Qendra Memoriale “Bllaca 1999”, që në përbërjen e saje ka Murin e Kujtesës dhe Trenin Muzeal, nuk janë thjesht objekte përkujtimore – ato janë dokumente të gjalla, dëshmi të një epoke që nuk guxon të harrohet. Ato janë pjesë e një diplomacie të ndërgjegjes ndërkombëtare, që e kujton botën për domosdoshmërinë e paqes, të drejtësisë dhe të ndërhyrjes kur dinjiteti njerëzor dhunohet.

Nga Prof. dr. Skender Asani

Prilli i vitit 1999 shënon një kapitull të paharruar dhe të dhimbshëm në historinë e shqiptarëve të Kosovës. Kjo nuk është thjesht një datë në kalendar, por një plagë e hapur në ndërgjegjen kolektive të një populli që përjetoi dhunë, dëbim dhe pasiguri, por që kurrë nuk hoqi dorë nga shpresa dhe dinjiteti. Episodet që pasuan përfundimin e fushatës së spastrimit etnik ishin dëshmi e gjallë e rezistencës njerëzore, por edhe e vonesës së ndërgjegjes ndërkombëtare për të vepruar.

Një ndër simbolet më domethënëse të kësaj periudhe është Bllaca – jo vetëm si një vend gjeografik, por si një metaforë e dhimbjes, e shpërnguljes masive dhe e ndërgjegjes që lindi nga vuajtja.

Bllaca u kthye në një hapësirë të mbushur me qindra mijëra shqiptarë të dëbuar, të cilët, përballë qiellit të hapur dhe baltës së pafund, kërkonin shpëtim. Ishte një prej krizave më të mëdha humanitare në Evropë pas Luftës së Dytë Botërore. Në këtë vend, dy botë u përplasën: realiteti i ashpër i një populli në ikje dhe ndërgjegjja ndërkombëtare që ende nuk kishte vendosur të ndërhynte me vendosmëri.

Një ndër imazhet më tronditëse të atyre ditëve ishte ai i trenit të dëbimit – një tren i gjatë që bartte turma njerëzish nga Kosova drejt Bllacës, drejt një të panjohure që për shumëkënd ishte më e tmerrshme se vetë lufta. Çdo vagon i këtij treni ishte mbushur me jetë të shpërngulura, me zëra që luteshin, me fëmijë që qanin dhe me të moshuar që nuk dinin nëse do ta shihnin më shtëpinë. Ky tren simbolikisht sot është kthyer në Tren Muzeal, për të rrëfyer me heshtjen e tij zërat që historia nuk guxon t’i harrojë.

Në sfondin e kësaj tragjedie, zgjimi i ndërgjegjes ndërkombëtare ishte i vonuar, por jetik. Bota demokratike filloi të kuptojë se përballë një gjenocidi të përmasave të tilla, mosveprimi është bashkëpërgjegjësi. Filluan të shtohen zërat në kancelaritë perëndimore që kërkonin ndërprerjen e gjenocidit dhe ofrimin e mbrojtjes për civilët. Ndërhyrja e NATO-s nuk ishte thjesht një vendim politik, por një domosdoshmëri morale, një reagim që e vuri drejtësinë mbi kalkulimet diplomatike.

Për të mos lejuar që kjo e vërtetë të zbehet, projekti për ngritjen e Qendrës Memoriale “Bllaca 1999” përfaqëson një hap të rëndësishëm në ruajtjen dhe kultivimin e kujtesës historike. Ai nuk është vetëm një ndërtesë fizike apo një përmbledhje dokumentesh, por është një akt ndërgjegjeje kombëtare dhe ndërkombëtare, një sfidë ndaj harresës dhe një urë për komunikim ndërbrezor.

Në kuadër të këtij projekti, një vend të veçantë zë edhe Muri i Kujtesës, ku çdo gur përfaqëson një jetë, një histori të ndalur dhunshëm, një thirrje që nuk do të shuhet. E skalitur aty është edhe kontributi i Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve (ITSHKSH), si dhe emrat e ideatorëve dhe drejtuesve të projektit, që me përkushtim institucional e personal kanë shërbyer si mbrojtës të së vërtetës historike. Bllaca flet – jo vetëm për shqiptarët, por për gjithë botën. Flet përmes dhimbjes, por edhe përmes dinjitetit dhe qëndresës. Flet për nevojën që krimet kundër njerëzimit të mos mbeten vetëm në raportet zyrtare, por të njihen, të dënohen dhe të shërbejnë si mësim që të mos përsëriten.

Qendra Memoriale “Bllaca 1999”, që në përbërjen e saje ka Murin e Kujtesës dhe Trenin Muzeal, nuk janë thjesht objekte përkujtimore – ato janë dokumente të gjalla, dëshmi të një epoke që nuk guxon të harrohet. Ato janë pjesë e një diplomacie të ndërgjegjes ndërkombëtare, që e kujton botën për domosdoshmërinë e paqes, të drejtësisë dhe të ndërhyrjes kur dinjiteti njerëzor dhunohet.

Projekti “Bllaca 1999”, me të gjitha përbërësit e tij – Murin e Kujtesës, Trenin Muzeal, dëshmitë e mbledhura dhe narrativën e drejtë – është një rrëfim i fuqishëm që tejkalon kufijtë e një komuniteti apo të një shteti. Ai është një amanet për të ardhmen, një mesazh i qartë për brezat që vijnë: historia nuk është vetëm për t’u shkruar – ajo është për t’u ndjerë, për t’u ruajtur dhe për t’u nderuar. Dhe për këtë, ne do të jemi gjithmonë aty – me zemrën në të kaluarën, me mendjen në të ardhmen dhe me përkushtimin për të mos harruar kurrë.

Arian Galdini/

Faik Konica është një nga figurat më të ndritura të mendimit shqiptar, një mendimtar, shkrimtar, publicist dhe diplomat që mbetet i pazëvendësueshëm në historinë e shqiptarizmit. Me një intelekt të thellë dhe një stil të rrallë artistik dhe analitik, Konica është jo vetëm një pararendës i shumë koncepteve moderne mbi shqiptarinë, por edhe një arkitekt i vizionit të një kombi që kërkonte të dalë nga errësira dhe fragmentimi. Kontributi i Faik Konicës për shqiptarizmin dhe, më tej, për doktrinën e Neoshqiptarizmit lidhet ngushtë me përpjekjen e tij për të kombinuar ndriçimin intelektual me një vizion praktik për zhvillimin kombëtar. Publicistika e tij është një pasqyrë e jashtëzakonshme e mendësisë shqiptare të kohës dhe një kritikë e paepur ndaj pengesave që kombi ynë ka hasur në rrugën drejt emancipimit dhe lartësimit. Faik Konica, që shpesh njihet si mendimtari që “zbuloi shqiptarët për shqiptarët,” e vendosi shqiptarizmën në një kornizë të re, duke e parë atë jo thjesht si një ndjenjë patriotike, por si një detyrë morale, intelektuale dhe kulturore.

Ai e kritikoi ashpër mungesën e organizimit, kaosin politik dhe mungesën e vetëdijes kombëtare të shqiptarëve, duke nxitur një vetëreflektim që synonte përmirësimin dhe përparimin.
Në një nga shkrimet e tij më të njohura, ai thekson: “Shqiptari është i zoti për gjithçka, por vetëm kur ta kuptojë se puna dhe ndershmëria janë burimi i lirisë dhe i zhvillimit.” Për Konicën, shqiptarizmi nuk ishte vetëm një ndjenjë dashurie për vendin, por një përpjekje për të ngritur një komb të ndriçuar që respektonte veten dhe të tjerët. Ai e shihte kombëtarizmin jo si një izolim, por si një përpjekje për të harmonizuar identitetin kombëtar me zhvillimin universal.

Konica është i njohur për kritikën e tij të hapur ndaj vetë shqiptarëve, një kritikë që nuk buronte nga përbuzja, por nga dashuria dhe dëshira për t’i parë ata të ngritur në lartësinë e
vlerave universale. Ai e identifikoi “Njeriun Shqiptar” të kohës si një njeri të mbërthyer nga provincializmi, padituria dhe mungesa e disiplinës, duke e krahasuar këtë situatë me një kohë të humbur që duhej riparuar me urgjencë.

Në një nga reflektimet e tij, ai shkruan:

“Shqiptarët kanë të gjithë dhuntitë e Perëndisë, por janë si një orkestër pa dirigjent, ku secili luan për hesap të vet.”
Konica e pa edukimin dhe kulturën si dirigjentin që i mungonte kombit shqiptar. Ai thoshte se pa kulturë dhe pa vetëdije të rrënjëve historike, shqiptarët do të mbeteshin gjithmonë në margjina të qytetërimit.

Faik Konica është një nga pararendësit më të spikatur të asaj që sot e quajmë Neoshqiptarizëm, një doktrinë që synon të ndërthurë identitetin kombëtar me modernitetin dhe progresin shoqëror. Në veprën e tij, ne gjejmë idenë e një Rinisjeje Kombëtare, që kërkon të rigjejë thelbin e vlerave shqiptare dhe t’ia përshtatë ato sfidave të kohës.

Ai theksonte se shqiptarët nuk mund të ndërtonin një komb të fortë pa një ndriçim intelektual dhe moral, dhe këtu qëndron thelbi i Neoshqiptarizmit. Kjo doktrinë, në vizionin e Konicës, kërkon të:

1. Ripërtërijë identitetin kombëtar, duke respektuar traditat, por duke mos u mbërthyer pas tyre.
2. Nxisë edukimin dhe kulturën si bazë të zhvillimit kombëtar.
3. Luftojë korrupsionin dhe mediokritetin politik, që ai i quante “gangrenat e kombit.”

Një nga aspektet më të rëndësishme të veprës së Faik Konicës është roli i tij si formues i një kulture kombëtare shqiptare, e cila nuk është thjesht një përmbledhje e zakoneve dhe traditave, por një ndërthurje e mendimit modern me rrënjët historike. Ai e shihte kulturën si një mjet për t’u çliruar nga komplekset dhe për t’u afirmuar në arenën ndërkombëtare. Në revistën e tij të famshme “Albania”, e cila shërbeu si një platformë për përhapjen e idesë së shqiptarizmit, Konica shkroi:

“Ne duhet të kuptojmë se kultura nuk është thjesht një pasqyrë e të shkuarës, por një dritë që na tregon rrugën drejt së ardhmes.”
Një nga temat më të përsëritura në publicistikën e Konicës është kritika e tij ndaj politikës së dobët dhe mungesës së lidershipit vizionar në Shqipëri. Ai paralajmëroi për rreziqet e politikës autoritare, korrupsionit dhe mungesës së meritokracisë, që ai i quante “vrasësit e shpirtit kombëtar.”

Në një shkrim të tij, ai shkruan:

“Një komb nuk mund të jetë i lirë nëse është i udhëhequr nga njerëz që nuk e kuptojnë as lirinë dhe as drejtësinë.”
Ky paralajmërim mbetet aktual edhe sot dhe është një nga shtyllat e Neoshqiptarizmit, i cila synon të ndërtojë një sistem politik të bazuar mbi vlera dhe integritet. Mendimi i Faik Konicës është i ndikuar nga filozofë të mëdhenj konservatorë si Edmund Burke, i cili theksonte rëndësinë e traditës dhe vazhdimësisë historike, dhe Matthew Arnold, që promovonte kulturën si një mjet për përmirësimin shoqëror. Ashtu si këta mendimtarë, Konica besonte se një komb i suksesshëm duhet të ndërtohet mbi bazën e një ekuilibri mes traditës dhe modernitetit.

Faik Konica mbetet një nga mendimtarët më të ndritur të kombit shqiptar. Trashëgimia e tij nuk qëndron vetëm në atë që ai ka shkruar, por edhe në frymëzimin që ai ofron për të ndërtuar një Shqipëri më të mirë. Ai na mëson se shqiptarizmi nuk është vetëm një ndjenjë, por një angazhim për të ndriçuar veten dhe kombin.
Neoshqiptarizmi, si një doktrinë e bazuar mbi ndriçimin intelektual dhe moral, gjen në Faik Konicën një pararendës të jashtëzakonshëm. Përmes kritikave të tij të ashpra, vizionit të tij të qartë dhe përkushtimit të tij ndaj kombit, Konica mbetet një dritë udhëzuese për të gjithë ata që synojnë të lartësojnë shqiptarinë në lartësinë e vlerave universale.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Pikësëpari, 4 Prilli 2025 shënon 76 vjetorin e themelimit të Aleancës së Atlantikut të Veriut. Kjo ngjarje i jep vlera shtesë edhe Kombit tonë pasi mirë-përkon edhe me 16 vjetorin e anëtarësimit të RSh në NATO. 76 vjet më parë, strategu i Luftës së II-të Botërore, “babai themelues”, Komandanti i parë i Suprem i Saj dhe Presidenti i SHBA, Dwight D. Eisenhower, e projektoi NATO-n si “një fuqi politiko-ushtarake për garantimin e mbrojtjes kolektive në rastet e një sulmi nga Bashkimi Sovjetik”. Kështu, në 4 Prill 1949, u themelua Aleanca më e fuqishme dhe më jetëgjatë e historisë së njerëzimit.

Në 76 vitet që lamë, NATO jo vetëm ka përmbushur me sukses “misionin e Gjeneralit Eisenhower”, por edhe ka shërbyer si instrument i besimit te fuqia e pamposhtur ushtarake për paqjen, sigurinë dhe promovimin e vlerave perëndimore. Pas shkërrmoqjes së traktatit të Varshavës (1991): “NATO vijon të dominojë tregun e sigurisë globale” nëpërmjet një procesi të gjithëanshëm modernizimi të konceptit, strukturës, armatimit dhe standarteve të bashkëpunimit mes vendeve anëtare.

Sot në hapësirën e Euroatlatike të 32 vendeve të NATO-s jetojnë rreth 1 miliard banorë që zotërojnë ½ e ekonomisë botërore; ka 8 milionë (4 forca aktive dhe po aq rezervë), ndërsa vetëm ShBA, Franca dhe UK zotërojnë armë bërthamore për shkurajimit [deterrence] të armiqve potencialë. Për fatin e kombit, historia 76 vjeçare e NATO-s kulmon me ndërhyrjen ushtarake për të ndalur gjenocidin si dhe çliruar Kosovën nga makineria kriminale e Milloshevićit (1999). Edhe pse jashtë artikullit 5, kjo luftë e parë fitimtare në historinë e NATO-s e legjitimoi atë si: “Aleanca e shpresës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe vlerave të demokracisë në mbarë globin”. Prandaj nuk do të ishte as fisnike, nëse në çdo 4 Prill të mos e përsërisim mirënjohjen mbarëkombëtare ndaj SHBA/NATO/UK.

76 vjet kanë konfirmuar “rolin jetik të ShBA në Aleancën transatlantike”, pasi me rreth 1 trilion $ shpenzime ushtarake në vit, USA ende mbajnë barrën kryesore të angazhimeve dhe kontributeve të NATO-s. Gjithësesi duhet përmendur që për shkak edhe të “presionit legjitim të USA/Trump” si dhe 38 muaj lufte të përgjakshme në Ukraine, 32 vendet arritën buxhetin me të lartë në historisë (+ 1.6 trilion €, nga të cilat rreth 600 miliard € 31 anëtarët e tjerë) me qëllim modernizimin e aftësive ushtarake dhe rritjen e kredibilitetit të NATO-s.

Edhe ky 76 vjetor mbart“mesazhe të forta shprese” për fuqinë e pamposhtur ushtarake të ShBA/NATO-s. Për më tepër që, lufta neo-naziste e Rusisë-Putiniste solli zgjerimin me dy vendet Nordike (Finlandë & Suedi) si dhe mbështetjen me mbi 500 miliardë € armatime moderne, përfshi tanke leopard, sistemet Patriot, avione F-16, së fundmi 5000 trupa Gjermane në Lituani, etj, të cilat mbeten prova për vendosmërinë e përforcuar të NATO-s në mbështetje të Ukrainës deri në fitoren ndaj së keqes të përbashkët (Rusisë-Putiniste).

Sigurisht, të vërtetat/veprat do/po flasin më fortë se mijra fjalimet. Kështu mbas “fitores plebiçitare”, Presidenti Trump ka konfirmuar se përgjatë 4 vitet në vijim, do të përballet me “betejën e jetës së Tij”, pra: “për ta ri-bërë SHBA një superfuqi të pakonkurueshme dhe të pamposhtur në shekujt si dhe NATO-n më të fortë, pra për një botë edhe më e sigurt”. Ndërkohë që falë edhe këij “kërcënimi po të doni quajeni..”, nga më pak se 5 (para 2020), sot (2025), 27 nga 32 vendet anëtare (përfshi RSh) kanë rritur shpenzimet ushtarake në 2% të GDP, ndërsa edhe BE arriti në 700 milard €.

Së dyti, 16 vjet mbas anëtarësimit, Shqipëria mbetet edhe më e përkushtuar ndaj Aleancës !

Paraprakisht, dëshiroj të përsëris bindjen strategjike, se Anëtarësimi i RSh në NATO, mbetet i skalitur në historinë kombëtare si: “arritja e dytë gjeopolitike mbas shpalljes së pavarësisë në 28 mëntor 1912”.

Si ndër dëshmimtarët teknik në Samitin e pranimit në NATO-s (i Këln/Strasbourg), sigurisht që e di fort më mirë se çdo shef/sekser infermerie që data zyrtare e anëtarësimit është 1 Prill 2009. Por si në 16 vite, insistoj edhe më fortë për t’i “bashkuar celebrimet protokollare nga 1 në 4 Prill, pra me datën e themelimit të NATO”. Kjo pasi, 4 Prillin e çmoj si: “gjetje e mënçur”, që kapërcen ngarkesat rreth 1 prillit (ditën e gënjeshtrave) dhe konfirmon një të vërtetë të madhe, që i bën nder kësaj ngjarjeje historike për kombin.

Gjithësesi, duke përsëritur mirënjohjen ndaj SHBA-ve, vijoj të refuzoj “tallavanë populiste” se anëtarësimi i RSh në NATO, ishte vetëm një dhuratë apo lavdi e pushtetarëve të radhës! Kjo pasi, anëtarësimi (4 prill 2009) mbetet meritë e përpjekjeve 15 vjeçare (PfP/1994 – MAP/1999 – NATO/2009) për të përmbushur aspiratën shekullore të shqiptarëve drejt aleancës së vlerave demokratike.

Mjafton të përmendim që para 1990 trashëguam mbi 115 mijë forcë aktive dhe marrëzinë e gjithë popullit ushtar që konsunonte 25 % të GDP-së, pra një “qasje që e diskretitoi Kombin dhe i rraskapiti Shqiptarët”. Mbas anëtarësimit Forcat e Armatosura kanë rreth 9 mijë, ndërsa shpensojmë jo më shumë se 2 % të GDP!

Po ashtu gjatë udhëtimit 31-vjeçar drejt/pas anëtarësimit (1994-2025), nga konsumatore, RSh është e konfirmuar kontributore për paqen dhe sigurinë, pasi prej 1996 më shumë se 10.000 ushtarakë kanë kontribuar në operacionet e NATO-s në Bosnjë, Irak, Afganistan, Kosovë, Gjeorgji, Mali, etj.

Gjithësesi, përtej “gjëmave të politikës (1997, etj), deformimit të parimeve bazë të demokracisë (p.sh Deputet vijojnë të emërohen/punësohen në borderonë e Kuvendit), korrupsionit endemik si dhe shpërdornimit të fuqisë së Pushtetit”, anëtarësimi i RSh në NATO mbetet produkt i aspiratës dhe mbështetjes së Shqiptarëve. Por, do të ishte e padrejtë të mos përsërisim mirënjohjen ndaj miqve të mëdhenj, si Presidentët Bush, Klinton; Sekretarët Baker, Allbright, Powell; atyre të Mbrojtjes Perry, Rumsfeld, Gate, si dhe për gjeneralët, Clark, Jones, Stavridis, etj.

Me këtë rast, do duhet gjithashtu përmendur se 16 vite mbas anëtarësimit (2009 – 2025), Tirana zyrtare ka dëshmuar se anëtarësimi nuk ishte kurrësesi stacion i fundit i Shqipërisë, por një epokë e re, me përfitime dhe përgjegjësi shtesë. Prandaj pa asnjë parzgjykim politik, kam përshëndetur kontributet e pakushtëzuara në angazhimet e NATO-s, rritjen 2% të GDP, ndërtimin e Bazës Ajrore të Kuçovës, marrëveshjen ushtarake me Kroacinë dhe Kosovën; Modernizimi i FD si dhe kontributeve më shumë se modeste ndaj Ukrainës.

Prandaj përtej privatizimit politik dhe festimeve të ekzagjeruara (fatëkeqësisht të ndara edhe për këtë arritje), mbetet e përherëshme përgjegjësia shtetërore për ta ngritur më lartë peshën dhe prestigjin e RSh në NATO. Kështu, si ndër kontribuesit modest në udhëtimin 31 vjeçar të RSh drejt/pas anëtarësimit në NATO (1994 – 2009 – 2025), e çmoj si prioritet Nr.1 transformimin e Sistemit të Sigurisë, ose: “modernizimin e konceptit, strukturave, paisjeve, aftësive operacionale dhe kulturës së bashkëpunimit mes agjensive shtetërore, në interes të sigurisë së jetës, pronës, dhe mirëqënies së qytetarëve; rikthimin e besimit te vota e lirë dhe vlerat euro-atlantike; mbrojtjen e interesave kombëtare si dhe përmbushjen e detyrimeve të RSh në NATO”.

Në shtesë, në reformat për modernizimin e sistemit të sigurisë kombëtare, “asnjë groshë nuk vlejnë” paranoja e privatizimit të Atdheut, politizimi i festës së anëtarësimit dhe përbetimet bollshevike në betejat për mbatjen/marrjen e Pushtetit, por vetëm dashuria për vendin, përulësia për detyrën, përgjegjshmëria e lartë shtetërore si dhe besimi dhe bekimi ndaj partneritetit strategjik me SHBA/NATO.

Për ta përmbyllur, duke uruar përvjetorin e 76 të themelimit besoj edhe më fortë se ShBA/NATO do të vijojë të mbetet Aleanca më e fuqishme në historinë e njerëzimit edhe për dekadat dhe gjeneratat që vijnë …” !

Nga: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për SK, Rajonin & NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut, ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit; Zv/ShShPFA,

Përfaqësues i RSh në SHAPE/NATO.

Albert Vataj/

Sot u nda nga jeta Margarita Xhepa, një prej figurave më madhështore të skenës dhe kinematografisë shqiptare, një artiste që me talentin dhe magjinë e interpretimit të saj skaliti memorien e publikut për më shumë se gjashtë dekada. Ajo ishte dhe mbetet një nga Zonjat e Mëdha të artit skenik, një simbol i përkushtimit, finesës dhe thellësisë emocionale në interpretim.

E lindur më 2 Prill 1932 në Lushnjë, Margarita Xhepa hyri në botën e artit që në rininë e saj të hershme, duke u bërë pjesë e Teatrit Popullor (sot Teatri Kombëtar) që prej vitit 1950, fillimisht si artiste provë, ndërsa njëkohësisht studionte në Liceun Artistik, në degën e Dramës. Që nga hapat e parë të karrierës së saj, ajo u dallua për talentin e saj të spikatur, duke u kthyer shpejt në një nga aktoret më të adhuruara të skenës shqiptare.

Një karrierë monumentale në teatër

Gjatë jetës së saj artistike, Margarita Xhepa interpretoi mbi 150 role në teatër, duke u bërë mishërimi i gruas shqiptare në të gjitha dimensionet e saj – nga nëna e dhembshur, tek heroina e sakrificës, tek grua e fuqishme dhe e ndritur. Ajo shkëlqeu si Majlinda në filmin “Majlinda”, Dafina në “Lumi i vdekur”, Filja në “Cuca e maleve”, Zonja Mëmë në “Kush e solli Doruntinën”, Nëna në “Përballë vetes” dhe në shumë e shumë role të tjera që mbeten të pavdekshme në historinë e teatrit shqiptar.

Por Xhepa nuk ishte vetëm një ikonë e dramaturgjisë shqiptare. Ajo dha interpretim brilant edhe në skenën e dramaturgjisë botërore, ku spikati me rolet e saj madhështore: Ofelia në “Hamleti”, vajza e dytë në “Mbreti Lir”, dado në “Romeo dhe Xhulieta”, Mbretëresha Margaret në “Rikardi III” të Shekspirit. Po aq e fuqishme ishte edhe në rolet e tjera të letërsisë botërore si Klea tek “Dhelpra dhe rrushi” (Figereido), Lena tek “Xhaxha Vanja” (Çehov), Ledi Milford tek “Luiza Miler”, Zonja Berling tek “Vizita e inspektorit” (Priestley), Ana Andrejevna tek “Revizori” (Gogol), Marsela tek “Qeni i kopshtarit”, Mashenka tek “Mashenka”, Shejla tek “Morali i zonjës Dulska” dhe Dado tek “Elektra” e Sofokliut, rol që e interpretoi në Teatrin Kombëtar të Greqisë në Athinë nën drejtimin e regjisorit grek Dhimitri Mavriqis.

Një yll edhe në kinematografi

Margarita Xhepa nuk ishte vetëm një figurë e ndritur e skenës teatrale, por edhe një nga aktoret më të mëdha të ekranit shqiptar. Ajo interpretoi në 32 filma, duke punuar me disa nga regjisorët më të njohur të kinemasë shqiptare dhe duke dhënë jetë roleve që mbeten të paharrueshme për publikun. Ndër filmat më të spikatur të saj janë:

“Vitet e para”

“Gjurmët”

“Dimri i fundit”

“Tokë e përgjakur”

“Një djalë edhe një vajzë”

“Apasionata”

“Gjeneral gramafoni”

“Rrethi i kujtesës”

“Vitet e pritjes”

“Dora e ngrohtë”

“Gurët e shtëpisë sime”

“Pranvera s’erdhi vetëm”

“Koncert në vitin 1936”

“E diela e fundit”

“I dashur armik”

Në vitin 1997, ajo interpretoi në filmin grek “Mirupafshim”, një rol që i dha asaj njohje ndërkombëtare dhe që e bëri të nderohej me Çmimin e Nderit në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit Mesdhetar në Selanik.

Një trashëgimi e pashlyeshme

Për kontributin e saj të jashtëzakonshëm në artin shqiptar, Margarita Xhepa është nderuar me një sërë çmimesh dhe titujsh të lartë, përfshirë titullin “Artiste e Merituar” dhe “Artiste e Popullit”, dy nga vlerësimet më të larta për artistët në Shqipëri. Personaliteti i saj i ndritur, pasioni dhe përkushtimi i pakufishëm ndaj artit lanë një gjurmë të pashlyeshme në kulturën shqiptare, duke frymëzuar breza të tërë artistësh dhe spektatorësh.

Margarita Xhepa nuk ishte vetëm një aktore. Ajo ishte një institucion, një shenjë e pashlyeshme e kulturës shqiptare, një grua që jetoi për artin dhe që do të mbetet e përjetshme në kujtesën e publikut shqiptar.

Sot, skena ka humbur një nga yjet e saj më të ndritur, por emri dhe vepra e Margarita Xhepës do të vazhdojnë të jetojnë në zemrat e të gjithë atyre që e kanë dashur dhe admiruar artin e saj të madhërishëm.

U prehtë në paqe!