Si Donald Trump po përpiqet të ringjallë diplomacinë fetare në një rajon të përçarë

Analizë nga Rafael Floqi 

Në Sharm el-Sheikh, më 13 tetor 2025, Presidenti Donald Trump shpalli me ton solemn “agimin historik të një Lindjeje të Mesme të re”. Pas dy vjetësh luftë shkatërruese midis Izraelit dhe Hamasit, administrata e tij arriti të ndërmjetësojë një armëpushim të plotë, që përfshin lirimin e pengjeve, hapjen e kufijve dhe një plan rindërtimi për Gazën. Në një rajon ku konflikti duket i përjetshëm, Trump kërkon të imponojë një moment të ri – një Paqe të Abrahamit II – që shkon përtej marrëveshjeve të normalizimit të vitit 2020 dhe synon një arkitekturë të re rajonale.

Nga “Abraham Accords” tek një “pakt lindor” më gjithëpërfshirës

Në qendër të strategjisë së Trump qëndron koncepti i “Paqes së Abrahamit” – një vizion që e merr emrin nga patriarku biblik Abraham, figura themelore e përbashkët e judaizmit, krishterimit dhe islamit. Për Trump, kjo nuk është vetëm metaforë fetare; është një instrument politik për të ndërtuar urë besimi midis popujve të ndarë nga historia, feja dhe konfliktet e shekullit XX.

Në vitin 2020, Marrëveshjet e Abrahamit sollën normalizimin e marrëdhënieve midis Izraelit dhe Emirateve të Bashkuara Arabe, Bahreinit, Marokut dhe Sudanit. Por projekti i vitit 2025 është më ambicioz: për herë të parë, përfshin vetë Gazën dhe kërkon të krijojë një mekanizëm të përhershëm sigurie dhe bashkëpunimi që lidh Izraelin me shtetet kryesore myslimane – Egjiptin, Turqinë dhe Katarin – nën garancinë e SHBA-së.

Në Sharm el-Sheikh, përballë dhjetëra liderëve botërorë, Trump deklaroi:

“Ne kemi një mundësi unike në jetë për të lënë pas armiqësitë e vjetra dhe urrejtjet e hidhura. Kjo është Lindja e Mesme që Abraham do të kishte dashur – ku bijtë e tij më në fund jetojnë në paqe.”

Një diplomaci e re transaksionale

Strategjia e Trump në Lindjen e Mesme dallon nga ajo e çdo administrate tjetër amerikane: ajo është transaksionale, jo ideologjike. Në vend të përpjekjeve për “demokratizim”, Trump fokusohet në marrëveshje të prekshme – tregti, energji, siguri, investime. Për të, paqja është produkt i interesave, jo i idealizmit.

Në samitin e Sharm el-Sheikh, ai arriti të nënshkruajë me Egjiptin, Turqinë dhe Katarin një dokument për “Gazhën e së ardhmes”, që përfshin tre shtylla: Rindërtim ekonomik, përmes një fondi ndërkombëtar prej 30 miliardë dollarësh, ku kontribuojnë vendet arabe dhe korporatat perëndimore; Administrim civil ndërkombëtar, nën mbikëqyrjen e një komisioni të OKB-së dhe ligjvënësve palestinezë të moderuar; Siguri rajonale, me monitorim nga një mision shumëkombësh që përfshin 200 trupa amerikane dhe personel nga BE-ja, Egjipti e Turqia.

Kjo qasje pragmatike – për disa cinike – tregon se Trump po përpiqet të ndërtojë një Pax Americana të versionit të tij, ku SHBA nuk është më “garant moral”, por menaxher strategjik i paqes dhe stabilitetit.

Një rajon i lodhur nga lufta

Lufta Izrael–Hamas, që zgjati mbi 24 muaj, shkatërroi infrastrukturën e Gazës dhe vrau dhjetëra mijëra njerëz. Në shumë mënyra, ajo i dha fund iluzioneve se konflikti mund të kontrollohej me masa të pjesshme. Deri në verën e vitit 2025, përplasjet kishin përfshirë edhe kufirin me Libanin, duke e futur në lojë edhe Hezbollahun – aleatin më të fortë të Iranit.

Në këtë klimë, armëpushimi i 13 tetorit është më shumë se një ndalesë e luftës; është një përpjekje për të riformatuar vetë sistemin politik të Gazës. Trump e ka bërë të qartë se Hamas duhet të çarmatosej dhe të zëvendësohet nga një autoritet lokal i mbështetur nga vendet arabe dhe SHBA. “Është koha që populli palestinez të ndërtojë, jo të shkatërrojë,” tha ai në Knesset.

Në fjalimin e tij, Trump mori edhe një hap simbolik që tronditi opinionin publik: kërkoi që Presidenti i Izraelit të fali Benjamin Netanyahun, i cili përballet me akuza për korrupsion. “Ai është një nga udhëheqësit më të mëdhenj të kohës sonë të luftës,” tha Trump. Përkrahësit e tij e panë këtë si një akt lojaliteti ndaj aleatëve, kritikët si ndërhyrje e papërshtatshme në drejtësinë izraelite.

Irani dhe boshti i rezistencës: hije mbi paqen

Për Iranin, marrëveshja e re është një sfidë strategjike. Ajo e izolon regjimin e Teheranit nga fqinjët arabë dhe rrezikon ta lërë jashtë çdo formule të ardhshme rajonale. Pas bombardimeve të kufizuara që SHBA kreu në mars 2025 ndaj tri objekteve bërthamore iraniane, marrëdhëniet midis dy vendeve janë në pikën më të ulët që nga viti 1988.

Teherani ka reaguar me deklarata të ashpra, duke paralajmëruar se “pa drejtësi për palestinezët, paqja nuk do të zgjasë”. Ndërkohë, Hezbollahu në Liban dhe milicitë pro-iraniane në Irak e Siri kanë kërcënuar me “rezistencë të vazhdueshme”. Por me ekonominë iraniane të rrënuar dhe me ndikimin e Rusisë të dobësuar pas luftës në Ukrainë, Teherani ka pak hapësirë për veprim.

Në thelb, “Paqja e Abrahamit II” është edhe një strategji e fshehtë për rrethimin diplomatik të Iranit – një përpjekje për ta izoluar gjeopolitikisht përmes normalizimit midis Izraelit dhe vendeve myslimane që më parë ishin në anën e tij.

Arabia Saudite dhe Turqia: dy shtylla rivale të hegjemonisë rajonale

Një faktor kyç në suksesin e planit është qëndrimi i Arabia Saudite. Edhe pse nuk ishte pjesë formale e nënshkrimit në Sharm el-Sheikh, burime të diplomacisë amerikane thonë se Riadi e ka mbështetur procesin në heshtje. Princi i kurorës Mohammed bin Salman e sheh këtë si një mënyrë për të ruajtur ndikimin saudit në botën sunite dhe për të siguruar investime amerikane në projektet e tij të “Vision 2030”.

Në anën tjetër, Turqia e Erdoganit po përpiqet të ripozicionohet si ndërmjetëse. Pas viteve tensione me Izraelin, Ankara është rikthyer në diplomacinë rajonale me një qëndrim më realist. Nënshkrimi i Erdoganit në dokumentin e Sharm el-Sheikh ishte një nga momentet më të rëndësishme të samitit. Për herë të parë, Turqia dhe Izraeli u gjendën në të njëjtën tryezë nën ndërmjetësimin e SHBA-së dhe Egjiptit.

Evropa dhe sfida e rendit të ri

Ndërsa Lindja e Mesme po hyn në një fazë të re, Evropa mbetet e ndarë. Franca dhe Gjermania e kanë përshëndetur armëpushimin, por kërkojnë që ai të shoqërohet me “garanci të qarta për shtetin palestinez”. Bashkimi Evropian e sheh “Paqen e Abrahamit II” si mundësi, por edhe si paralajmërim për dobësimin e ndikimit evropian në rajon.

Ndërkohë, Rusia – e izoluar pas luftës në Ukrainë – ka reaguar me heshtje të mërzitur, ndërsa Kina ka bërë thirrje për një “zgjidhje gjithëpërfshirëse nën kornizën e OKB-së”, duke mos e përmendur fare emrin e Trumpit.

Gaza: midis shpresës dhe rrënojave

Në terren, situata mbetet dramatike. Gaza është shndërruar në një rrënojë urbane me më shumë se 60% të banesave të shkatërruara. Mbi dy milionë banorë përballen me mungesë ushqimi, ujë të pijshëm dhe energji. Plani i Trump parashikon rindërtimin e menjëhershëm të infrastrukturës kritike – spitale, shkolla dhe rrugë – përmes kompanive amerikane, turke dhe egjiptiane.

Por pa stabilitet politik, asnjë rindërtim nuk është i qëndrueshëm. Debati më i madh është mbi qeverisjen e Gazës: a do të administrohet nga një këshill i përkohshëm arab, nga Autoriteti Palestinez apo nga një ent i ri civil ndërkombëtar? Deri tani, asnjë palë nuk ka një përgjigje të qartë.

Dimensioni amerikan: Paqja si kapital elektoral

Në horizontin e afërt politik, kjo marrëveshje është edhe një aset elektoral për Donald Trump. Me fushatën presidenciale të vitit 2026 në prag, suksesi në Lindjen e Mesme mund të përkthehet në një fitore të madhe politike. Në fjalimet e fundit, ai e ka quajtur veten “Presidenti i Paqes”, duke e vendosur këtë marrëveshje në qendër të platformës së tij.

Analistët në Washington vërejnë se Trump po kërkon të krijojë një trashëgimi diplomatike që do ta veçojë nga paraardhësit e tij. Ndërsa administratat Obama dhe Biden u përqendruan në negociata të zgjatura pa rezultat, Trump po ofron një “model të marrëveshjeve të shpejta me rezultate konkrete”.

Një rend i ri apo një iluzion i vjetër?

Megjithë entuziazmin, dilemat mbeten të thella. A mund të mbahet një paqe e ndërtuar mbi interesat dhe jo mbi drejtësinë historike? A mund të ekzistojë një Lindje e Mesme e qëndrueshme pa një zgjidhje të qartë për statusin e Jerusalemit dhe të refugjatëve palestinezë?

Trump e di se kjo është një betejë jo vetëm politike, por edhe simbolike. Në një rajon ku figura e Abrahamit përfaqëson besëlidhjen e përbashkët të feve abrahamike – judaizmit, krishterimit dhe islamit – ai po përpiqet të shndërrojë mitin në mekanizëm diplomatik. Në këtë kuptim, “Paqja e Abrahamit II” nuk është vetëm një marrëveshje gjeopolitike; është një përpjekje për të krijuar një identitet të ri rajonal mbi bazën e bashkëjetesës dhe interesit të përbashkët.

Roli i Egjiptit dhe rivendosja e një ekuilibri arab

Nënshkrimi i marrëveshjes në Egjipt nuk është zgjedhur rastësisht. Që nga marrëveshja e Camp David-it më 1978, Egjipti ka qenë ura lidhëse midis Izraelit dhe botës arabe. El-Sissi e sheh këtë rol si mënyrë për të riafirmuar peshën e tij rajonale, ndërkohë që rivalët si Irani dhe Turqia kërkojnë të përfitojnë nga dobësia e Palestinës.

Në këtë kuptim, Abraham Accords 2.0 — siç janë pagëzuar tashmë nga disa diplomatë — janë më shumë se një marrëveshje paqeje; ato janë një përpjekje për të ridizenjuar hartën strategjike të Lindjes së Mesme nën kujdesin e një “rendit abrahamik” ku Izraeli, Egjipti dhe shtetet e Gjirit përbëjnë boshtin e stabilitetit.

Një mësim nga historia 4000-vjeçare

Por historia e Abrahamit mbetet një paralajmërim. Është historia e një patriarku që udhëtoi drejt një toke të premtuar, vetëm për ta parë pasardhësit e tij të ndahen për të njëjtën tokë. Është rrëfimi i tensionit mes premtimit hyjnor dhe realitetit njerëzor — një metaforë që përkthen më së miri fatin e Lindjes së Mesme.

“Ne duam gjithçka për veten, por historia na kujton se mund të jetojmë vetëm pranë tjetrit,” thotë Feiler. Ky është ndoshta mesazhi më i thellë i paqes së Abrahamit: ajo kërkon jo triumf, por bashkëjetesë; jo pushtim, por ndarje të trashëgimisë.

Konkluzioni: Diplomacia e besimit apo teologjia e interesit?

Në fund, pyetja që mbetet është nëse “paqja e Abrahamit” është një ideal i sinqertë apo një strategji e re e fuqisë. Për momentin, duket si një përzierje e të dyjave. Ajo e kthen mitin biblik në instrument politik dhe shpresën fetare në gjuhë të diplomacisë moderne.

Por nëse historia na mëson diçka, është se çdo marrëveshje në Lindjen e Mesme mbetet e brishtë për sa kohë që tokës i mungon drejtësia dhe njerëzve u mungon besimi.

Në këtë kuptim, rrëfimi i Abrahamit nuk është vetëm një metaforë; është një paralajmërim. Paqja e vërtetë do të vijë vetëm kur bijtë e Isakut dhe Ismailit të kuptojnë se trashëgimia e tyre nuk është pronë, por përgjegjësi — një kujtesë se besimi i përbashkët mund të jetë më i fortë se historia që i ndan.

Por historia e Lindjes së Mesme na kujton se çdo “paqje e madhe” ka qenë gjithmonë e përkohshme, derisa është shfaqur kriza e radhës. Për momentin, rajoni frymon më lirshëm, por nën sipërfaqe, plagët janë ende të hapura.

Në fjalët e fundit të samitit, Trump tha:

“Abrahami ndau bijtë e tij, por Zoti na dha mundësinë t’i ribashkojmë. Ky është misioni ynë – dhe historia do ta gjykojë nëse e përmbushim.”

Nëse kjo “Paqe e Abrahamit II” do të bëhet themeli i një epoke të re apo një kapitull tjetër në ciklin e pafund të lindjesmesës, mbetet për t’u parë. Por për momentin, Sharm el-Sheikh 2025 mbetet pika ku historia, feja dhe politika u ndërthurën sërish për të kërkuar një paqe që ende duket aq e largët sa dhe premtuese. 

Sokol Paja/

Kombi në festë. Pas Shqipërisë fiton edhe Kosova. Dardanët shënuan një sukses të jashtëzakonshëm në futboll duke marrë 3 pikë të arta në Suedi. Ekipi i drejtuar mjeshtërisht nga Franco Foda arriti të përballonte me sukses sulmet dhe presionin e një prej skuadrave cilësore të Evropës në futboll. Me portjerin Muric të pakalueshëm, mbrojtjen e ngjeshur, mesfushën e organizuar dhe sulmin e shpejtë, Kosova jo vetëm shënoi sukses por dha një leksione të një ekipi të organizuar e disiplinuar në të gjitha repartet dhe drejtimet.

Pasimet e shkurtra e të shpejta, daljet e befasishme në sulm, shkatërrimi i aksioneve të kundërshtarit dhe përballimi i presionit në rritje, sollën një sukses më se të merituar. Fitorja në në Goteberg me golin e Fisnik Asllanit në minutën e 32’ e dërgoi Kosovën në kuotën e 7 pikëve, në vendin e dytë të grupit B.

Shpirti luftarak i djaloshit Gallapeni, fuqia e liderit Muriqi, inteligjenca e Avdullahut dhe forca e Vojvodës eklipsuan yjet e Suedisë. Kosova gëzon e frymëzon çdo shqiptar. Është mbresëlënëse fuqia dhe pjekuria me të cilën ekipi reagoi pas disfatës kundër Zvicrës.

Me këtë fitore Kosova ka hedhur një hap të fuqishëm drejt ëndrrës Botëror, ku do t’i mjaftojë vetëm një pikë në përballjen ndaj Sllovenisë për të siguruar Play-off. Është mbresëlënëse rritja e ekipit të Kosovës, transformimi dhe përzgjedhja e futbollistëve cilësorë çka e bëjnë një ekip dinjitoz e shumë premtues në garat në vijim.

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, është nderuar sot me Çmimin e Asamblesë Parlamentare të NATO-s për Gratë, Paqen dhe Sigurinë, një vlerësim që nderon lidershipin, kontributin dhe angazhimin e grave që kanë avancuar paqen, sigurinë dhe demokracinë në vendet e tyre dhe në mbarë botën.

Duke e pranuar këtë çmim, Presidentja Osmani u shpreh se ky është “një nder i veçantë dhe një çmim që i dedikohet popullit të Kosovës, e në veçanti të gjitha grave të Kosovës, atyre që me guxim, dinjitet e dashuri ndihmuan ndërtimin e paqes dhe arritjen e lirisë sonë”.

“Paqja jonë është ndërtuar mbi sakrificën dhe guximin e tyre, ndërsa demokracia jonë është forcuar falë përkushtimit të grave që qëndruan të palëkundura në çdo hap të rrugëtimit tonë drejt lirisë e barazisë”, theksoi Presidentja Osmani.

Mëtej Presidentja Osmani theksoi se vlerësimi nga Asambleja Parlamentare e NATO-s është edhe njohje për përpjekjet e Kosovës në avancimin e Agjendës për Gratë, Paqen dhe Sigurinë, përmes Forumit Ndërkombëtar për Gratë, Paqen dhe Sigurinë dhe Qendrës Rajonale të Ekselencës, që tashmë Presidenca e Republikës i ka shndërruar në platforma të rëndësishme të bashkëpunimit rajonal e ndërkombëtar.

Ky çmim i lartë ndërkombëtar, përveç që vlerëson lidershipin e Presidentes Osmani, e vendos Kosovën ndër vendet model në botë për përfshirjen e grave në ndërtimin e paqes, forcimin e institucioneve demokratike dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Presidentja Osmani është liderja e parë nga Evropa Juglindore që nderohet me këtë çmim.

Selami Zalli

AIDSSH/

Drejtori i Drejtorisë së Informacionit, z. Selami Zalli, në cilësinë e studiuesit të lirë, paraqiti një analizë të thelluar mbi disa aspekte të manipulimit të dosjes së Martin Camajt, duke e vendosur këtë rast në një kornizë më të gjerë të funksionimit të mekanizmave të Sigurimit të Shtetit në periudhën 1944–1990. Në fillim të kumtesës së tij, Zalli theksoi ekzistencën e tre linjave të mendimi lidhur me çështjen nëse Martin Camaj ka qenë apo jo bashkëpunëtor i ish-Sigurimit të Shtetit, duke bërë prezente ekzistencën e tre linjave mendimi:

Martin Camaj ka qenë bashkëpunëtor (b.p.).

Ka qenë dhe nuk ka qenë. Një qëndrim i paqartë, i kamufluar përmes shprehjes: “Ai ikte dhe nuk i përgjigjej Sigurimit.?!. Kjo linjë vlerësohet nga z. Zalli si më e dëmshmja dhe më e rrezikshmja, pasi përpiqet të vendosë e mbajë brënda kufijve të legjitimitetit veprimtarinë e Sigurimit të Shtetit;

Martin Camaj nuk ka qenë bashkëpunëtor dhe dosja e tij ka qenë e manipuluar. Për këtë linjë, ai zhvilloi një paraqitje të zgjeruar dhe të mbështetur në argumente, me qëllimin për të hedhur dritë mbi këtë qëndrim, duke u mbështetur në analiza të natyrës dokumentare, proceduriale dhe historike.

E veçanta e këtij prezantimi ishte qartësimi i akuzave dytësore të anashkaluara në diskutimin e derisotëm, por të rëndësishme dhe më të rënda, që figurojnë në dosjen e ish‐Sigurimit të Shtetit, ku Martin Camaj, paraqitet edhe si poliagjent. Më konkretisht si “agjent jugosllav”, “agjent gjerman” dhe “agjent amerikan”. Gjithashtu trajtoi një fakt që nuk ishte analizuar më parë dhe nuk ishte bërë publik: ekzistenca e dy pseudonimeve kontradiktore që i atribuohen Martin Camajt të cilat janë “Bregu i Kuq” dhe “Miloti”. Qasja e Z. Zalli dalloi për një analizë të thelluar dhe të strukturuar të kuadrit institucional dhe rregullator, duke mos u kufizuar në një lexim të thjeshtë të dokumenteve, por duke i shqyrtuar ato në dritën e kontekstit politik dhe ideologjik të kohës. Sipas tij, për të kuptuar drejt natyrën e akuzave ndaj Martin Camajt dhe karakterin e dosjes së tij, është e domosdoshme të merren parasysh disa faktorë themelorë:

mangësitë ligjore dhe institucionale që karakterizuan periudhën 1944–1948;

ndikimet e drejtpërdrejta të shërbimeve jugosllave OZNA-UDB në ndërtimin dhe funksionimin e aparatit të Sigurimit të Shtetit;

procesi i formalizimit të këtij aparati pas vitit 1948 përmes Platformave Politike dhe Organizative të miratuara nga PPSH, që e vendosnin nën kontroll të rreptë të organeve më të larta të Partisë.

Pas një përshkrimi të shkurtër të situatës politike dhe legjislacionit të kohës, kaloi në analizën e Platformave dhe Regulloreve të OSSH-së, me fokus të veçantë te procedurat për marrjen në përpunim të individëve (duke përfshirë ndryshimin e statusit nga “brenda” në “jashtë”), si bashkëpunëtorë (b.p.), mënyrën e arrestimeve, cilësinë e të pandehurit dhe veprime të tjera operative. Sipas z. Zalli, përfundimet e Plenumit të XI-të të KQPKSH dhe Kongresit të I-rë të PKSH në nëntor 1948 evidentuan jo vetëm gjendjen dhe gabimet brenda këtij sektori, por edhe faktin se shumë prej akteve, kryesisht për shkak të përdorimit të formave dhe metodave të papërshtatshme të punës, sipas modelit jugosllav. Këto faktorë kontribuan në transformimin e shtetit në një shtet policor, çka reflekton se dosjet dhe akuzat, përfshirë edhe rastin e Martin Camajt, nuk mund të kuptohen dhe vlerësohen drejt pa u marrë parasysh konteksti i gjerë, i manipulimeve dhe shkeljeve sistematike që karakterizuan atë periudhë e në vijim.

Duke u bazuar në këtë analizë të boshllëqeve dhe mangësive në periudhën 1944-1948, z. Zalli kalon më pas në prezantimin e Platformave Politike dhe Organizative të Sigurimit të Shtetit, të miratuara në vitet 1948 dhe 1958. Këto platforma theksojnë rolin e PPSH-së si forcë e vetme udhëheqëse, si dhe detyrimin për dokumentimin e veprimeve të OSSH-së përmes raporteve dhe administrimit të bashkëpunëtorëve. Një element kyç i këtyre platformave ishte edhe kontrolli i rreptë dhe centralizimi i veprimtarisë së Sigurimit vetëm në organet më të larta të Partisë: Komitetin Qendror, Sekretariatin e KQ dhe Byronë Politike. Ky centralizim reflekton përpjekjet për të formalizuar dhe kontrolluar një sistem që siç u theksua më parë, kishte qenë i ndikuar nga praktikat jugosllave dhe kishte shfaqur shkelje dhe abuzime të shumta gjatë periudhës së parë pas luftës.

Të gjitha këto elemente dolën në pah përmes një analize të kujdesshme dhe të strukturuar nga z. Zalli, i cili, veçanërisht në pjesën përmbyllëse të kumtesës së tij, u ndal jo vetëm tek mekanizmat formalë të funksionimit të Sigurimit të Shtetit, por edhe kontekstin politik dhe ideologjik që i përcaktoi ato. Ajo që e veçon trajtimin e tij është qasja kritike dhe krahasuese ndaj burimeve, duke theksuar se kuadri institucional dhe veprimet konkrete të strukturave të Sigurimit nuk mund të shkëputen nga linja politike e kohës dhe ndikimet e huaja, sidomos ato jugosllave në fazën fillestare. Përmes kësaj metodologjie, z. Zalli nuk kufizohet në një përshkrim të thatë dokumentesh, por ndihmon në ndërtimin e një kuptimi më të thelluar mbi mënyrën se si u instalua kontrolli ideologjik dhe institucional, si dhe mbi pasojat afatgjata që ky sistem pati në raport me të drejtat e individit dhe funksionimin demokratik të shtetit.

Në këtë kuadër, ndalet më tej në trajtimin e strukturës së brendshme të mekanizmit të rekrutimit të bashkëpunëtorëve, duke analizuar me hollësi procedurat, hapat dhe dokumentacionin përkatës. Një ndër elementët e theksuar është nënshkrimi i detyrueshëm i Deklaratës Speciale të Bashkëpunimit dhe Mosdekonspirimit, si një akt që formalizonte lidhjen me strukturat e Sigurimit. Po ashtu, proceset e seleksionimit apo të asgjësimit të dokumentacionit, me vendim të një Komisioni të Posaçëm dhe shoqëroheshin me procesverbale dhe lista të veçimit, duke kaluar përmes një zinxhiri të mirëpërcaktuar protokollesh. Theks të veçantë i është dhënë edhe detyrimit të punëtorit operativ për të mbajtur kontakte të rregullta me agjenturën, për të përpiluar raportin përkatës dhe për ta përfshirë atë në dosjen e bashkëpunëtorit, duke e raportuar më pas tek eprori i tij. Ndërkohë, në aspektin e hetimeve dhe ndalimeve, z. Zalli vë në dukje futjen e elementëve të rinj si “ndalimi 3-ditor” apo “arresti i fshehtë” dhe kompetencën për kryerjen e tyre. Në këtë mënyrë, Zalli ndërton një kuadër të qartë analitik për të kuptuar jo vetëm natyrën e dosjes së Martin Camajt, por edhe mënyrën se si aparati i Sigurimit funksiononte në kushtet e një shteti që sapo kishte dalë nga lufta dhe po kalonte në një fazë të thellë ideologjizimi dhe centralizimi politik.

Në funksion të zbardhjes së rastit dhe për të vlerësuar autenticitetin e dosjes në fjalë, u theksua se dosja e Martin Camajt paraqet mungesa të theksuara në përmbajtjen e saj dokumentare. Dokumentacioni standard që, sipas praktikës dhe rregulloreve operative të kohës, duhej të ndodhej në fashikullin përkatës, mungon në mënyrë të pajustifikueshme. Këto mungesa lidhen me:

Dosje të detyrueshme si: Dosje Kërkimi,Dosje të Arratisurit,Dosje Fashikull (formulare),Dosje Personale, Dosje Pune, etj. Të shoqëruara me kartelën përkatëse tip të regjistruar në kartotekë. Në mungesë të këtyre, duhej të ekzistonin dokumente justifikuese si: Vendim veçimi, Procesverbal asgjësimi (trajtë bibliografie). Por edhe këto mungojnë. Këto boshllëqe strukturore dhe dokumentare janë indikatorë të parë të mungesës së autenticitetit të dosjes dhe ngrenë dyshime serioze për manipulim të mëvonshëm të saj.

Shqyrtimi i vetim disa akteve konkrete dhe mospërputhjeve në dosje

Pas analizës së kuadrit dokumentar të pritshëm, vëmendja u përqendrua te disa elementë konkretë në dosjen ekzistuese të Martin Camajt, të cilët dëshmojnë për parregullsi proceduriale dhe juridike.

Procesverbali i pyetjes si i pandehur.

Nuk ka çështje penale të regjistruar;

Nuk ekziston “letër rrjeshtimi” (vendim arresti);

Personi cilësohet “i pandehur” pa ndonjë vendim, propozim apo ekzekutim të dokumentuar;

Mungon urdhri i lirimit.

Parregullsi formale:

Cilësimi i paqartë i subjekteve;

Nënshkrime të munguar ose të vendosura në mënyrë jo të rregullt;

Procesverbali që duhet të konsiderohej si material detyrues nuk ndodhet në dosjen personale përkatëse;

Përmbajtja e dokumenteve nuk përputhet me fabulën e ndërtuar në dosje dhe me figurat e përmendura, si Gjon Destanishta pas arratisjes.

Përpjekja për krijimin e një vijimësie artificiale të dokumentacionit

Në aspektin kohor, dokumentet marrin një farë rregulli vetëm pas vitit 1958, ku mund të identifikohen:

Kërkesë për verifikim në kartotekë: 10.11.1958, (rezulton negativ)

Vërtetim dhe riverifikim në kartotekë: 11 dhe 19.11.1958, (përsëri negative)

Vendim për hapjen e dosjes: 10.11.1958,

Miratime të ndryshme nga drejtuesit e degëve përkatëse (1959),

Vendim për marrje në përpunim 2A: 15.01.1972,

Vendim për arkivim: 14.01.1992.

Kjo vijimësi, ndonëse formale, nuk mund të mbulojë boshllëqet e periudhës pararendëse dhe as të justifikojë mungesën e dokumenteve themelore me theks të vecantë tek ato dokumente që mungojnë në 1958-ën dhe tani figuron se qënkan krijuar në 1948-ën …?!.

Nëpërmjet ilustrimit të dokumenteve të paraqitura si “thelbësore”: nënshkrimeve dhe një ballafaqimit me letërkëmbime private në kushte normale e jetësore. Vend të veçantë në analizë zë shqyrtimi dhe përballja e dokumenteve që pretendohet të provojnë lidhjet me Sigurimin:

Deklarata të supozuara. Dekleratae b.p., Formular (me vlerën e kartelës),Procesverbali i pyetjes si i pandehur,Letërkëmbimi me Rexhep Krasniqin (1971–1986),Letërkëmbimi me Mustafa Krujën (1954),Artikulli që konsideron shkrimin e Camajt si, “vijë melodike – në fakt xhaz (thepa, thepa)”.Edhe këto elementë janë të fragmentarizuar, të papërputhshëm në aspektin kohor dhe përmbajtësor me pjesën tjetër.

Për të vazhduar me zbërthimin e akuzave si poliagjent;

Analizë e akuzës si agjent jugosllav

Largimi dhe divorci nga jugosllavia me mundësinë e parë,

Moslejim vizitash në Kosovë,

Pengim i veprës, shenjzave në Jugosllavi (censura),

Përmbajta e veprës e krijimtarisë në rrafshin kombëtar,

Lidhjet me inteligjencën dhe investimi për shkollim të elementit shqiptar,

Shkollimi dhe pushimet për studentët emigrant në gjith kampin socialist.

Analizë e akuzës si agjent gjerman

Përgjigja e autoritetit Gjerman të Dosjeve,

Analizë e akuzës si agjent amerikan;

Raporti i informatorit nga Anglia (i pasprovuar …?!)

Vetëm pak faqe më pas merret, trajtohet e sërviret si i vërtetë kjo informatë.

Ekzistenca e dy pseudonimeve

“Bregu i Kuq” & “Miloti” në faqen (55) pa titull.

Trajtimi i b.p. sidomos i atyre “tradhëtar”;

Djegie,

Mbajtje në lidhje formale,

Ndëshkim,

Dekonspirimi (demaskim publik si b.p) në asnjë rast, çështje besimi në Rregullore.

Fotoja dyshe në dosje…?!

Foto të subjektit e marrë nga gazeta në vitin 1973, e cila nuk përkon me kohën e pretenduar të themelimit të dosjes?!

Parregullsitë në inventarët.

Inventari dhe lista e punëtorëve operativ, pa datë dhe pa respektuar rregullat për mbajtjen e Evidencës,

Konstatatohet shkëputje e gjatë kohore e informacionit, …, figurojnë 2 punëtorë operativë, … kemi më tepër se dy lloje të kaligrafive?!,

Shkrime të njëkohëshme, ndërkohë që shkrimet (shënimet) në inventarë dhe evidencë rregullisht duhet të ishin bërë menjëherë etj.

Ndonëse dosja ka inventar dhe faqet mbajnë nga 2 numra (20-23…, nuk figuron në dosje ndonjë vendim veçimi, seleksionimi e procesverbal asgjësimi.

Pasaktësitë në emra vendesh e njerëzish (të vetë subjektit)

Duke e mbyllur me një ekspoze dhe konstatim se kjo nuk është dosja e vetme e manipuluar, duke sjellë e bërë prezente disa mënyra të manipulimit të dosjeve tej këtij rasti;

Me një shënim duke shkruar emrin në regjistër agjenture,

Me ndërtimin e një kartele,

Me një kapak dosje, duke e emërtuar dosje “pune” ose “personale” për të kulmuar me pasqyrim në kapak të emërtimit, dosje “pune dhe personale” së bashku (rasti “N…”), si dhe nëpërmjet shënimit në kapak për dosje ndjekje, pseudonimin e ndjekjes të shoqëruar me emrin e personit që ndiqet, e cila duke mos u lexuar e kuptuar thelbin e saj, krijojnë përshtypjen se kemi të bëjmë me bashkpunëtor rasti “C….”, etj.

Përmbledhje analitike dhe Përfundim mbi dosjen e Martin Camajt

Analiza e dosjes së Martin Camajt nxjerr në pah mungesa të theksuara dokumentare dhe parregullsi serioze proceduriale, që e vënë në dyshim autenticitetin e saj. Mungojnë dosje bazë si ajo personale e punës, kartela, regjistri, dosja e kërkimit dhe e të arratisurit, si dhe dokumente justifikuese për mungesën e tyre. Po ashtu, dokumentet ekzistuese paraqesin inkoherenc, nënshkrime të dyshimta, dhe akte që nuk përputhen me rregullat ligjore të kohës në vijimësi. Akuzat për bashkëpunim me shërbime të huaja janë të pambështetura dhe shpesh nga burime dokumentare të dyshimta. Ndërhyrjet e mëvonshme në dosje vërehen në formën e ndryshimeve të kaligrafisë, përdorimit të pseudonimeve të paqarta dhe përfshirjes së materialeve jashtë kontekstit kohor.

Përfundim

Dosja e Martin Camajt nuk mund të konsiderohet autentike dhe e besueshme. Ajo paraqet shenja të qarta manipulimi dhe fabrikimi dokumentare, me qëllim ndërtimin e një narrative të rreme për ta etiketuar si bashkëpunëtor. Ky rast dëshmon për praktikat e përbaltjes, censurës dhe frikës ideologjike që regjimi i kohës ushtronte ndaj figurave të rëndësishme të kulturës shqiptare, të cilat në sajë të kapacitetit e asaj që përfaqsonin i konsideronte rrezik për pushtetin.

“Censura dhe përbaltja janë shprehje të frikës”. Ky konstatim sintetizon më së miri thelbin e rastit Camaj dhe shumë të tjerëve si ai.

Albert Vataj/

Një rrugë që na shpie te kujtesa dhe nderimi shkruhet në hartën e të sotmes së Parisit të legjendarëve. Një shteg që na udhëprinë në dimensionin e një të drejte krenarie dhe mirënjohje, na rrëfen botën e dijes dhe kulturës, si pjesë në të cilën ne kemi të skalitur kujtesën e përgjithmonshme, për mendjen, shpirtin dhe penën, që e bëri të përbotshme përkatësinë tonë identitare, duke e nxjerrë atë nga anonimati për ta vendosur në kreshtë të vetëdijes së popujve me kulturë dhe traditë, histori dhe thesare shpirtërore të paçmim.

Në zemrën e Parisit, aty ku gurët mbajnë peshën e shekujve dhe fryma e mendimit endet mes fasadave të Sorbonës, Këshilli Bashkiak i qytetit të dritës ka votuar me unanimitet për të vendosur një pllakë përkujtimore në adresën 63 boulevard Saint-Michel, në nderim të Ismail Kadaresë, kolosit të letrave shqipe dhe zërit universal të një kombi të vogël me një histori të madhe.

Ky vendim nuk është thjesht një akt institucional. Ai është një homazh i gjallë dhe emocionues, një përkulje e Parisit ndaj një shkrimtari që e zgjodhi këtë qytet si strehë të lirisë dhe si vend ku fjala e tij mund të frymonte pa frikë. Në këtë adresë, Kadare jetoi për dekada, shkroi, meditoi dhe ndërtoi urat që lidhin Shqipërinë me Evropën, mitin me historinë, ëndrrën me realitetin.

Pllaka që do të vendoset nuk është vetëm një shenjë fizike. Ajo është një testament i kujtesës, një pikë referimi për lexuesit, studiuesit dhe kalimtarët që do të ndalen për të lexuar një emër, dhe për të ndjerë peshën e një zëri që ka folur për tiraninë, për dashurinë, për shpirtin e njeriut.

Në këtë apartament, Kadare shkroi vepra si Kukulla, Spiritus, Pallati i Ëndrrave, faqe që nuk janë thjesht letër, por dritare nga ku shikojmë veten dhe historinë tonë. Ai e bëri boulevard Saint-Michel një vend të shenjtë për letërsinë shqipe, një altar ku fjala u bë rezistencë, kujtesë dhe përjetësi.

Vendimi i Këshillit Bashkiak është një akt i rrallë për një autor të huaj, që e vendos Kadarenë në panteonin e shkrimtarëve të nderuar nga ky qytet. Ai është një mesazh për botën: se letërsia nuk ka kufij, dhe se zërat që flasin për të vërtetën meritojnë të dëgjohen, të nderohen, të kujtohen.

Ky homazh është një nderim për Shqipërinë, për gjuhën shqipe, për kulturën që Kadare ka përfaqësuar me dinjitet dhe madhështi. Është një ftesë për lexuesit e huaj që të zbulojnë një letërsi që ka lindur në rrëzë të maleve, por që ka fluturuar drejt yjeve.

Në një kohë kur kujtesa rrezikon të zbehet mes zhurmës së përditshmërisë, ky akt është një rikthim te solemniteti, te nderimi, te përkujtimi. Ai na kujton se fjalët e mëdha nuk vdesin, se shkrimtarët e vërtetë jetojnë në rrugët që i kanë frymëzuar, në qytetet që i kanë pranuar, në zemrat që i kanë lexuar.