Pas pjesëmarrjes në ceremoninë shtetërore të ngritjes së flamurit dhe homazheve në “Sheshin e Flamurit” në Vlorë, në shënim të 111-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, i shoqëruar nga ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku, ka bërë homazhe edhe në Prekaz, te Kompleksi Memorial “Adem Jashari”.

Duke kujtuar flijimin, sakrificën dhe çmimin për lirinë të cilën e gëzojmë, kryeministri tha se ndaj saj duhet të sillemi me përgjegjësi institucionale e qytetare.

“Prekazi me Epopenë e UCK-së është shndërruar në kryeqytet të kryengritjes shqiptare dhe këtu ne e kuptojmë se sa i lartë ka qenë flijimi, sakrifica, çmimi për lirinë, të cilën e gëzojmë e ndaj të cilës duhet të sillemi me përgjegjësi institucionale e qytetare”, tha kryeministri Kurti, dhe shtoi se dje, kur kishim Ditën e Ushtrisë sonë, edhe sot, që e kemi 28 Nëntorin, këtë festën më të madhe të kombit shqiptar, kemi aktivitete të dendura publike, kulturore, historike.

Më tej kryeministri Kurti tha se për çdo 28 Nëntor kujtojmë e përkujtojmë jo vetëm Skënderbeun në Krujë, flamurin tonë kombëtar dhe çlirimin arbënor nga shekulli i XV-të; jo vetëm Ismail Qemalin në Vlorë dhe pavarësinë e Shqipërisë, por gjithashtu edhe ditëlindjen e Kryekomandantit Adem Jashari dhe njëkohësisht shpalljen publike të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

“Lavdi Jasharajve, lavdi Kryekomandantit Adem Jashari, lavdi Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe të gjithë dëshmorëve të kombit”, tha në fund kryeministri Kurti.

Nga Rafael Floqi/

Dega e Vatrës në Michigan, ditën e diel kremtoi me madhështi Festën e 28 Nëntorit në mjediset e një qendre sa fetare dhe patriotike, e lidhur historikisht me Vatrën, si Teqeja Bektashiane e Baba Rexhebit në Taylor.

Kjo zgjedhje sipas drejtuesve të degës së Vatrës ishte bërë qëllimisht, pasi në përgjithësi, besimi bektashi e ka karakterizuar një qëndrim të hapur dhe tolerant ndaj besimeve të tjera, edhe në kontekstin patriotik, ka kontribuar në një klimë të përgjithshme të bashkëjetesës dhe tolerancës ndërkomunitare. Kontributi i bektashinjve në lëvizjet për liri dhe drejtësi ka shpesh sjellë një dimension patriotik në veprimtarinë e tyre, duke filluar qysh me Naim Frashërin dhe ka qenë i pashoq.

Kështu dega e Vatrës e Miçiganit duke festuar në teqenë bektashiane të Detroitit, në Miçigan të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në teqenë e shenjtorit Baba Rexheb Beqirit, gjeti një ambient sa miqësor aq edhe të lirë (falas), siç pohon Baba Eliton Pashaj. Dhe kur baba Rexhepi u nda nga kjo botë, me njerëzit dhe të afërt të tij, me ata që e rrethuan plot dashuri qysh në vitin 1954 që kur u çel teqeja, që sakrifikuan për rritjen e këtij objekti, që jo vetëm praktikuan ritet dhe traditën bektashiane, por ditën gjithashtu arritën të ruanin të paprekur, vëllazërinë brenda tyre, vëllazërinë me krejt racat, etnitë dhe dallimet fetare në vendin kampion të demokracisë si Amerika,

Ky ishte një organizim i mirë, i dukshëm i bërë nga dega e Vatrës dhe nga drejtori i degëve të Vatrës z. Mondi Rrakaj që synon të krijojë në traditë, që dhe degët e Vatrës të kremtojnë këtë ditë të gëzuar së bashku. Gjithçka ishte e planifikuar në detaje, qysh nga flamurkat e vogla për t’u kapur në xhaketë e deri tek zbukurimet e sallës si dhe ushqimet shqiptare të përgatitura më së miri. Të pranishmit ishin një kombinim i bukur mbarëshqiptar, me vatranë të respektuar të Michiganit, por edhe bashkëdhetarë frekuentues të teqesë. Të gjithë në pritje të këtij eventi kuq e zi.

Në tavolinën kryesore kishin zënë vend nënkryetari i Vatrës, z. Alfons Grishaj, sekretari z. Pashko Camaj, kol. Dritan Demiraj e miq të ftuar, si deputeti shqiptar i Malit të zi, Nikollë Camaj, dhe kryeimami i Korçës Ledjon Cikalleshi, natyrisht edhe i zoti i shtëpisë, Babai i teqesë Eliton Pashai, që ndihmoi deri në minutat e fundit për organizimin i shoqëruar gjithnjë me atë humorin e tij karakteristik…

Ndërsa mua dhe z. Franz Grishaj na ra detyra dhe nderi, për të bërë si moderimin aq edhe mbajtjen e kumtesave përkujtimore të rastit në shqip dhe në anglisht.

Pas himneve kombëtare i erdhi radha të zotit të shtëpisë Baba Eliton Pashajt të hapte dhe të bekonte darkën. Baba Elidoni theksoi dhe i uroi të gjithë të pranishmit për festën, ai theksoi mesazhin e përjetshëm të patriotit baba Rexhepi, mesazh, që është i shkruar edhe në anglisht në tyrben e tij.

Pas hapjes, i erdhi radha z Franz Grishaj sot 60-vjecar, i lindur dhe rritur në SHBA, një aktivist i komunitetit, që të mbante një fjalim përgjithësisht, në anglisht për etapat që kaloi lëvizja kombëtare drejt pavarësisë dhe përcaktoi, për më të rinjtë të gjithë etapat historike dhe domethënien e tyre. Mesazhi që e përcolli me entuziazëm i mëshoi idesë se edhe sot si 111 vjet më parë, ka rëndësi vlera patriotike dhe bashkimi mes shqiptarëve.

Pas Francit përshëndeti dhe z, Nikollë Camaj, që si një shqiptar që jeton në trojet auktoktone në Mal të Zi, se sa rëndësi e domethënie ka dita e Pavarësisë së Shqipërisë edhe për malësorët që e ngritën të parin flamurin, me Dedë Gjo Lulin në Bratilë të Deçiqit. Z. Camaj analizoi veprimet e fundit të qeverisë malazeze, dhe futjen e disa partive shqiptare në Parlamentin e Malit të zi, dhe tha se “Qeveria e Re dhe pika e marrëveshjes për deputetët shqiptarë, ka qenë presioni i miqve tanë ndërkombëtarë dhe garancia e tyre, pasi kjo qeveri mund të mos ishte e pranueshme, dhe as do që do të krijohej, dhe se shqiptarët do ta bojkotonin atë”.

Dega e Vatrës në Michigan me këtë rast nuk kishte harruar as dhe disa vlerësime, për figura të rëndësishme të degës të Vatrës, për kontributet e tyre shoqërore dhe patriotike. Kështu nënkryetari i Vatrës z. Alfons Grishaj dhe sekretari i Vatrës Pashko Camaj, dhe kol. Dritan Demiraj u shpërndanë certifikata mirënjohje me motivacione të ndryshme, për veprimtarinë e tyre shoqërore dhe patriotike: Baba Eliton Pashajt, z. Mynyr Nazifi, z. Nikollë Camaj si dhe aktivistit Dragush Beqiraj.

Pas mirënjohjeve i erdhi radha për të përshëndetur imamit të Korçës, Ledion Cikalleshit, i cili solli përshëndetjet më të mira, në emër të komunitet mysliman në Shqipëri, dhe evokoi rëndësinë e një ngjarje të tillë për gjithë kombin shqiptar.

Fëmijët e grupit të valleve pranë Balkan Center, mesi po duronin për të kërcyer vallet tona kombëtare. Këto vajza të reja me vallet dhe muzikën e tyre e mbushën ambientin gjithë tinguj dhe hijeshi kostumesh kombëtare. Por krenaria e nënave të tyre kapërcente malet. Me që po flasim për krenari. A ka më krenari se kur këto vajza të falënderojnë për mundësinë që iu kemi dhënë për performuar për para bashkatdhetarëve. Kjo tregon se traditat shqiptare do t’i mbijetojnë kohës po ashtu si kjo festë e madhe.

Dhe pas tyre më erdhi radha mua të mbaja një fjalë përshëndetëse, për këtë ngjarje të madhe dhe për rolin e Vatrës, por nuk mund të rija dot pa përmendur edhe rolin e paraardhësve të mi në shpalljen e pavarësisë. E ndaj ndër të tjera theksova: “Ndërsa festojmë 28 Nëntorin, duhet të pranojmë sakrificat e atyre që erdhën përpara nesh. Heronjtë dhe heroinat që qëndruan përballë sfidave të kohës së tyre, të vendosur për të krijuar një shtet sovran shqiptar. Shpallja në Vlorë e pavarësisë e Shqipërisë nga Perandoria Otomane është padyshim një nga ngjarjet më të rëndësishme. Të gjitha studimet historike, kujtimet apo episodet e mëvonshme, që bëjnë fjalë për pavarësinë e Shqipërisë, të gjitha bashkohen në një pikë të vetme: në mbrëmjen e 19 nëntorit 1912, ndërsa ngjitej në shkallët e anijes “Baron Bruck”, “burri i urtë” Ismail Qemali dhe e gjithë shpura që e shoqëronte atë, ishin të qartë se po shkonin drejt pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912. Në një intervistë të kohës, dhënë gazetës italiane “Il Piccolo”, përpara nisjes, Ismail Qemali dëshmoi strategjinë e tij: “Shpallja e pavarësisë është e pashmangshme. Ne duam t’i paraqesim Evropës faktin e kryer. Do të krijohet një qeveri e përkohshme e ndoshta, unë do të jem kryetar. Ju siguroj se për idenë e pavarësisë, jemi të gjithë në një mendje”.

E natyrisht nuk mund të fshihja krenarinë time, për paraardhësit e mi si Thanas Floqi një firmëtar i Pavarësisë së Shqipërisë dhe shtova: “Sot në këtë ditë të shënuar, të 111-vjetorit e shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, përkujtohet me mirënjohje e respekt dhe një patriot si Thanas Floqi, një nga firmëtarët e shpalljes së Pavarësisë. Ai ishte një nga intelektualët e njohur të kohës, krijues, e mbi të gjitha atdhetar i spikatur. Ai do të respektohet si i tillë ndër breza, pasi ka lënë gjurmë në historinë e vendit. Në stendat e Muzeumit Kombëtar në Tiranë kur sheh me vëmendje firmëtarët e aktit historik të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Midis firmave të I. Qemalit, L. Gurakuqit e të tjerëve, më tërheq si magnet firma e Thanas Floqit, vëllait të Kristo Floqit bashkëthemeluesit të Vatrës . Të them të drejtën diçka ndjej një ndjenjë krenarie për këtë paraardhës timin të trungut tim familiar, që atëherë, atë ditë të 28 Nëntorit historik të 1912-tes, ishte vetëm 28 vjeç dhe qëndronte pranë plakut mjekërbardhë Ismail Qemali.”

Pas fjalimit që u vlerësua nga të pranishmit, ia dhuruam skenën një këngëtare të njohur si Gerona Hyska e cila ka kryer studimet e larta te Fakulteti Ekonomik, Tirane e specializimin e saj ne Diagnostikim i Menaxhimit Operacional te bizneseve Lyon, France. Por qysh prej asaj kohe i është përkushtuar muzikës qysh nga kënga “Të ndiej e festivalit të 2015 e deri tek hiti i fundit “Luj Luj”. Tekst i punuar në bashkëpunim Marenglen Boja & Bes Kallaku. Dhe kështu “Luj luj” vazhdoi koncerti deri vonë për kënaqësinë e të gjithë të pranishmëve pavarësisht moshës krahinës apo besimit, e ku midis të syresh me qeleshe në kokë shquhej flamurtari i përhershëm i demonstratave për Malësinë e Kosovën, Vasel Ujkaj e deri tek vatranët e rinj vajza dhe djem që kishin ardhur dhe për t’u argëtuar si shqiptarët e Shqipërisë ashtu shqiptarët Kosovës e të Maqedonisë.

Një falënderim i përzemërt për organizatorin e këtij eventi, kryetarin e degëve të Vatrës, një djalë i përkushtuar gjithë pasion si Mondi Rrakaj që u mor me organizimin, që nga biletat e deri tek ushqimi, madje dhe me organizimin e muzikës.

Gëzuar pra 28 Nëntorin, të gjithë vatranëve të Miçiganit. Të gjithë shqiptarëve kudo janë që ndërsa ngremë flamurin tonë lart dhe marrim pjesë në festa, të mos harrojmë përgjegjësinë që vjen me lirinë. Flaka e krenarisë sonë kombëtare le të digjet me shkëlqim në zemrat tona, duke na shtyrë drejt një të ardhmeje ku idealet e 28 Nëntorit jo vetëm festohen, por përjetohen çdo ditë.

Në mozaikun e historive botërore, Dita e Pavarësisë së Shqipërisë, e festuar më 28 Nëntor, zë një vend të veçantë – një ditë që përmbledh frymën e qëndresës, kërkimit të lirisë dhe unitetit të paepur të një populli.

Ndaj të mos harrojmë edhe këngën e firmëtarit të pavarësisë, Thanas Floqit ,që më 1908, në Vlorë, themeloi orkestrën “Labëria”… dhe e asaj kohe është dhe kënga patriotike e kohës se robërisë turke, me titull “O trima luftëtarë”, kompozuar dhe me tekst të vet atij që është dhe si një përjetësisht një kushtrim.

O trima luftëtarë

O bijtë e Skënderbeut

A doni ju shqiptarë

Lirinë e mëmëdheut ?

Se mjaft në robëri

O e mjera Shqipëri

O djem rrëmbeni pushkën

Ja vdekje, Ja liri! …

+12

Prof.As.Dr. Edit Bregu/

Shumë kohë përpara se të nisnin Luftërat Ballkanike ishte bërë e qartë se ditëve të Perandorisë Osmane në Ballkan po u vinte fundi pashmangshmërisht. Për këtë fund dha kontributin e vet dhe politika shtrënguese e centralizimit dhe osmanizmit e ndjekur nga xhonturqit. Ky do të rezultonte të ishte një osmanizëm i ri i cili në fakt, do ndryshonte vetëm fytyrën sepse në thelb do ruante dhe më me fanatizëm atë të mëparshmin. Krahas popujve ballkanikë dhe vetë Fuqitë e Mëdha filluan ta konsideronin të shpejtë ditën e shembjes së Perandorisë. Rusia ishte padiskutim njëra prej tyre. Politika e Rusisë u bë e qartë në fillim të vitit 1912, kur ndërmjet shteteve ballkanikë u lidhën një varg traktate aleancash kundër Turqisë.(Më 29 shkurt-13 mars 1912, Traktati i Aleancës Serbi-Bullgari. Më 16-29 maj 1912, Traktati i Aleancës Bullgari-Greqi. Më shtator – fillim të tetorit 1912,Traktati Serbi-Mali i Zi, i cili plotësoi kështu hartën e Aleancës së shteteve ballkanike kundër Turqisë). Në këtë vorbull kompromisesh mungonte vetëm Shqipëria, pasi ajo ende nuk kishte arritur të krijonte një shtet solid të pavarur dhe vetvendosës për fatet e veta, i cili do të shpaloste kërkesat kombëtare. Këtu nuk duhen harruar dhe interesat e fqinjëve tanë të cilët përmes luftërave që priteshin të nisnin për pavarësi nga Turqia synonin të realizonin ëndrrat disa shekullore për aneksimin e trojeve shqiptare. Pse filloi Lufta Ballkanike? Shkaqet që mund të rendisim janë të shumta por e përgjithshmja është se Perandorisë Osmane në Ballkan po i vinte fundi në çdo aspekt, politik, ekonomik,  shoqëror etj. Krahas kësaj shtetet ballkanike po intensifikonin përpjekjet për bashkimin me kufirin ekzistues (shtetet që e kishin fituar pavarësinë vite më parë), të territoreve dhe popullsive ballkanike që ndodheshin ende në Perandorinë Osmane. Më 8 tetor 1912, Mali i Zi i shpalli luftë Turqisë. Kjo datë merret si fillim i Luftës Parë  Ballkanike. Më 3 dhjetor 1912, si rezultat i përparimit të trupave të ushtrive të shteteve ballkanike, Turqia kërkoi armëpushim me aleatët ballkanikë. Lufta Ballkanike megjithëse filloi për çlirimin e popujve të Ballkanit nga Perandoria Osmane, degjeneroi edhe vetë në luftë pushtuese. Ushtritë serbe, malazeze dhe greke hynë në Shqipëri dhe synuan territore të saj.  Kjo situatë gjeneroi nevojën për ndryshimin e qëndrimit të shqipëtarëve, nga kërkesa për autonomi duhej kaluar në kërkesë të pakompromis për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë. Kryengritjet e vitit 1910, 1911, 1912 ku spikatën figura si Hasan Prishtina, Isa Boletini dhe Bajram Curri sollën përshkallëzim të  luftës së armatosur si dhe një ringjallje të kulturës kombëtare dhe veprimtarisë diplomatike të patriotëve shqiptarë. Çetat e armatosura të Çerçiz Topullit, Mihal Gramenos, Spiro Ballkamenit etj., në jug të vendit luftonin kundër turqve. Për çështjen e alfabetit u mbajt Kongresi i Manastirit, u hapën shkolla në gjuhën shqipe, ndërsa jashtë viseve shqiptare u botuan një varg gazetash, revistash dhe u krijuan klubet kulturore e shoqëritë patriotike shqiptare. E gjithë kjo situate e krijuar u shoqërua me veprimtarinë diplomatike që  patriotët shqiptarë kryenin pranë Fuqive të Mëdha. Në themel të gjithë kësaj veprimtarie patriotike mbizotëron kërkesa për AUTONOMI të Shqipërisë. Në mbështetje të kësaj kërkese u thirrën disa kuvende brenda vendit si psh: Kuvendi i Gërçës në Malësinë e Mbishkodrës në qershor 1911, Kuvendi i  Sinjës në korrik 1912, Kuvendi i Vlorës në gusht 1912. Si rezultat i këtyre përpjekjeve lëvizja patriotike shqiptare u unifikua nga Veriu në Jug ku u përpoq të parashtronte kërkesat e shqipëtarëve përballë Perandorisë Osmane  si dhe Fuqive të Mëdha. Fillimi i luftës së shteteve ballkanike kundër Perandorisë Osmane e vuri lëvizjen Kombëtare shqiptare përballë detyrës së ripoziocionimit dhe ripërcaktimit të qëndrimit të saj si dhe rrezikut më të ri dhe njëkohësisht më emergjent që po shfaqej: fqinjët ballkanikë. Për shqiptarët kjo situatë u bë e papërballueshme. Së pari këto marshime të forcave ushtarake ballkanike u shoqëruan dhe me veprime terroriste dhe gjakatare kundër popullsisë shqiptare. Së dyti, u konstatua qartë se me rënen e Perandorisë Osmane do aneksoheshin dhe viset shqiptare duke u konsideruar pjesë e saj. Rrethet atdhetare brenda dhe jashtë vendit në përgjithësi u shprehën kundër luftës ballkanike sepse interesat e të dyjave palëve ndërluftuese binin ndesh me interesat dhe të ardhmen e kombit shqiptar. Ndërkohë Perandoria Osmane po shkonte drejt humbjes së sigurt të territoreve në Ballkan. Si rrjedhim ajo nuk ishte më e aftë të mbronte shqiptarët. Në këtë situate u formësua dhe u konsolidua vendimi për shkëputjen e Shqipërisë nga Stambolli dhe shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë. Në këtë kohë krize për Shqipërinë dhe shqipëtarët spikat zgjuarsia dhe vizioni politik i Ismail Qemalit, si një patriot dhe atdhetar. Veprimtaria diplomatike e tij në mbrojtje të Çështjes shqiptare është shumë e gjerë. Nga fundi i tetorit të vitit 1912-të, Ismail Qemali udhëtoi në Bukuresht ku më 5 nëntor 1912-të u organizua një mbledhje e rëndësishme historike për cështjen shqiptare, më pas në Vjenë në nëntor të vitit 1912-të. Në këto takime Ismail Qemali shprehu kërkesën për pavarësi të Shqipërisë dhe kërkoi mbështetjen e qeverive të tyre për këtë pavarësi. Këto qëndrime pasqyrohen në deklaratën që ai lëshon në momentin e nisjes me anijen “Bryn”, ku pasi pyetet se cfarë do të ndodhë pas mbërritjes së tij në Shqipëri ai shprehet: “Shpalljen e pavarësisë së atdheut tonë. Ne duam t’i paraqesim Evropës faktin e kryer…Jemi ne që filluam luftën kundër qeverisjes së keqe të turqve të rinj, duke pushtuar këtë verë Shkupin, kemi qenë ne, që kemi bërë luftëra të vashdueshme për vite e vite dhe është e drejta që aspiratat tona të konkretizohen në realitet”. Me mendimin dhe shpresën se balanca nga këto takime ishte inkurajuese dhe premtuese për mbështetje, Ismail Qemali më 21 nëntor 1912-të mbërrin në Shqipëri. Ideja e shpalljes së pavarësisë gjeti përkrahjen e plotë të popullit shqiptar. Qytetet shqiptare si Elbasani, Tirana, Durrësi, Kavaja, Peqini, Lushnja shpallën pavarësinë duke ngritur flamurin shqiptar. Më 28 nëntor 1912-të, u zhvillua mbledhja historike e Kuvendit Kombëtar, që zgjati deri më 7 dhjetor 1912-të. Aty morën pjesë 75 delegatë nga të gjitha territoret shqiptare (që nga Kosova e deri në Çamëri). Kuvendi zgjodhi njëzëri si kryetar të Kuvendit I. Qemalin. “Me këtë qëllim Z. etij Ismail Beu  u nis nga Stambolli,e , mbasi që u muar vesh edhe me shqiptarët e Bukureshtit, u nis e vajti për në Vjenë, ku nisi marrëveshjet e tia me Mbretëri të Mëdha që kanë interesa më të gjalla në punët e Ballkanit, pasi më nuk mbetej as ndonjë shpresë për ta shpëtuar Shqipërinë me armë, e vetmja udhë shpëtimi ishte ndarja e Shqipërisë nga Turqia. Këtë mendime qëllim e buri përpara Ismail Beu, mendim e qëllim që u pranua me simpathi nga të gjitha qeveritë e Mëdha e sidomos nga Austria dhe Italia. Vetë Rusia mund të mbahet pak si e ftohtë nga shkaku I sllavëvet, por edhe ajo nuk e mohon Shqipërinë e Kombin Shqiptar”. 

Kuvendi i Vlorës pas diskutimesh në lidhje me gjendjen e krijuar vendosi që:”Pas fjalëvet që tha Z. Kryetari Ismail Kemal Beu, me të cilat tregoi rrezikun e madh në të cilin ndodhet sot Shqipëria të gjithë delegatët me një za venduan që Shqipëria me sot të bahet në vehte e lirë e mosvarme”.

Këtë vendim e nënshkruan të gjithë delegatët e pranishëm. U krijua qeveria e shtetit shqiptar. Kryetar i qeverisë së përkohshme u zgjodh I. Qemali. Në qeveri, I. Qemali ishte dhe ministër i Punëve të Jashtme ad interim. Krahas të tjerash u vendos për dërgimin e një delegacioni pranë Fuqive të Mëdha për të mbrojtur çështjen shqiptare. Pas shpalljes së pavarësisë, Ismail Qemali ndërmori disa hapa  diplomatikë. Më 29 Nëntor Ismail Qemali njoftoi Fuqitë e Mëdha, Portën e Lartë dhe shtetet fqinje për ndryshimin e ndodhur në Shqipëri, për njohjen ndërkombëtare të shkëputjes së plotë nga Turqia, njohjen e shtetit të ri shqiptar dhe të qeverisë së parë kombëtare. Në një telegram të Ismail Qemalit drejtuar ministrave të punëve të jashtme të Malit të Zi, Sebisë, Bullgarisë dhe Greqisë, me anën e të cilit ai njofton për shpalljen e pavaësisë së Shipërisë krahas të tjerave thuhet: “Shqipëtarët gëzohen që mundën të hyjnë në familjen e popujve të lirë të orientit e, duke mos patur qëllim tjetër vecse të jetojë në paqe me të gjitha shtetet fqinje…” . Në këto telegrame, përfaqësuesit e Shqipërisë deklaruan pozitën asnjanëse të Shqipërisë në konfliktin Turko-ballkanik. Qeveria e përkohshme e Vlorës  filloi punën në një situatë tepër të vështirë politike megjithatë ajo punoi për unitetin territorial dhe bashkimin kombëtar në një kohë kur Evropa ishte shumë e ndjeshme ndaj përçarjes dhe konflikteve të brendshme në Shqipëri. Fillimisht në shtetin shqiptar përfshihej vetëm trekëndëshi Vlorë-Berat-Lushnjë, për shkak se viset e tjera veriore dhe jugore shqiptare ishin pushtuar nga trupat serbe, malazeze dhe greke. Kjo gjendje shteronte një pjesë të madhe të energjisë së Qeverisë së Përkohshme Shqiptare. Në një telegram drejtuar kryeministrit grek Venizellos me 4 dhjetor 1912-të Ismail Qemali kërkonte që :të mereshin masa për t`iu dhënë fund këtyre veprimeve luftarake të padrejta dhe pa arsye”.Shqiptarët kishin tshmë shtetin e tyre i cili ishte deklaruar asnjëanës. “Asnjëanësia ishte zgjidhja më e arsyeshme  dhe më e mundhsme në rrethanat e asaj kohe”.Shumë pak kohë pasi erdhi në pushtet, qeveria e I. Qemalit u ballafaqua edhe me tendenca e lëvizje separatiste, siç ishte ajo e Esat Toptanit në Shqipërinë  e Mesme. Esat Toptani i cili ishte zgjedhur ministër i brendshëm, u tërhoq nga Qeveria e Përkohshme e Vlorës dhe më 12 tetor 1913 formoi “Pleqësinë e Shqipërisë së Mesme” dhe filloi luftën për pushtet kundër qeverisë kombëtare. Ai shkëputi territorin ku shtrihej ndikimi i tij nga administrimi i Qeverisë dhe vendosi sundimin e tij personal. Ky hap i tij dëmtoi rrjedhat normale të ecurisë së shtetit të ri shqiptar. Disa ditë pasi Perandoria Osmane kërkoi armëpushimin me aleatët ballkanikë (më 3 dhjetor 1912), ambasadorët e gjashtë Fuqive të Mëdha, Anglisë, Francës, Gjermanisë, Austro-Hungarisë, Italisë, Rusisë, u mblodhën në një konferencë ndërkombëtare në Londër. Konferenca e Ambasadorëve në Londër kryesohej nga Ministri i Jashtëm Britanik, Sër Eduard Grei dhe zgjati nga 17 dhjetori 1912 deri më 11 gusht 1913. Qëllimi i saj ishte t’i jepte zgjidhje të gjitha problemeve që lindën në Ballkan pas luftës së shteteve ballkanike kundër Turqisë. Çështja shqiptare u shndërrua shumë shpejt në çështjen kryesore të Konferencës. Konferenca krahas vendimeve krijoi dhe organizma të posaçme për realizimin e vendimeve që u morën lidhur me të ardhmen e Shqipërisë. Paralel me konferencën e Londrës zhvillonte punimet dhe një konferencë tjetër, ajo e palëve ndërluftuese në luftën Ballkanike, dmth e aleatëve ballkanas dhe e Turqisë. Por fjalën e fundit do ta thoshte konferenca e ambasadorëve. Në Konferencën e Londrës, çështja shqiptare u shtrua për diskutim që ditën e parë të saj.  Konferenca trajtoi tri momente të rëndësishme të çështjes shqiptare: Statusi i Shqipërisë, Organizimi i Shtetit shqiptar, Caktimi i kufijve. Për problemin e Statusit të Shqipërisë, Fuqitë e Mëdha që në fillim vendosën të njihnin parimin e “autonomisë shqiptare”. Shqipëria pranohej si shtet, por nën vasalitetin ose suzerenitetin (jo më principatë, por shtet  i varur nga Porta) e Sulltanit. Autonomia është një qeverisje e brendshme, kurse pavarësia përveç qeverisjes së brendshme ka edhe një element të jashtëm: të drejtën e shtetit për të dalë më vete në marrëdhëniet ndërkombëtare, pa kurfarë vartësie. Statusi i autonomisë, ishte një qëndrim më i avancuar i Fuqive të Mëdha Vendimi për autonominë ishte dhe një pengesë për planet e vendeve fqinje që synonin tokat shqiptare. Njëkohësisht statusi i autonomisë ishte më pak se statusi i pavarësisë së Shqipërisë, që kishte vendosur Kuvendi i Vlorës. Në pranverë të vitit 1913, qëndrimi i Austro-Hungarisë avancoi nga autonomi – në pavarësi të Shqipërisë. Vjena dhe Roma ishin të interesuara për të mos lejuar një mbizotërim të influencës sllave në Ballkan. Në kushtet kur Rusia synonte të rriste ndikimin në vendet e pavarura sllave në Ballkan, Shqipëria merrte për Austro-Hungarinë një rëndësi të veçantë për ruajtjen e ndikimit austrohungarez në gadishull. Edhe Italia ishte e interesuar që Greqia dhe Serbia të mos dilnin në Adriatik e në Korfuz duke aneksuar toka shqiptare. Për rrjedhojë, në pranverë 1913, Vjena arriti të sigurojë edhe përkrahjen e Italisë për pavarësinë e Shqipërisë. Më 8 maj 1913, Vjena dhe Roma i paraqitën Projektin e parë konferencës ku kërkonin të hiqej dorë nga autonomia dhe vasaliteti dhe të njihej shkëputja e plotë e Shqipërisë nga Turqia. Ambasadori Austro-Hungarez, Mensdorf, e argumentoi këtë qëndrim se situata luftarake kishte evoluar në dëm të Turqisë, ajo ishte tërhequr nga të gjitha frontet e luftës. Gjithashtu autonomia ishte dhe kundër dëshirës së shqiptarëve të shprehur në Kuvendin e Vlorës. Rusia. Kur u shtrua në rend të ditës të Konferencës së Londrës — pavarësia e Shqipërisë, ambasadori rus ishte i vetmi që vazhdonte të qëndronte me vendosmëri në qëndrimin e shtetit autonom për Shqipërinë. Ambasadori rus nuk dha miratim, ai priste miratimin për pavarësinë e Shqipërisë nga qeveria e tij. Në konferencën e përfaqësuesve të Turqisë dhe të shteteve ballkanike në Londër, u arrit marrëveshja e paqes. Më 30 maj 1913, u nënshkrua traktati i Paqes ndërmjet Turqisë (si shtet i mundur) me shtetet aleate ballkanike: Greqisë, Bullgarisë, Serbisë dhe Malit të Zi. Sipas Traktatit, Turqia i lëshonte aleatëve ballkanikë “gjithë territoret e perandorisë… në kontinentin evropian në perëndim të vijës nga Enos në detin e Zi me përjashtim të Shqipërisë”. Çështjen e “kufijve të Shqipërisë, si dhe çdo çështje tjetër që ka të bëjë me Shqipërinë, lihej në dorë të Fuqive të Mëdha”. Kjo do të thoshte se Turqia hiqte dorë nga të drejtat sovrane mbi Shqipërisë, kurse shtetet ballkanike hiqnin dorë zyrtarisht nga pretendimet territoriale ndaj Shqipërisë. Më 15 korrik 1913, Vjena dhe Roma paraqitën “projektin” e dytë për Shqipërinë. Më 29 korrik 1913, Konferenca e Londrës miratoi Propozimin e paraqitur nga Vjena dhe Roma, i cili në nenin e parë përsëriste formulën e autonomisë se “Shqipëria formohet si një principatë autonome”, kurse në nenin e dytë përjashtonte shprehimisht “çdo lidhje suzereniteti midis Turqisë dhe Shqipërisë”, pra shtrohej në tryezë pavarësia e Shqipërisë. Më 29 korrik 1913 Fuqitë e Mëdha hodhën hapin vendimtar për pavarësinë e Shqipërisë. Sipas këtij vendimi, Shqipëria sanksionohej si “Principatë autonome, sovrane dhe e trashëgueshme”; përjashtohej “çdo lidhje suzereniteti e Shqipërisë me Turqinë” dhe Shqipëria bëhej shtet “asnjanës” dhe “nën garancinë e kontrollin” e Fuqive të Mëdha. Ky status i ri i Shqipërisë, edhe “i pavarur” edhe “nën një kontroll ndërkombëtar”, ka të bëjë si me statusin ende delikat të pavarësisë së Shqipërisë dhe të organizimit të shtetit shqiptar, ashtu dhe me rivalitetet e brendshme midis Fuqive të Mëdha për të frenuar ndikimin e njëra tjetrës mbi Shqipërinë. Më në fund edhe Rusia e pranoi këtë status të pavarësisë dhe të neutralitetit të Shqipërisë. Konferenca e Londrës nuk e njohu qeverinë e Vlorës si qeveri përfaqësuese e të gjithë Shqipërisë dhe si rezultat i natyrshëm i Lëvizjes kombëtare Shqiptare. Ndërhyrja e Fuqive të Mëdha në organizimin e shtetit, ishte një praktikë e njohur  me Greqinë, me Bullgarinë. Projekti që paraqiti Vjena dhe Roma në konferencën e Ambasadorëve për organizimin e shtetit shqiptar në mes të korrikut 1913, parashihte dhe kontrollin që do të ushtronin Fuqitë e Mëdha mbi administratën civile dhe financat e Shqipërisë. Ky kontroll do të ushtrohej nga një Komision i quajtur Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit. Komisioni do të përbëhej nga përfaqësues të 6 Fuqive dhe nga 1 delegat shqiptar. Ai do të përpunonte një Projekt të hollësishëm mbi organizimin e administratës civile. Gjithashtu rendi publik do të sigurohej nga një xhandarmëri që do të drejtohej nga oficerë të huaj; Në krye të Shqipërisë do të vihej një Princ, që do të caktohej brenda gjashtë muajve. Deri sa të caktohej princi, veprimtaria e të gjitha autoriteteve lokale ekzistuese (ku përfshihej dhe qeveria e Vlorës) që qeverisnin vendin përkohësisht dhe de facto do të kalonte nën kontrollin e Komisionit Ndërkombëtar. Funksionet kontrolluese të Komisionit mund të zgjasnin 10 vjet dhe mund të ripërtëriheshin. Pra, elementi vendas kishte një përfaqësim të zbetë në mekanizmat e reja shtetërore që krijuan Fuqitë e Mëdha për Shqipërinë. Ky Projekt për organizimin e shtetit shqiptar u miratua dhe nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër më 29 korrik 1913. Problemi i kufijve të Shqipërisë me shtetet fqinje u diskutua më gjatë në Konferencën e Londrës, nga dhjetori 1912 – maj 1913. Dy ishin kriteret ku u mbështet problemi i kufijve në Konferencë: kriteri “etnik” dhe  kriteri i së “drejtës së fituesit në luftë”. Austro-Hungaria ishte e interesuar për një Shqipëri me një shtrirje në drejtim të veriut dhe të verilindjes, për t’iu bërë barrierë ekspansionizmit sllav në Ballkan. Varianti i parë maksimal i projektit Austro-Hungarez për kufijtë e Shqipërisë u paraqit në dhjetor 1912  dhe përfshinte qytetet Peja, Prizreni, Gjakova, Dibra, Ohri dhe Janina. Projekti Rus ishte modeluar sipas kërkesave të Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë. Projekti rus linte jashtë kufijve të Shqipërisë Kosovën, zonën e Dibrës dhe të  Çamërisë, por edhe Shkodra, Lezha, Kuksi, Pogradeci, Korça, Përmeti, Gjirokastra, Himara, Saranda dhe Delvina. Shteti shqiptar mbetej i gjymtuar. Më 3 janar 1913, edhe qeveria e Vlorës paraqiti një Memorandum për çështjen e kufijve të Shqipërisë, i cili mbështetej në kërkesa etnike. Memorandumin e paraqiti në Konferencën e Londrës Rasih Dino, diplomat në Paris, i porositur nga Ismail Qemali. Memorandumi jepte një varg statistikash për popullsinë shqiptare në viset shqiptare që nga Mitrovica e deri në Luras e Paramithi të Çamërisë. Por në variantin e Memorandumit shqiptar përfshiheshin disa territore të huaja jo shqiptare. Në fakt menjëherë pasi u bë e njohur që do të mblidhej Konferenca e Ambasadorëve në Londër, Ismail Qemali mendoi ta drejtonte vetë delegacionin që do të përfaqësonte Shqipërinë në Konferencë por kjo ide e tija hasi në kundërshtimin e Fuqive të Mëdha. Dy pengesat kryesore ishin: “ Së pari, Vjena dhe Roma nuk qenë dakort, e quajtën jo opportune”. “Së dyti, asnjë delegacion nuk mund të nisej për në Evropë, sepse forcat greke bllokonin bregdetin shqiptar deri në Durrës”. Ndërkohë, Serbia i paraqiti Konferencës së Londrës më 3 Janar 1913 një memorandum për pretendimet e saj territoriale. Për të justifikuar pretendimet e tyre territoriale, serbët paraqisnin “argumente” historike, etnografike, kulturore dhe morale. Çdo tërheqje e ushtrive nga territoret shqiptare paraqitej nga qeveritë përkatëse si “sakrificë”, pasi i konsideronin si toka të fituara me forcën e armëve. Memorandumi grek i 3 janarit 1913, pretendonte se qeveria greke kërkonte vetëm realizimin e “trashëgimit të vet kombëtar”. Edhe qeveria greke e konsideronte kërkesën e Fuqive të Mëdha për t’u tërhequr nga viset shqiptare të pushtuara si “lëshim”. Ajo kërkonte të shtrihej deri në jug të Portit të Vlorës, kapi gjithë bregdetin jugor dhe pjesën më të madhe të Shqipërisë jugore Sarandën, Gjirokastrën dhe Korçën. Të gjithë këto territore të Shqipërisë së Jugut, Greqia i quante “Vorio Epir”. Këto pretendime i mbështeste në “argumente” strategjikë dhe ekonomikë, por edhe etnologjike dhe qytetërues. Feja ekuivalentohej me kombësinë dhe kështu rrisnin numrin e popullsisë greke në viset shqiptare të Jugut për të cilat pretendonin.  Këta kufij nuk i linin Shtetit të ri shqiptar asnjë shans për mbijetesë. Austro-Hungaria ishte e detyruar të tërhiqej përpara qëndrimit pothuajse unanim në Konferencë se konsideratat etnike vlejnë shumë pak në krahasim me ato të fitimtarit në luftë. Më 22 mars 1913, Konferenca e Ambasadorëve në Londër përfundoi diskutimet dhe mori vendim mbi vijën e kufirit verior dhe verilindor të Shqipërisë. Në kundërshtim me parimin e kombësisë dhe pa marrë parasysh vullnetin e popullsisë shqiptare, nga territori shqiptar u shkëputën krahina të tëra si Kosova, Rrafshi i Dukagjinit, dhe toka shqiptare të pjesës perëndimore të Maqedonisë. Popullsia e këtyre territoreve përbënte rreth gjysmën e popullsisë shqiptare dhe kalonte nga sundimi osman në atë serb e malazez. Për caktimin në terren të vijës kufitare jugore të Shqipërisë u caktua një Komision ndërkombëtar i posaçëm. Fuqitë e Mëdha të konferencës urdhëruan qeveritë serbe e malazeze të tërhiqnin ushtritë e tyre nga territoret e shtetit shqiptar të sapoformuar. Malazezët pas shumë ndërhyrjesh u tërhoqën nga Shkodra. Po kështu bënë edhe serbët. Pati vetëm një rast që u duk si një fije shprese për Ismail Qemalin në këtë periudhë. Duka Monpasie, i cili jo rastësisht kalon dhe ankorohet në brigjet shqiptare në atë moment të rëndësishëm për kauzën tonë. Natyrisht jo për interest e shqiptarëve, por se ishte një ndër figurat që kishin shpallur kandidaturën për fronin e Shqipërisë.”Kryetari i qeverisë së Vlorës e dinte mirë pozitën e tij, çështja e princit ishte në dorë të Fuqive. Qëllimi i tij ishte të shfrytëzonte rastin, të zinte vend në jahtin e Dukës dhe të dilte në Evropë”. Më 30 mars 1913, Ismail Qemali së bashku me Luigj Gurakuqin dhe Isa Buletinin ndërmorën rrugën për në Evropë me qëllim realizimin e përpjekjeve diplomatike në mbrojtje të çështjes shqiptare, që në fakt ishte bërë akoma më e vështirë se disa kohë më parë. Pa harruar faktin që Roma dhe Vjena e kishin shpalosur haptazi qëndrimin e tyre për këtë aksion diplomatik të Ismail Qemalit (“e quanin një ndërmarje të kotë”). Menjëherë pasi informohen për këtë nismë të re të Ismail Qemalit ato dalin me deklarata në shtypin e kohës ku bënin të ditur se nuk do të pranonin një kandidaturë të mundshme të Dukës francez për fronin e shqiptarëve. Krahas këtyre qëndrimeve Ismail Qemali nuk e ndërpreu veprimtarinë e tij. Ai pati takime në Romë e më pas në Vjenë ku pas bisedës me Berchtoldin ku ai paraqet shqetësimet e tija në lidhje më trajtimin që po i bëhej çështjes shqiptare në Konferencën e Londrës ai mori si shkëmbim idenë që shpëtimi i trojeve shqiptare nga copëtimi, tashmë mbase mund të quhej një kauzë e humbur. Aty nga fundi i prillit  së bashku me delegacionin shoqërues Ismail Qemali arrin në Londër, por sërish rezultati pritur nuk u arrit. “Të zhytur në një depression të thellë, – shkruan ai, – tek po e shikonin të ardhmen e vendit kaq të errësuar, e qetësonin veten me fjalët që na u thanë se na ishte dashur të bëheshim fli për interesat e përgjithshme të Evropës”.Më 11 gusht 1913, Konferenca e Ambasadorëve në Londër mori vendim për kufijtë jugorë të Shqipërisë. Korça, rripi bregdetar deri në Ftelia t’i jepej Shqipërisë. Fati i Gjirokastrës dhe i disa zonave të tjera brenda vijës Korçë – Ftelia mbetej në duar të një Komisioni Ndërkombëtar për kufijtë e jugut, që do të krijohej për të caktuar vijën kufitare jugore në terren. Komisionit iu dha orientimi që të punonte duke u mbështetur në parimin e përzier “etniko-gjeografik”, si dhe elementin plotësues të gjuhës së folur në familje. Me vendimin e 11 gushtit 1913, Konferenca e Ambasadorëve në Londër i mbylli punimet e saj. Konferenca e Ambasadorëve në Londër sanksionoi pavarësinë e shtetit të ri shqiptar, por në të njëjtën kohë, me copëtimin e territoreve shqiptare e dëmtuan shtetin e ri ekonomikisht, politikisht e psikologjikisht. Që një aktor politik shtetëror të konkurronte atëkohë për rezultate në marrëdhëniet ndërkombëtare duhet që të kishte një ushtri, forcë ekonomike, popullsi, territor e hapësirë të konsiderueshme në raport me të tjerët. Ismail Qemali nuk zotëronte asnjë prej këtyre karakteristikave. Por ai kishte dicka më të madhe artin qeverisjes dhe të diplomacisë si dhe shpirtin e patriotizmit. Me mjeshtëri diplomatike ai arriti të bëjë mrekullinë dhe të mbajë gjallë shtetin e sapoformuar shqiptar, i cili kishte “statusin e një foshnje”, objekt dëshire për aneksim nga jashtë dhe të pakonsoliduar nga brenda. 

Literaturë:

1.  “Qeveria e përkohëshme e Vlorës dhe veprimtaria e saj”, Botim i Drejtorisë së Përgjithsme të Arkivave Shtetërore të R.P.Sh. Tiranë 1963 

2.  “Kujtime. Ismail Qemal Bej Vlora”, Botimet GRAND PRIND, Tiranë 2007 

3. “Historia e shtetit dhe e së Drejtës në Shqipëri”, Tiranë 2007.

4. “The memoirs of Ismail Kemal Bey”, edited by Sommerville Story, with a preface by William Morton Fullert, Published 1920 

5. Arben Puto “Shqipëria politike 1912-1939”, Botimet TOENA, Tiranë 2009

6. Arben Puto, “Historia Diplomatike e çështjes shqiptare”, Tiranë, 2003.

7. “Historia e Popullit Shqiptar, Vëllimi III”, Tiranë 2007.

8. Arben Puto “E drejta ndërkombëtare publike”, Botimet Albin, Tiranë 2008

9. Abaz Lleshi ”Gjeopolitika e Ballkanit dhe perspektivat e sigurisë në rajon”, Botimet GEER, Tiranë 2009

10. Egidio Ivetic “Luftërat Ballkanike”, Botimet Dituria, Tiranë 2008

11. Norman Rich “Diplomacia e Fuqive të Mëdha 1814-1914”, Botimet Toena, Tiranë 2006

12. Misha Glenny “Histori e Ballkanit 1804-1999”, Botimet Toena, Tiranë 2007

Fjalë kyçe

Perandoria Osmane, Fuqitë e Mëdha, Konferenca e Londrës, Memorandum, Komision Ndërkombëtar, Luftërat Ballkanike

Abstrakti

Qëndrimi i Perandorisë Osmane në Ballkan po vinte drejt fundit. Krahas popujve ballkanikë dhe vetë Fuqitë e Mëdha filluan ta konsideronin të shpejtë ditën e shembjes së Perandorisë. Rusia ishte padiskutim njëra prej tyre. Politika e Rusisë u bë e qartë në fillim të vitit 1912, kur ndërmjet shteteve ballkanikë u lidhën një varg traktate aleancash kundër Turqisë të cilat u kurorëzuan me shpalljen e luftës nga ana e ë ktyre të fundit ndaj Perandorisë Osmane. Jashtë këtyre aleancave mbeti vetëm Shqipëria, pasi ajo ende nuk kishte arritur të krijonte një shtet solid të pavarur dhe vetvendosës për fatet e veta, i cili do të shpaloste kërkesat kombëtare pa harruar dhe interesat e fqinjëve tanë të cilët përmes luftërave që priteshin të nisnin për pavarësi nga Turqia synonin të realizonin ëndrrat disa shekullore për aneksimin e trojeve shqiptare. Kryengritjet e viteve 1910-1912-të, çetat e armatosura në jug të vendit, mbajtja e Kongresit të Manastirit, hapja e shkollave në gjuhën shqipe, botimi i një varg gazetash e revistash, krijimi i klubeve e shoqërive patriotike si dhe veprimtaria diplomatike që patriotët shqiptarë kryenin pranë Fuqive të Mëdha, përgatitën kushtet për shpalljen e pavarësisë. Në këtë kohë krize për Shqipërinë dhe shqipëtarët spikat zgjuarsia dhe vizioni politik i Ismail Qemalit, si një patriot dhe atdhetar. Veprimtaria diplomatike e tij në mbrojtje të Çështjes shqiptare është shumë e gjerë. Më 28 Nëntor të vitit 1912 u mor vendimi i shpalljes së pavarësisë nga Kuvendi i Vlorës. Aty u vendos njëkohësisht krijimi i Qeverisë së parë shqiptare me Ismail Qemalin si kryeministër dhe ministër të punëve të jashtme. Ky moment ishte padiskutim më i rëndësishmi për shqiptarët, sespe ishte kurorëzim i luftës disa shekullore për pavarësi, por situata do të gjenerojë një problem tepër të rëndësishëm për “Shtetin tonë të ri”, atë të njohjes dhe të marrjes së statusit të një shteti në komunitetin ndërkombëtar.

E nderuar familja GJONBALAJ/

Me keqardhje mësova lajmin e largimit nga jeta tokësore të Ukë GJONBALAJ, një prej veprimtarëve të shquar të çështjes kombëtare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe kontributorëve të Vatrës mbi dy dekada veprimtari.

Në emër të Federatës Pan- Shqiptare të Amerikës VATRA, të gazetës Dielli, në emër të të gjithë vatranëve e të familjes sime ju përcjell ngushëllimet tona më të sinqerta për humbjen e Ukës sonë të dashur e të çmuar.

Ai do ta gëzojë gjithmonë respektin e përkujtimin tonë për përkushtimin atdhetar e vatran.

Të gjithë bashkë si vatranë e shqiptaro-amerikanë jemi pranë jush e mbarë familjes Gjonbalaj në këto momente trishtimi, zie e lamtumire.

Lusim Zotin për shpirtin e Ukë Gjonbalaj.

Pushoftë në paqe e përjetësi.

I pikëlluar

Pranë jush dhe me nderime

Kryetari i VATRËS

Elmi BERISHA

NJOFTIMI NGA “PLAVA E GUCIA SOT” PËR FUNERALIN:

Me pikëllim të thellë, njoftojmë komunitetin, miqtë, shokët dhe dashamirët se sot, më datën 25 Nẽntor 2023, në New York si rrjedhojë e një sëmundje të rëndë ndërroi jetë më i dashuri ynẽ

UKĚ (ALI) GJONBALAJ

1 Janar 1961- 25 Nẽntor 2023

Funerali për më të dashurin tonë do të jetë nesẽr 26 Nẽntor 2023 duke filluar nga ora 1:00PM gjerẽ nẽ 700PM.

Adresa e funeralit 184 Canal street,

Staten Island, NY.

Vorimi dot behet te Hanen ne Ora 11:30AM, nẽ:

Jersey Garden Memorial , adresa 13 Conover Road, Millstone NJ

Vdekja e herëshme e Ukẽs e tronditi familjen të afërmit dhe të gjithë që e njohen tashme te ndjerin, që shquhej për virtyte të larta intelektuale dhe aktivist i dalluar i komunitetit shqiptaro-amerikan .

Të pikëlluar; bashkëshortja Sebahati , djemtẽ Hartini dhe Loriku , motrat, Kadirja,!Ajshja dhe Hyrija me familje, nipat dhe mbesat, tẽ afẽrmit si dhe tẽrẽ vẽllazẽria GJONBALAJ.

Redaksia e portalit “Plava e Gucia Sot” familjes GJONBALAJ I shprehim ngushëllimet tona më të sinqerta me rastin e vdekjes së papritshme të më të dashurit te tyre.

Luan Rama/

Ismail Qemali apo Plaku i Vlorës, siç dhe hyri në historinë shqiptare, i përkiste atyre intelektualëve shqiptarë të epokës së Rilindjes e më pas, tek i cili idetë e Revolucionit Francez ishin për të udha e vetme nga duhej të ecte shoqëria shqiptare, e cila ende përjetonte zgjedhën otomane që prej afro pesë shekujsh. Për këtë politikan, burrë shteti e diplomat të njohur në kancelaritë e Evropës, Parisi ishte metropoli i diplomacisë evropiane, pra dhe i kushtoi një rëndësi të veçantë kontakteve me kryeqytetin francez. Por lidhjet e tij me Francën ishin të herëshme, që nga rinia e tij, kur do të studjonte frëngjishten në liceun « Zosimea » në Janinë dhe në atë të Selanikut. « Llampa që ndriste mbi djepin tim, – do të shkruante ai në kujtimet e tij, – mbahej nga një statujë e Napoleonit të Madhërishëm ». Ismail Qemali kujton me nostalgji mikun e babait të tij, konsullin francez në Selanik, Grasse, i cili e njihte familjen e tij që kur kishte qënë në Janinë. Ai do ta takonte prapë atë, kur familja e tij syrgjynosej nga Shqipëria drejt Ohrit, Manastirit e pastaj në Selanik. « Kur Grasse mori vesh se po mbrinim, ai na doli përpara me karrocë dhe na dërgoi në shtëpinë që ishte përgatitur për ne. Nderimet dhe mirësjellja e këtij njeriu të shkëlqyer ngjallën kureshtje të madhe dhe çudi në popullatën turke të qytetit. Ata nuk arrinin të kuptonin se si një familje muslimane si jona të mos fliste turqisht, dhe si mund të ishim miq të afërt me një konsull të krishterë. Gjatë qëndrimit tonë tri vjeçar në Selanik ne jetuam nën mbrojtjen direkte të një konsulli kaq fisnik… Mbaj mend që një ditë Qahja beu, kryetari i kabinetit të Guvernatorit të Përgjithshëm, erdhi të na nxirrte jashtë nga shtëpia dhe të na merrnin me vete. Grasse nxitoi menjëherë dhe na ndihmoi që të mos lëviznim. Një tjetër herë, kur nëna ime ishte sëmurë nga tifo dhe i rrezikohej jeta, Grasse erdhi dhe i vulosi të gjitha dollapet e baulet dhe mori përsipër që të ishim nën mbrojtjen e francezëve. »

Këto kujtime të Qemalit, tregojnë qartë se ai u rrit në një familje fisnike e me tradita. Në vitet e para të shekullit XX, Ismail Qemali ishte një nga protagonistët kryesorë në luftën dhe lëvizjen e « xhon-turqve », apo « turqve të rinj » për përmbysjen e qeverisë otomane të sulltanit Abdyl Hamitit dhe reformimin e shtetit të perandorisë. Më 1907, bashkë me disa politikanë të tjerë turq, ai niset për në Paris për të organizuar një kongres të fshehtë që do të hyjë në histori me emrin « Kongresi i xhonturqve ». Ismail Qemali njihej ndërkohë si një reformator, i cili kërkonte evropianizimin e Turqisë dhe shëmbjen, qoftë dhe me dhunë të pushtetit anadollak të sulltanit. «Vështirësia e mbajtjes së Kongresit, – kujton më vonë Ismail Qemali, u përballua në sajë të miqësisë që kishim me Zotin Lefevre, i cili vuri në dispozicionin tonë apartamentin e tij në «Avenue Trocadero ». Mbledhja e parë u bë pikërisht në sallonin e madh të « monsieur » Lefevre. Takimet e tjera u zhvilluan në shtëpinë e princit Sabba Edin, në « Boulevard Malsherbes », ku dyzetë delegatë, përfaqësues të të gjithë kombësive të perandorisë turke, morën pjesë për disa ditë rradhazi…Në fillim patëm vështirësi, sepse qeveria franceze, si rezultat i ndërhyrjeve të ambasadorit turk, nuk jepte leje për mbajtjen e një kongresi të tillë, por gjithçka u kalua në sajë të ndihmës së zotit Lefevre ». Më 1908 shqiptarët ishin ngritur me armë dhe kërkonin shkëputjen nga Turqia. 10 mijë kryengritës ishin grumbulluar në Ferizaj të Kosovës. Në ato ditë, Qemali i dërgon një letër ministrit francez Pichon, ku ndër të tjera i shkruan : «Pa një Shqipëri të organizuar mirë, të bashkuar e të fortë, nuk mund të ruhet ekuilibri i popujve ballkanikë. Popullit shqiptar duhet t’i njihet ekzistenca e tij nacionale dhe t’i jipen mjetet për zhvillimin e tij e që në bashkëpunim me popuj të tjerë të mund të ecë në rrugën e përparimit ».

Pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912 dhe krijimit të qeverisë së parë shqiptare me kryetar Ismail Qemalin, Shqipëria do të kalonte furtuna të tjera të mëdha. Më 1913 konferenca e Londrës do të përcaktonte fshehurazi kufijtë e Shqipërisë, duke e gjymtuar kështu trungun e kombit shqiptar. Më pas do të vijë kryengritja fshatare e Haxhi Qamilit, për kthimin e Shqipërisë nën flamurin e Turqisë, ushtritë e Esat Pashës zbresin deri në Durrës ; krijimi prej tij i një qeverie tjetër ; ndarja e Shqipërisë më dysh dhe ardhja e Princit Vid, do bëjnë që ai të detyrohet të largohet nga ajo skenë mjaft e nxehtë politike. Pikërisht në këtë kohë, Ismail Qemali do të kalonte një nga periudhat më të vështira të jetës së tij si politikan. Kryesore për të ishte ruajtja me çdo kusht e unitetit të vendit, që Shqipëria të mbetej një dhe e pandarë, qoftë dhe duke u larguar nga pushteti. «Një mbrëmje, – shkruan ai në kujtimet e tij, – rreth fundit të marsit të vitit 1913, morëm vesh se një anije që mbante një flamur britanik ishte ankoruar në port dhe kishte lajmëruar se bllokada e Greqisë ndaj Vlorës ishte pezulluar. Natyrisht, ishim të lumtur për ngjarjen. Të nesërmen në mëngjes më njoftuan se anija në fjalë ishte jahti i dukës Montpensier, vëllait të vogël të dukës së Orleanit (që mbahej si trashëgues i fronit të Skënderbeut pas kaq brezash). Më pas erdhi dikush me një letër të dukës, i cili më shkruante se kishte ardhur që të vendoste kandidaturën e tij për Fronin e Shqipërisë. Gjithashtu ai më ftonte të hanim mëngjesin në jaht. Shkova dhe gjatë mëngjesit ai më foli për qëllimin e tij. I thashë se si unë ashtu dhe populli im do të ishte i kënaqur të kishte një Princ të familjes mbretërore franceze, por nisur nga situata e vështirë politike e Shqipërisë dhe mosnjohja e saktë, për shkak të bllokadës, të politikës së fuqive evropiane, kjo gjë bëhej e vështirë. Më 22 janar 1914 Ismail Qemali preferon të japë dorëheqjen dhe t’ja kalojë pushtetin Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit që ishte ngritur nga Fuqitë e Mëdha për verifikimin e kufijve. Ky protokoll u nënshkrua prej tij dhe përfaqësuesve të këtij komisioni. Pas kësaj, bashkë me familjen ai u nis për në Nice, në jug të Francës. Plaku i Vlorës, njeriu fisnik që e shpalli Shqipërinë më vete e të pavarur, ndjehej tashmë më i lodhur dhe më i zhgënjyer se kurrë.

Prill, 1915. Buzë detit, brigjeve të ngrohta të Mesdheut, vështrimi i tij tretej tutje horizontit, në drejtim të brigjeve shqiptare. Një shqetësim dhe një ankth i madh e mundonte. Pas luftrave ballkanike, ja tashmë « Lufta e Madhe », apo siç do të quhej më vonë « Lufta e Parë botërore », ku Shqipëria do të kthehej në një shesh të vërtetë lufte. Në atë kohë, qeveria franceze i jepte një ndihme modeste, por në fakt ai që do ta ndihmonte bujarisht ishte markizi Auletta Kastrioti, një tjetër pretendent i fronit të Shqipërisë. Në këtë periudhë, Esad Pasha, i vetëquajtur kryetar i qeverisë shqiptare, ka zbarkuar në Selanik, bashkë me një grup ushtarakësh, pranë shtatmadhorisë së «L’Armée d’Orient» të gjeneral Sarrail. Madje francezët kishin dhe një ministër përfaqësues, apo këshilltar, pranë Esad Pashës, duke shpresuar se ai do të luante kartat sipas dëshirës së Fuqive të Mëdha. Më 1918, kur lufta kishte ardhur drejt fundit të saj dhe kur po përgatitej mbajtja e një konference paqeje në Paris, shqiptarët e Amerikës kërkuan që Qemali ti përfaqësonte në këtë konferencë. Papritur, në maj të vitit 1918, familja Vlora, përmes prefekturës së Marseille, merr urdhër të largohet nga Franca. Me sa duket për diplomatët dhe politikanët (ministri Aristidh Briand do ta cilësonte Ismail Qemalin « një pensionist të padobishëm për Francën »), ky personalitet ishte bërë shqetësues. Kështu ai detyrohet të largohet në Spanjë dhe pas një kohe në Peruxhia të Italisë, ku qeveritarët italianë e mbanin me shpresë se do ta dërgonin në Paris në « Konferencën e Paqes ». Kur e kuptoi se italianët e kishin thirrur atje për ta izoluar, ai nisi të përgatitej të shkonte me çdo mënyrë në Paris. Më 23 janar 1919, në Peruxhia, organizon një konferencë shtypi me gazetarë, por sapo fillon kjo konferencë, në mënyrë enigmatike, ai bie në prehërin e vdekjes. Një ditë më vonë, zemra e tij ka pushuar së rrahuri.

Kështu largohej « Plaku i Vlorës », atë prag të vitit 1919, në udhëtimin e tij imagjinar dhe të shumëpritur drejt Parisit, për të mbrojtur çeshtjen shqiptare.

Foto: wikipedia.org