vijon: “I nderuari z. President i SHBA-së, Pavarësinë e Shqipërisë e shpallëm! … Mesazhin tuaj për moscopëtimin e tokave shqiptare dhe për mos qenë të varur e lexuam Ditën e Flamurit, më 28 Nëntor 1912 dhe u prit me duartrokitje e brohoritje të fuqishme, Shqipëria dhe shqiptarët do t’i jenë mirënjohës SHBA-së dhe juve Z. President”! Pas kësaj, Presidenti Uillson i përgjigjet duke shkruar: “Gëzohem shumë që ju takoj përsëri Z.Marko dhe u informova se gjithçka shkoi shumë mirë. Ta gëzoni Pavarësinë! … Këtë takimin tonë mund ta quajmë edhe si fillimin e marrëdhënieve miqësore shqiptaro-amerikane; apo jo, z. Marko”?!

Në vitet e mëpasme At Marko Moçka i futet një aktiviteti fetar për mëmëdhenë duke predikuar në meshat e tij frymën patriotike, dashurinë për atdheun dhe për një Shqipëri të lirë demokratike. Duke pasur dhe përkrahjen e patriotëve të mëdhenj si; Petro Nini Luarasi, Thimi Mitko, Jani Vreto, e zgjeroi këtë aktivitet duke e shtrirë edhe në kishat e tjera të vendit. Në vitin 1922 në Berat zgjidhet anëtar i Këshillit të Lartë të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë me Kryetar At Vasil Markun.

Kur flitet për veprën më të madhe në jetën e Kishës Ortodokse Shqiptare që është Autoqefalia e saj, ka edhe një tjetër figurë aktive në personin e At Vangjel Çamçes.

Ai emigroi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 1913 ku menjëherë spikati si një aktivist i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Ai u dorëzua prift në vitin 1919 në Jamestown, Nju Jork dhe më vonë u zhvendos në Natick Massachusetts, ku themeloi një komunitet të ri të Kishës Ortodokse Shqiptare të Shën Mërisë.

Ai u kthye në Shqipëri në vitin 1921 ku një vit më vonë në 1922 u ngrit në gradën e Arhimandritit dhe iu dha emri Agathangjel. Në shkurt të vitit 1929 dorëzohet peshkop nga Hirësia e Tij Peshkop Visarioni dhe Hirësia e Tij Peshkop Viktori, duke u emëruar në Dioqezën e Beratit, Vlorës dhe Kaninës. Në vitin 1941 Imzot Agathangjeli u fronëzua si Mitropolit i Korçës në Shqipëri.

At Vangjel Çamçe bashkëpunoi ngushtë me At Theofan (Fan) Nolin në Boston dhe me At Vasil Markun në St. Louis për të krijuar the Kryepeshkopatën Ortodokse Shqiptare të Amerikës, e cila u themelua më 16 mars 1919 në Kongresin e Kishave Ortodokse Shqiptare në Shtetet e Bashkuara.

Siç e përmendëm më lart, mes këtyre tre klerikëve ekzistonte një marrëdhënie e veçantë, jo vetëm si miq të mirë, por edhe si organizatorë të mirë dhe persona me vizion të madh për të ardhmen e Kishës Ortodokse Shqiptare në veçanti dhe të Kombit Shqiptar në përgjithësi.

Një figurë e rëndësishme e Komunitetit Shqiptar në Shtetet e Bashkuara është dhe At Stathi Melani. Ai është bërë sinonim i rezistencës dhe luftës për një Shtet të Pavarur Shqiptar, të lirë nga pushtuesit, të tokës ku njerëzit mund të flasin, këndojnë dhe luten në gjuhën e tyre të bukur dhe një vend ku fëmijët dhe brezi i ri mund të arsimohen në shkolla ku gjithçka mësohet në gjuhën e tyre amtare.

Pasi doli nga burgu në Shqipëri ku ishte burgosur për veprimtarinë e tij të fortë patriotike, u largua për në Shtetet e Bashkuara. Në fillim të dhjetorit ai arriti në Boston dhe u prit me nderime të mëdha.

Ai erdhi në Shtetet e Bashkuara jo sepse kishte frikë nga armiku i vendit dhe ishte i frikësuar për jetën e tij, por erdhi këtu për të ndërgjegjësuar komunitetin shqiptar në SHBA për situatën e rrezikshme në Shqipërinë e asaj kohe, duke bërë thirrje për mbështetje morale dhe materiale. Ai ishte gjithmonë në lëvizje nga një cep i vendit në tjetrin, duke u përpjekur t’i bindte njerëzit të ktheheshin në atdhe dhe të luftonin për vendin e tyre.

Pasi qëndroi këtu në SHBA për tre vjet, në fillim të vitit 1917 vendosi të kthehej në Shqipëri. Ai u përfshi menjëherë në lëvizjen patriotike për çlirimin e Shqipërisë nga pushtuesit.

At Stathi Melani ishte mjaft i njohur ndër udhëheqësit e tjerë patriotë, si Mihal Grameno etj.

Atij i zunë pritë dhe u vra barbarisht nga grekët në Vigjiljen e Krishtlindjes, më 24 dhjetor 1917. Atij i’u pre koka dhe i’u dërgua në Greqi për t’ja u treguar atyre që vendosën një çmim për kokën e tij, duke dhënë urdhrat për vrasjen e tij.

Vrasja e tij krijoi një reagim të madh tek shqiptarët në Shqipëri dhe jashtë saj. Një pikëllim i madh u shpreh për figurën madhështore të At Stathi Melanit, madje edhe At Theofan (Fan) Noli shkruajti: “Nuk jam në gjendje t’i përshkruaj shërbimet e mëdha dhe të jashtëzakonshme që ai i bëri atdheut. Por shërbimet e tij të larta dhe të rralla do të mbeten në histori. Nuk ka zemër shqiptare që të mos brengoset për vdekjen e tij. Nuk ka asnjë sy shqiptari që nuk do të derdhë lumenj lotësh për martirin e madh heroik dhe të pavdekshëm të Shqipërisë, At Stathi Melani”. Për ta nderuar atë, At Theophan (Fan) Noli mbajti një shërbesë përkujtimore në Worcester të Massachusetts.

Në fjalën përmbyllëse mund të themi se Federata Gjithë-Shqiptare e Amerikës “VATRA” ka qenë që nga themelimi i saj një mbështetëse e fuqishme e Komunitetit Shqiptar këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe jo vetëm, ka qenë një faktor kyç në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare dhe ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm për unitetin tonë kombëtar në mbarë botën.

“VATRA” shqiptare përgjatë këtij shekulli ka krijuar dhe promovuar vlera të mëdha në arsim, letërsi, botime, arte, fe, politikë dhe diplomaci.

Ky ka qenë një shekull i mbushur me suksese dhe arritje të mëdha që na bën të gjithëve krenarë që jemi të lidhur me të, një pasuri e trashëgimisë sonë të lavdishme kombëtare, një organizatë e shkëlqyeshme, një diamante, që edhe pas 100 vjetësh, ende shkëlqen mrekullisht.

Zoti e bekoftë “VATRËN” shqiptare.

Perëndia i bekoftë shpirtrat e themeluesve të “VATRËS” shqiptare dhe i prehtë në paqe!

Perëndia e bekoftë Amerikën, atdheun e trimave dhe tokën e lirisë ku patriotët shqiptarë, ata të atëherëshmit dhe këta të sotshmit, kanë lulëzuar dhe kanë pasur mundësinë të luftojnë dhe të punojnë për atdheun e tyre, Shqipërinë tonë të shtrenjtë dhe të dashur!

(Botuar me shkurtime)

Vështrim historik mbi shqiptarët

December 19, 2023 by s p

Prof.Asc.Dr.Gëzim MUSTAFAJ/

Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër dhe autoktonë të Ballkanit. I njohur me shumë emra si “Ilirë”, “Albanë”, “Arbëreshë”, “Shqiptarë”, përsëri qëndrojmë ndër themeluesit e qytetërimit në Gadishullin e Ballkanit edhe më gjerë. Shqiptarët e lashtë shtriheshin në pjesën kryesore të Ballkanit, duke nisur nga Veriu i Detit Adriatik deri në thellësi në Jug të Detit Jon, nga Perendimi bregdet dhe deri në Lindje në Luginën e Danubit. Ka shumë teza e hipoteza për origjinën e shqiptarëve, ajo që dominon shkencat historike, arkeologjike e gjuhësore është teza e pranuar ndërkombëtarisht dhe e bazuar në të dhëna materiale dhe të shkruara, se shqiptarët jetojnë në trojet e veta, prej shumë shekujsh dhe janë vazhdimësi autoktone e paraardhësve të tyre, ilirëve.

Ballkani kishte lëvizje dhe transformime të pandërprera të popullsisë, sidomos nga lashtësia deri në mesjetën e mesme. Në këtë proces brenda edhe vetë fiseve ilire, pati diferencime të konsiderueshme. Duke folur për transformimet brenda fiseve ilire në kohën e Perandorisë Romake, studiuesi Gjerman, E.Hosch thekson: “Popullsia në pjesën më të thellë veriore u tjetërsuan nga asimilimi dhe humbi gjuhën dhe formimin ilirjan. Në të kundërt, duke zotëruar një nivel shumë më të lartë zhvillimi, kulture dhe dallimi etnik, ilirët në jug mundën që të ruanin identitetin e tyre edhe nën Perandorinë Romake me gjithë presionin e fortë të civilizimit të saj”. Ilirët shumë shpejtë filluan të bëheshin të preferuarit e Perandorisë Romake. Në mënyrë të veçantë ata filluan të zinin vend me rëndësi në strukturat ushtarake dhe më vonë edhe politike hierarkike të Perandorisë.

Në fund të shekullit IV Perandori Teodos ndau Perandorinë në dy pjesë të pavarura; Perandorinë Romake të Perendimit dhe të Lindjes, me dy kryeqëndra Romën dhe Konstandinopojën. Vija ndarëse ishte në mes të Ballkanit, duke ndarë politikisht fiset ilire. Nga ajo kohe, vetëm provinca e Panonias me qendër Shkodrën mbeti nën Perandorinë Romake të Perendimit, ndërsa dy provincat e tjera ilire, Dacia dhe Macedonia ngelën nën Perandorinë Romake të Lindjes.

Në shekullin VII filloi dyndja masive e sllaveve në Ballkan. Sllavet u vendosën shumica në pjesën e Perandorisë Romake të Lindjes, me qendër Konstandinopojen. Dyndja sllave ishte kaq masive, e dhunshme dhe kaotike saqë ngatërroi gjithë hartën demografike dhe etnokulturore të Ballkanit. Për shqiptarët kjo është ndër periudhat më të vështira, që solli tkurrjen e tyre në më pak territore, por kurrsesi nuk solli humbjen e tyre dhe zhdukjen e identitetit.

Shekulli XI rezultoi me ndryshime fondamentale për aspektin kulturor e shpirtëror në Ballkan. Pikërisht në këtë periudhe u realizua ndarja e Kishës, në Kishën Katolike Romake Perendimore dhe Kishën Ortodokse Bizantine Lindore. Edhe vija ndarëse ndërmjet dy kishave ra mes për mes shqiptarëve, duke ndarë kristianët shqiptarë në katolikë romakë dhe kristianë ortodoksë.

Shqiptarët i mbijetuan dy prej ndarjeve më të mëdha dhe më të thella të historisë politike dhe civilizuese të njerëzimit; ndarjes së Perandorisë Romake në dy Perandori dhe të Besimit Kristian në dy kisha. Këto momente përbejnë provat më të mëdha të autenticitetit dhe identitetit shqiptar. Asnjë nga këto dy ndarje të mëdha nuk i shpërbëri shqiptarët si popull.

Që në lashtësi Ballkani kishte një dinamike të madhe demografike e politike. Ndër gjithë popujt e Ballkanit shqiptarët ishin ndër të parët që filluan organizimet e tyre të brendshme. Principata e Parë e Pavarur Shqiptare u krijua në fund të shekullit XII në territorin e Shqipërisë së sotme Qendrore, me kryeqytet Krujën. Burimet e kohës i referohen popullsisë me emrin Arbëresh. Principata u formua nga aristokracia shqiptare e pasur, e kulturuar dhe ushtarakisht e fuqishme. Që në fillimet e saj marrëdhëniet e Principatës Arbëreshe ishin jo miqësore me sllavët dhe me Perandorinë Bizantine. Si pasoje e luftës për mëvehtësi, në fillim të shekullit XIII, Principata Arbëreshe arriti të shkëputej nga Bizanti, por shumë shpejtë ra sërish nën sundimin e Despotit të Epirit në Jug, të Principatës Sllave të Zhetës në Veri dhe të Republikës së Venedikut në Perendim.

Në Mesjetën e vone, pra gjatë shekullit XIII, Arbëreshët patën një zhvillim të lartë e të shpejtë organizimi politik e shoqëror. Brenda një periudhe të shkurtër u formuan rreth 14 principata arbëreshe. Marrëdhëniet e tyre kryesisht u përqendruan me Republikën e Raguzes. Në këtë periudhe Arbëreshet u bënë objekt sulmi nga Despoti i Epirit. Pasi Despoti i Epirit u thye nga Cari Bullgar, Asen, arbëreshet ranë nën sundimin e këtij të fundit, derisa Perandroi Romak, Nikea i ofroi sërish arbëresheve vetëvendosjen.

Nga fundi i shekullit XIII, aristokracia arbëreshe filloi bashkëpunimin e ngushte me aristokracine italiane dhe franceze të kohës. Lidhjet arbëreshe me aristokracitë evropiane kulmuan në periudhën e Anzhuineve, përfshi Mbretërit Charles dhe Philip. Bashkëpunimi me Anzhuinet i shërbeu arbëresheve për të ruajtur identitetin nga sulmet që vinin nga sllavet, sidomos nga Krajli Serb dhe Mbretëria e Zhetes dhe për ta zhvilluar atë. Por, në mesin e shekullit XIV, sërish arbëreshet ranë nën sundimin e Mbretit Serb, Stefan Dushanit. Vetëm vdekja e Krajl Dushanit i dha fund sundimit sllav mbi shqiptaret.

Çlirimi nga sllavet e Stefan Dushanit krijoi hapësirë për lulëzimin e principatave shqiptare. Më të rëndësishmet ishin: Topiajt me qendër Krujën dhe simbol ”luanin”; Muzakajt me qendër Beratin dhe simbol “shqiponjën me dy krena”; Dukagjinët me qendër Lezhën dhe simbol “shqiponjën e bardhë me një kokë”; Kastriotët nisën, që të lulëzojnë më vonë, me simbol “shqiponjën e zezë me dy krena, të vendosur mbi një sfond të kuq”. Simboli i Kastriotëve do të bëhej shumë shpejt, simboli i përjetshëm i identitetit kombëtar shqiptar.

Marrëdhëniet tregtare dhe sidomos me Pricipatat e Adriatikut rigjallëruan shumë portet shqiptare. U rigjall tradita portuale e lashtë e Portit të Durrësit, Ulqinit, Vlorës dhe Lezhës. Shqipëria filloi kështu, nga fundi i shekullit XIV deri nga mesi i shekullit XV, të shndërrohej në korridorin më të madh Rajonal në lidhjet e trafikut tregtarë midis Ballkanit dhe Adriatikut, rol që do ta luante edhe në të ardhmen.

Kjo periudhë filloi me probleme të marrëdhënieve në Ballkan. Fundi i shekullit XIV shënoi fillimin e ofensivës otomane në Ballkan nga Lindja dhe nga Jugu. Rënia e Selanikut i hapi rrugë ofensivës otomane mbi veriun e Ballkanit, duke u futur përmes jugut në territoret e shqiptareve. Duke hyrë nga lugina e Lumit Devoll dhe e Lumit të Osumit në qytetin e Beratit osmanet nisen marshimin e tyre drejt pjesëve qendrore të shqiptarëve.

Në këtë ofensive përgjithësisht në pjesët e jugore dhe qendrore të vendit, osmanet nuk ndeshën në ndonjë rezistence të dukshme. E vetmja zonë ku osmaneve iu bë rezistencë e madhe ishte pjesa Veriore e Principatës së Vëllezërve Balshaj, sundimi i të cilëve niste nga Mali i Zi deri në Vlorë.

Në këtë periudhë osmanet drejtoheshin nga Hajredin Pasha, një ushtarak i lartë shumë i famshem, turk. Hajredin Pashen arriti ta ndalojë në ofensivën e tij vetëm Balsha i Dytë, i cili mund të konsiderohet i pari prijës shqiptar kristian që arriti të ndalonte ofensivën ushtarake të Hajredin Pashes dhe të hapte me këtë akt rezistencën e armatosur të shqiptarëve kundër osmaneve gjatë gjithë shekullit XV. Vetë Balsha i Dyte vdiq në krye të betejës kundër osmanëve, duke i krijuar mundësi prijësit të Kastriotëve që të merrte pozitat dominuese në Shqipërinë kristiane.

Megjithë rezisteëncën dhe skarificat e medha të shqiptarëve, sërish ofensiva osmane ishte e papërmbajtshme. Kështu, në vitin 1389, Osmanet arritën të ngjiten deri në Fushë Kosovë. Atje, shqiptaret dhe serbët, në solidaritet me njeri-tjetrin bënë një rezistencë të fuqishme për të mbrojtur lirinë, identitetin dhe besimin kristian nga Osmanët. Kjo betejë u fitua nga Osmanet.

Mbas humbjes në Fushë Kosovë situata e shqiptarëve u rendua shumë nga sulmet Osmane. Pikërisht në vitin 1392 Karl Topia, për të mos ia lënë Pricipaten e tij me qendër Durrësin, Osmaneve, u detyrua t’ia linte me testament mbas vdekjes, Republikës së Venedikut. Pikërisht në këtë periudhë edhe Gjergj Balsha e pranoi vasalitetin e Venedikut, si shprehje e kompromisit për t’u mbrojtur nga Osmanët. Në këtë mënyrë, pjesa Perendimore bregdetare e Shqipërisë, duke nisur nga Ulqini, Lezha, Durrësi dhe Vlora i mbetën nën sundim Venedikut.

Ndërsa në Veri, princat shqiptar vijuan rezistencë, duke e detyruar Sulltan Mehmetin I që të mos i përzinte ata nga trojet e tyre dhe të njihte pushtetin e tyre, nën vasalitetin e sovranitetit të tij. Kjo situatë vazhdoi deri nga mesi i Shekullit XV, kohë kur Principata e Kastriotëve do të ngrihej në Mbretëri dominuese të mbarë principatave shqiptare dhe do të bëhej faktori qendror i rezistencës anti Osmane dhe i politikës dhe diplomacisë së kohës në Ballkan.

Në Shekullin XV, shqiptarët arritën të krijojnë shtetin e unifikuar më të fuqishëm në Ballkan, të ndërtojnë institucione të brendshme të qëndrueshme për më shumë se një çerek shekulli, të përballonin me sukses ofensivat e njëpasnjëshme Osmane, të ndërtonin aleanca ushtarake dhe marrëdhënie diplomatike me vendet e Rajonit e sidomos me vendet Përendimore, duke e shndërruar Shqipërinë dhe shqiptarët në qendër të ngjarjeve dhe të historisë së Ballkanit.

Fitoret historike të Skënderbeut tërhoqën vëmendjen e shteteve fqinje dhe sidomos atyre të përtej detit, Mbretërisë së Napolit, Republikës së Venedikut dhe Shtetit të Vatikanit. Këto shtete panë te Skënderbeu, te politika dhe forca e tij një aleat potencial në mbrojtje të civilizimit Evropian dhe të mbarë kristianizmit nga sulmi otoman.

Skënderbeu, gjithashtu e kishte kuptuar se po hynte në një lojë të madhe vlerash e interesash të përbashkëta me Perendimin. Përputhja e vlerave dhe interesave krijoi bazën për aleancën e shenjtë të shqiptarëve me shtetet italiane. Përkrahësi më i madh i Skënderbeut në këtë kohë u bë Mbreti i Napolit, i cili i ofroi Skënderbeut ndihma të konsiderueshme ushtarake, pajisje dhe ndihma sanitare. Edhe Shteti i Vatikanit u afrua me Skënderbeun. Katër Papë radhazi patën në qendër të veprimtarisë së tyre të jashtme Skënderbeun. Papë Kaliktus, Papa Piu, Papa Piu II mbështetën njëri mbas tjetrit Skënderbeun e bashkëpunuan ngushtësisht me atë.

Rënia e Konstadinopojes në vitin 1453 tronditi jashtëzakonisht Vatikanin. Në këto rethana Papati dhe Skënderbeu koordinuan politikisht dhe ushtarakisht për të penguar ofensivën turke në Mesdhe.

Duke parë fuqinë e madhe të Osmanëve, Skënderbeu si një ushtarakë i zoti kërkoi që të zgjeronte aleancën me shtetet fqinje. Në këtë aleancë ai përfshiu edhe Republikën e Raguzes, Republikën e Venedikut si dhe kërkoi bashkëpunim edhe me fqinjët tokësor, Mbretërinë e Serbisë, Mbretërinë e Bullgarisë dhe Mbretërinë e Arpadit. Skënderbeu synonte të krijonte një aleancë të shenjtë me bazë vlerat e përbashkëta, por edhe interesat e përbashkëta për ruajtjen e lirisë nga Osmanët. Ai nuk rreshti së punuari për arritjen dhe aktivizimin e kësaj aleance Adtriatiko-Ballkanike. Skënderbeu ishte i bindur se pa një aleancë të tillë turqit herët ose vonë do të thyenin rezistëncen në Rajon dhe do të pushtonin gjithçka, ashtu siç ndodhi në të vërtetë pas vdekjes së Skënderbeut.

Përpjekja e Skënderbeut për të arritur aleancën e shenjtë Adriatiko-Ballkanike nuk u realizua sepse pati dy lloj kontradiktash; Së pari, shtetet italiane po gërryheshin nga kontradikta të tyre të brendshme që buronin nga rivalitete të mëdha. Së dyti, shtetet italiane dhe ato sllave ortodokse të Ballkanit nuk kishin besueshmërinë dhe mirëkuptimin aq të nevojshëm për këto lloje aleancash. Kështu konfliktit e vjetra Perendim-Lindje ndante dy anët e kristianizmit. Midis këtyre kontradiktave, rivaliteteve dhe ndryshimeve të civilizimeve, Skënderbeu mbeti relativisht i pa mbështetur. Pasojat e një veprimi të tille, shtetet italiane, Vatikani, por edhe ato të Ballkanit do t’i kuptonin vetëm mbas vdekjes së Skënderbeut. Kjo solli me radhe rënien e Krujës në vitin 1480, të Shkodrës në vitin 1501. Madje turqit sulmuan dhe pushtuan edhe qytetin Italian të Otrantos në vitin 1480. Kështu edhe Shqipëria ra nën pushtimin pesë shekullor Turk.

Ministri i Mbrojtjes së Kosovës z.Ejup Maqedonci vizitoi Vatrën

December 18, 2023 by s p

Sokol Paja/

New York, 17 dhjetor 2023 – Ministri i Mbrojtjes së Republikës së Kosovës z.Ejup Maqedonci zhvilloi një vizitë zyrtare në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës Vatra. Ai shoqërohej nga Atasheu Ushtarak në Ambasadën e Kosovës në Washington Kolonel Berat Shala, diplomati në Konsullatën e Kosovës në New York z.Fatmir Zajmi, znj.Afërdita Zeqiri, shefe e kabinetit të Ministrit të Mbrojtjes, znj.Artina Hamitaga këshilltare për marrëdhëniet ndërkombëtare dhe z.Afrim Berisha sekretar i Ministrit të Mbrojtjes. Delegacioni i Vatrës përbëhej nga kryetari z.Elmi Berisha, sekretari i Vatrës dr.Pashko Camaj, anëtari i kryesisë Ilir Cubi e anëtari i këshillit të Vatrës Paulin Mrnaçaj. Në fjalën e mirëseardhjes kryetari Berisha e garantoi ministrin e mbrojtjes Maqedonci se Federata Vatra do të vazhdojë të lobojë për shtetin e Kosovës në Uashington dhe në të gjitha institucionete shtetit amerikan dhe ofroi në emër të vatranëve mbështetjen e pakursyer të Vatrës e shqiptaro-amerikanëve për institucionet e Republikës së Kosovës.

Ministri i Mbrojtjes së Republikës së Kosovës z.Ejup Maqedonci falënderoi Vatrën për kontributin e dhënë për Kosovën dhe i ofroi Vatrës e diasporës shqiptaro-amerikane bashkëpunim shtetëror në çështjet e interesit kombëtar e specifikisht mbrojtjes e sigurisë kombëtare.

Ministri i Mbrojtjes së Republikës së Kosovës z.Ejup Maqedonci në fjalën e tij vuri në pah bashkëpunimin me SHBA në fushën e sigurisë kombëtare dhe vlerësoi Vatrën si institucion mbarëshqiptar. Renditi disa pika ku kërkohet bashkëpunimi dhe bashkëveprimi i të gjithë faktorëve në fushën e diplomacisë e sigurisë. Ministri Maqedonci shpjegoi me detaje sulmin terrorist serb të 24 shtatorit në Banjskë ku u vra Afrim Bunjaku. Ministri garantoi se shteti ka nën zotërim të plotë territorin e Kosovës dhe se ka një rritje të buxhetit për sigurinë dhe mbrojtjen në 2% të GDP dhe rritje të kapaciteteve të mbrojtjes. Në fund ministri Maqedonci përgëzoi specifiki Vatrën për punën e shkëlqyer në interes të kombit shqiptar, për mbështetjen ndaj Kosovës, për punën dhe ruajtjen e trashëgimisë së lavdishme të Vatrës e shqiptarëve të Amerikës.

Delegacioni i Kryesisë së Vatrës vizitë në degën e Vatrës Worcester, Massachusetts

December 18, 2023 by s p

Mbas një Kuvendi Zgjedhor model e shumë të suksesshëm të degës së Vatrës Boston, delegacioni i kryesisë së Vatrës i përbërë nga drejtori i degëve z.Mondi Rakaj dhe arkëtari i Vatrës z.Besim Malota zhvilluan një vizitë në degën e Vatrës Worcester, Massachusetts. Në takimin e ngrohtë e vëllazëror, z.Rakaj e z.Malota u takuan me një pjesë të kryesisë së Degës së Vatrës Worcester Boston Massachusetts. Ata vlerësuan punën e shkëlqyer ndër vite të kësaj dege dhe marrëdhënien korrekte me qendrën. Në takim u diskutuan ide dhe mendime për të përfshirë komunitetin në përkrahje të Vatrës si zëri më i fuqishëm kombëtar në mërgatën e Amerikës. Miqtë vlerësuan lidershipin e kryetares Efi Qeleshi dhe punën studimore të sekretarit Prof.as.dr.Thanas Gjika. Kryetarja e degës së Vatrës Worcester, Massachusetts Efi Qeleshi shtroi një darkë në respekt dhe nderim të të gjithë të pranishmëve dhe bashkëshortit të saj themeluesit të kësaj dege të ndjerit Mihallaq Qeleshi në 4 vjetorin e largimit për në amshim.

ZËRI I AMERIKËS ORGANIZOI PRITJE PËR KOLEGËT, BASHKPUNTORËT DHE MIQËT E DR. ELEZ BIBERAJT ME RASTIN E DALJES NË PENSION

December 16, 2023 by s p

Nga Frank Shkreli

Të ënjtën që kaloi, Zëri i Amerikës organizoi një pritje për familjen, kolegët, miqët dhe bashkpuntorët e Dr. Elez Biberajt me rastin e daljes së tij në pension pas 43 vjetë shërbimi në detyra të ndryshme me rëndësi në Zërin e Amerikës: Shef i Shërbimit në gjuhën shqip, Drejtor i Euro-Azisë dhe për një periudhë Drejtor i Përgjithëshëm (në detyrë) i Zërit të Amerikës. Frank Shkreli: Dr. Elez Biberaj, ikona e gazetarisë dhe fjalës së lirë, në Zërin e Amerikës del në pension | Gazeta Telegraf. Z. Biberaj, për disa vjetë, fillimisht, ka punuar gjithashtu edhe në Drejtorinë e Shtypit të Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Informacion (USIA).

Në ftesën e Zërit të Amerikës për pritjen e organizuar nga kolegët e Z. Biberaj thuhej gjithashtu se Dr. Biberaj – përveç detyrave të larta – ai ka mbështetur dhe ka këshilluar e ndihmuar qindra gazetarë të cilët kanë mbuluar lajme dhe ngjarje nga më të ndryshmet, duke filluar nga Lufta e Ftohtë e deri tek shembja e komunizmit. Përfshir fillimet e demokracisë në ish-Bashkimin Sovjetik dhe në Evropën Lindore, luftërat në Ballkan dhe integrimin e vendeve të Evropës Lindore në institucionet euro-atlantike, si dhe autoritarizmin rus putinist në rritje dhe pushtimin brutal të Ukrainës nga Rusia, ndër të tjera zhvillime, kombëtare dhe ndërkombëtare që ka mbuluar Zëri I Amerikës nën mbikqyrjen e Elez Biberajt. Ne nderojmë dedikimin e tij ndaj misionit të Zërit të Amerikës në promovimin e lirisë dhe të demokracisë duke furnizuar audiencat anë e mbanë botës me lajme dhe infoirmacione të sakta, objektive dhe të balancuara, thuhej mëtej në atë ftesë.

Në atë takim të veçant, me rastin e daljes në pension të Elez Biberajt, folën zyrtarët më të lartë të Zërit të Amerikës, të cilët falënderuan Z. Biberaj për punën e tij prej më se 4 dekadash duke venë në dukje arrijtjet dhe kontributet e tija të mëdha. Folën dhe personalitete të tjera të ftuar, përfshir edhe ambasadorë, zyrtarë dhe ish-zyrtarë të Departamentit të Shtetit. Të pranishëm ishin edhe Ambasadori i Shqipërisë në Washington Z. Ervin Bushati, i cili, shkurtimisht, përshëndeti të pranishmit dhe i uroi pension të mbarë, Z. Biberaj. Z. Drilon Zogaj, Këshilltari i Ambasadës së Republikës së Kosovës, në kryeqytetin amerikan, përfaqësoi vendin e tij në atë takim.

Edhe unë me shumë kënaqësi pranova mundësinë të thoja, shkrutimisht, dy tre fjalë duke përshëndetur të pranishmit dhe Elezin në këtë ditë kaq me rëndësi në jetën dhe karrierën e mikut dhe kolegut tim prej një gjysëm shekulli. Kisha gjithashtu edhe një porosi nga miku dhe bashkpuntori i ngusht i Elezit gjatë dekadave, Profesorit tonë të nderuar, Z. Nick Pano, që në emër të tij t’i uroja Elezit pension të mbarë:

“Përshëndetje të gjithëve. Është vërtetë kënaqësi që gjëndem në mesin tuaj në këtë ndërtesë-kryeqendër të Zërit të Amerikës me fame botërore ku edhe unë kam kaluar vitet më të mira e më të bukura të jetës dhe karrierës time. Gjithmonë vij këtu sikur në shtëpinë time. Por sot, vërtetë, është një rast i veçantë për mua të jem këtu me ju për të marrë pjesë në këtë pritje madhështore për të festuar të gjithë së bashku pensionimin e Elez Biberajt, pas 43 vitesh shërbim dhe arrijtjesh jetësore.

43 vite më parë, ai filloi së punuari në Shërbimin shqip të Zërit të Amerikës, për t’u larguar për një kohë të shkurtër tek Drejtoria e Shtypit të Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Informacion (USIA). Por për fat të mirë, Elezi vendosi të kthehej tek Zëri i Amerikës në detyrën e shefit të Shërbimit shqip të Zërit të Amerikës, i bindur, më në fund, se Zëri i Amerikës ishte vendi i duhur i punës për të dhe se ai ishte personi i nevojshëm për Zërin e Amerikës. 43 vite më vonë, arritjet dhe sukseset personale dhe kontributet e tija ndaj Zërit të Amerikës, qeverisë amerikane, dhe audiencave në Shqipëri, Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare, por edhe anë e mbanë botës — janë të shumëta për tu numëruar, prandaj as nuk do përpiqem të bëjë një gjë të tillë, sepse Elezi do më thotë se nuk kemi të bëjmë me sukseset e tija, por kemi të bëjmë me misionin. Me misionin e Zërit të Amerikës!

Por, megjithkëtë po ia lejojë vetes të them këtë për Elez Biberajn. Dua t’u kujtoj se kur Presidenti Xhon Kennedy ka vizituar Zërin e Amerikës në 20-vjetorin e themelimit më 1962, ai ka thenë me atë rast se: “Zëri i Amerikës bartë një barrë të madhe përgjegjësie. Kjo përgjegjësi e madhe e Zërit të Amerikës, për të thënë të vërtetën, nuk është e lehtë…”. Dua t’u them me bindje se shumë pak njerëz e marrin këtë përgjegjësi — për të cilën ka folur John Kennedy 6 dekada më parë – aq seriozisht sa Elez Biberaj. Elezi e jetonte dhe kryente çdo ditë këtë besim dhe prëgjegjësi me përkushtim, diçka që i ka siguruar vetes, gjatë 4 dekava të punës së tij – respektin e audiencave radio-televizive si dhe të kolegëve me të cilët ka punuar gjatë gjithë kësaj kohe. Një ikonë e vërtetë dhe një prej heronjve të gazetarisë së ushtruar nga Zëri i Amerikës në këtë ndërtesë dhe nga korrespondentët dhe gazetarët e VOA-s, anë e mbanë botës, për 80-vjet nga themelimi i VOA-s.

Gjatë gjithë karrierës së tij, Elez Biberaj ka besuar dhe ka vepruar bazuar në thenjën e ish-gazetarit të ndjerë amerikan Eduard Murrow dhe njërit prej ish-shefave të Zërit të Amerikës, se “Nuk mund të mbrohet liria anë e mbanë botës, n[qoftse nuk përfillet mbrenda vendit tonë.” Me këtë besim të patundur në lirinë dhe të drejtat e njeriut, Elez Biberaj ia ka kushtuar jetën dhe karrierën e tij lirisë së fjalës dhe të shtypit, lirisë dhe demokracisë në përgjithësi, si vlera të pazëvëndsueshme amerikane për mirëvatjen e një shoqërie normale, për të gjithë popujt anë e mbanë botës, përshir botën shqiptare, të cilës i ka kushtuar jetën dhe veprimtarinë e tij për pothuaj gjysëm shekulli.

Dr. Elez Biberaj duke mbajtur fjalimin e rastit

Kam një porosi nga miku ynë i përbashkët, Profesori i njohur dhe i nderuar, Nick Pano që edhe në emër të tij t’ju përcjell urimet e tija për pensionimin tuaj, ndërsa shpreh keqardhjen për pamundësinë për të marrë pjesë në këtë pritje sot. Profesori Pano shpreh respektin e tij për arritjet e jashtëzanokshme personale dhe profesionale, duke përfshir edhe kontributet e Elezit në fushën e studimeve mbi Shqipërinë dhe shqiptarët në përgjithësi. Për më tepër, Profesori Pano – historian dhe specialist i shkencave politike — veçanërisht shprehet për kontributet e Elez Biberajt gjatë karrierës së tij në detyrat e ndryshme e të rëndësishme tek Zëri i Amerikës: “Jam krenar dhe mirënjohës për qëndrimet tua parimore gjatë përiudhës që ke shërbyer në detyrën e Drejtorit të Zërit të Amerikës (në detyrë). Admiroj cilësitë aq të dukëshme në jetën tënde profesionale dhe private”, i është drejtuar Profesori Nick Pano, kolegut dhe mikut të tij, Elez Biberajt, në ditën e pensionimit të tij, duke përmbyllur mesazhin e tij me këto fjalë andmiruese: “Në përmbledhje, i dashur Elez, ju keni nderuar familjen tuaj, duke bërë krenar ata dhe komunitetin shqiptaro-amerikan, vendin tonë (Amerikën) ku jetojmë, si dhe Kombin Shqiptar. Jam krenar që të kam njohur si mik dhe si koleg për pothuaj 5 dekada, përfundon mesazhin e tij Profesor Nick Pano, drejtuar Elez Biberajt me rastin e pensionimit nga Zëri i Amerikës, pas 43 vitesh shërbim.

Pa e zgjatur më tutje, as unë do të dija të them gjë më shumë as më mirë se Profesori ynë i nderuar Nick Pano. Edhe unë jam krenar për arrijtet tua, duke të falënderuar për miqësinë dhe bashkpunimin profesional gjatë dekatave.

Urime dhe çdo të mirë në pension!

Frank Shkreli

Drejtori John Lipmann duke i dorëzuar Z. Biberaj dekoratën për Arritje Karriere

I kënaqur dhe i lumtur me veten, familjen dhe me karrierën e tij

Autori me Profesorin Nick Pano, njëherazi mik dhe bashkpuntor i ngusht i Dr. Elez Biberaj gjatë dekadave.

Në një moment reflektimi pas ceremonisë festive në Washington të enjtën që kaloi

Të lumtë Elez! Job well done, my friend!

Kujtim nga festimi i pensionimit të Dr. Elez Biberaj,

Washington DC, 14 Dhjetor, 2023