Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

The Albanian-American Community of the Detroit Metropolitan Area: An Overview and the Significant Role of their Religious Institutions

by

By: Franz-Llesh Grishaj

Saturday, 8 October 2022

“Thepeoplingof America is one of the greatest dramas in all of human history. Over the years, a massive stream of humanity – 45 million people – crossed every ocean and continent to reach the United States. They came speaking every language and representing every nationality, race, and religion.”[1] This is how Thomas Sowell, a renowned economist, prolific writer, and one of the great social theorists of our age, describes this phenomena in his classic, Ethnic America: A Historywritten in 1981.

Sowell’s characterization of massive immigration still holds true today and the Albanians are no exception to this drama.  The first Albanian to settle in North America was the Albanian Renaissance patriot-scholar Catholic priest, Fr. PrenkDoci in 1877. The Vatican’s Cardinal Simeoni of Propaganda Fide sent him on a mission to Newfoundland.[2]

In 1886, Kole Kristofer, who later would become an Orthodox priest, was the first Albanian to be part of the opening scene to this continual American drama by immigrating to the United States and settling in Boston. Albanians began to immigrate to the United States near the end of the 19th century. However, not until the first decade of the 20th century did they arrive in large numbers. Almost all of them were Orthodox Christians from southern Albania who settled in New England, Boston in particular, New York, and the industrial Midwestern cities, such as Detroit. These immigrants were mostly peasants fleeing from a war-torn poverty stricken region, the Balkans, with the intent of accumulating enough wealth to return to their homeland and better provide for families.[3]

During the early 1920s, the first wave of Albanian immigrants came to the Detroit Metropolitan Area from Albanian communities in New England and New York.[4]Although the automobile industry initially attracted them to the Detroit area, a substantially large number of them eventually left the factories and began opening up their own restaurants, bars, Balkan-styled coffee-houses (where coffee, liquor, politics and gambling all intertwined), and barber shops. These Albanian owned stores also served as a place of employment for the community. These immigrants were Orthodox Christian and Muslim, with the majority being Orthodox. Together they formed a sister branch of VATRA (The Hearth), the Pan-Albanian Federation of America, and later on published its official organ Dielli(The Sun).[5] This was a nationalist Albanian organization co-founded in 1912 in Boston, which became an official voice around the world for the Albanian Question.[6]As a footnote, VATRA is still defending and promoting the Albanian Cause and DIELLI, accurately coined by the late Prof. ArshiPipa, Ph.D., when he was its chief editor in the early 1990s, “the oldest Albanian Newspaper in existence” continues to be relevant today.

In 1929, with the growing numbers of Albanian Orthodox Christian in metropolitan Detroit, they formed the Albanian Society of Orthodox Christians. Two years later, at the home of Mr. and Mrs. RackeKamenitsa, the St. Thomas Albanian Orthodox Church was established.[7]Father Nicholas Liolin, presently Metropolitan Nikos, who was administrator and spiritual leader of St. Thomas, suggested that the parish consisted of 250 families, “all strong supporters of Metropolitan TheofanNoli.”[8]

Not until 1943, were the parishioners financially capable of purchasing their own church. They bought a building on 14th Street and Antoinette to celebrate their religious services on a regular basis.[9]In 1956, the congregation constructed a new church at the northwest corner of Oakman Boulevard and Joy Road. The cornerstone dedication of the new St. Thomas Church was conducted by Bishop TheofanNoli.[10] In 1978, the parishioners decided once again to relocate. This time, they left the city and began building a new church in Farmington Hills, MI.

For the most part, the first wave of immigrants were united. Besides establishing an active branch of VATRA, they formed The Benevolent Society, which comprised of Christian Orthodox and Muslim members. The Society organized national and cultural functions; Albanian Flag Day (28 November), festivals, picnics, etc. These activities were designed as a means to maintain their cultural heritage and keep the Albanian culture, customs, and traditions alive. These gatherings, like those of other ethnic minorities, also had the desire of having the children socialize among each other, and eventually marry within their own nationality.[11]

After World War II, a new wave of Albanian immigrants arrived in the United States. Unlike their predecessors, who were mostly economic immigrants from southern Albania, they were predominately political refugees from all parts of Communist-ruled Albania and the Albanian populated regions of the former-Yugoslavia (Muslims, Orthodox Christian,and Catholics Christians).[12] It should be noted that these Albanians,under the jurisdiction of Yugoslavia,were actually living on their ancestral lands, but unfortunately annexed by the Great Powers to Montenegro, Serbia, and Macedonia and once again after WWII, incorporated into the Federal Socialist Republic of Yugoslavia.

These Albanian political emigres primarily consisted of anti-Communist resistance fighters, along with prominent and influential anti-Communist leaders, former-Albanian government officials (pre/post Fascist, and Nazi occupied Albania), and intellectuals. In general, their main objective was the liberation and unification of Ethnic Albania from communist-ruled Albania and the former-Yugoslavia.[13]

In November 1945, the Albanian-American Muslim Society of America was established in Detroit. After four years of existence, the society formed sister branches in Ohio (Mansfield, Canton, Massillon and Louisville) and New York (Jamestown).[14]

In 1948, the Albanian Muslim population of the United States was on the rise and in need of an Albanian Islamic clergy to lead the Albanian American Muslim Society of America. A year later, the Very Reverend ImanVehbi Ismail (Albanian patriot, scholar-cleric, and writer), accepted the invitation of the Albanian Muslims to settle in Detroit.[15]

According to the late ImanVehbi Ismail,he was in Egypt at the time preoccupied with his writings and really did not think of relocating anywhere. Yet alone across the Atlantic Ocean and to the United States. He suggests that it was his friends and colleagues who convinced him to go to America because, “it was a great opportunity to fulfill my patriotic and religious duties.”[16]

Upon his arrival on 21 April 1949, the Albanian Muslims held a gathering in his honor. He delivered his first sermon at the International Institute on “Brotherhood and Equality in Islam,” which was well received. He later added that his reason for such a scholarly sermon was because he perceived the Albanians of America were all “people of culture and education.” To his surprise, he later found out that the majority were “simple people who had learned to read Albanian through Dielli, but they were honest, sincere and had integrity.”[17]

Two years later, the Albanian-American Muslim Society purchased an old church at Hamilton Avenue and converted it into the Albanian Mosque. It became the first Albanian Mosque in the United States.

As the factories and Albanian-owned businesses flourished in the Detroit metropolitan area, so too did the number of new Albanian political refugees fleeing to the United States.In 1961, Imam Vehbi and the Mosque’s Pastoral Council decided that in order to meet the needs of the growing congregation, a new site must be purchased for the construction of a mosque. A year later, they bought a suitable lot in Harper Woods, where the Albanian Islamic Center was built at the end of the year.[18]

ImanVehbi made it clear, “that the Albanian Islamic Center was constructed with the support of both the Muslims and the Orthodox of the Albanian-American Community of the United States.” He continued by saying, “that Bishop Noli himself donated $500, and we (referring to Albanian Muslims) have also contributed for the constructions of Albanian Orthodox churches, publications sponsored by VATRA and later on with Albanian Catholic churches.” He concluded with “we are all Albanians and children of the same God.”[19]

In the winter of 1952, the late DervishRexheb, who would eventually be elevated to the rank of Baba, entered the United States. Prior to fleeing Albania as a political refugee, Baba Rexheb was a “distinguished leader of the Albanian nationalist movement of BalliKombetar,” as well a Bektashi scholar-cleric.[20] Baba Rexhebtruly was an Albanian Shi’ite Muslim holy man belonging to pantheist faith called Bektashism. Baba Rexhebloved stressing that Bektashism, “is a mystical-liberal sect of Islam, which inspires the deepest feelings of goodwill and brotherhood among all men.”[21]

After several months of residing with his sister in New York, he accepted a visitation request made by compatriots and headed for Detroit. In 1954, a second Albanian Muslim religious institution was established in Taylor, The First Albanian BektashiTekke (Monastery) in America, under the spiritual guidance of Dervish Rexheb.[22] The building was converted to a Tekke, which is a house situated on a farm with eighteen acres of land. It supported itself by selling fresh eggs, apples and vegetables.[23] During the late 1960s, apartments were built alongside the Tekke as a means to generate revenue. The Tekke has taken on a modern look; the farm that consisted of sheep, chickens, and a barn have now all disappeared. The original building has been renovated and a large addition has been constructed. As a sign of genuine appreciation for Baba Rexheb’s ministry, parishioners have erected a mausoleum on the grounds. Similar to the Albanian Islamic Center, it became the first of its kind in the United States and Canada.

Ironically, for the Albanian Orthodox Christian, it was during this period of growth and development for the Albanian Muslims that they faced some of the darkest days in the United States. Fr. NicholasLiolin, presently Metropolitan Nikos, explained that, “the Communist witch-hunts” of McCarthyism was “very damaging for the Eastern Orthodox Churches of the United States.” The United States government would send authorized officials to “interrogate religious community leaders as possible Communists.” According to Fr. Liolin, his father, Evans Liolin, a highly respected community leader and a noted tailor was interrogated “just because he was the President of St. Nicholas Albanian Orthodox Church of New York.” He concluded by saying, “it was a time when we had to defend who we were and our faith.”[24]

Inevitably, with all three religious groups having their own house of worship in the mid-1950s, the nucleus of the community became the religious institutions. The people would utilize them for religious, cultural and social functions, religious education classes, Albanian grammar school and various holidays.According to the late Victor Chacho, a well-respected member of St. Thomas Albanian Orthodox Church and Albanian activist, “it was only during Albanian Flag Day that a united community-organized events put on by the Benevolent Society. As time went on this changed, due to the political factions that emerged in the communitythe Benevolent Society ceased to exist and the Albanian-American Community of Michigan no longer commemorated Albanian Flag Day as a cohesive ethnic group.”[25]

During the era of the Red Scare, Imam Vehbi explained that in the beginning, “the members of the congregation were not Communist but they were Enverites” (sympathizers of EnverHoxha). He indicated that they did not know the truth about what was going on in Albania. All they knew was that “Albania was independent” and their “love for the fatherland made them susceptible to believe what the delegates of the Albanian Mission of the United Nations would say.” To discourage this misconception, Imam Vehbi would use his religious sermons to illustrate “how a person of God can never be a Communist or support EnverHoxha who brutally persecuted the religious institutions in Albania.” He credited, not his sermons but the political emerges who became members of the Albanian Mosque for “setting the record straight” about Communist-ruled Albania which eradicated any communist propaganda infiltrated into the congregation.[26]

Fr.Liolin agrees that this type of misconception also persisted among the early Albanian Orthodox Christian immigrants concerning EnverHoxha and Albania. He remembers how, as a child, the Albanian representatives of the Albanian Mission to the United Nations would visit the Albanians of New York. He describes how they always came to pay their respects during various holidays. These visitations stopped “once my brother, William, was killed in Korea.” The implication was clear; the Liolin family is not one of us as long as they give their life fighting communism. Father Liolin, also suggests that as the young men of the community had served the United States Armed Forces they were not as easily persuaded about the development in Communist-ruled Albania.[27]

Both Imam Vehbi and Baba Rexheb came to the same conclusion regarding the so-called polarization of the Albanians in Michigan. They stressed, with the exception of the few Communist sympathizers, thatmembers of BalliKombetar [The National Front],LevizjaKombetare e Legalitati [The National Movement of Legality],and Vatrans(members of VATRA) were all faithful members who supported their respective house of worship, attended regularly the religious functions and were truly good Albanians who believed in the Albanian Cause.[28]Fr.Liolin, best summarized it by saying, the “flocks still gathered” around their religious institutions.[29]

In the mid-1950s, the Albanian Catholic Christians from northern Albania began to come to the United States in larger numbers. The late Very Reverend Fr. Andrew Nargaj (O.F.M.) was among these first Catholic political refugees and the first Albanian Catholic cleric to make the United States his permanent home. Not until 1960 did the Albanian Catholic community have an official pastor specifically sent to minister to their spiritual needs.[30] He was the late Monsignor ZefOroshi, Ph.D., a Biblical scholar and Albanian nationalist who resisted the Communist takeover of Albania in the highlands of Northern Albania. In 1970, he founded the first Albanian Catholic Church – Our Lady of Good Counsel in Bronx, New York.[31]

From 1966 to 1980, the Albanian Catholics began to settle en masse in metropolitan Detroit.[32] Thus, the third wave of Albanian immigrants flooded into the city. This inpouring of new immigrants consisted of both Catholic Christians and Sunni Muslims. These new-comers mostly came from Albanian populated lands that were annexed to the former-Yugoslavia. These Albanian Catholics consisted mostly of the highlanders from Malesia mbi Shkoder [The Highlands above Shkodra], Plava, Gucia, and from the surrounding areas of the ancient Albanian port city of Ulqin, all under the jurisdiction of Montenegro; others representing the region of Kosova which at that time was under Serbian rule. In contrast, the majority of the Albanian Muslims were predominately Sunnis from Kosova and Macedonia.

These immigrants basically left their native lands for economic reasons. However, the anti-Albanian policies of the former-Yugoslavia caused economic, social, territorial, and political hardships in the first place. Most Albanians believe that this mass migration was actually encouraged by the Yugoslav Communist authorities as a means of eliminating the ethnic Albanian populate of Montenegro.[33] Therefore, with no evidence of an ethnic-Albanian population in the region, the argument about the annexation of Albanian-populated lands becomes invalid. However, their calculation was totally off. Not only did these Albanians, especially those from Malesia, not forget their homeland but they invested in bringing electricity and running water to their villages, paved roads, renovated churches, constructed homes for themselves and their families and sponsored cultural, literary, musical and Albanian national events.

Before entering the United States, the majority of these Catholic Albanians had been in refugee camps in Italy. There they misrepresented themselves to the authorities as Northern Albanian political refugees fleeing Communist Albania. In reality, as mentioned earlier, their ancestral lands were, and are, part of the highlands of North Albania.

Despite the fact that almost all of them found themselves for the first time in an industrialized urban setting, they quickly adapted to the surroundings. They worked in the automobile factories or in restaurants owned by the early Albanian immigrants. Holding on to several jobs at once and living in extended family structures, they were able to save money and many becoming self-employed. They opened their own fast-food restaurants, bars, beauty shops, and several travel agencies.

On 27 March 1966, in Clarkston, Michigan, the Albanian Catholics of Detroit held their first public event, a remembrance for the Albanian Catholic clergy who became martyrs “faith, and fatherland” at the hands of Communist-ruled Albania. The organizers were the late GjonSinishta (a well-respected journalist, Albanian nationalists, founder and editor of the Albanian Catholic Bulletin and director of the Albanian Catholic Information Center) and the late Very Reverend Fr. Leo Gabriel Neal, O.F.M. (a genuine friend of the Albanians,an important member of the “Albanian Catholic Information Center” and its publication the Albanian Catholic Bulletin). Over 100 Albanians (Christians and Muslims) and non-Albanians attended the gathering. Among the distinguished guest present were Robert Tighe who represented the Mayor of Detroit, ImanVehbiand Fr.NikaStajka (an Albanian Franciscan Missionary to Nicaragua).[34]As a footnote, GjonSinishtawas the first to publish a book, in 1978,detailing the atrocities that the martyred Catholic Church of Albania faced called, The Fulfilled Promised: A Documentary Account of the Persecution of the Catholic Church in Albania. He, unlike any other, kept the plight of what Pope John Paul II, now St. John Paul the Great, called “the heroic Church of Albania upset by a long hard persecuting, but enriched by the testimony of its martyrs” alive.

According to the late PrenkGruda, an Albanian educator, writer and activist, by the end of 1970, the Albanian Catholics of the greater Detroit area needed an Albanian-speaking priest. A committee was formed and the late Very Reverend Fr.PrenkNdervashajwas selected out of a list of potential hopefuls which also included Fr. PjeterStakja, OFM, Fr. Ambroz Martini, OFM, and Fr.MarkuGjonmarkaj.[35]

Fr.Ndervashaj, during the Communist takeover of Albania, was a seminarian in Shkoder who later fled the country and was ordained a Catholic priest in Rome. It is worth mentioning that Fr. Ndervashaj along with Fr.Konrad Gjolaj, OFM, Fr. DedeMalaj, Fr. ZefPlummi, OFM[36]and Fr. Kole P. Berishaj, OFM were all inspired to their first teacher the German missionary priest Fr. Alfons Tracki.[37]  Fr.Tracki and his former student Fr.Malaj, aretwo out of the 38 Albanian martyrs who were beatified on 5 November 2016.[38]

In Italy, Fr. Ndervashajwas very helpful to the Albanian Catholic immigrants who waited to enter the United States. PrenkGruda states that his helpfulness was much appreciated and that was for this reason the committee chose him.[39]

After Fr.Ndervashaj’s arrival in 1971, the Albanian Catholic community was officially established, but no parish name had yet been selected. During this time, the faithful formed an ethnic-Albanian enclave within the Detroit-Hamtramck borders, and used the Polish Catholic Church – Resurrection Church on Miller Street (between Mount Elliott and Conant) for their religious services.

In 1976, PrenkCamaj, an educated young man belonging to the third wave of migration, became the first American-ordained Albanian Catholic priest. The community was jubilant in the idea of having two Albanian Catholic priest. Many believed that the veteran Ndervashaj and the newly ordained Camaj would work together. However, to the disappointment of many that was not the case.

During this time, the Albanians no longer used Resurrection Church for their religious services. Instead, Fr. Ndervashaj celebrated Holy Mass at The Holy Rosary Catholic Church in Detroit. The following year, Fr.Ndervashaj and those who chose to stay with him purchased a building in Birmingham and founded Our Lady of Albanians Catholic Church. The name of the parish was actually picked by Fr.Ndervashaj in honor of The Blessed Virgin Mother Mary who is the patron saint of Albania. It is also noteworthy to add, that his dear teacher, Blessed Fr. Alfons Tracki had a special devotion to Our Lady.

As Our Lady of Albanians continued to grow, in December 1997, Fr.NdueGjergji arrived from Kosovato assist Fr.Ndervashaj and eventually become his successor after he retired in 1998. Fr. Gjergjicontinued to shepherd the flocks just as his predecessor and earned the respect and honor of those who remained loyal to Fr. Ndervashaj since his arrival. The relation between these two clerics has been described by the faithful as, “father and son,” “teacher and pupil,” and “mentor and apprentice.” However, if I may, it signified two brother clerics serving Christ and His One, Holy, Catholic and Apostolic Church for the glory of God.A year later, a beautiful statue of Mother Teresa was erected in front of the main entrance of the church.

Unlike Our Lady of Albanians and the other Albanian houses of worship who enjoyed relative peace throughout the years; unfortunately, that would not be the case for the newly formed Albanian Catholic Community led by Fr. Camaj. For service, they gathered every Sunday at the Polish Catholic Church – Immaculate Conception, located in Poletown, a small neighborhood in Detroit named after the Polish immigrants who originally settled there.

In September of 1977 a suitable 5-acre site was found by the late KolecPikolinion Twelve Mile Road between Ryan and Dequindre in Warren. On the Solemnity of Saints Peter and Paul, the first Holy Mass was celebrated outdoors by Fr. Camaj on the very site where the church would eventually be built.

Prior to the construction of the new church, Fr.Camaj and the parish council met to select an appropriate name for the congregation. Many supported the suggestion that Saint John the Baptist would be most fitting as Camaj stemmed from the leading Mountain of Hot and Saint John is the patronage of all the Hoti clans. However, Father Camaj and the parish council agreed with LleshLuketeGrishaj’sproposal and overwhelmingly chose the name Saint Paul’s Albanian Catholic Church in honor of the great apostle who first introduced the teaching of Christ Jesus to the Albanians (Roman 15:19).

In June of 1981, the construction of St. Paul’s Albanian was completed at a cost of nearly $1 million. It should be noted that the Albanian-American Community of the United States, Sunni and Bektashi Muslims, Orthodox Christians and Catholic Christians also contributed to the construction to these two Catholic churches.

On Saturday 27 July an inaugural dinner was given in the church’s hall. The following day, Archbishop EmundSzoka celebrated the Mass of Dedication. Immediately afterwards a family style festival with food, music, and games ensued until the late evening hours. Another day of celebration continued, thus bringing an end to the three-day joyful atmosphere of jubilee.

Under the leadership of Fr. Camaj, St. Paul’s instantaneously grew in stature as a citadel of Fe e Atdhe. The fiery dynamic priest electrified the congregation with his weekly passionate sermons based on the Sunday readings and intertwined with Albanian patriotic sentiments. Fr. Camaj with Imam Vehbi and Baba Rexheb mobilized the faithful to attend peaceful anti-communist rallies organized by LidhjaKosovare [The League of Kossovar] in Washington, DC, and New York in support of the massive student protests that had broken out in March 1981 at the University of Pristina first, then later spread to towns and villages in Kosova and also to Albanian populated lands in Macedonia.

Immediately after Fr. Camaj handed over his administrative duties to his replacement, Fr. MarkuGjonmarkaj, the communist governments of Yugoslavia and Albania used their atheist exponents to infiltrate the community and prey on misguided, opportunistic, and corrupted individuals who openly became Titoite and Enverite protagonists. Confusion, intimidation, and fear ran rampant as many of the founding families began to leave, thus causing a floodgate of defections. At one point, St. Paul’s was left in the hands of several dozen familiesand a hand few members of the At GjergjFishta Council (first Albanian Knights of Columbus Council in the U.S.), who faithfully and courageously defended the parish.

After Fr. Gjonmarkaj left in shame in 1982, the Archdioceseof Detroit sent temporary pastors who, although did not speak Albanian, did their bestministering to the needs of the parishioners. Among them were Fr. John Schweder, Fr. Robert Keller and Father Terrian until the arrival of Fr. Anton Kcira on 12 October 1989.

Fr. Kcira’s arrival was God-send as it coincided with the beginning of the collapse of Communism in Eastern Europe; specifically the demise of Communist Yugoslavia, and the mass exodus of Albanians fleeing the last Stalinist Bastion, Enverite Albania. This ultimately become another massive wave on immigration to the Detroit-Metro Area and an increase in membership for the respective Albanian religious communities. These Albanians began a serious revitalization for the Albanian house of worship in the Detroit Metropolitan Area.

Simultaneously, the downfall of Communism brought a badge of disgrace for those who openly affiliated with UDBA and SIGURIMI. This reality, and Fr. Kcira’s publicplea for all those families who had abandoned St. Paul’s to come back led most, but not all, to slowly return to St. Paul’s.

With the return of the prodigal families, combined with the newly arrived families from the fourth wave,truly wonderful things occurred for the Albanian-American Community of Michigan.

Furthermore, Fr. Kcira not only distinguished himself as a religious leader with his fire and brimstone sermons, but he also promoted the assistance for the rebuilding of the Albanian Catholic Churches in Albania, Kosova, and Montenegro. Furthermore, he was a cleric willing to fight for the social, political, and economic justice of the Albanians. He, along with the Albanian-American Community of the United States, vigorously campaigned for the independence of Kosova through peaceful rallies, petitions, conferences, and high-level congressional meetings, assisting the displaced Albanians escaping Slobodan Milosevic’s ethnic cleansing campaign, and participated in marches demanding justice and equality for the Albanians living on their ancestral lands in Malesia, the annexed part, under Montenegro jurisdiction. Eventually, Fr. Anton and the faithful restored the reputation that St. Paul’s once held as a citadel of Fe e Atdhe.

During Milosevic’s terror campaign against the Albanians in Kosova (early 1998 – June 1999), the entire Albanian American Community of the United States mobilized around their respective religious institutions. In joint effort with many, if not all, Albanian political organizations joined their efforts with their religious leaders and their respective congregations as a united community and played a vital role throughout this truly Shakespearian dilemma of, “to be, or not to be” for Dardania!

In 1995, Fr. Kcira with the congregation had the foresight to purchase a picturesque 29-acre site in Rochester Hills where a magnificent church and multipurpose center was completed in June 2002. A year later,Fr. Anton with the assistance of then, Mother Superior, Sr. Katrina Dushaj (who also served at St. Paul’s from 2016-2021) recruited our first Franciscans sisters, Gabriella Vulaj, Irena Prenrecaj, and LuljanaMarku belonging to the “MotratFranceskaneteZojes se Paperlyme” [Franciscan Sisters of the Our Immaculate Lady].A statue honoring the Albanian national hero GjergjKastrioti – Skanderbeg was erected in September 2006, and the Mother Teresa statue, generously donated by the late brothers Leka and PashkoGojcaj in August 2010 for the 100th anniversary of the birth of the Albanian saint.

After Fr. Kcira retired in 2011, Fr. Fran Kolajsucceeded as the new parish pastor. Once again, new renovations were done to the interior of the church and banquet hall. Following Fr. Kolaj’s tenure, the Archdiocese chose Fr. Frederik Kalajto replace him in 2015 and assigned Srs. Katrina and Klaudia to St. Paul’s. A year later, Deacon AleksanderStanaj was personally assigned to St. Paul’s by His Excellency Archbishop Allen Vigneronwhere he assisted Fr. Kalaj until March 2020. After five years of service, Sr. Katrina returned to Albania and was replaced by Sr. Gabriella, who was one of the original sisters to arrive at St. Paul’s.

In 2007, Our Lady of Albanians relocated to Southfield after they purchased and remodeled an existing church. A year later, Franciscan sisters KlaudiaDedaj and VitoreRusahj were assigned to the parish. In 2021, they completed the construction of a beautiful building adjacent to the Church which includes an elegant banquet hall, modern kitchen, conference room and several classrooms for religious education.They are also in the process of repaving the entire parking lot.

With the restructuring of parishes within the Archdiocese of Detroit, Our Lady of Albanians and St. Paul’s have become sister churches in the Family of Parishes since 1 July 2022. Fr.Gjergjiwas appointed Moderatorand priests in solidum Fr. Kalaj and newly appointed Fr. GjovanniKokona.

Beside the Catholic community, the Albanian Muslim houses of worshipping have also experienced growth from their existing congregation along with the arrival of the fourth stream of immigration. The Albania-American Bektashi Monasteryunder the spiritual guidance of Baba ElitonPashaj, Ph.D., have completely refurbished the interior and exterior of the Tekke. While, The Albanian Islamic Center with Imam ShuajbGerguri has built an addition to the center.

Throughout the years, the Albanian religious institutions were truly blessed with numerous devout individuals who loyally served their communities. However, among those whose names are synonymous with their house of worship are Victor Chacho of St. Thomas Albanian Orthodox Church, XhevdetHoxha of The Albanian Islamic Center, the late Dervish ArshiBazaj of the First Albanian BektashiTekke in America, Dr. GjekaGjelaj, Ph.D. of Our Lady of Albanians, and the late Albert Degaj of St. Paul’s Albanian Catholic Church.

Recognizing the invaluable contribution that the religious institutionshave done and continue to do in maintaining and fostering Fe e Atdhewith the proposal of the VATRA Chapter of Detroit on 24 September 2013, the President of Albania, the late BujarNishani, personally bestowed the medal “NderiiKombit” [The Nation’s Honor] to St. Paul’s Albanian Catholic Church, Our Lady of Albanians, The First Albanian BektashiTekke in America, and the Albanian Islamic Center respectively.

In conclusion, it is apparent that the Albanian-American community of the Detroit Metropolitan Area is a conglomeration of communities centered on their respective religious institutions. It is also obvious that these houses of worship are, and continue to be, crucial for the very existence to the Albanians as they nourish the spiritual, national, cultural, linguistic and social needs of their faith based community.

[1]Thomas Sowell, Ethnic America: A History (U.S.A.; Basic Books, Inc., 1981), 3

[2]Melhem M. Mobarak, “PrenkDoci (Primus Docci) The First Albanian Resident in North America.” Albanian Catholic Bulletin, 7&8 1986-87, 59.; Father Doci later become the Abbot of the Principality of Mirdita

[3] Federal Writers’, The Albanian Struggle in the Old World and New (Boston: The Writers, Inc., 1939), 4-7; Stephen Thernstorm, ed, “Albanians.” Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1980, 24.

[4] St. Thomas Orthodox Church, “Detroit Metropolitan Albanians.” The Albanians, Sons of the Eagle, Oct. 1977, 3.

[5]Federal Writers’, The Albanian Struggle in the Old World and New, 81, 128.

[6] Ibid., 49-59.

[7] The Very Reverend Nicholas Liolin of St. Thomas Orthodox Church (presently Metropolitan Nikos), Interviewed by author, 18 March 1995, Farmington Hills, Michigan.; Bishop Fam Noli, Fiftieth Anniversary Book of the Albanian Orthodox Church in America (Boston: The Albanian Orthodox Church in American, 1960), 224.

[8] Ibid. Metropolitan is a title that is given to every diocesan bishop.

[9]Noli, Fiftieth, 224; St. Thomas Orthodox Church, “St. Thomas Albanian Orthodox Church,” The Albanians, Sons of the Eagle, Oct. 1977, 4.

[10]“St. Thomas Albanian Orthodox Church,” The Albanians, Sons of the Eagle, Oct. 1977, 4.

[11]Victor Chacho, Interview by author, 25 March 1995, Birmingham, Michigan.

[12]Thernstorm, “Albanians,” 24.

[13] The term Ethnic Albaniais used by the Albanians to describe the political boundaries of the Albanian nation-state along with the Albanian speaking populated lands that were annexed by the Great Powers to Montenegro, Serbia, Macedonia and Greece.

[14]ImanVehbi Ismail founder and administrator of the Albanian Islamic Center, Interview by author, 14 March 1995, Harper Woods, Michigan.

[15]Ibid.;Iman is a title given to an Islamic cleric.

[16] Ibid.

[17] Ibid.

[18] Ibid.

[19] Ibid.

[20]Baba Rexheb, founder and spiritual leader of the First Albanian Tekke in America, Interview by author, 27 June 1990, Romulus, Michigan.; XhevatKallajxhi, BektashizmidheTeqejaShqiptare N’Amerike (Romulus; Johnston Smith Graphic, 1964), 67.; Dervish is the clerical title of the second rank in the Bektashi faith. Dervish Rexheb was later elevated to Baba (Father), which officially makes him the spiritual head of the Tekke (Monastery) with the authority to ordain Dervishes. In 1992, Baba Rexheb was ordained Gjyshe (Grandfather). This title is equivalent to Bishop. However, it should be noted that due to his humility is did use the title of Gjyshe. The last rank is that of Kyregjyshe (Head-Grandfather) the highest spiritual title of the order.

[21]Ibid.;Baba Rexhebused this phrase so frequently in public and in private meetings that most of his followers know it by heart.

[22]Kallajxhi, Bektashizmi, 1.

[23]Ibid., 5.

[24]Liolin, interview by author.

[25]Chacho, Interview by author.

[26] Ismail, interview by author.

[27]Liolin, interview by author.

[28]Ismail, interview by author; Rexheb, interview by author.

[29]Liolin, interview by author.

[30] “The Albanian Catholic Parishes in the United States,” Albanian Catholic Bulletin XII 1991, 47.

[31]SeeTomeMrijaj, Monsignor Dr. ZefOroshi, NijeJete e Shkrire per Fe e Atdhe (New York, by author, 2009); ZefPergega, Vigan ne Krisht e Vatan(Lezhe, EntitBotuesPoligrafik “GjergjFishta, 2003). For an in-depth view of the Albanian Communist regime’s surveillance of Monsignor Oroshi in the United States see Tome Mrijaj, NjeJeteiPergjuar: Dosjae e Sigurimit e Mons. Dr. ZefOroshit (BotimetVolaj, Shkodewr, 2020)

[32] “The Albanian Catholic Parishes in the United States,” Albanian Catholic Bulletin, 48.; Albanians are Not Atheist,” Albanian Catholic Bulletin, III 1982, 41.; “Tenth Anniversary of Detroit’s St. Paul’s Albanian Catholic Church,” Albanian Catholic Bulletin, XV 1994, 120.

[33]PrenkGruda, DitareiNjiZemre se Lenueme, 1937-1975(Detroit, by the author, 1985), 745.

[34]GjonSinishta and Bill Graham, eds., “Commemoration of the Martyrdom of the Albanian Catholic Clergy,” Sacrifice for Albania; 1946-1966, 1966.

[35]PrenkGruda, op. cit., 742-3.

[36]Fr. ZefPllumi, OFM, RrnoVetem Per me Tregue, Pjesa e Pare 1944-1951. (Shkoder: “HylliiDrites, 1995), 33.

[37]Fr. Kole P. Berishaj, OFM, Malesia e Madhe: Etnografi, 2. (Tirane: EntiBoutuesPoligtafik “GjergjFishta”, 2002), 124.

[38]For complete history of the Blessed Albanian martyrs see Fr. Leonardo Di Pinto, OFM. ImzotVincencPrennushi me ShokeMartire: ProfilHistorikHagjiografikVellimi I & II(Lezhe, EntinBotues “GjergjFishta”, 2016.

[39] Ibid., 761-2.

Prof. Franz Llesh Grishaj:

– Diplomat, Shkencat Historike dhe Shkencat Politike , from “Wane State University” .

– Anëtar i Vatrës 46 vjet.

– Aktivist i shquar kombëtar dhe mësues i Katikizmit ne Kishen “ Shen Pali “, qe nga viti 1996 e deri ne ditet e sotme.

– Ka hyre ne “Who’s who Among America’s Teachers “ ne vitet , 1998 , 2002, 2003, 2004 , 2005.

– Ka shkruar artikuj ne Shtypin Amerikan si: “The New York Times” and  “Washington Times” dhe shtypin e Michiganit. – Mesimdhenes qe nga viti 1989 dhe në vazhdim.

ZVICERANËT QË VIZITUAN BURGUN E SPAÇIT. KTHIMI I POEZIVE ATJE KU DOLËN, NË VENDIN E KRIMIT…

by

– Nga Lajmëtari i së Mirës –

Një grup intelektualësh të shquar zviceranë në kulturë, politikë dhe ekonomi, të organizatës “Helvetas members”, shkuan të vizitonin burgun e largët të Spaçit, nëpërmjet tij donin të njihnin historinë e trishtë të shqiptarëve që kaluan kalvarin e vuajtjeve në ferrin e diktaturës më të egër dhe qëndresën e tyre, atje ku u bënë dhe revoltat e vetme në të gjitha burgjet e perandorisë komuniste.

Kishin ardhur nga Zvicera drejtorët e bordit “Helvetas’ projects”, zotërinjtë Peter Niggli dhe René Holenstein me bashkeshortet e tyre si dhe përfaqësuesi për Shqipërinë, z. Stephan Joss, i shoqëronte Znj. Valbona Karakaci, këshilltare strategjike për Ballkanin Perëndimor.

Dhe ajo na bën me dije se zgjodhi pikërisht poetin Visar Zhiti, të burgosur për poezitë e tij në Spaç, që vazhdoi të shkruante fshehurazi dhe atje, që nëpërmjet tij dhe estetikisht, me estetikën më të zymtë, të preknin Spaçin, të kuptonin të burgosurit shqiptarë që i bënë ballë si njerëz përbindëshit të së keqes.

Thjeshtë dhe bukur u krijua një “Booklet” me tre poezi të Visarit, “Ikonat e arrestuara”, që tregon se cilët ishin të burgosurit, “Vdekja vazhdon” që shpalos gjendjen çnjerëzore të burgut dhe “Faleminderit, ylber”, poezi e shpresës, që kapton telat me gjëmba dhe lidh shpirtërisht njeriun me botën, mistershëm përtej çdo vuajtje.

Triptiku, i shkruar atje, në Spaç, në kushte tmerri të pabesueshëm, iu dha vizitorëve zvicerianë në faksimile të origjinalit të tyre, nxjerrë nga libri “Dorëshkrime të fshehta të burgut” si dhe përkthimi anglisht, marë nga përmbledhja me poezi, botuar në SHBA, “The condemned apple”, përkthyer nga albanalogu më i madh i fundit të shekullit XX dhe fillimeve të shekullit XXI, Dr. Robert Elsie.

Dhe ndalën atje ku lindën këto poezi, në ato shkallë dhe mure, në atë ankth të mbetur në ajër.

Rrëfimet për Spaçin erdhën tronditëse dhe të dhimbshme nga bashkëvuajtësi I Visarit, ish i burgosuri politik, Gjergj Lekaj.

Ekipi në fund recitoi në grup anglisht poezinë më me dritë, atë të metaforës së ylberit, duke përshëndetur dhe autorin Visar Zhiti sikur ai të ishte përtej në një ëndërr.

Në “Librin e Mbresave” zviceranët i drejtonin një letër popullit shqiptar, falenderonin që ndanë histori me ta, akte tmerri dhe heroizëm dhe i luteshin që vuajtjen e tyre t’ia tregonin dhe popujve të tjerë…

Po qeveritarëve shqiptarë, institucioneve, akademive, katedrave, intelektualëve, kujtesës kolektive?

Gjithsesi letra mbaronte me një urim dhe me bekimin si të Shenjtes tonë Nënë Tereza: “God bless you!”

Xhevat Kallajxhi një histori kontributesh të vyer

by

Nga Eliton Baba Pashaj/

Xhevat Kallajxhiu është ndër njerëzit e rrallë të Shqipërisë, i cili sikundër disa nga personalitetet më të njohura të dijes shqiptare e ndau jetën e tij mes dy kontinenteve, Shqipërisë dhe Amerikës. Duke qenë një shqiptar i vërtetë, një atdhetar i lidhur fort me vendin e tij, me historinë e hershme të Shqipërisë dhe me vendlindjen, ai kudo dhe kurdo mbajti lidhje të forta me atdheun, me njerëzit, me fatet e kombit. Një njohës i mirë i historisë në thelbin e saj, një histori që është e lidhur fort me sakrificat njerëzore ndër shekuj, me gjakun dhe djersën e mijërave që kanë vënë jetën e tyre në kurbanin e mbijetesës së Shqipërisë, Xhevat Kallajxhi e ktheu në një mënyrë jetese këtë sakrificë dhe njohjen e madhe që ai kishte për njerëzit dhe ngjarjet madhore të atdheut të tij. Kjo lidhje e fortë, ky përjetim i thellë i një morali prej luftëtari dhe intelektuali dijeplotë, e bënë Xhevat Kallajxhiun të gjente gjithmonë një rast, një mundësi, një detaj dhe një formë të komunikimit me atdheun. Dhe jeta e tij mbeti e tillë, një luftëtar i skalitur në të gjitha mënyrat e sakrificave që kërkon atdheu dhe që mund t’i bëjë një njeri i denjë shpirtërisht dhe moralisht.

Të njehsuar me çdo lëvizje kombëtare në shekujt e nëntëmbëdhjetë dhe të njëzetë në Jugun e Shqipërisë, brezat e Kallajxhinjve, me një edukim shpirtëror të mirëfilltë bektashian, pa zhurmë e bujë, përmes një përulësie të mahnitshme që të dhuron ky tarikat i Islamit, u përpoqën dhe vendosën zemrat e tyre, forcat e tyre, sakrificat sublime me përbërje të betejave për formimin e identitetit tonë. Me të drejtë historiografia shqiptare ka shënuar se “zgjimi i ndjenjave kombëtare në mesin e shekullit të nëntëmbëdhjetë në trevën e Gjirokastrës lidhet me dy emra të mëdhenj bektashian Shefki Kallajxhiu dhe i krishteri Koto Hoxhi nga Qestorati. Këta të parët dhe të tjerë pas tyre, e kuptuan se përpara se të ishin të krishterë apo myslimanë nën zgjedhën otomane, vinin nga një histori iliro – shqiptare dhe kishin një gjuhë e një farë, prej Mitrovice në Prevezë…”.

Fëmijëria e Xhevatit, do t’i kapërcente kufijtë gjeografikë të qytetit, përmes përshkrimeve të të atit, Rasim Kallajxhiu, i cili ndonëse kish shërbyer në disa qendra të zhvilluara të perandorisë otomane, u kthye në atdhe për të dhënë kontributin e tij atdhetar. Por ajo, çfarë mendoj se ka mbushur me kuptim dhe dashuri për dijen, jetën e Xhevat Kallajxhiut, është padyshim dita fatlume kur u takua me vërsnikun e tij, shenjtorin baba Rexheb, krijuesin, frymëzuesin dhe mësuesin shpirtëror të mijëra shqiptarëve brenda viseve shqiptarë, deri këtu në teqenë bektashiane të Detroitit – Michigan. Qysh nga mosha dhjetë vjeçare dhe derisa u larguan nga kjo botë e përkohshme këta rrëfyen besnikërinë e tyre të përjetshme ndaj besimit, ndaj detyrave kombëtare, ndaj njëri – tjetrit. Unë besoj se ende sot, ata shëtisin së bashku në kopshte të xhenetit, si shembulli i shkëlqyer i trashëgimisë së tarikatit të rrëfyer në ajetin kuranor: “Ashtu siç ju ka krijuar, ashtu edhe do të ktheheni tek Ai…”

Pjesa e parë e jetës së tij është e lidhur fort me zhvillimet sociale, politike dhe kulturore të vendit të tij, ku dhe kaloi një pjesë të jetës. I lindur në Gjirokastër në vitin 1903, Xhevat Kallajxhiu nëpër fëmijërinë e tij ka prekur realitetin e ngjarjeve madhore të vendit të tij, që nga Pavarësia (1912), luftërat e shumta në Veri dhe në Jug që i paraprinë Pavarësisë së Shqipërisë, pastaj Lufta e Parë Botërore, e cila përmes pushtimit nga Italia të Jugut të Shqipërisë e preku mjaft rëndë Shqipërinë, dhe në moshën rinore ka përjetuar Luftën e Vlorës, Kongresin e Lushnjës, ngjarjet e vitit 1924, atë lloj pluralizmi që u krijua gjatë kësaj kohe në Shqipëri. Ai jetoi Mbretërinë, prerjet e caktuara kulturologjike shqiptare, zhvillimet politike me krahët politik të majtë dhe të djathtë, pushtimin fashist të vendit në vitin 1939, dhe ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore. Në vitin 1945 Kallajxhi ishte 42 vjeçar, një burrë i pjekur dhe një njohës i mirë i gjithë asaj që kishte ndodhur në Shqipëri.

Xhevati ynë qysh herët, përmes botës së letrave, kish kaluar në radhët e atyre atdhetarëve, që u shndërrua në interpret të mendimit dhe veprimit të ndjenjave kombëtare, madje me një perceptim të qartë për të ardhmen e vendit, kështu që largimi i tij nga Shqipëria, për shkakun e luftës politike në vend ku ai ndjehej i rrezikuar, ishte i dhimbshëm por i detyruar. Gjatë gjithë kësaj periudhe të zhvillimeve të mëdha, në hapësirën e viteve 1900-1945 nga gjithë faktorët politik, kulturorë dhe shoqërorë, Shqipëria kishte shpalosur një dëshmi të veçantë të shtresave të popullsisë, të klasave, qëndrimet, rrymat politike dhe kulturore, raportet dhe marrëdhëniet me të huajt dhe tendencat e zhvillimit. Kështu që për një njohës të mirë si Kallajxhiu, kjo tablo disa herë rrëqethëse ishte një mësim i rëndësishëm, të cilin ai e ruajti gjatë gjithë jetës.

Largimi i Xhevatit nga atdheu, në nëndorin e vitit 1944, së bashku me Mid’hat Frashërin, baba Rexheb Beqirin, imam Vehbi Ismailin dhe dhjetëra personalitete të tjerë të nacionalizmit shqiptarë, nuk ishte vetëm i dhimbshëm. Ashtu siç provuan kohërat pas kësaj tragjedie, misioni i mërgimtarëve u shndërrua në një zë të fuqishëm, therës, për çfarë ndodhte brenda telave me gjemba të diktaturës komuniste, e cila nuk kish asgjë të përbashkët me ëndrrën e evropiane të bashkëkombësve të tyre në mjerim. Zëri i këtyre mërgimtarëve, i përcjellë plot seriozitet dhe kërshëri nëpër dyert e kancelarive evropiane deri këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shpesh herë ka qenë i vetmi akt proteste që lidhej me aspiratën e shqiptarëve për të drejtat esenciale njerëzore dhe demokraci. Brenda këtyre zërave, ai i Xhevat Kallajxhiut, ka spikatur për tonet e duhur kombëtarë, për mirënjohjen e thellë ndaj SHBA, për kurajën qytetare në kërkim të lirisë universale.

Shpesh, në faqet e shkruara prej penës së tij, shfaqet edhe një përmasë tjetër, ajo e nënshtrimit trishtues përballë fatit njerëzorë. Për Xhevatin, të rritur përmes kumteve bektashianë, të mëkuar me atë dashuri për vëllazërinë e Hakut, është plotësisht e kuptueshme se jeta e kësaj bote, është vetëm një akt i dramës ngjethëse që ka lindur përpara lindjes dhe vazhdon përtej vdekjes. Ndërsa bashkëkombasit e tij, ata, nacionalçlirimtarët bolshevikë, nuk kanë kuptuar asgjë prej këtyre gjendjeve hyjnore dhe “si Juda do të dëgjojnë në shpirt vuajtjet e mëkateve dhe nën kulmin e dëshpërimit do të bredhin andej – këtej, të ndjekur vazhdimisht nga britmat e një populli të tërë dhe nga mallkimi i të vdekurve, viktima të terrorit të tyre…”. A nuk thuhet për mëkatarët: “Dëshmitë e tyre do të shkruhen dhe ata do të merren në pyetje.”

Xhevat Kallajxhi kishte qenë gjithherë një njeri i lidhur fort me lirinë dhe fatet e vendit, një person aktiv në luftën për çlirimin vendit nga pushtuesi, por dhe një njeri i hapur për vlerat, të cilat ishin në të gjithë anët e politikës dhe të kulturës. Dhe pse ishte i larguar nga Shqipëria, në kohën kur i duhej më shumë vendit, ai kishte lënë mjaft nga vlerat e tij në Shqipëri, për t’u marrë më fondamente të rëndësishme po kaq dhe në SHBA-të, ku kaloi pjesën tjetër të jetës dhe ku zhvilloi më tej personalitetin dhe profilin e tij prej publicisti, gazetari, monografisti, poeti dhe intelektuali, zemra e të cilit rrahu deri në çastet e fundit për fatet e atdheut.

Duke u larguar nga Shqipëria, Kallajxhiu mori më vete virtytet e çmuara të shqiptarit, mendjen e kthjellët për të kuptuar se ku e kishte burimin liria e njerëzve, në kushtet e një zhvillimi absurd të luftërave dhe burimin e dijes, nevojës që shqiptarët kishin për tw thithur ajrin e shëndetshëm të dashurisë për njëri – tjetrin si edhe për arsim e kulturë. Këta universe të përgjegjshmërisë nacionale të cilat i shërbyen gjatë gjithë jetës ishin Amerika, një mbrojtës dhe trashëgues i padiskutueshëm i lirisë së popujve dhe shkolla, e cila e kishte lidhur shumë me besimin bektashi, për të cilin do të kontribuonte gjatë gjithë jetës.

I dalluar në brezin e atdhetarëve të asaj periudhe Xhevat Kallajxhi, përveç punës si gazetar, publicist, kontribues vlerash në komunitetin shqiptar në Amerike për nismat në mbështetje të shqiptarëve dhe të Shqipërisë, rrëfen thellësisht tiparet si studiues, monografist dhe poet. Rreth këtyre tri fushave të veprimtarisë dhe kontributeve të Kallajxhiut edhe ne do të reflektojmë idetë dhe mendimet e kthjellëta përmes të cilave arriti deri në majën e medies amerikane për një kohë relativisht të shkurtër.

Ndërkaq, nuk ka asnjë dyshim pse Kallajxhi kishte një raport jo të mirë me politikën që ndiqej në Shqipëri gjatë kohës që ai punonte në kryeqendrën e mendimit politik dhe gjeo-strategjive politike të globit, në Zëri i Amerikës, pasi në një lloj kuptimi edhe ai ishte njëri nga viktimat e sistemit politik që ishte instaluar në Shqipëri pas vitit 1945, por në çdo rast, në mendimin e tij shfaqet gjithmonë koncepti fondamental i shtetit amerikan, ai që lidhet me lirinë njerëzore, ku sistemi demokratik është shprehje e mundshme e demonstrimit të saj.

Konceptin mbi lirinë, e cila buron nga historia e vetë Amerikës dhe që e kanë jetësuar njerëzit e këtij vendi të bekuar, e kanë përcjellë mjaft mirë të gjithë shqiptarët që e kanë prekur dhe kanë jetuar në Amerikë. Në librin e Kallajxhiut, i cili titullohet “Bektashizmi dhe teqeja shqiptare në Amerikë”, që në rreshtin e parë të parathënies, të cilën e ka bërë baba Rexhebi, një figurë e njohur bektashiane shkruhet: “Amerika është vendi ku pothuaj të gjithë ëndrrat mund të bëhen realitet”, gjë e cila tregon qartë rrethanat, klimën dhe nevojën e botimit të një libri të tillë, në kushtet specifike në të cilat gjendeshin shqiptarët në Amerikë, por dhe në Shqipëri.

Libri ka në vlerën e tij më së pari themelimin e teqesë së parë bektashiane në Amerikë dhe pastaj vlerat e rëndësishme fetare historike dhe kulturore, deri në esencën e lirisë që bektashizmi ka në historinë e popullit shqiptarë. Në qershorin e vitit 1957 në inaugurimin e xhamisë në Uashington, ish Presidenti amerikan Eisenhauer ka thënë: “Është një privilegj për mua të marr pjesë në këtë inaugurim. Mbledhja me ju, në ballin e njërës prej godinave më moderne e më të bukura të Uashingtonit, përbën një rast të përshtatshëm për ne që ta rikushtojmë veten ndaj përparimit paqësorë për të gjithë njerëzit ndën Një Perëndi…” dhe : “Amerika ka mbrojtur dhe do të mbrojë kurdoherë me gjithë fuqi të drejtën e çdo njeriu që të ketë këtu faltoren e vet dhe të lutet sipas ndërgjegjes së tij.”

Është kaq e kuptueshme marrëdhënia që Amerika ka me lirinë njerëzore, me njërën nga gjërat më të shenjta, besimin që njerëzit në botë e marrin dhe e përftojnë në rrethana të ndryshme, me lirinë për të besuar, siç kishte ndodhur dhe me besimin bektashi të shqiptarëve, ndërkohë kur në Shqipëri lufta kundër besimeve fetare kishte arritur kulmin me prishjen dhe shkatërrimin dhe nxjerrjen jashtë ligjit të besimeve fetare në vend. Amerika ishte vendi për të besuar, për të gëzuar lirinë dhe për të ushtruar besimin. Jo pak shqiptarë të besimit katolik, ortodoks, myslimanët dhe bektashinjtë çelën vendet e tyre të adhurimit, kishat, xhamitë dhe teqetë, duke e bërë akoma më të mrekullueshëm mozaikun fetar të këtij vendi.

Mes shqiptarëve dhe SHBA-ve kishte një histori marrëdhëniesh vëllazërore kur Kallajxhiu filloi jetën si emigrant dhe më vonë si një aktor i rëndësishëm, jo vetëm i komunitetit shqiptar por edhe i shoqërisë amerikane, pasi kjo është e vetmja në botë, e cila nderon dhe funksionon përmes vlerave, pavarësisht nga vjen një kontributor apo një tjetër. Xhevat Kallajxhiu pa dyshimin më të vogël është produkti i kësaj shoqërie që është liberale në zbulimin vlerave.

Bektashizmi është një nga vlerat dhe kontributet që iu shtuan komunitetit shqiptar në Amerikë. Duke pasur në vetvete një kumt hyjnor, një frymë që universialisht e njeh Zotin si të vetmen fuqi të mbinatyrshme, si të gjithë besimet e tjera në botë, në kushtet historike të Shqipërisë dhe të arkivuara në një letërsi brilante të Rilindjes sonë, si esencë shpirtërore të njerëzimit, bektashizmi ka lënë gjurmët e pashlyera në Shqipëri dhe në të gjithë peizazhin fetar ballkanik, lidhur me dijen, kulturën dhe shkollën, me ç’rast mjaft nga klerikët bektashinj dhe teqetë në jugun e Shqipërisë në veçanti, u kthyen në vatra dijeje dhe në shkolla ku fëmijët mësuan shqip dhe u vetëdijësuan në udhëtimin e tyre drejt lëvizjes autonomiste kombëtare.

Koncepti substancial dhe mjaft i rëndësishëm deri në ditët e sotme, se gjuha e kombit njehsohet me identitetin kombëtar, përbën motivin më të rëndësishëm që jo pak bektashinj patën parasysh në të gjitha reformat e tyre brenda dhe jashtë hapësirave të tarikatit. Teqetë bektashiane në Shqipëri gjatë pushtimit otoman dhe politikave të ashpra për të shkombëtarizuar dhe për të shkatërruar identitetin e shqiptarëve, kryesisht gjatë periudhës së Rilindjes Kombëtare u bënë ndër qendrat më të rëndësishme për përhapjen e idesë shqiptare, po ashtu për shpërndarjen e librit shqip, për strehimin dhe mbrojtjen e luftëtarëve shqiptarë, ato ishin dyer të hapura për përparmin dhe idetë progresive të zhvillimit shoqërorë të vendit.

Libri “Bektashizmi dhe teqeja shqiptare në Amerikë” e studiuesit Xhevat Kallajxhi është një libër i ndërtuar mjeshtërisht me një strukturë mjaft funksionale, pasi ai është botuar rreth një çerek shekulli pas vendosjes së sistemit totalitar ne Shqipëri, ndërsa brezi i fëmijëve të të larguarve nga Shqipëria në Amerikë pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore ishin në moshën njëzetë e pesë vjeçare. Ishte një brez të rinjsh shqiptarë, të cilët kishin nevojë për ta njohur trashëgiminë e vendit të tyre, historinë dhe vlerat e çmuara që bektashizmi ka demonstruar dhe ka lënë në historinë e kombit tonë.

Hapja e teqesë së Detroitit është një ngjarje e shënuar, jo vetëm pse ajo përçonte historinë e bektashizmit në Shqipëri, por hapja e dyerve të saj në Amerikë, ku kishte një komunitet të konsiderueshëm shqiptarësh, krijonte një dimension tjetër në shtetin më të madh të botës nga njëra anë, por përbënte dhe një pengesë të sigurt përballë sulmit që shteti i kohës në Shqipëri kishte filluar ndaj institucioneve fetare dhe kulteve të besimit, të cilët kanë rëndësinë e vet në historinë kombëtare.

Është një ditë e shënuar në komunitetin shqiptar të Amerikës, veçmas ndër bektashinjtë dhe klerikët bektashinj shqiptar të cilët kishin emigruar në Amerikë pas viti 1945. Rreth kësaj vatre kombëtare u mblodhën njerëz dhe kontribues të shumtë, duke i dhënë jetë idesë dhe objektit të besimit bektashi në një vend si Amerika. Dalja në dritë e organit të saj “Zëri i Bektashizmës” në gjuhën shqipe dhe angleze ishte një tjetër vlerë e çmuar që teqeja afronte për të hyrë dhe kuptuar bektashizmin, parimet, filozofinë dhe misticizmin bektashian, por edhe lirinë njerëzore në SHBA.

Autori përshkruan me një gjuhë mjaft komunikuese një realitet dhe mjedis bektashi si vazhdimësi e vendeve të adhurimit të doktrinës paqësore, ku teqeja ka pronën e saj, mjediset e mrekullueshëm dhe kremton festat e shënuara, ato janë të hapura dhe baballarët kanë një dëgjesë të përhershme ndaj njerëzve që duan të dinë dhe të besojnë. Xhevat Kallajxhi është njëri nga publicistët më të mirë dhe më të njohur të kohës, i cili e ka filluar profesionin e gazetarit dhe të botuesit që në Shqipëri. Si i tillë ai është dhe një mjeshtër i krijimit të kronikës, që sjell në libër me rastin e hapjes së teqesë bektashiane në Amerikë, duke krijuar një informacion të rëndësishëm përmes personazheve të njohura dhe njerëzve që kanë kontribuar dhe frekuentojnë këtë objekt të kultit, nga shqiptarë besimtarë, por dhe të huaj.

Kjo vatër e të gjithë shqiptarëve në vendin e ëndrrave të tyre, pa dallim besimi dhe ideje ka qenë lajm dhe kronikë veprimtarish dhe në gazetat më të njohura të SHBA-ve, pasi ajo është ngritur me një kontribut të çmuar të shqiptarëve të Amerikës, myslimanë dhe të krishterë, ku përçohet dëshira e mirë në misionin që ka një objekt kulti bektashi, siç thotë dhe një kontribuues i krishterë, se:” Jam tepër i gëzuar, që në Amerikë, krahas me kishën dhe xhaminë, u ngrit dhe një teqe bektashiane. Teqetë në Shqipëri kanë qenë pararoja e përpjekjeve kombëtare për liri e pavarësi. Kanë simbolizuar gjithashtu tendencat liberale dhe ndjenjat e kulluara për forcimin e vëllazërimit midis shqiptarëve…”

Pas kësaj kronike, studiuesi dhe publicisti Kallajxhi, i ka afruar lexuesit shqiptar dhe të huaj një histori të mrekullueshme të integruar me historinë dhe kontributet madhore të bektashizmit në Shqipëri, e cila mbart vlera njohëse, koncepte përparimtare mbi “doktrinën” bektashiane, mbijetesën e bektashizmit përballë pushtuesit, por dhe të ideve të shumta që kanë qenë të pranishme në Shqipëri, aktivitetet dhe vlerat kombëtare që ka përcjellë bektashizmi si me ndërtimin e një vëllazërie mbi bazën e devocionit të pashembullt ndaj Zotit të Lartësuar, ashtu edhe në një bashkëjetesë të qëndrueshme fetare në të gjitha viset shqiptare, pavarësisht trilleve të fatit historik të tyre.

Xhevat Kallajxhiu arriti të krijojë një raport të rëndësishëm me shtetin e madh amerikan përmes punës intelektuale dhe kontributeve të shënuara shkrimore të tij në tokën e premtuar. Është raport që shumë shqiptarë, të cilët e njohën dimensionin e lirisë përmes jetës në Amerikë, u përpoqën t’ia shpërblejnë asaj përmes librave të shkruar dhe mundësive të tjera që të krijon toka amerikane. Ndër librat monografik të Xhevatit, është dhe ai që i kushtohet njërit nga presidentët më të suksesshëm, më tragjikun dhe më të rëndësishmin në kohën e lirisë, A. Lincolnit, botuar së pari këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe së fundmi në Tiranë. Ky është një libër që përveç analizës, kronikës së gjerësishme, mbetet një dashuri e demonstruar pa kushte jo vetëm për Linkolnin, por dhe vendin e tij.

Libri ka natyrën monografike, por në thelb ai krijon një marrëdhënie të brendshme që përmes një stili analitik shpalos një kronikë të rëndësishme zhvillimesh, jo vetëm për Linkolnin, por dhe shoqërinë njerëzore në vlerat më të spikatura të saj. 150 vjetori i Linkolnit (1961), siç dhe kuptohet, ka përbërë një mundësi të admirueshme komunikimi nga Kallajxhi, për të folur për presidentin e ndjerë, për Amerikën, por përmes këtij komunikimi ai ka arritur të shtrojë paralele të rëndësishme me fatin e popullit të tij dhe të popujve të tjerë. Libri “Lincoln” ngjan të jetë dhe një mirënjohje e shqiptarëve të SHBA-ve në vazhdën e veprimtarisë dhe të atdhetarëve të tjerë si: K. Çekrezi, F. Konica, K. Dako, F. Noli, N. Drizari, P. Qiriazi dhe të tjerë, të editorëve të “Vatrës” apo “Diellit”, që kanë shërbyer dhe kanë mbetur një urë lidhjeje mes vendit të vogël të Ballkanit dhe shtetit të madh amerikan, dhe që jetësohet tek kontributi dhe i teqesë bektashiane në Amerikë. Në këtë kontekst, mendoj se nuk mund të ketë qenë e rastësishme, por i menduar së thelli dhe thënë si një përgjërim, kushtimi i Xhevatit në hyrje të librit: “Teqesë bektashiane shqiptare në Detroit, e para në Shtetet e Bashkuara, për kujtim dhe nderim të veprimtarisë kombëtare që zhvilloi në Shqipëri dhe të shërbimit të shquar njerëzor që bën në Amerikë, këtë vepër modeste, autori ia kushton me admirim.”

“Kur qiriri im të shuhet në Lindje, do të ndizet në Perëndim” kish thënë dikur, Piri i tarikatit bektashian, Haxhi Bektash Veliu. Gati shtatë shekuj më pas, profecia e tij do të realizohej, çuditërisht nga një dervish shqiptar që la teqenë e Zallin në Gjirokastër, që u përndoq nga vëllezërit e tij të ndryshëm në ideale, që jetoi me frymën hyjnore të paraardhësve në Rexhio Emilia të Italisë e më vonë në teqenë bektashiane të Kajgusës Sulltanit në Egjipt, për të zbritur në këtë tokë të realizimit të çdo ëndrre të mundshme. Erërat dhe ngricat e Anadollit, regjimet ideologjike të Ballkanit, stuhitë ateiste shqiptare, nuk e kishin fikur dot çirakun e tarikatit tonë, në gurëthemelet e të cilit mbetet e pranishme jetë e mot, sentenca shekullore e mistiçizmës islame “Ashku është jeta e zemrës”. Vepra e bektashiut të shquar Xhevat Kallajxhi në jubileun e dhjetë vjetorit të ngritjes së teqesë së parë bektashiane në Detroit – Michigan, mbetet dëshmi e ashkut të përjetshëm të një grupi të vogël besimtarësh të cilët mbajtën mbi supe peshën kozmike të misionit ngadhënjyes të tarikatit, sigurisht duke qenë në bashkëjetesë të plotë me tipologjitë e universializmit shoqëror e moral në SHBA.

Duke qenë një libër i shkruar me shumë dashuri monografia kushtuar Linkolnit, përveçse shpërfaq të gjithë jetën e presidentit më të rëndësishëm të historisë së Amerikës, shërben dhe si modeli më i mirë dhe më bashkëkohor për popujt dhe kombet, pasi përçon në thelb konceptin e “nevojës së bashkimit”. Përveç vlerave të tjera Lincolni mbetet një gjeni, i cili pasojat e rënda të Luftës Civile në ShBA, të vitit 1863, ku pati shumë viktima, i shndërroi në një rast unikal për t’i bashkuar amerikanë, pasi viktimat nga të dy anët e konfliktit u varrosën me nderime, të vëllazëruar në amshim.

Në këtë rast filozofinë e tij e përçon një ndjenjë dhe një raport substancial për Amerikën dhe njerëzimin, ekuilibri dhe zhvillimi i të cilës vjen vetëm përmes vëllazërimit. Fjalimi i Lincolnit (Gettysburg) në këtë rast, mbetet ndër më të shënjuarit në jetën politike të SHBA-ve, ku thotë: “Jemi mbledhur për të kushtuar një pjesë të kësaj lufte, si vend çlodhjeje të përjetshme, për ata që dhanë jetën e tyre këtu, që ky komb të mund të jetojë. Kjo që bëjmë ne është një gjë me vend dhe e përshtatshme. Por, në një kuptim më të gjerë, ne nuk mund ta kushtëzojmë, nuk mund ta shenjtërojmë këtë truall. Të gjithë heronjtë, të gjallë dhe të vdekur, që luftuan këtu, e kanë shenjtëruar aq shumë, sa fuqia jonë e varfër nuk mund të shtojë e as të pakësojë asgjë. Bota do ta vërë re fare pak dhe nuk do ta mbajë mend për shumë kohë atë që bëjmë ne këtu, por nuk do ta harrojmë kurrë atë që bënë ata trima në këtë vend…”

Është një moment ideal, dhe pse në dukje është në pikun e luftës civile, që Lincolni, një personalitet i jashtëzakonshëm, një president i cili më shumë se çdo president tjetër i SHBA-ve kuptonte rolin e tij në këtë ngjarje, bëri gati të pamundurën, tragjedinë e një lufte të brendshme e ktheu në favor të unitetit dhe të mbijetesës së kombit të vet. Populli amerikan dhe gjithë struktura e shoqërisë amerikane e mori mjaft mirë mesazhin që përcolli një mëndje e ndritur si Lincolni, me ç’rast ai u “referua” si armiku i betuar i skllavërisë, për të cilën punoi gjatë gjithë jetës. Kjo ditë u quajt dhe “Shpallja e çlirimit”, në metaforë domethënëse, e cila u njoh nga Kushtetuta amerikane, si një ligj i rëndësishëm dhe që ka vepruar gjatë gjithë kohës në SHBA.

Xhevat Kallajxhi ishte një mëndje e hollë, i cili mbartte në vetvete një traditë kulturologjike dhe atdhetare të njohur, pasi që në fëmijërinë e tij, ai kishte marrë edukatën dhe kumtin e të parëve të tij, të cilët kishin qenë kaq shumë të lidhur me vëllezërit Frashëri, dhe pjesëmarrje aktive në ngjarjet e mëvonshme të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, por dhe të ngjarjeve të Kongresit të Berlinit, për të ndaluar cungimin e tokave shqiptare për lakmi të fqinjëve, duke krijuar paralele me zhvillimet në Shqipëri, e cila ishte përfshirë në një luftë të brendshme (lufta e klasave) dhe ku konfliktet politike po e dëmtonin shumë unitetin kombëtar, po zvetënonin atë trashëgimi të shkëlqyer të dashurisë për njëri – tjetrin, duke gërryer kodet tanë të shqiptarizmit, për t’i zëvendësuar me prirje ideologjike të importuara.

Ai ishte deklaruar që në krye të herës si kundërshtari politik i regjimit shtypës të vendit, pas 1945, ndërsa jeta në shtetin më demokratik të botës ishte një shembull i mrekullueshëm, pasi kontrastet mes formacioneve historike – politike në vendin e tij ishin të thella dhe në një armiqësi të përjetshme, njëra palë nderohej ndërsa tjetra ishte në ndjekje të vrazhdë dhe të asgjësueshme deri në jetët fizike. E gjithë kjo marrëdhënie që Kallajxhi krijoi me të shkuarën e Shqipërisë dhe me kohën, tregonte sa i lidhur kishte mbetur ai me tokën e të parëve, ndërsa objekti i studimit të tij, në një stil të thjeshtë komunikues, elegant, ku tërësia ishte ndërtuar mbi elemente dhe detaje analitike nga jeta dhe veprimtaria e Lincolnit, ku shquajnë aftësia si burrë shteti dhe raporti i plotë me të gjithë shoqërinë amerikane, i barabartë me të gjithë dhe për të gjithë, pa dallim politik, ishte një ëndërr që ai nuk e pa dot qysh në gjallje. Një lidhje të tillë e demonstruan gati të gjithë shqiptarët e njohur në Amerikë.

Në zbulesën që Kallajxhi i kishte vënë vetes për ta prurë njërën nga figurat më epike dhe më të rëndësishme presidenciale të SHBA, ai ka përdorur hulumtime dhe përsiatje filozofikë, bazike, nga media, studime, interpretime, opinione dhe personazhe të jetës politike amerikane, të cilët e njohin nga afër jetën, punën dhe veprimtarinë e një presidenti në Amerikë. Kissinger, njëri nga njohësit më të mirë të politikës amerikane dhe të diplomacisë botërore, në një deltë të gjerësishme dakordësish dhe kundërshtish, shquan në personin e Limcolnit aftësinë e tij për të diktuar dhe kuptuar sfidat që i shfaqen vendit të tij dhe aftësinë e shkëlqyer për t’i përballuar.

Dhe kjo përvojë presidenciale dashur pa dashur shndërrohet në një sfidë për çdo figurë politike që merr përsipër të drejtojë një vend, të madh apo të vogël. Në të gjithë kontekstin e gjerë të librit, Kallajxhi, në parathënien e tij shkruan:”Abraham Lincolni është një nga figurat më të shquara të historisë amerikane dhe një nga njerëzit e rrallë të botës. Jo vetëm në historinë e republikës së re Amerikane, por në krejt atë të njerëzimit kanë qenë të paktë ata burra që kanë lënë gjurmë të thella të veprës së tyre, gjurmë të cilat nuk mund t’i mbulojë kurrë pluhuri i kohës. Midis këtyre burrave të paktë, ngrihet lart me madhështi figura e Lincolnit, si njeri dhe si patriot. Prandaj populli amerikan e nderon kujtimin e Lincolit pa rezervë dhe pa ndryshim besimesh politike, pasi …., Lincolni mbrojti gjithnjë në jetën e tij me vetëmohim kauzën e lirisë. Foli për të me vendosmëri dhe besim të thellë.…”.

Duke qenë ndërkohë dhe presidenti që i dha besim konceptit jetësor amerikan përmes politikës së tij presidenciale “qeveri e popullit”, ai pa dyshim themeloi dhe bëri të veprueshëm përmes qeverisjes dhe ligjit, praktikën që iu siguron të drejtat e qytetarëve të Amerikës. Ai ishte armiku i shpifjes dhe gënjeshtrës, për të cilën tekstualisht thotë: “Në qoftë se veprimet tona shkojnë mbarë, suksesi ynë për të mirën e popullit është përgënjeshtrimi i plotë i shpifjeve; në qoftë se nuk mbarojmë dot punë, atëherë sikur dhjetë engjëj të dëshmojnë në favorin tonë, s’kemi për të shpëtuar nga dënimi”. Ndërsa për gënjeshtrën dhe gënjeshtarët ai thotë: “Të gjithë njerëzit mund t’i gënjesh për disa kohë. Disa njerëz mund t’i gënjesh për gjithë kohën. Por nuk është e mundur të gënjesh gjithë njerëzit për të gjithë kohën”.

Suksesi i librit në fjalë, pavarësisht fundit tragjik të Lincolnit, është aftësia e tij për të kuptuar thelbin e gjërave, një studim analitik që është racionalizuar dhe referuar në të gjashtëmbëdhjetë detajet strukturore, një analizë dhe kronikë e interpretuar shkëlqyer, një model i jashtëzakonshëm për të zbuluar njërin nga presidentët më të suksesshëm të Amerikës. Qëmtimi i fakteve jetësorë, kujdesi për të skicuar paralele të largët mendimi, midis kohërave dhe meraku për të transmetuar sa më kthjelltësisht tek lexuesi bashkëkombas “atë që dhimbshëm i mungonte popullit të vet… që në Shqipëri kishte marrë forma të shpërfytyrimit të skajshëm, ku nuk njihej familja, shkolla e shoqëria, në emër të aventurës për pushtet”, shfaqen përmes një sqimeje letrare prej gjirokastriti të mençur.

Me një aftësi unike, për të nxjerrë në pah dhe për të shpjeguar “në dritë të diellit” situata të ndërlikuara të historisë së kombit vëlla amerikan dhe vetë Lincolnit, Xhevat Kallajxhi u ofron lexuesve në të njëjtën kohë botëkuptime të traditës dhe të filozofisë njerëzore të asaj epoke. Gjithsesi ai nuk e lë emocionin apo mendimin e beftë ta marrë me vete dhe ta çojë ku të dojë, por me thjeshtësi të dukshme, çdo fjalë, çdo ide, çdo qëndrim dhe veprim të Presidentit të nderuar Lincoln e sheh kurdoherë nga optika e perspektivës së atij qytetërimi, i cili jo vetëm pati nevojë për burra të tillë, por e kish kuptuar në thelb të tij se çdo ide përparimtare lidhej pikërisht me idetë dhe frymën vepruese të këtij lidershipi.

Duke e parë urtësinë dhe guximin e Lincolnit, si një tërësi perspektivash intelektuale me vlefshmëri të përhershme, autori në fjalë ka përcjellë me një ndjenjë të qartë ngazëllimi rigorozisht atë forcë madhore që e shenjtëron jetën e këtij burrështeti, dhe që lidhet me besimin e tij të pakontestueshëm në asnjë moment, tek Krijuesi. Me tri – katër rreshta, kur ende nuk kish ulur në karrigen e rëndë, në Shtëpinë e Bardhë, Lincoln zbulon kredon e vet dhe të paraardhësve kur thotë: “Mbi mua rëndon detyrë e madhe dhe e vështirë se çdo detyrë që ka provuar tjetër njeri, pas Washingtonit. Ai nuk do të kishte mundësi të dilte faqebardhë pa ndihmën e Perëndisë… Lutjuni o miq të mij, që të më ndihmoj edhe mua…”. Këto fjalë se Linkolnit kanë qenë dhe mbeten të përjetshme, siç është e përjetshme dhe pazëvendësueshme në asgjë tjetër, dashuria e jonë për Zotin e Lavdëruar.

Të nderuar bashkëkombës, lexues të bibliotekës bektashiane!

Ribotim i librit të Lincolnit dhe përcjellja që të gjithë ne po ju bëjmë veprimtarive në kuadër të njëqind vjetorit të marrëdhënieve Shqipëri – SHBA, përbëjnë akte tepër domethënës. Nuk duhet të harrojmë se nga këta njëqind vjet, gati gjysma e tyre, u përdor nga Tirana bolshevike, për të derdhur vrerë dhe helm ndaj rendit demokratik, vlerave njerëzore dhe fetare të këtij vendi të mrekullueshëm ku dallgët e fatit na kanë mbledhur të jetojmë sot. Ngjarjet e trishtuara të pasvitit 1944 në Shqipëri dëshmuan diktaturën më të dhunshme të ngritur në sistem, mohimin e të drejtave më elementare, si edhe grabitjen e shenjtërisë së saj, lirinë njerëzore. Vitet 1945 – 1990, në këtë kuptim do të shpresoja dhe dëshiroja sinqerisht, të mbeten të paharruar për të gjithë brezat tanë, që historia të mos përsëritet me dramat e përgjakshme të saj. Por edhe përtej mureve ideologjike dhe telave me gjemba që rrethuan tokën shqiptare, pati edhe dritare, kur breza besimtarësh shihnin qiejt e lirë të besimit të tyre. Teqeja jonë, ato vlera të rralla shpirtërore që rrëfyen baba Rexhebi, baba Bajrami, dervish Lytfiu dhe dervish Arshiu gjatë periudhës në fjalë, por edhe brezat e myhibanëve dhe dashamirësve të tarikatit, shërbyen për të mbajtur gjallë besimin tek Krijuesi dhe dashurinë për atdheun.

Realiteti i gjallëruar prej parimesh moralë, mistik dhe hyjnorë, në teqenë tonë të sotme, përveç të tjerave mendoj se duhet të shihet si një mrekulli e Zotit dhe e këtij vendi të bekuar ku jetojmë. Ndër perlat, të cilat Kallajxhiu ka zgjedhur të personifikojë Lincolnin është edhe një shprehje nga William Taft në momentin e inaugurimit të monumentit të tij më 30 Maj 1922: “ Një tempull në të cilin mund të falen të gjithë; një altar mbi të cilin u bë sakrifica supreme për liri; një strehim i shenjtë fetar në të cilin mund të gjejnë frymëzim e çlodhje të gjithë ata që dashurojnë kombin dhe perëndinë”.

Duke falënderuar bektashiun tonë të shquar për këtë vepër (midis të tjerave) që u la brezave, bashkëkombasve të vet, ne u bashkohemi sot miliona njerëzve në botë, të cilët u janë mirënjohës SHBA-ve, për kontributin madhor në ndërtimin e paqes universale dhe promovimin e vlerave më të shenjta njerëzore dhe hyjnore. Çdo bukuri e shfaqur në faqet e librit në fjalë, çdo ngjarje në aspektin vetëdijësues, është në të vërtetë pohim i përpjekjeve sizifjane të secilit prej nesh, për t’iu afruar mirësive të Krijuesit.

Amin, ashtu qoftë!

Detroit, gusht – shtator 2022.

SHKRIMTARI VISAR ZHITI VIZITON VATRËN TË SHTUNËN

by

Shkrimtari i shquar Visar Zhiti viziton Federatën Panshqiptare të Amerikës VATRA ditën e Shtunë më 15 Tetor 2022 në orën 10 Am.

Në Selinë Qëndrore të Vatrës në adresë: 2437 Southern Blvd, The Bronx, NY 10458, shkrimtari Zhiti do të zhvillojë një takim me vatranët e komunitetin shqiptar.

Ftohen mediat dhe komuniteti që të marrë pjesë.

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë uron delegacionin e Kosovës, pjesëmarrës në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës

by

Tiranë, 12 Tetor 2022/

Dje, Kosova për herë të parë është ulur në sallën plenare të Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës, ku edhe ka pasur të drejtën e fjalës.

Gjithashtu, Kosova do të ketë edhe tri ulëse të rezervuara për tre anëtarë të delegacionit të saj në AP të KiE-së.

Me këtë rast, KASH ka kënaqësinë të urojë delegacionin e Kuvendit të Republikës së Kosovës për paraqitjen dinjitoze në punimet Asamblesë Parlamentare të KiE-së, një prej institucioneve më të vjetra e të konsoliduara ndërkombëtare dhe mbrojtës i paepur i demokracisë, të drejtave të njeriut dhe të vlerave më të larta evropiane dhe vlerëson se kjo është një arritje e madhe në arenën ndërkombëtare të shtetit të pavarur dhe sovran të Kosovës.

Anëtarësimi i Kosovës me të drejta të plota në të gjitha institucionet ndërkombëtare do të jetë rruga e sigurtë për paqe, siguri dhe zhvillim të qëndrueshëm në rajonin tonë.