Shqiptarët nuk janë thjesht dëshmitarë të historisë; ata janë mbrojtësit e së ardhmes. Çdo sulm mbi alfabetin, çdo injorim i gjuhës shqipe, çdo tentativë për të dobësuar orientimin perëndimor do të hasë në vetëdijen, dinjitetin dhe vendosmërinë e palëkundur të popullit shqiptar. Historia na mëson se kombi shqiptar u ndërtua mbi shkronja, mbi vlera dhe mbi vendosmëri; pikërisht këto do të jenë armët tona kundër çdo përpjekjeje për të shkatërruar identitetin tonë.

Nga Prof.dr Skender ASANI

Në këtë 22 nëntor, shqiptarët përballen me një sfidë të jashtëzakonshme që prek thelbin e qenies së tyre kombëtare dhe që tejkalon çdo rutinë administrative apo ceremoniale. Nuk është thjesht një përvjetor për t’u kujtuar; është një alarm politik dhe moral, një thirrje për reagim të menjëhershëm. Në Maqedoninë e Veriut, shqiptarët nuk kërkojnë vetëm barazi; ata janë mbrojtësit e alfabetit të unifikuar dhe të orientimit të tyre perëndimor, të cilët u vunë një shekull më parë në Kongresin e Manastirit dhe u bënë simbol i një identiteti të pandashëm dhe të përjetshëm.

Në këtë kohë, kur identitetet testohen në çdo institucion, shqiptarët përjetojnë një sprovë të rëndë. Gjuha shqipe, alfabeti i unifikuar dhe orientimi drejt Perëndimit janë sot kërcënuar nga heshtja burokratike, nga zvarritja e ligjeve dhe nga praktikat që shpesh refuzojnë të respektojnë barazinë gjuhësore. Nuk është thjesht problem teknik, nuk është neglizhencë e zakonshme; është një politikë e heshtur që synon zbehjen e dukshmërisë publike dhe tkurrjen e identitetit shqiptar. Alfabeti nuk është thjesht një instrument komunikimi; ai është trupi dhe shpirt i kombit, busulla e historisë që ka orientuar popullin shqiptar drejt vlerave europiane dhe larg mjegullës lindore, duke e bërë shqiptarizmin të njohur dhe të respektuar jashtë kufijve.

Rilindësit shqiptarë, duke iu përgjigjur thirrjes së Gjergj Qiriazit dhe vizionit të Fishtës, Mjedës, Shahin Kolonjës dhe Mithat Frashërit, nuk mblodhën vetëm shkronjat për të unifikuar shqipen. Ata vendosën kufijtë kulturorë dhe politikë të një kombi, duke krijuar identitetin që do të rezistonte ndaj çdo presioni të jashtëm dhe çdo harrese të brendshme. Alfabeti u bë simbol i bashkimit, por edhe busull e orientimit perëndimor, një udhërrëfyes që sot kërkon mbrojtje të fortë kundër çdo tendence për ta dobësuar.

Çdo cënim i gjuhës shqipe sot nuk është thjesht neglizhencë administrative; është sulm mbi qenien dhe sovranitetin tonë kulturor. Kur shqipja nuk shkruhet në tabela, dokumente, zyra ose kur ligjet për përdorimin e saj zvarriten, kemi të bëjmë me një politikë të heshtur që synon relativizimin e identitetit shqiptar. Në shkolla, tabela dhe formularë publikë shpesh mungon shqipja; në dokumentet shtetërore ajo përdoret vetëm selektivisht; në zyrat lokale çdo ditë shqiptarët duhet të vërtetojnë të drejtën e tyre më të thjeshtë: të flasin dhe të shkruajnë gjuhën e tyre.

Ka shembuj të shumtë që dëshmojnë këtë realitet. Në qytete ku shqiptarët janë shumicë, tabelat zyrtare dhe shenjat nuk përfshijnë shqipen, duke e bërë të padukshme prezencën e komunitetit shqiptar. Në shumë dokumente administrative, emrat shqiptarë shkruhen gabim ose nuk lejohet përdorimi i plotë i alfabetit të njohur ndërkombëtarisht. Në shkolla, nxënësit shqiptarë shpesh hasin pengesa në përdorimin e materialeve në gjuhën e tyre, ndërsa në institucionet publike shumë herë atyre u kërkohet të përdorin gjuhën maqedonase edhe për të drejtat më bazike. Në këto praktika shpesh fshihet një logjikë e heshtur e politikës së cënimit të identitetit shqiptar një tentativë për të shndërruar historinë dhe trashëgiminë e Kongresit të Manastirit në rutinë të harruar.

Trekëndëshi historik i identitetit shqiptar Prizreni i Lidhjes, Manastiri i Alfabetit dhe Vlora e Pavarësisë nuk është thjesht histori. Ai është strukturë mbajtëse e kombësisë shqiptare, udhërrëfyes i pakthyeshëm që përcakton drejtimin tonë sot dhe në të ardhmen. Prizreni artikuloj vizionin politik, Vlora vulosi mëvetësinë shtetërore, ndërsa Manastiri siguroi gjuhën. Pa gjuhë, nuk do të kishte as Prizren, as Vlorë; pa respekt për alfabetin nuk ka stabilitet institucional dhe nuk ka integrim europian të sinqertë. Alfabeti, i krijuar me vendosmëri dhe dinjitet, sot kërkon mbrojtje nga çdo politikë që tenton ta zbehin dhe ta relativizojnë rolin e tij jetik.

Në mënyrë të qartë, sfidat e sotme nuk janë të ngjashme vetëm me pengesat burokratike; ato përbëjnë ritual të heshtur të mohimit të së drejtës së shqiptarëve për të ekzistuar si komunitet shtetformues brenda shtetit. Në Kongresin e Manastirit, rilindësit shqiptarë u mblodhën me vendosmëri dhe guxim, duke vendosur shkronjat që sot janë simbole të vetëdijes kombëtare. Ata nuk u nënshtruan presionit të fqinjëve, nuk u trembën nga perandoritë dhe nuk lanë asnjë hap pas në përpjekjen për të orientuar popullin shqiptar drejt Perëndimit. Sot, ne përballemi me një formë tjetër presioni, më delikate dhe shpesh të fshehtë, por po aq kërcënuese: zbehja institucionale e gjuhës shqipe dhe moszbatimi i barazisë gjuhësore.

22 nëntorit nuk është thjesht një përvjetor. Ai nuk është vetëm një përkujtim i ngjarjes historike; është deklaratë fuqie, tribunë kundër çdo përpjekjeje për të zbehur prezencën e gjuhës shqipe dhe për të dobësuar orientimin perëndimor të shqiptarëve. Ai është thirrje për institucionet, qytetarët dhe komunitetin ndërkombëtar: të mos lejohet asnjë kompromis mbi alfabetin dhe barazinë gjuhësore. Ky përvjetor është dëshmi e pakundërshtueshme e rolit politik, kulturor dhe shtetformues të shqiptarëve, jo vetëm në histori, por edhe në arkitekturën e së ardhmes së këtij shteti.

Historia tregon se alfabeti shqip nuk u krijua thjesht për të shkruar fjalë, por për të ndërtuar një komb. Sot, kur çdo vonesë në zbatimin e barazisë gjuhësore po i mohon shqiptarëve të drejtën e tyre legjitime, ne nuk përballemi me gabime të vogla burokratike, por me sulm të drejtpërdrejtë ndaj sovranitetit kulturor dhe identitetit tonë historik.

Çdo tentativë për ta relativizuar gjuhën shqipe është një kërcënim ndaj stabilitetit institucional dhe një shkelje e parimeve që orientuan shqiptarët drejt Perëndimit një shekull më parë. Gjuha shqipe nuk është favor, nuk është privilegj, nuk është luks. Ajo është e drejtë e garantuar e komunitetit shtetformues, dhe respekti ndaj saj është tregues i integritetit demokratik dhe sinqeritetit europian të këtij shteti. Çdo shmangie nga kjo barazi nuk është gabim teknik; është sfidë politike që kërkon reagim të vendosur. Mbrojtja e gjuhës shqipe dhe e orientimit perëndimor nuk është vetëm detyrë morale ajo është imperativ historik dhe kombëtar.

Shqiptarët nuk janë thjesht dëshmitarë të historisë; ata janë mbrojtësit e së ardhmes. Çdo sulm mbi alfabetin, çdo injorim i gjuhës shqipe, çdo tentativë për të dobësuar orientimin perëndimor do të hasë në vetëdijen, dinjitetin dhe vendosmërinë e palëkundur të popullit shqiptar. Historia na mëson se kombi shqiptar u ndërtua mbi shkronja, mbi vlera dhe mbi vendosmëri; pikërisht këto do të jenë armët tona kundër çdo përpjekjeje për të shkatërruar identitetin tonë. Shqipja nuk është privilegj i dhënë, por sovranitet i fituar dhe i mbrojtur me gjak, mendje dhe zemër.

Alfabeti është busulla që udhëheq shpirtin e kombit, gjuha është simbol i sovranitetit të tij, dhe orientimi perëndimor është rruga e pakthyeshme që historia ka shtruar për shqiptarët; çdo dobësim, çdo hezitim, është tradhti ndaj të kaluarës dhe kërcënim ndaj të ardhmes, prandaj orientimi perëndimor duhet mbrojtur me çdo kusht, si një flamur i shenjtë që valon mbi brezat, duke mbajtur gjallë shpresën, dinjitetin dhe nderin e kombit tonë. Sot, nesër dhe përjetësisht, shqiptarët duhet të qëndrojnë të palëkundur aty ku i ka vendosur koha dhe sakrificat e të parëve, në krah të alfabetit, të vetëdijes kombëtare dhe aspiratës së përbashkët; ky është klithi ynë për gjuhën, alfabetin dhe të ardhmen, shqiptarë të gjithë, kudo që jeni, bashkohuni, ngritni zërin dhe mbani qëndrim të palëkundur për të ardhmen e kombit!

Në unitetin tonë, kudo që jemi, qëndron forca e pakapërcyeshme e shqiptarëve, ky është betimi ynë historik, kjo është drita që udhëheq brezat që vijnë dhe kjo është e ardhmja jonë e pashlyeshme; përjetësisht të bashkuar, të vendosur dhe të pathyeshëm, ky është shpirti i kombit tonë, i shkruar me gjak, i ruajtur me fjalë dhe i mbrojtur me veprime.

Sokol Paja/

Njeriut më të pushtetshëm në Shqipëri pas kryeministrit Rama, ministrja e energjisë e infrastrukturës dhe zv.kryeministre Belinda Balluku pezullohet nga detyra dhe bllokohet të mos dalë nga Shqipëria. Të gjithë bashkëpunëtorët e saj në arrest në burg dhe arrest shtëpie. SPAK i dha tjetër goditje qeverisë antishqiptare që vjedh, shpërdoron e varfëron pa mëshirë Shqipërinë e shqiptarët. Skandale të pa imagjinueshme, të vazhdueshme dhe të papranueshme që gëlltiten prej shqiptarëve pa reagim, pa lëvizje, pa shkundje, pa tronditje. Të heshtësh përballë të keqes është ofezë për civilizimin dhe qytetnimin. Kjo bandë qeveritare e turpshme, e ndyrë dhe e neveritshme i ka bërë Shqipërisë dëme të pa llogaritshme. Banda e babëzitur e Ballukut që grabiti rrugë, ura, tunele, parqe voltaike e porte desh hëngri dhe Aeroportin e Behgjet Pacollit. Një babëzi e frikshme, e tmerrshme e neveritshme..

Me turp dhe krenari qeveria Rama rri në detyrë kur ligjërisht dhe moralisht ka rënë në sytë e ligjit, në sytë e botës, në sytë e shqiptarëve dhe të ndërkombëtarëve. Të gjithë duhet të jenë pas hekurave. Qeveria sot është një ngrehinë mafioze që vjedh, grabit e shpërdoron paratë e shqiptarëve. Një hajdutëri e neveritshme, e frikshme, e turpshme, e paparë dhe e padëgjuar në 113 vite histori të shtetit shqiptar. Banda me emrin “qeveri” që grabit e plaçkit shtetin ka shembur Republikën dhe shkatërruar ekonominë dhe të ardhmen e shqiptarëve. Qindra milionë euro të grabitura nga banda e qeverisë në një kohë kur njerëzit vdesin çdo ditë pa ilaçe. Dhjetëra tendëra në infrastrukturë të paracaktuar kur shqiptarët në periferi qëndrojnë të izoluar.

Edhe sa zv.kryeministra, ministra, zv.ministra, deputetë, bashkiakë, drejtorë, oficerë, gangsterë, sa e sa të tjerë nga qeverisja e korruptuar e kryeministrit Rama, besnikë e benjaminë të tij, duhet të burgosen që Rama të shporret bashkë me shpurën e tij të korruptuar e të shpartalluar? Edhe sa skandale qeveritare duhet të ndodhin që shqiptarët të zgjohen nga gjumi për të përzënë përgjithmonë një parti-shtet, një sistem të kalbur, një filozofi të shpifur, një frymë kanceroze, një mekanizëm të rrënuar e të neveritshëm që vjedh shqiptarët brutalisht prej 12 vitesh?

Korrupsioni galopant në çdo qelizë shtetërore, klientelizmi dhe partitizmi mbi çdo vlerë, meritë e talent, kontrolli, presioni dhe shantazhi i drejtësisë dhe institucioneve të pavarura, pasiguria e jetës, pronës e biznesit, kapja totale e shtetit, varfërimi i qytetarëve, shpopullimi etj etj janë kauza që shqiptarët dhe mërgimtarët duhet të ngrihen në protesta të forta e të pandalshme deri në rrëzimin e qeverisë së hajdutëve, kriminelëve, kusarëve e tradhëtarëve.

Si pasojë e presionit, kontrollit, kapjes e represionit shoqëria shqiptare është mpirë, është paralizuar, shoqëria civile, mediat dhe intelektualët vazhdojnë dhe mbrojnë hajdutët me pushtet. Një dramë surreale. Këto janë ditë të tmerrshme për kombin dhe shtetin. Thirrja sot është për shqiptarët e të gjitha partive dhe interesave, mërgimtarë e atdhetarë e çdokujt që i vlon gjaku shqiptar në vena duhet të bashkohet për të shpëtuar Shqipërinë. Hajdutët gjakpirës po e degdisin në greminë pa kthim atdheun. Hajdutët, plaçkitësit dhe tradhëtarët na lanë pa shtet, pa dinjitet, pa atdhe. Ngrihuni e bashkohuni o shqiptarë, sot, nesër do të jetë tepër vonë. Shqipëria ka nevojë të dalë nga ky makth, ankth, mallkim komunist dhe gjakderdhje ekonomike dhe demografike. Shqipëri, paç mbrojtjen dhe bekimin e Zotit, derisa të zgjohen shqiptarët…

Dr. Haxhi Ademi/

Një nga dëshmitë më të rëndësishme që është dhënë ndonjëherë në Hagë për luftën e Kosovës dhe rolin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës është dëshmia e gjeneralit Wesley Clark, ish-Komandant Suprem i Forcave Aleate të NATO-s, një nga figurat kyçe të ndërhyrjes humanitare të viteve 1998–1999. Dëshmia e tij në Hagë përbën një pikë referimi të fuqishme për të kuptuar të vërtetën e luftës sonë.

Gjatë dëshmisë së tij, Clarku u shpreh qartë dhe pa mëdyshje se UÇK-ja nuk ishte organizatë terroriste, siç përpiqej ta paraqiste propaganda serbe, por një forcë legjitime që luftoi për liri, dinjitet dhe mbijetesë në kushte të jashtëzakonshme represioni. Sipas tij, UÇK-ja ishte përgjigjja e vetme e popullit shqiptar ndaj dhunës sistematike, masakrave, dëbimeve dhe spastrimit etnik që po kryhente aparati shtetëror serb. Kjo dëshmi, e dhënë nga personi që drejtoi aleancën më të madhe ushtarake në botë, rrëzon çdo pretendim të ngritur kundër luftës sonë çlirimtare.

Gjenerali Clark foli edhe për lidershipin e UÇK-së. Ai përshkroi udhëheqësit e saj si njerëz të guximshëm dhe të vendosur, por njëkohësisht të kujdesshëm, sepse çdo vendim i tyre lidhej drejtpërdrejt me jetën e civilëve, me fate familjesh dhe me të ardhmen e një populli të tërë. Ky vlerësim i një figure ndërkombëtare të kalibrit të Clarkut konfirmon qartë se UÇK-ja ishte një lëvizje e përgjegjshme dhe e orientuar drejt mbrojtjes së popullit.

Një moment tjetër tejet i rëndësishëm i dëshmisë së tij lidhet me akuzat për të ashtuquajturin “trafikim organesh”. Clarku u shpreh hapur se këto pretendime ishin inskenime politike, të fabrikuara nga qarqe ruse dhe serbe me qëllimin e vetëm për ta kriminalizuar UÇK-në dhe për ta paraqitur atë sikur ishte një grup i ngjashëm me formacionet e demonizuara çeçene. Ai theksoi se nuk ekzistonin prova për këto pretendime dhe se ato ishin pjesë e një fushate të koordinuar propagandistike.

Gjenerali Clark foli edhe për një çështje që shpesh mbetet në hije: divergjencat brenda vetë NATO-s gjatë fushatës në Kosovë. Ai përmendi episodin e njohur kur forcat ruse u nisën drejt aeroportit të Prishtinës dhe komandanti britanik refuzoi urdhrin për t’i ndaluar, me arsyetimin se nuk dëshironte “të fillonte Luftën e Tretë Botërore”. Ky moment na kujton se edhe brenda aleancës kishte qasje të ndryshme ndaj Rusisë dhe ndaj situatës në Kosovë.

Gjithashtu, Clarku theksoi mungesën e reagimit të mjaftueshëm nga forcat franceze në veri të Kosovës, çka krijoi hapësirë që strukturat serbe të ushtronin spastrim etnik në ato zona menjëherë pas hyrjes së trupave ndërkombëtare. Ky fakt, i thënë nga një dëshmitar i rangut më të lartë ushtarak, na ndihmon të kuptojmë më mirë realitetet gjeopolitike që e shoqëruan pasluftën në Kosovë.

Clarku foli edhe për një moment tepër domethënës që lidhet me takimin e tij me presidentin e Maqedonisë, Kiro Gligorov, menjëherë pas rënies heroike të familjes Jashari në Prekaz, ngjarje që tronditi gjithë rajonin. Sipas dëshmisë së Clarkut, presidenti Gligorov e kishte paralajmëruar se situata në Kosovë po hynte në një fazë jashtëzakonisht të rrezikshme dhe se konflikti i armatosur mund të shpërthente shumë shpejt, përmasat e të cilit do të tejkalonin kufijtë e Kosovës dhe do të trazonin gjithë Ballkanin. Ky takim, sipas Clarkut, ishte një pikë kthese. Ai dëshmoi se pas paralajmërimeve të presidentit maqedonas, kishte filluar të hartonte planin e veprimit, duke e kuptuar se situata në Kosovë po shkonte drejt një krize të thellë që kërkonte vendimmarrje të guximshme dhe të koordinuar.

Clark vuri theksin se pikërisht në këtë periudhë ai filloi të analizonte skenarët e ndërhyrjes së NATO-s, si mënyrë e vetme për të parandaluar shfarosjen e popullit shqiptar dhe për të frenuar agresionin e aparatit shtetëror serb. Paralajmërimi i Gligorovit, siç e cilësoi ai, ishte një sinjal i hershëm që i ndihmoi strukturat ndërkombëtare të kuptonin përmasën e krizës.

Në përmbyllje të dëshmisë së tij, gjenerali Wesley Clark kërkoi edhe dy minuta shtesë për të dhënë një mesazh të qartë dhe me vizion afatgjatë mbi atë që kishte ndodhur në Kosovë dhe rëndësinë e UÇK-së në historinë moderne. Në ato minuta, Clark ngriti një paralele të drejtpërdrejtë me Revolucionin Amerikan, duke theksuar se çdo popull që lufton për liri, pavarësi dhe dinjitet njerëzor ndeshet fillimisht me shpifje, me stigmatizim dhe me përpjekje për ta delegjitimuar kauzën e tij.

Ai tha se, ashtu si luftëtarët e revolucionit amerikan në shekullin XVIII, edhe UÇK-ja përfaqësonte vullnetin e një populli të shtypur që kërkonte t’i jepte fund padrejtësisë historike. Sipas Clarkut, rezistenca shqiptare në Kosovë nuk ishte luftë për territor, por luftë për të drejtën themelore për të jetuar të lirë. Ai e paraqiti UÇK-në si një lëvizje të karakterit moral, të mbështetur në të drejtën ndërkombëtare dhe në parimet e lirisë që i përkasin çdo populli.

Në këtë kontekst, Clarku e lidhi mesazhin e tij edhe me situatën aktuale në Ukrainë, duke theksuar se agresioni, dhuna shtetërore dhe përpjekjet për të nënshtruar popuj të tërë nuk janë fenomene të së kaluarës. Ai tha se ajo që ndodhi në Kosovë gjatë viteve 1998–1999 është një kujtesë e gjallë se çfarë ndodh kur bota nuk reagon me kohë dhe se ndërhyrja e NATO-s ishte një shembull se si bashkësia ndërkombëtare mund të parandalojë shfarosjen dhe spastrimin etnik.

Dëshmia e Wesley Clarkut është shumë më tepër se një deklaratë ushtarake. Ajo është një akt i së vërtetës historike. Është një shpjegim i qartë i natyrës çlirimtare të UÇK-së, një kundërpërgjigje ndaj propagandës dhe një dokument që ruan kujtesën e drejtë të luftës sonë. Ajo dëshmi na mëson se liria e Kosovës nuk erdhi rastësisht. Ajo erdhi falë sakrificës së popullit tonë, falë vendosmërisë së UÇK-së dhe falë mbështetjes së partnerëve ndërkombëtarë që e kuptuan drejtë dramën që po ndodhte në këtë vend. Dhe mbi të gjitha, dëshmia e Clarkut na kujton se drejtësia dhe e vërteta kanë forcën e tyre, mbase jo të menjëhershme, por të pandalshme.

Prof. Dr. Shefkije Islamaj/

Ishte ditë e shtunë, 14 nëntor 1908 kur Kongresi i Manastirit filloi punën e tij, kurse i përfundoi në ditën e 9-të, ditë e diel, 22 nëntor 1908. Gazeta “Liria”, që nisi të botohej nga Mit’hat Frashëri në Selanik më 14 korrik 1908, pikërisht katër muaj para se të mbahej Kongresi i Manastirit, në numrin 15 të saj, që dilte çdo të shtunë, në tri faqe e para të mëdha e të plota, raportonte hollsisht për organizmin, përgatitjen dhe ngjarjet që i kanë paraprirë këtij Kongresi, si dhe për të gjitha zhvillimet ditore që kanë ndodhur brenda këtyre 9 ditëve sa ka zgjatur ky Kongres.

Në faqen 4 paraqitet jehona e këtij Kongresi në shtypin e kohës, në Shqipëri dhe jashtë saj, në viset shqiptare dhe në diasporat shqiptare, përmes letrave, telegrameve, shkrimeve, reagimeve etj.

Raportimi i hollësishëm për Kongresin nis me Thirrjen që Klubi i Manastirit ua kishte dërguar në fillim të shtatorit 1908 të gjitha shoqërive, klubeve, intelektualëve, shkrimtarëve, publicistëve, botuesve dhe si thuhet në këtë thirrje të gjithë “mirëdashësve vëllezër Shqiptarë”, të cilët: “prej kohësh e tehu e kanë ndjerë nevojën e madhe për të dhënë një fund çështjes’së Abecesë”. (f.1) Thirrja njofton për mbledhjen dhe qëllimin dhe është nënshkruar nga Pleqësia e klubit “Bashkimi” të Manastirit.

Shkrimi i njofton lexuesit e saj jo vetëm për Thirrjen, por edhe për Programin e punimeve të Kongresit, për pjesëmarrësit në Kongres pra për listën e delegatëve, për zgjedhjen e komisionit, për diskutimet, për procesvebalet e nëntë mbledhjeve sipas radhës, përgjatë nëntë ditëve të punimeve të Kongresit dhe të Komisionit dhe për vendimin e Komisionit lidhur me përzgjedhjen e alfabetit.

Vendimi u shkrua me shkronjat e alfabetit të përzgjedhur. Shkrimi zbulon gjithçka ka ndodhur brenda ditëve sa ka zgjatur Kongresi e deri te atmosfera e ditës së fundit. Kështu, në ditën e tetë, të parafundit, qysh në katër të mëngjesit, salla dhe katër dhomat allaturka të klubit qenë mbushur plot me delegatë, me, si thuhet në këtë shkrim, shoq të klubit, dhe me nxënës të shkollës “idadie”. Folësi i parë i kësaj dite ishte Haxhi Vildan Efendia, i cili foli për lirinë, despotizmin, njeriun, vetëdijen dhe bashkimin. E nisi shqip dhe e përfundoi turqisht kurse e përktheu Abdyl be Ypi. Folësi i dytë ishte vetë Fishta i cili i tha rëndësi nevojës së mësimit dhe të shkollave shqipe, i treti Fazli pashë Tirana e më pas Çerçiz Topulli e Mihal Grameno ia morën këngës trimërishte, kurse ison ua mbanin edhe “disa zëra grash, shqiptarka t’ardhura për të dëgjuar fjalët e delegatëve.” (f. 2).

Sipas këtij shkrimi të gazetës “Lirija”, dita u mbyll me një darkë që shtroi për 70-80 veta Klubi i Manastirit, që përmblodhi gjithë delegatët dhe shqiptarët e Manastirit, në një tryezë ku ishte edhe valiu i Manastirit Hivzi pasha. Në darkë ngriti dollinë i pari kryetari i klubit Fehmi Zavalani “për shënden e të gjithë Shqiptarëvet”, si tha ai, kurse Mit’hat Frashëri ngreu dollinë “për trupin e mendjen e Shqipëtarisë q’u ep fuqi dhe zemër gjithë Shqiptarëvet.” (f. 2).

Pas darke, si thuhet në gazetën “Liria”, f. 3,dhe siç do të ishte e pritshme, një fjalim të bukur e mbajti Gjergj Fishta, kurse i erdhi përkrah me fjalën e tij plot urtësi Ndre Mjeda duke thënë se “Shqiptarët qenkanë të zotër që dhe të bashkohen dhe të punojnë s’bashku’sikundre q’i rrëfeu edhe kjo mbledhje e Manastirit.” (f. 2).

Në ditën e nëntë, të fundit, e diel, sipas gazetës, u mblodhën delegatët, diskutuan për çështje me interes dhe morën dy vendime: e para, u vendos: “që klubet dhe shoqëritë që janë në Shqipëri të shkruajnë te klubi i Manastirit për çdo gjë të vlejtur q’u shkon në mendje, dhe Klubi i Manastirit të ketë për detyrë të bëjë në muaj një herë nga një raport që ta dërgojë në të tërë klubet dhe shoqëritë. Në këtë mënyrë klub’ i Manastirit do të jetë si shkronjës i klubeve të tjere, po s’do të ketë no një fuqi tjetër.”; e dyta, “u vendos: që për dy vjet të mblidhet një kongres për gjuhët dhe për literaturën shqip dhe u tregua për vent Janina dhe për ditë 10 korrik 1910.” (f. 3).

Këtu përfundon punën Kongresi i Alfabetit, por këtu nuk përfundon punën e gazetës “Lirija”, Ajo do të vazhdojë të botojë shkrime që afirmojnë njësimin e alfabetit, që nxisin dashurinë për gjuhën e shkollën, por edhe shkrime ku kritikohej e luftohej çdo qëndrim kundër abecesë shqipe e kundër çdo qëndrimi antikombëtar me të cilin dëmtohej ose mund të dëmtohej gjuha, arsimi dhe liria e shqiptarëve.

Më poshtë: 4 faqet e para të gazetës “Lirija”, kushtuar Kongresit të Manastirit.

Prof. As. Dr Vinçens Marku

Aparati figurativ i ksilografive të Mesharit të Gjon Buzukut, për të cilin flitet gjerësisht te Buzuku i lehtëlexueshëm, do të ishte i mangët pa kryeksilografinë e këtij teksti të çmueshëm, që është korniza e frontespicit (e ballinës).

Në fletën 96 të kopjes vatikanase, menjëherë pas kolofonit,  gjendet një fragment i dëmtuar i kornizës së ksilografisë së frontespicit të Mesharit. 

Siç shihet qartë nga fragmenti i mbijetuar, duke krahasuar imazhet, mund të zbulojmë vetëm kornizën e ballinës së librit, por jo brendinë e saj. Megjithatë imazhi i dëmtuar mjaft nuk na pengon aq shumë sa të mos mund të zbulojmë tërësinë e kornizës, duke ndjekur metodën e krahasimit me veprat e tjera të botuara në Venedik nga botuesit bashkëkohës me veprën e Buzukut. 

Tashmë dimë se grafemat e përdorura për shtypshkrimin e Mesharit janë po ato të përdorura nga Benardino Benali në veprat e botuara nga 1491 deri rreth 1520, gjithmonë nga të dhënat që zotërojmë deri më tani. Pikërisht për këtë arsye i jemi drejtuar në fillim botimeve të Benalit për të gjetur ndonjë frontespic që të përmbante fragmentin e mbijetuar të Mesharit. Duke shikuar me vëmendje frontespicet e botimeve të tij, nga i cili kanë mbijetuar rreth 200 vepra, kemi zbuluar se ai është i pari që ka përdorur një kornizë ksilografike, ku gjendet edhe fragmenti i lartpërmendur. Këtë kornizë balline, gjithmonë me brendi të ndryshme, e kemi gjetur: 1. Te botimet dhe ribotimet e Komedisë Hyjnore të Dantes; 2. Te botimet dhe ribotimet e Ngadhënjimeve të Petrarkës dhe 3. Te disa vepra të tjera të kësaj periudhe, por zakonisht nga të njëjtit shtypshkrues. 

Benardino Benali me 3 mars të vitit 1491 bashkë me Mateo Kapkazën (Kodekën) nga Parma kishin botuar kolanën e parë të Komedisë Hyjnore të Dantes, që është madje edhe e para e ideuar si kolanë në fushën e botimeve të shtypshkruara, e mbajtur si një nga botimet më cilësore për kohën, e komentuar nga Kristoforo Landini, me një aparat ksilografik të plotë, në të cilën gjendet edhe nga një frontespic për secilën kantikë, me kornizë të njëjtë dhe me përmbajtje të ndryshme. Matheo di Codecá da Parma (Matteo Capcasa) më 29 nëntor 1493, pra ish-bashkëbotuesi i Benalit, e riboton këtë kolanë i vetëm, me ndonjë ndryshim të vogël. Frontespicet janë po ato të botimit të parë, por me një ndryshim vetëm për kantikën e Ferrit, frontespici i së cilës shoqërohet me një kornizë shtesë, siç do të shihet në ilustrimet e mëposhtme. Më 11 tetor të 1497 botohet Danthe alighieri fiorentino për Piero de Zuanne di Quarengii vetëm me një frontespic ksilografik për Ferrin, që është po ai i botimit të Mateo Kapkazës të 1493. Po kjo kolanë, Danthe alighieri Fiorentino historiado, me pak ndryshime, botohet më 12 qershor 1507 nga Bartholomeo de Zanni, vetëm me një frontespic, me atë të Ferrit të botuar më 1491. Si ilustrime më poshtë do të sjellim imazhet e frontespiceve të botimit 1491 dhe atë të Ferrit të botimit 1493.

Kjo kornizë, te vepra Ngadhënjimet “Trivmphvs” e Petrarkës, përdoret nga botues të ndryshëm që nga viti 1492 deri më 1515. Vëllai i Mateo Kapkazës, Gjovani, e boton atë më 12 janar 1492 dhe 28 mars të 1493. Aty gjenden 6 frontespice me të njëjtën kornizë, por me brendi të ndryshme, që përkojnë secili prej tyre me një nga ngadhënjimet, pra: Amoris, Castitatis, Mortis, Fame, Temporis dhe Divinitatis. Në vitet 1497, 1500 dhe 1508 kjo vepër, me ndryshime krejt të vogla, ribotohet nga Bartholomeo de Zanni me të njëjtat frontespice të përdorura nga Gjovani Kapkaza. Ndërsa më 1515 po kjo vepër, u ribotua, jo me ndryshime të mëdha, nga Agostino de Zanni, një i afërm i Bartholomeo de Zannit, për disa i biri ose i vëllai. Si ilustrime figurative do të sjellim të gjitha ballinat e botuara për secilin ngadhënjim nga botime të ndryshme prej 1492  deri më 1515, sipas cilësisë që zotërojmë për imazhet e ballinave. 

Ndërkohë që botoheshin dhe ribotoheshin Komedia dhe Ngadhënjimet e sipërpërmendura kjo kornizë u përdor edhe për frontespicet e disa veprave të tjera, po nga këto botues, por edhe të tjerë me të cilët ata bashkëpunonin. 

Mateo Kapkaza gjithashtu kishte botuar më 1495 të njëjtën kornizë të frontespicit te vepra  Epistole Marsilii Ficini Florentini, por kjo kornizë nuk shoqërohej edhe me një tjetër sikurse kishte ndodhur me botimet pararendëse. Bartholomeo de Zanni boton edhe tre autorë të tjerë: Apulein më 11 nëntor 1504, si ribotim të tij, meqë ky autor ishte botuar më parë më 1501 nga Bevilakua; Lukanin më 24 tetor 1505 dhe Petrus de Natalibus më 5 korrik 1506, te vepra e këtij të fundit gjejmë dy frontespice.  

Bevilakua boton, përveç Apuleit të lartpërmendur, një përmbledhje me vepra të Petrarkës si edhe Mathesis (De nativitatibus) të Julii Firmici Materni-t, në të cilat është e pranishme korniza e frontespicit të Mesharit.

Agostino de Zanni më 23 shkurt 1525 riboton të rishikuar Legendario de sancti vulgare storiado të Iacobo de Voragine, vepër të cilën e kishte botuar më parë, më 13 Mars 1494, Mateo Kapkaza me të njëjtën kornizë balline, pothuajse me njëjtën brendi, e shoqëruar me një kornizë tjetër që i mbivihet, që është ajo e ferrit të botimit 1493. Pas vitit 1525 nuk kemi gjetur ndonjë libër tjetër, ku të jetë përdorur kjo kornizë. Duhet theksuar se te botimet e kësaj ksilografie, që nga 1497 e më pas, vërehet një dëmtim i vogël i krifës në të majtë të luanit që gjendet sipër në të djathtë të kornizës.