Ndriçim Kulla/

“Beratinus-1” dhe kodikët e tjerë të Shqipërisë janë vepra me rëndësi edhe për historinë e kulturës e të shkrimit të shenjtë, por dhe të letërsisë në përgjithësi. Në fondin e pasur të kodikëve të Shqipërisë, përveç “Beratinus-1” e “Beratinus-2”, bëjnë pjesë edhe dhjetëra dorëshkrime të tjera, që kanë marrë emrat e qyteteve ku janë zbuluar (“Kodiku i Vlorës”, afërsisht shekulli i 10-të; “Kodiku i Përmetit”, i shekullit të 14-të; “Kodiku i Shkodrës”, i të njëjtit shekull; “Kodiku i Gjirokastrës”, i shek. të 16-të; “Kodiku i Fierit” – ose i shën Kozmait, i fillimit të shek. të 19-të). Qysh prej botimit të katalogut të tij ai njihet me emrin “Codex Purpureus Beratinus”, ose “Codex Purpureus Beratinus “, ose shkurt “Beratinus-1”. Bizantologët shqiptarë, në studime të krahasuara, mbështetur në ligjet e ndryshimit të fonetikës historike të greqishtes nga antikiteti në periudhën e paleokrishtërimit e më këndej, i kanë interpretuar në një semantikë tjetër vlerat tingullore të disa prej grafemave të këtij dorëshkrimi, për rrjedhim edhe të përmbajtjes së tij.

I shkruar vetëm një shekull e gjysmë pas “La Vulgata-s”, përkthimi latin i Biblës sipas shën Jeronimit të Eusebit, Kodiku i Purpurt i Bertit është një dorëshkrim me rëndësi historike për fillimet e letërsisë biblike. Sipas dijetarëve bibliologë dhe paleografë, duke iu referuar teknikës së shkrimit, është një dorëshkrim jo më i vonshëm se shekulli i 6-të pas Krishtit. Ai është një ndër katër kodikët më të vjetër në gjithë botën. Bashkëkohës me dorëshkrime të tilla të famshme si “Petropolitaus”, “Vindeobone-usis” e “Sinopencis”, “Kodiku i Purpurt i Beratit” renditet në themelet e letërsisë kishtare të ritit lindor. Kodiku i Purpurt i Beratit” vlerësohet ndër veprat themeltare të letërsisë ungjillore, si dorëshkrim me rëndësi të posaçme për kulturën e krishtërimit. Ai çmohet gjithashtu për historinë e shkrimit, për vlerat evidente kaligrafike, si përmendore e trashëgimisë së përbotshme të dijes, si objekt shkencor i paleografisë, bibliologjisë, gjuhësisë, historisë së besimeve. Por ky Kodik merr një vlerë më të rëndësishme prej faktit se është shkruar në një periudhë kur lënda biblike ende nuk ishte kanonizuar. Dy ungjijtë që përmban kanë shmangie prej teksteve standarte. Kjo është arsyeja që vetëm një herë në vit, një pjesë e tij, mund të lexohej në meshë publike.

Më i rëndësishmi dhe më i famshmi i të gjithë kodikëve është ai që njihet me emrin “Bersatinus-1”. Ky është një nga Kodikët më të vjetër në të gjithë botën (dy të tjerët, po të shek. V-të dhe VI-të pas Krishtit janë në Rusi). Ai përfaqëson një dorëshkrim (ekzemplar i vetëm origjinal) e përbëhet nga 190 fletë pergamenë të ngjyera në të kuqe të theksuar (të purpurtë). Kodiku përmban dy Ungjij, sipas Markut dhe sipas Matheut. “Kodiku i purpurtë i Beratit” u shkrua në një kohë kur ende nuk qenë vendosur se cilët do të ishin librat kanonikë të Dhiatës së Re, prandaj ky dorëshkrim ka disa shmangie dhe mospërputhje nga teksti origjinal. Gjithashtu sipas Batiffolit, Ungjilli sipas Matheut ndodhet ndërmjet faqeve 1-112, ndërsa faqet që vijojnë i përkasin Ungjillit sipas Markut. Në kohën që e vëzhgoi Batiffoli, kodikut i mungonin rreth 40 faqe. Për herë të parë “Kodiku i Purpurtë i Beratit” përmendet në “Diptikët e kishës së Shën Gjergjit”, e cila ndodhej brenda kalasë së Beratit. Ky kodik është shkruar me gërma argjendi të tretur, me përjashtim të disa (fjalëve e shprehjeve) që janë me gërma të arta, në pergamenë. Kodiku daton në shekullin e VI-të.

Beratinus-1″ dhe “Beratinus-2” janë shpallur pjesë të programit “Kujtesa e Botës”. Ç’vlera i kanë bërë këto dy dorëshkrime të jenë pasaporta kulturore e këtij vendi në programin më të rëndësishëm ndërkombëtar të vlerave të trashëgimisë njerëzore? Për herë të parë këto dy dorëshkrime janë konsideruar të vlefshëm për programin “Kujtesa e Botës” ne librin “Ungjijtë e popujve”, botuar në Romë nga Biblioteka Apostolike e Vatikanit, në 2000-vjetorin e krishtërimit. Këto dy dorëshkrime janë të vetmet vlera kulturore që janë shpallur pjesë të këtij programi nga bota shqiptare. Ato ishin gjithashtu dy prej veprave që gjendeshin në listat e objekteve të shpallur “në kërkim” në periudhën e Luftës së Dytë Botërore. Kleri, këshilli kishtar (sinodi), patriarkët dhe populli besimtar i Beratit, të cilëve iu kërkua dorëzimi i menjëhershëm i dy kodikëve, vendosën të bëjnë çdo sakrificë dhe të mos e tregojnë vendndodhjen e tyre, në çfarëdo rrethane. Ato u fshehën në grykën e një pusi, në një arkë metalike. Për një kohë, në vitet që pasuan, “Beratinus-1” dhe “Beratinus-2” konsideroheshin të zhdukur. U rizbuluan në kishën e kalasë së qytetit në vitin 1968, në një gjendje tejet të dëmtuar. Vetëm se e gjithja kjo është një histori e përsëritur në shekuj.

Prof. Milazim KRASNIQI/

Që nga kongresi i Berlinit dhe luftërat ballkanike, Serbia e ka pasur rolin e shtetit që disiplinon dhe zhbën me terror e me gjenocid muslimanët e Ballkanit. Atë detyrë ia kanë ngarkuar disa nga Fuqitë e Mëdha të asaj kohe dhe Serbia ka bërë përpjekje ta zbatojë në tërësi.

Asambleja e Përgjithshme e OKB-së ka miratuar më 23 maj 2024 rezolutën për krimin e gjenocidit në Srebrenicë, që do të ketë si datë përkujtimi 11 korrikun. Rezoluta është dokument shumë i rëndësishëm, por sado që ta adresojë përgjegjësinë për gjenocidin, ajo nuk do të mund ta adresojë gjithë përgjegjësinë e Serbisë dhe të kombit serb për krimet e kryera kundër muslimanëve të Bosnjes dhe të Ballkanit për mbi një shekull. Aq me tepër që ato krime nuk janë sistematizuar e specifikuar saktësisht.

Shumë pyetje pa përgjigje

Prandaj, pyetjet si këto më poshtë, do të mbeten që të marrin përgjigje nga historiografia, e jo nga drejtësia. Pse ka ndodhë gjenocidi në Srebrenicë e në Bosnje, ku në mënyrë të planifikuar, janë ndarë meshkujt nga femrat dhe janë sistemuar për t’u ekzekutuar? Pse ka zgjatë aq vite rrethimi dhe bombardimi i Sarajevës, ku njerëzit janë vrarë në mënyrë të planifikuar, për të shkatërruar jo vetëm qëndresën civile, po edhe shëndetin mendor e riprodhues të boshnjakëve? Pse anekënd Bosnjes me mijëra trupa të viktimave boshnjake janë hedhur në lumenj, janë fshehur nëpër shpella, janë djegur? Pse sulmi në Reçak ka qenë aq brutal, ku trupat e të vrarëve janë masakruar, duke ua prerë edhe kokën ose gjymtyrët e tjera të trupit? Pse sulmi në familjen Jashari në Prekaz ka qenë joselektiv, ku janë vrarë fëmijë e gra? Pse janë bombarduar qindra fshatra shqiptare të Kosovës në mënyrë të planifikuar për ta realizuar spastrimin etnik? Pse janë bartë me kamionë qindra kufoma nga Kosova në Batajnicën e Beogradit, ose janë fundosur në ujërat e Liqenit Peruqac? Meqë gjenocidi në Srebrenicë e BeH dhe në Kosovë ka ndodhë në fundin e shekullit XX, nën reflektorët e medieve globale dhe të organizatave ndërkombëtare, në shikim të parë duket si një verbëri politike e Serbisë. Si ishte e mundshme që Serbia të organizonte krime aq të përbindshme, pa e pasur brengën për reagimet e opinionit publik dhe të organizatave ndërkombëtare, përfshirë OKB-në e NATO-n? Aq më tepër që pikërisht në këtë periudhë Rusia ishte në pikën më të dobët të saj si shtet, gjë që e bënte të qartë se ajo nuk mund ta ndihmonte projektin e ri të Serbisë së Madhe. Këtë gjë e ka pohuar edhe ish presidenti i federatës jugosllave, Borisav Joviqi, i cili pati pohuar se gjeneralit Kadijeviq, të cilin ai e Millosheviqi e kishin dërguar fshehurazi në Moskë, i ishte thënë prerazi se Rusia nuk mund t’u ndihmonte.

Hakërrimi serb i viteve 1991-1999 e kishte burimin te garancitë e vjetra

Atëherë shtrohet pyetja: ku e kishte motivimin dhe mbështetjen ai projekt gjenocidal kundër boshnjakëve dhe shqiptarëve të Kosovës në fundin e shekullit XX, pas rënies së Murit të Berlinit, kur Serbia nuk e kishte as sponsorizimin e Rusisë, fjala vjen, si në luftërat ballkanike? Ka një shpjegim të vetëm të logjikshëm: që nga kongresi i Berlinit dhe luftërat ballkanike, Serbia e ka pasur rolin e shtetit që disiplinon dhe zhbën me terror e me gjenocid muslimanët e Ballkanit. Atë detyrë ia kanë ngarkuar disa nga Fuqitë e Mëdha të asaj kohe dhe Serbia ka bërë përpjekje ta zbatojë në tërësi. Me atë rol si shtet vrasës dhe çrrënjosës i muslimanëve të Ballkanit, Serbia ka bërë spastrim etnik në vitet 1878-1879 në sanxhakun e Nishit, gjenocid në dy luftërat ballkanike. Për të gjitha ato krime që ka bërë shteti serb, është shpërblyer me territore e me aleanca të forta në konferencat e mëdha ndërkombëtare (Kongresi i Berlinit, Konferenca e Londrës, Konferenca e Versajit.) Pra, e mësuar me atë praktikë të moçme, lufta e Serbisë në Bosnje në vitet 1991-1995 dhe në Kosovë në vitet 1998-1999, ka qenë me parashenjë të theksuar fetare, për çka tashmë ka shumë studime. Dëshmi ka në vetë publicistikën serbe, në deklarimet dhe veprimet e hierarkëve të Kishës Ortodokse Serbe dhe në fjalimet e ndryshme të Millosheviqit, Sheshelit, Drashkoviqit, Vuçiqit. Fjala vjen slogani “osvetiti Kosovo” (të hakmirremi për Kosovën) gjithmonë i referohej një hakmarrjeje për disfatën serbe nga osmanët në vitin 1389, duke i perceptuar shqiptarët e shekullit XX si përgjegjës për ngjarjen e shekullit XIV. Pra, motivi i urrejtjes dhe i hakmarrrjes ishte me burim fetar. Këto dy agresione gjenocidale të Serbisë në vitet 1991-1999 janë filluar me pritshmërinë e kreut shtetëror e fetar serb se ai rol i hershëm i Serbisë do të tolerohej, e pakta për pacifikimin e boshnjakëve dhe të shqiptarëve. Vizita e Miteranit në Sarajevë, për bllokimin e presioneve kundër serbëve, mund të përdoret si një ilustrim. Në fakt, agresioni në Bosnjë u tolerua dhe u shpërblye, ndërsa në Kosovë u tolerua deri në një masë, por u ndëshkua. Konferenca e Dejtonit ia kufizoi Serbisë rolin hegjemonist në Bosnje në vitin 1995, por nuk ia eliminoi atë rol tërësisht. Republika Srpska, si krijesë dejtoniane, ende e ka atë rol shtrëngues kundër muslimanëve në Bosnje. (Në disa raste Republika Srpska është e koordinuar edhe me qarqet nacionaliste kroate të Hercegovinës dhe e përkrahur haptas nga liderë evropianë islamofob, si fjala vjen, Viktor Orbani.) Ndërsa bombardimet e NATO-s në muajt mars-qershor 1999, ia hoqën Serbisë rolin e shtetit kolonial nga Kosova, por nuk e çmontuan tërësisht prezencën e Serbisë në Kosovë. Prandaj Serbia atë prezencë po e shfrytëzon për të krijuar rrethana të reja për rolin e dikurshëm. Fatkeqësisht kanë ngelë disa shtete në Evropë (së bashku me Rusinë) që duan t’ia kthejnë Serbisë atë rol mbi shqiptarët e Kosovës.

Po eskponentët vendor të projektit islamofobik serb ç’po duan?

Për synimet e errëta të një hakmarrjeje të re kundër muslimanëve në Ballkan, sidomos në Kosovë, qarqet serbe dhe qarqe të caktuara islamofobike evropiane kanë rekrutuar edhe ndoca eksponentë vendor, të cilët zhvillojnë luftë speciale psikologjike kundër shqiptarëve muslimanë pikërisht në Kosovë. Motoja e kësaj lufte speciale është se gjoja kalimi në Islam ka qenë devijim nga shqiptarizmi, prandaj muslimanët nuk janë shqiptarë, janë turko-arab. Çuditërisht në këtë pikë teza e tyre është e njëjtë me atë të krimineles serbe së luftës, Bilana Plavshiqit, e cila për muslimanët e Bosnjes thoshte se “bëhet fjalë për një material gjenetikisht të dëmtuar serb, që kishte kaluar në Islam.” Ka vite që kjo tezë bio-raciste e Bilana Pllavshiqit është adoptuar për përdorim edhe këtu në Kosovë, kundër shqiptarëve të besimit islam. Bile sa më shumë që po konsolidohet agresiviteti serb kundër Kosovës, aq më shumë po shtohet edhe kjo lloj lufte speciale e eksponentëve isamofob lokalë. Nuk ka asnjë dilemë që Serbia definitivisht i është rikthyer politikës së kryqëzatës ortodokse në drejtim të Kosovës, sipas modelit që pati zbatuar më shumë në Bosnje. Në Kosovë në vitet nëntëdhjetë nuk pati sukses ta zbatonte, sepse ajo doktrinë iu kompromentua tërësisht në Bosnje. Në këtë kontekst, edhe roli aktiv i katolikëve shqiptarë, si pjesë integrale e lëvizjes për pavarësi e çlirim në Kosovë, që nga pajtimet e gjaqeve, organizatat humanitare, lëvizja politike e deri te pjesëmarrja në UÇK, ua pati djegë në dorë letrat fundamentalistëve ortodoks serbë dhe shërbëtorëve të tyre. Por Serbia po tenton t’i rikthehet atij projekti, e bindur se shqiptarët në realitetet e reja, të provokuar vazhdimisht, ka mundësi ta humbin orientimin strategjik. Kjo shihet qartë jo vetëm në deklarimet e hierarkëve ortodoks serbë dhe politikanëve serbë. Absurde është që kjo shihet edhe në nisma vendore absurde të frymës së Rekonkuistës, të emërtuar si gjoja iniciativë për braktisjen e fesë islame. Në esencë hapja e kësaj teme synon të shërbejë si provokim për ta shndërruar reagimin e shumicës në një “provë të ekstremizmit islamik.” Ndërsa atë reagim pastaj Serbia ta shfrytëzojë si “corpus delicti” për ta rimarrë sërish kujdestarinë për disiplinimin e muslimanëve të Ballkanit, me theks te shqiptarët e Kosovës, meqë ata jetojnë në tokën të cilën serbët e kanë shpallur “tokë e shenjtë serbe” dhe “Jerusalem serb.” Por ne shqiptarët e Kosovës nuk kemi asnjë arsye ta humbin orientimin atlantik. Serbia e ka humbur Kosovën në procesin e shpërbërjes së ish Jugosllavisë, me spastrimin etnik dhe katastrofën humanitare që ka shkaktuar. Serbia e ka humbur Kosovën në konfrontim me NATO-n. Prandaj ëndrra e saj për kthim hakmarrës në Kosovë nuk mund të realizohet kurrë përderi sa Kosova e shqiptarët janë aleat dhe pjesë e Aleancës Veriatlantike. Deri sa është kështu, ëndrra e Serbisë mbetet vetëm një makth i saj. Pas dënimit të krimit të gjenocidit në Srebrenicë nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, pozita e Serbisë do të jetë në mënyrë afatgjate e kompromentuar. Përfundimisht mund të thuhet se vetëm nëse në Kosovë triumfon antiatlantizmi dhë nëse Rusia do të triumfonte në Ukrainë e ashtu ta kërcënonte Evropën, ai halucinacion i saj mund të tentojë të ringjallet. Por nuk duhet të injorohet pretendimi i saj kurrë, sepse siç ka thënë ideologu i Putinit, Aleksandër Dugini, lufta e Rusisë për ta rikthyer Kosovën brenda shtetit serb do të vazhdojë deri në ditën e fundit në Tokë!

Nga Frank Shkreli

Korpusi i Paqës i Shteteve të Bashkuara shënon (pak më shumë se) tre dekada të veprimtarisë së tij në Shqipëri. Me këtë rast, Gazeta Telegraf boton një njoftim të Ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Tiranë, që ajo ka ndarë në rrjetet sociale, se Drejtuesja e Korpusit të Paqes Carol Spahn mbërriti këtë javë në Shqipëri për vizitën e saj të parë zyrtare në vend. Njoftohet se Zonja Spahn do të zhvillojë takime me Presidentin Bajram Begaj, ministren e Arsimit Ogerta Manastirliu si edhe me vullnetarë dhe stafin e Korpusit të Paqes në vend. Si pjesë e vizitës së saj zyrtare, ajo do të vizitojë gjithashtu disa vendqëndrime të vullnetarëve të Korpusit të Paqes në Shqipëri dhe do të hapë një sesion trajnimi për vullnetarët e sapo betuar që do të shërbejnë anë e mbanë Shqipërisë. 

Me këtë rast vlen pak histori mbi këtë ent amerikan që është themeluar 64-vjet më parë. Në atë kohë, Senatori i atëherëshëm amerikan, John F. Kennedy ka mbajtur një fjalim historik gjatë fushatës së tij për president në Universitetin e Michigenit, në Tetor të vitit 1960, fjalim ky që një vit më vonë çoi në formimin e Korpusit të Paqes. Me atë rast, John F. Kennedy u drejtoi një thirrje emoocionale studentëve universitarë që të shkonin si vullnetarë për një vit ose dy, në vendet në zhvillim.

Në shkallet e Univeristetit Michigen, John F. Kennedy i sfidoi studentët amerikanë që t’i shërbenin vendit të tyre në kauzën për paqe duke jetuar dhe duke punuar në vendet në zhvillim, anë e mbanë botës. Vetëm disa javë pas fjalimit të Z. Kennedy, studentët filluan të mblidhnin firma në përkrahje të kësajë ideje dhe kështu lindi Korpusi i Paqes.  Kongresi amerikan, si rrjedhim, miratoi në vitin 1961 legjislacionin duke i dhënë Korpusit të Paqes mandatin “për të promovuar paqen dhe miqësinë në botë”.  Megjithëse kane kaluar 64-vjetë, kjo thirrje dëgjohet edhe sot ndërsa shumë të rinjë e të reja i përgjigjen gjithnjë apelit prej disa dekadash të Presidentit Kennedy për të shërbyer vullnetarisht anë e mbanë botës, për kauzën e paqes dhe miqësisë midis popujve.

Misioni i Korpusit Amerikan të Paqes, atëherë dhe sot është që vullnetarët e këtij enti qeveritar amerikan të ndihmojnë vendet në zhvillim, me qëllim që ato vetë të ndërmarrin programe zhvillimi; që të promovojnë një mirëkuptim më të madh për amerikanët nga ana e të huajve dhe të kontribojnë gjithashtu drejtë një mirëkuptimi më të madh të popujve anë e mbanë botës, për Shtetet e Bashkuara të Amerikës.  Fillimisht, vullnetarët punonin si mësues, por më vonë puna e tyre u zgjerua edhe në fusha të tjera siç është zhvillimi ekonomik dhe programe të sektorit të mjedisit, teknologjisë, e tjera.

Është thënë se ajo që e bën edhe sot Korpusin e Paqes të mbrekullueshëm është fakti se ky ent vazhdon të shërbejë si urë që bën të mundur arritjen e sukseseve të mëdha anë e mbanë botës, nga një person në tjetrin, dhe nga një komunitet në tjetrin.  Kjo “urë” e Korpusit të Paqes, në rastin e Shqiperisë nuk ekzistonte para Marsit të vitit 1991, datë kjo kur Shtetet e Bashkuara dhe Shqipëria lidhën marrëdhënjet diplomatike pas më shumë se 45 vjetësh. 

Grupi i parë i vullnetarëve i përbërë prej 21 vetash, sipas Korpusit të Paqes, mbërrijti në Shqipëri në Qershor të vitit 1992 dhe menjëherë ata filluan veprimtarinë e tyre duke dhënë mësim në anglisht në shkolla te mesme dhe universitete.  Ky grup u pasua nga dërgimi i 12 vullnetarëve të tjerë që morën pjesë në një projekt të zhvillimit të biznisit të vogël.  Programi për Shqipërinë u zgjerua përsëri në vitin 1995 me 15 vullnetarë të tjëre, për një projekt bujqësor.  Në vitin 1997, ishte në plan që programet e Korpusit të Paqes në Shqipëri të shtoheshin dhe të zgjeroheshin edhe më shumë, por tragjedia e vitit 1977 çoi në evakuimin e të gjithë vullnetarëve të Korpusit Amerikan të Paqes dhe në mbylljen e misionit të tij në Shqipëri.

Pas një mungese prej gjashtë vjetësh, vullnetarët e Korpusit të Paqes janë ri-kethyer në Shqipëri për të filluar trajnimet për një projekt, në ndihmesë të bashkive dhe për zhvillimin e projekteve për mësimin e gjuhës anglisht, si edhe për projekte të shërbimit shëndetësor, ndër të tjera.  Sipas Korpusit të Paqes, vullnetarët e tij në Shqipëri punojnë dhe bashkrendojnë  gjithë aktivitetin e tyre me organizma dhe ente të qeverisë shqiptare, USAID, organizata jo qeveritare shqiptare, universitete dhe me drejtorë shkollash, anë e mbanë Shqipërisë. Ata marrin pjesë në projekte siç janë planifikimi urban, zhvillimi ekonomik, zhvillimi turistik, planifikimi strategjik si edhe në promovimin e pjesëmarrjes së qytetarëve që të kenë një zë në vendimarrjen e tyre në komunitetet ku jetojnë.

Frank Shkreli

Korpusi i Paqes, gjatë dekadave, ka ndër shumë perpjekje për të ndihmuar bashkitë dhe komunat në Shqipëri duke kërkuar bashkpunim me ente të tjera që përkrahin qeveritë lokale, organizatat jo-qeveritare, si dhe grupe të ndryshme të komuniteteve, në përpjekje për realizimin e objektivave të tyre në nivelin lokal.  Zhvillimi dhe përforcimi i organizatave dhe enteve vendore është me rëndësi jetësore për fshatrat dhe komunat anë e mbanë Shqipërisë, po të merret parasyshë mungesa e besimit të publikut shqiptar në politikën vendore dhe në institucionet qendrore të vendit.

Puna dhe veprimtaria e vullnetarëve të suksesshëm të Korpusit Amerikan të Paqes është një kontribut me vlerë për të dy palët, pasi ndihmon në njoftimin dhe mirë-kuptimin e përbashkët midis popujve dhe shteteve.  Le të shpresojmë që në këtë më shumë se 30-vjet të lidhjes së marrëdhënjeve midis Washingtonit dhe Tiranës, vullnetarët e Korpusit të Paqes në Shqipëri, të krijojnë lidhje dhe njohuri pozitive me shqiptarë anë e mbanë vendit, sidomos në zona të izoluara, të cilët rradhë herë kanë mundësi kontaktesh me amerikanë.  Duke uruar që veprimtaria e këtyre vullnetarëve amerikanë në Shqipëri të kontribojë edhe në përforcimin e marrëdhënieve, historikisht, miqësore midis dy kombeve tona.

Frank Shkreli

     Drejtuesja e Korpusit Amerikan të Paqës, Znj. Carol Spahn u prit nga i Ngarkuari me Punë në Ambasadën e SHBA në Tiranë, Z. David Wisner

Drejtuesja e Korpusit të Paqës, Znj. Carol Spahn në takim me Presdientin e republikës së Shqipërisë, Z. Bajram Begaj

Dr. Lulzim Nika/

Marrëdhëniet e UÇK-së me faktorin politik dhe diplomatik të jashtëm dhe të brendshëm, përfshirë edhe shtetin shqiptar, ishin me plotë sfida dhe tejet të vështira në legjimitetin dhe profilizimin politik dhe ushtarak të saj. Në maj të vitit 1998, plot 26 vjet më parë, Fehmi Lladrovci, ishte njeriu i parë që në stacionet televizive botërore, me shumë ndikim në qarqet politike të njohura, siç është BBC, mbrojti vlerat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Kështu, para opinionit ndërkombëtar paraqitet njeriu i parë i ngarkuar nga lëvizja për organizimin e luftës së armatosur për çlirimin e Kosovës, që në prill të vitit 1984.

Ai me një diplomaci të mençur, paraqiti hapur orientimin dhe filozofinë politike e kombëtare të UÇK-së, duke u deklaruar për qëllimet e drejta dhe historike të shqiptarëve për liri. Duke qartësuar se lufta jonë nuk drejtohet kundër civilëve dhe nuk ishtë dëshirë e jona, por imponim nga brutaliteti i regjimit pushtues të Beogradit. Në këtë intervistë, ai tregon edhe gatishmërinë dhe vullnetin e pathyeshëm për liri, në një kohë të rëndë të konsolidimit të një politike të qartë dhe të qëndrueshme me kërkesat legjitime për liri të shqiptarëve të Kosovës.

Pra, me këtë intervistë dhënë BBC-së, u bë një kthesë e madhe dhe shumë domethënëse për opinionin ndërkombëtar e diplomatik, meqë Fehmiu u shqua si diplomat, ideolog dhe strateg i UÇK-së. Përveç daljes pa maskë, ai do të njoftonte opinionin ndërkombëtar, me argumente, se qëllimi jonë nuk është lufta, por ajo na është imponuar nga regjimi fashist serb. Në mënyrë të argumentuar do t’i demaskojë edhe disa qarqe antishqiptare, që bënin përpjekje për t’i dhënë luftës për liri, një kahje tjetër. Me nje guxim te paparë dhe besim në lirinë e Kosovës, Fehmi Lladrovci, shpalosi filozofinë politike të UÇK-së, para opinionit ndërkombëtar, e sidomos para diplomacive me ndikim, pra ai njëkohësisht hedh poshtë këto paragjykime ndaj luftës që bënte UÇK-ja dhe deklarata e mëposhtme e tij, lirisht mund të konsiderohet postulat historik i të gjithë lëvizjes shqiptare në Kosovë për liri dhe pavarësi:

“Lufta jonë për liri nuk është kundër popullsisë civile serbe, por kundër mekanizmave ushtarako-policorë serbë, që po bënin masakra kundër popullsisë shqiptare “, thoshte Fehmi Lladrovci. Në mënyrë të argumentuar, sqaron para opinionit ndërkombëtar se asnjë veprim i UÇK-së, nuk ishte ndërmarrë kundër popullsisë civile serbe.

Kjo intervistë e Fehmi Lladrovcit dhënë gjigantit mediatik botëror, siç ishte BBC-ja, në maj të vitit 1998, ndikoi që, në bazë të analizave dhe dokumenteve të kohës, imazhi për dhe rreth UÇK-së, të ndryshojë në qarqet diplomatike ndërkombëtare, të cilët filluan ta vlerësojnë UÇK-në si strukturë e organizuar, që në përbërjen e saj ka edhe persona që kanë studiuar në universitetet liberale jugosllave (kështu e quanin Universitetin e Zagrebit, ku kishte studiuar Fehmiu). Këto të dhëna i dëshmojnë edhe dokumentet tjera arkivore e diplomatike të kohës.

Vlen të citohet edhe një opinion interesant dhe i bazuar në pamje, i gazetarit të BBC-së, David Loyd, i cili për Fehmi Lladrovcin thotë: “Ai ka qenë shqiptari që më së shumti i ka përngjarë Skënderbeut. I njëjti vështrim që e ka heroi i juaj, mollëzat e hequra, ashpërsi dhe burrëri në shikimin e tij…”.

Pra, përkthyer popullorçe, të gjitha dëshmitë dhe analizat e dokumenteve të diplomatëve dhe shërbimeve të kohës, na dëshmojnë se Fehmi Lladrovci ishte prijës i themelimit dhe organizimit politik të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Këtë shkrim, po e përfundojmë me pyetjen e gazetarit të BBC-së drejtuar Fehmi Lladrovcit:

“A je i gatshëm të vdesësh për Kosovën?”

Fehmiu buzëqesh dhe thotë:

“Me gjithë dëshirë. Ky do të ishte nderi më i madh për mua!”.

Fehmi e Xhevë Lladrovci, që ishin ndër figurat më eminente të organizimit dhe të luftës për liri në Kosovë, ranë më 22 shtator të vitit 1998, në një betejë të vështirë e të pabarabartë me forcat serbe, pas një qëndrese heroike.

Lavdi heronjve Fehmi Lladrovcit dhe Xheve Krasniqi-Lladrovcit!

Lavdi të gjithë të rënëve për lirinë e Kosovës!

I përjetshëm qoftë kujtimi, respekti e vlerësimi i kombit për ta!

Prof. Dr. Frashër DEMAJ/

Botimi “GJEOPOLITIKA, TERRITORI, KONFLIKTI”, me nëntitull “Politikat hegjemoniste, kolonialiste dhe kolonizuese serbe ndaj Kosovës dhe shqiptarëve” i autorëve akademik Hivzi Islami dhe professor Arsim Ejupi është një studim i bazuar ne qasje multidisiplinare ndaj problemeve të gjithmbarshme që kanë preokupuar Kosovën dhe shqiptarët ndër vite.

Ky studim është i kompletuar, i mbështetur në literaturë relevante dhe i realizuar në përputhje të plotë me metodologjitë moderne shkencore. Punimi është shumë i pasur me të dhëna dhe fakte specifike nga gjeopolitika, historia, demografia, ekonomia, sociologjia dhe fusha tjera që lidhen me konfliktet territoriale, luftërat dhe spastrimet etnike, në veçanti në Ballkan, të nxitura nga hegjemonizmi serb, nga i cili e pësoi më së shumti Kosova dhe shqiptarët.

Sipas autorëve, në vitet e 80-ta të shek. XX pushteti serb dhe organet e ish-Federatës Maqedoninë e përdornin si model dhe territor provues për represionin, ndjekjen dhe shpërnguljen e shqiptarëve, kryesisht për ta kufizuar normën e natalitetit të tyre, reduktimin e shkollimit në gjuhën shqipe dhe zhvillimin e përgjithshëm, në mënyrë që pastaj t’i zbatonin më lehtë në Kosovë! Regjimi i Millosheviqit me të gjitha mjetet u vërsul mbi themelet e jetës së shqiptarëve: përmes deportimit masiv dhe zhdukjes së dokumentacionit më 1999. Ky regjim donte ta dehumanizonte gjithë bashkësinë shqiptare dhe ta këpuste çdo lidhje juridike të shqiptarëve me truallin gjeoetnik të tyre, ta rrënonte tërësisht një etni, një kulturë dhe një shoqëri.

Për të përmbyllur harkun kohor më shumë se njëshekullor të zhvillimeve të vrullshme gjeopolitike në Ballkan dhe në veçanti në trojet shqiptare,autorët në këtë botim trajtojnë edhe “korrigjimin e kufirit” Kosovë-Serbi dhe idetë e reja (të vjetra) për shkëmbimin e territoreve dhe popullatave ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Si projekte dhe ide i takojnë mendësisë së shekullit të kaluar të Serbisë hegjemoniste dhe të gjitha janë në kundërshtim të plotë me realitetin aktual, sepse rrezikojnë zhbërjen e shtetit të ri të Kosovës dhe integritetin territorial të tij.

Autorët Islami dhe Ejupi trajtojnë edhe Planin e quajtur Franko-Gjerman (versioni i parë u prezantua më 27 shkurt 2023, ndërsa ai final më 6 mars 2023) dhe platformës së zbatimit të tij, që u pranua në takimin e Ohrit më 18 mars 2023. Këto dy dokumente konsiderohen marrëveshje ndërkombëtare. “Por jo mes Kosovës dhe Serbisë. Është mes Serbisë dhe BE-së dhe Kosovës e BE-së, diçka krejtësisht e pazakontë në një proces normalizimi”. Ky fakt nënkupton se obligimet e marra janë të ndara, Serbia të vetat dhe Kosova të vetat! Disa obligime të Kosovës kanë afate, ndërsa të Serbisë sikur nuk kanë afate! Krejt çka kërkon BE dhe SHBA nga Serbia është njëfarë “distancimi” nga Rusia!

Si njohës dhe ndjekës të zhvillimeve gjeopolitike në kontekstin historik dhe aktual, në përmasa rajonale dhe kontinentale, autorët nuk lënë anash pa përmendur as zhvillimet më të fundit pas agresionit rus në Ukrainë më 24 shkurt 2022, që ndikuan në raportet SHBA-Rusi, BE-Rusi, Lindje-Perëndim, sikundër që ndryshoi edhe rendi botëror dhe raportet në përmasa planetare. Me këtë plan fashist të Rusisë po nis një fazë e re e “neosovijetizimit” të Rusisë apo një epokë e re gjeopolitike si “Luftë e Re e Ftoftë”, me një Stalin të ri apo Hitler të ri; bota nuk është më ajo që ishte! Autorët bëjnë një anologji dhe tërheqin një paralele midis Hitlerit të Gjermanisë naciste dhe Putinit të Rusisë agresore, me një dallim se Putini posedon armë bërthamore, me të cilat po e kërcënon gjithë planetin, por frikën më të madhe e mbolli te ish-republikat e BRSS-së. Por as Perëndimi dhe NATO nuk kishin reagime të fuqishme kur Rusia e pushtoi Krimenë në vitin 2014! Reagimet dhe mbështetja ushtarake dhe humanitare për Ukrainën erdhën vetëm pas 24 shkurtit 2022, kur dolen sheshazi ambiciet ruse të Putinit.

Një aspekt tjetër i veçantë i këtij studimi janë edhe paradigmat “Bota serbe” dhe “Bota ruse”, të cilat janë eufemizma për realizimin e qëllimeve ekspansioniste të të dyja shteteve në hapësirat ku sundonin dikur: të Rusisë në hapësirën e dikurshme sovjetike dhe të Serbisë në hapësirën e ish-Jugosllavisë dhe rajonin e Ballkanit. Siç vënë në pah autorët këto janë politika retrograde. Kjo vërehet në rajon, ku Serbia tenton ta sundojë Malin e Zi, Bosnje Hercegovinën, Kosovën dhe Maqedoninë e Veriut. Dhe fatkeqësisht, kjo politikë ende nuk ka marrë përgjigje adekuate nga fuqitë perëndimore.

Në vazhdim autorët tërheqin vërejtjen mbi rrezikun e dëmtimit të raporteve miqësore të Kosovës me aleatët, në veçanti me SHBA-në. Në këtë kontekst zënë në gojë Dobrica Qosiqin, i cili thoshte se “Kosova nuk kthehet me luftë. E vetmja mënyrë për ta kthyer Kosovën është kur klima antiamerikane zë rrënjë në Kosovë. Kur shqiptarët ndjehen të vetëmjaftueshëm dhe nacionalizmi për të mbajtur e ruajtur pushtet del para strategjisë amerikane e evropiane. Shërbimet tona duhet të punojnë në Kosovë e ta ndërtojnë një imazh që e imiton nacionalizmin e verbër të Millosheviqit. Kur të vie ai moment, atëherë ngjallet shpresa serbe”!

Disa nga problemet shumë komplekse të cilat i trajtojnë autorët e këtij botimi janë edhe kufijtë dhe konfliktet territoriale dhe politikat hegjemoniste, kolonialiste dhe kolonizuese serbe ndaj Kosovës dhe trojeve tjera etnike, si në Ballkani si “fuçi baruti” dhe paaftësia e “Kontinentin Plak” për zgjidhjen e problemeve në truallin e vet.

Çështja e kufijve trajtohet në përgjithësi dhe në hapësirat konkrete, sikurse është p.sh. kufiri midis Kosovës dhe vendeve fqinje, në veçanti me Serbinë, përfshirë debatet rreth shkëmbimit të territoreve midis saj dhe Serbisë dhe procesit të demarkimit të kufirit midis Kosovës Malit të Zi. Tema e demarkacionit nisi dhe mbeti një kauzë e rrejshme e disa grupacioneve politike shqiptare të Kosovës dhe kufiri Kosovë – Mali i Zi mbeti aty ku ishte vijëzuar para 15 shkurtit 1947. Për moszgjidhjen e këtij problemi çmimin e paguan qytetarët e Kosovës, të cilët mbetën të izoluar në lëvizjen e lirë në hapësirën e BE-së! Liberalizimi faktik i qytetarëve të Kosovës ndodhi vetëm nga 1 janari 2024!

Tema në vete që trajtohen në këtë studim janë demopolitika dhe gjeopolitika; Kosova në rrjedhat gjeopolitike dhe gjeopopullative vështruar në prizmin historik dhe etnik; konteksti i ndërlikuar i një lufte mirë të përgatitur përmes të ashtuquajturit “Front i Jugut” në fillim të viteve të 90-ta; pastaj migrimet e jashtme dhe konteksti gjeohapësinor dhe gjeopolitik etj. Një pjesë e librit i kushtohet ujit si burim i konflikteve dhe mosmarrëveshjeve, si dhe bashkëpunimit ndërkufitar të Luginës së Preshevës (përparësitë dhe problemet gjeopolitike), si dhe mbrojtja ndërkufitare e natyrës në funksion të arritjes dhe mirëmbajtjes së paqes.

Në shtojcë jepen pjesë të zgjedhura të tri dokumenteve në bazë të të cilave mund të kuptohet rikonfigurimi dhe ristrukturimi gjeopolitik i hapësirës ballkanike, europiane dhe botërore pas Luftës I Botërore dhe Konferencës së Versajës (1919): njëri që nxiti luftëra në baza etnike dhe solli gjakderdhje masive (“Memorandumi” i SANU-së, 1986); teksti i dytë në formë të konkluzave nga libri i njohur i autores Margaret Macmillan, Six Months that Changed the World, New York, 2001 (“Paris, 1919 – Gjashtë muaj që ndryshuan botën”, Tiranë, 2006), si dhe i treti që ka të bëjë me “Katërmbëdhjetë pikat” e njohura të Presidentit të SHBA-së, Woodro Wilsonit në Konferencën e Paqes në Versajes (1919). Shtojcës i bashkëngjitet edhe një tekstdokument në original i vitit 1940 për Kosovën, i hartuar nga Mosha Pijade (1890-1957), si njeri i katërt në kierarkinë shtetërore të ish-Jugosllavisë. Pijade theksonte se zgjidhja e lëvizjes nacionale në Kosovë “mund të arrihet duke formuar Republikën e Lirë Fshatare-Punëtore të Kosovës përmes rrëzimit revolucionar të regjimit fashist dhe imperialist serbomadh”. Dhe krejt në fund jepet një pasqyrë e literaturës e burimeve, një rezyme në anglisht dhe indeksi i emrave.