Prof. Gjon Frani Ivezaj/

Shpesh në diasporën shqiptaro amerikane, për dekada me radhë kanë vepruar figura të shquar, të cilët, me veprimtarinë e tyre të panderprerë atdhedashëse kanë dhënë një ndihmesë shumë të madhe çëshjes shqiptare të shtetit amë dhe në trojet e tjera etnike. Një nga këto personalitete më të ndritura të komunitetit tonë është edhe intelektuali antikomunist dhe pedagogu i Universitetit, profesori i shquar Sami Repishti, i cili, qysh kur erdhi në SHBA dhe deri në ditët tona, po punon pa u lodhur për dekada me radhë, për çështjen shqiptare në forma të ndryshme, si në tubimet e shpeshta dhe atikuj të shumtë sensibilizues për Qeverinë, Senatin dhe Kongresin Amerikan.

Sami Repishti (1925), lindi në Shkodër, në një familje patriotike me tradita dhe kulturë tradicionale qytetare. Sipas kujtimeve të botuara të prof. Sami Repishtit, mësojnë, se gjyshi i tij, ka nënshkruar Memorandumin e 13 qershorit 1878 të Lidhjes së Prizrenit, Shkodër.

Babai hafiz Ibrahim Repishti, ishte një besimtar me bindje, duke qenë një udheheqës shpirtëror i lagjes së vet. Ai si vullnetarë kishte marrë pjesë në rezistencë me armë në dorë, në brojtje të qytetit nga agresioni malazez në vitet 1912-1913, duke qenë komandant i tyre.

Gjithashtu ai bashkë me atë Gjergj Fishtën O.F.M., atë Ambroz Marlaskaj O.F.M., Luigj Gurakuqin, e të tjerë ishte deputet në Parlamentin e Shqipërisë në Tiranë, gjatë vitëve 1923-1924. Kështu 11 vite më vonë, ai ishte viktimë e terrorit fashist italian në vitin 1943. Për këto ngjarje të historisë së qytetit antik të Shkodrës dhe Shqipërisë, prof. Sami Repishti shkroi një libër me kujtime, ku, një vend të rëndsishëm në hyrje të autobiografisë zë edhe historia e familjes së tij.

Prof. Sami Repishti, shkroi librin “Pika e Loti” (tregime burgu, Shkodër, 1997), me 340 faqe, ku, në hyrje ka perkushtimin e tij: “Gruas shqiptare, fisnikërisë së kryqezueme pa faj! Bashkëshorteve, nanave, bijave e motrave tona, vuetja dhe përkrahja e të cilave i dhanë lëvizjes demokratike shqiptare përmasën e saj ma njerëzore.” Libri, është i konceptuar në formë autobiografie, me 32 pjesë, të përmbledhur si përjetime jetësore historike brenda 340 faqeve të veprës.

Autori, shkruan: “Dëshmorëve të lirisë dhe viktimave të tiranisë, të të gjithë vendeve e të të gjitha kohëve. Mendjeve fisnike, që transformojnë tragjedinë tonë kolektive, në nji kryqëzatë kundër Torturës, në çdo vend e në çdo kohë, me mirënjohjen ma të thellë.”

Autobiografi, bëri 10 vjet burg (1946-1956), në Shqipërinë komuniste të diktatorit Enver Hoxha, në burgjet e Shkodrës, në kampet e punës së detyruara të vdekjes së Bedenit dhe Maliqit, Beratit, Fierit, Lushnjës dhe Tiranës.

Autobiografi shkodran dhe sot shqiptaro amerikanë prof. Sami Repishti kujton, se kushëriri i tij, është ekzekutuar nga nazistët pushtues gjermanë, në kampin famkeq të Mat’hauzen-it në vitin 1944. Në vitin 1937, Samiu 12 vjeçar festonte 25-vjetorin e Ditës së Pavarësisë, ku, djepi i kulturës, qyteti Shkodra menjëherë e griti Flamurin Kuq e Zi në kështjellën e lashtë historike “Rozafa”.

Një ditë 17-vjeçari, gjendet para një të papriture. Ai mbarimin e provimeve të matures, sëbashku me 28 shokët e klasës dhe ekipin pedagogjik të mësuesve, i ka si kujtim të përjetshëm në fotografi.

Në Tiranë, niset për të marrë pjesë në një konkurs, për shkollën e lartë jashtë shtetit. Rreth 112 kandidatura, konkuronin për 28 bursa studimi të profesioneve të ndryshme. Mbas 2 ditëve, ai merr vesht se ka fituar një bursë studimi pranë Universitetit të Firencës në Itali. Gjatë vjeshtës përgatitet për të udhëtuar drejt Italisë. Me një anije mallrash, kaloi ujërat e kaltra të Detit Adriatik e u afrua pranë portit të Brindizit.

Ai kujton se më shumë se 200 studenta shqiptarë, u mblodhën në sheshin “Michelangelo”, duke demostruar para syve të policisë fashiste vendase. Shpalosja e flamurit kuq e zi dhe këndimi i himnit nacional ishte kulmi i tubimit. Pushtimi i Shqipërisë nga nazistët gjerman, do të gjej Samiun, si gjithnjë neutral ndaj erërave të egra politike të kohës.

Nacionalistët në Shkodër, shikoheshin me dyshim nga komunistët, ndërsa vetë nacionalistët i shikonin komunistët si shërbëtorë të pansllavizmit rus, dy epitete negative që sundonin në qytet.

Samiu, kujton: “Çdo ditë sillte diçka të re. Në kaosin e qytetit, shumë të rij ishin dalldisë mbas jetës së luksit të siguruem nga fitimet e mëdha në tregti e spekullimet e ndryshme. Shumë të reja u përfshinë në vorbullën e qytetit që nuk flinte ma. Shkujdesja e pabesueshme ishte ba normë për shumë bashkëqytetarë, që nuk dëshirojshin me dijtë për asgja, veç dëfrimeve të jetës së tyne të shthurun…”

Ekipi i zyrës së Samiut, përbëhej nga elementë “indiferentë” në politikë, por “zyrtarë” të rregullt. Fryti i punës së tyre dukej qartë, në rindërtimin e urave të vogla, shtrimin e një rruge të demtuar ose përmirësimin e ndërtesave qeveritare. Në prill 1945, u organizua në Shkodër një demostratë para ndërtesës së prefekturës. Parakaluesit, bërtisnin: “Duam Triesten”. Askush nuk kërkonte Kosovën.

Ata mbanin parulla të udhëheqësve jugosllavë, sovjetikë e ndonjë shqiptarë. Ata, kërkonin antarësimin e Shqipërisë në OKB dhe aneksimin e Triestes së Italisë drejt oreksit të Jugosllavisë së Josif Broz Titos. Pamja e qytetarëve robot, që ishin mbledhur, manifestonin e shpërndaheshin me urdhër i la një përshtypje të keqe shkodranit Repishti.

Samiu, përfshihet në grupin kundërkomunist, që vepronte në mënyrë aktive e klandestine në Shkodër. Gjatë muajit maj 1946, u zhvilluan demostratë e para kundërkomuniste, të qeta, spontane, nën sytë e vëzhgimit të Sigurimit. Asokohe ishte momenti i funeralit të Aqipeshkvit katolik imzot Gaspër Thaçit, ndërsa mbahej në gjendje arresti në shtratin e vdekjes. Proçesioni mortor elektrizoi Shkodrën nga kathedralja e shën Shtjefinit deri tek vorrezat e qytetit të Rrmajit. Turma të mëdha njërëzish katolikë dhe muslimanë ndiqte arkivolin, në heshtje e dinjitet, kundër dikturës së kuq që ishte instaluar në Shqipëri.

Samiu, kujton me shumë respekt fjalët e vendosmërisë së atë dr. Gjon Shllakut O.F.M., gjatë takimit të paharruar: “Nuk do të provokojmë; nuk asht roli jonë. Por njikohësisht, nuk mund të heqim dorë nga Feja e nga Kisha e Romës. Ata janë Jeta e Nana e Jonë. Pa Ata, qënia jonë si klerikë s’ka kuptim.”

Gjatë atyre ditëve, Samiu me shokë kishte hedhur në mënyrë ilegale 2 trakte e kishin protestuar me anë të një Memorandumi, shkruar në gjuhën franceze, për manipulimin e votimeve, duke sensibilizuar autoritetet “aleatë” syleshë e veshshurdhër, që kishin vizituar Shqipërinë ato ditë. Megjithatë, grupi ku bënte pjesë Sami Repishti, kishte arritur një sukses, sepse forcë e Sigurimit të uritur ishin hedhur në sulm.

Vuatjet dhe torturat në burg

Me 22 tetor 1946, në vendin e punës së tij mbërrijnë forcat e Sigurimit dhe marrin nën pranga të riun Sami Repishti. Shokët e shikonin me keqardhje, por nuk kishin mundësi t’a ndihmonin. Në kuesturën komuniste, fillon rutina e dhunës sistematike fizike. Për 14 muaj, Samiu iu nënshtrua hetimeve intensive. Qëllimi i Sigurimit, nuk ishte e vërteta, por procesi i detyruar, me pranu atë që nuk di, duke plotësuar planet e parapërgatitura të diktatorit.

Dhoma e qelisë së ftohtë, pranë Kuvendit Françeskan në Shkodër, ku qendroi Samiu, kishte një shtrat fjetje e asgjë më shumë. Aty më parë kishte fjetur një frat i kishës katolike, por që nga plumbat e togës së pushkatimit kishte përfunduar në morg, e prej aty në ujërat e ftohta të lumit Kir, ku komunistët i hidhnin kufomat e personaliteteve të shquara antikomunistë. Ai qëndroi i lidhur në këmbë, kurse duart ia zgjidhën. Çdo ditë kishte metoda të reja torture sfilitëse ndaj Samiut.

Akuzave të Sigurimit dhe kapitenëve xhelatë, Samiu, u jepte përgjigjen mohuese. Sërisht përtokë në kolaps, para se vdekja ta merrte në krahët e saj.

Sipas një akuze të parafabrikuar thuhej, se: “Sami Repishti, ishte përpjekur për të rrëzuar pushtetin popullor me focë”, në lidhje me “agjentët e fuqive të huaja

Një klerik katolik dhe një hoxhë të lidhur bashkë me zinxhirë

Grupi i të burgosurve, ku qëndroi S. Repishti, kishte 22 vetë, të lidhur me zinxhirë dy e nga dy, e të rrethuar nga dy rreshta roje partizanësh të armatosur. Kështu dy të burgosurit e parë ishin klerikë shkodranë: një fraçeskan katolik dhe një hoxhë (imam) mysliman. Të tjerët ishin katundarë, tregtarë, dy studentë e një ipeshkëv katolik shqiptar.

Ata sapo dolën në rrugë, turma histerike e përgatitur nga partizanët çirrej: “Trathtarë! Trathtarë! Plumbin ballit! Plumbin ballit!”

Gjyqi u zhvillua në sallën e kinemasë së Shkodrës. Tashmë, në vendin, ku dikur qëndronte orkestra frymore e qytetit (ish-Banda e Bashkisë), kishin vendosur 22 karrige për të pandehurit dhe pak më larg qëndronin “avokatët”, që nuk kishin të drejtë të takonin klientët e tyre. Rezultati i dënimeve me burgime, në pretencën e Gjyqit Ushtarak, dhënë nga Prokurori, që përfaqësonte diktaturën e hurit e litarit, ishte skandaloz e për faqe të zezë.

Nga 9 të akuzuar, duke përfshi edhe Ipeshkvin trim, u dënuan me vdekje-pushkatim. Të tjerët, morën dënime prej 15 vjet heqje lirie deri në burgim të përjetshëm. Qytetari shkodran Sami Repishti, dënohet nga pretenca e gjyqit me 15 vjet heqje lirie.

Më 28 nëntor 1947, kolona e të burgosurve shoqërohej në të dy anët nga forcat partizane të armatosura, që mbronin të burgosurit e lidhur më zinxhirë. Ai sërisht në burg, takohet dhe bisedon me atë Ciprijan Nikën (1900-1948), njeriun diturak, zotërues i disa gjuhëve të huaja, shumë bujar e fisnik në shpirt dhe kaloi disa ditë në qelitë e Sigurimit.

Atij i ka mbetur e ngulitur në kujtesë, burrëria e fratit të patundur, për ideale të shenjta Atdhe-Fe: “Biri im, me vrasjen time, komunistët duen me vra të vërtetën!” Frati atë Çiprijani, i la amanet të riut bashkëvuajtës Sami Repishtit, që të tregoj të vërtetën, kurdo që të dalë nga burgu, tregoje të vërtetën e futjes së armëve në kishë nga një seminarist i përjashtuar nga shkolla, për shkelje të rregullave të Kuvendit.

Mbas lirimit nga burgu, Samiu niset në qytetin e lindjes me një makinë të rastit. Shkodra, tashmë ishte kthyer në qytet karantine mjerimi, ku afishet e propagandës komuniste gjendeshin kudo. khyri në shtëpi, motra e njoftoi se banonin në një dhomë përdhese dhe pjesa tjetër e shtëpisë ishte e zënë nga qeraxhinj, të vendosur aty nga qeveria.

Pasuria e gjithë familjes ishin tre krevatë, një tryezë, disa karrige e divani. Vëllai i Samiut prej disa kohe ishte arratisur nga Shqipëria., ndërsa vëllai tjetër ishte me shërbim ushtarak. Nëna e motra, shikonin Samiun, por nuk flisnin. Me kokë të ulur poshtë, nëna tha: “Nuk kemi bukë… nuk kemi triska… e motra nuk gjen punë…!” Nga burgu i qelisë drejt një burgut të madh kolektiv deri sa ai arratiset nga Shqipëria dhe më vonë ai sërisht arratiset edhe nga kampi i Gerovës drejt Italisë.

Këtu ai qëndron në kampin e refugjatëve ndërkombëtare, ku, më pas niset drejt botës së lirë dhe demokratike të SHBA-së…

Sami Repishti, PH.D. City University of New York, “Lotë – Lavdi e Lumnim”

Sikurse e cekëm edhe më lart, profesor Sami Repishti në çdo kohë dhe situatë, që i është krijuar mundsia, ka shkruar kujtime me ngjarje të hidhura të kohës së tij, të cilat i ka botuar në shumë revista dhe gazeta të botës shqiptare.

Para 4 vitëve, në vitin 2016, me rastin e ceremonisë së Lumnimit të 38-martirëve të klerit kaotlik shqiptar, Shkodër, në muajin nëntor të vitit 2016, nën kujdesin e Botimeve Françeskane, Shkodër, ka botuar librin “Lotë – Lavdi e Lumnim” gjithsej 140 faqe, të cilat janë mirëpritur shumë mirë nga kritika bashkëkohore shqiptare, dhe nga shtresa e bashkëvuajtësve të tij, të cilët sot janë në moshë të thyer.

Prof. Repishti dhe Kisha Katolike Zoja e Shkodrës në New York

“Por Kisha e juej “Zoja e Shkodrës” këtu në SHBA është gjithashtu edhe nji monument i gjallë, nji permendore, që ngrihet si dokumenti i nji memoriali të shkruem, për karakterin e saj kombëtar gjithëshqiptar, në kuadrin e universalizimit të Kishës nanë Katolike Apostolike Romake. Kisha e juej asht nji vepër, që po skalitet në gur, nji shkamb i shqiptarizmit, nji objekt, që shenon punën tuej dhe vullndetin e të gjithë besimtarëve si ju, të mbeten deshmitarë të shqiptarizmit, dhe të identitett kombëtar gjithëshqiptar.” – Prof. Sami Repishti, New York

Profesor Sami Repishti, ka qenë dhe mbetet edhe sot e kesaj dite, miku dhe bashkëpunëtori me i ngushtë e i dashur i kishës katolike shqiptare Zoja e Shkodrës në Hartsdale New York.

Në një shkrim dedikuar sakrificave të klerit katolik apostolik roman shqiptar, prof. Sami Repishti shkruante: “…. për 38 martirët e fesë katolike dhe kolegët e tyne të masakruar nga terrori komunist…. për atë madhështi të pa shkallë, që përvuejtënia falë vetëm për njerëzit e kushtuem, për atë qetësi që buron vetëm nga shpirti i qenieve njerëzore pa kërkesa, për atë hir që rrezatojnë vetëm ata që idenë e kanë afsh zemre e përpjekjen për atë ide, qellim të vetëm të jetës së tyne…. Sherbim për Zotin dhe krijesën e Ti, je që unë dëshmova gjatë viteve të burgut të përbashkët, me mirënjohjen dhe respektin tim ma të thellë!”

Ai, si një intelektual i përgatitur dhe shumë largpamës, atdhedashës dhe si një shqiptar i devotshëm, ka qenë dhe është i pranishëm në të gjitha ngjarjet kombëtare, kulturore, përkujtimore të figurave te shquara të klerit katolik dhe atdhetare, që ka organizuar vazhdimisht prej disa dekadash, Qendra Kulturore Nënë Tereza, pranë kishës katolike Zoja e Shkodrës në New York.

Gjatë kohës së vuajtjes së dënimit në burg në Shqipëri, ai ka parë nga afër me sytë e tij persekutimin e shumë figurave të shquara të klerit katolik, me të cilët ka ndarë vuatjet, kujtimet dhe mbresat e një jete shumë të vështirë, plot plagë e vuajtje në qelitë e tmerrshme të burgjeve të vdekjes, të regjimit komunist të dikatatorit Enver Hoxha.

Këto episode dhe kujtime të dhimbshme, ai i ka shkruar dhe referuar në shumë takime kulturore dhe historike, që shpesh janë mbajtur në ambientet e kishës Zoja e Shkodrës në New York.

Kështu 21 vjet më parë, ai ka mbajtur një fjalim shumë domethënës, gjatë kohës së celebrimit për Konsakrimin e kishës katolike shqiptare Zoja e Shkodrës, më 25 prill 1999 në New York, kumtesë e cila më vonë u botua edhe në faqet e revistës kulturore fetare Jeta Katolike, që prej vitit 1966 vazhdon të botohet, nën perkujdesin e Qendrës Kulturore Nënë Tereza, me drejtor botues meshtarin e palodhur dom Pjeter Popaj dhe kryeredaktorin e saj Mark K. Shkreli, redaktorin Klajd Kapinova dhe Simon Vukel.Dhe aktivisti dhe kryetari i këshillit të kishës tonë zoti, Tonin Mirakaj.

Po ashtu 15 vjet më parë prof. Sami Repishti, më 2 maj 2005, mban një fjalim në ambientet e kishës katolike shqiptare në New York, me temë: Papa Gjon Pali II: “Mos Kini frike!”, pra, një muaj mbas kalimit të Atit të Shenjt në amshim.

Me këtë rast, ai i bën një përshkrim dinjitoz, duke e përkujtuar papën polak Karol Wojtyla, i cili, ishte një antikomunist i vendosur, një intelektual, shkrimtar (poet) dhe figurë e shquar e historisë së papatit në Selinë e Shenjt në Vatikan.

Ata që kanë njohur nga afër këtu në New York, jetën dhe veprën e profesorit shkodran Sami Repishti, kanë ndjekur me kujdes edhe kumtesën e tij për kohën e perskeutimit të përbindshëm bolshevik, gjatë diktaturës ateisto-komuniste në Shqipëri, në harkun kohor të vitëve 1944-1990.

Prof. Repishti, shkruan një artikull tjetër shumë të bukur, në revistën Jeta Katolike në New York, me titull: “Surgite, Mortui! – Le të Ngrihen të Vdekurit”, një punim me ngjarje të jetuara historike, i cili, në vetvete përmban kujtime të kohës së zezë në Shqipëri, kur diktatura e protelariatit bënte kerdi (masakra) mbi popullin e pafajshëm shqiptarë.

Temat e preferuar e prof. Repishtit ishin bashkëvuajtesit e tij klerikët katolikë franceskanë dhe jezuitë, të cilët historikisht nder shekuj kanë qenë ajka e vërtetë e kombit tonë. Këto prelatë dhe klerikë të thjeshtë të dy Urdhërave të famëshme Franceskane dhe Jezuitëve nga qyteti i lashtë i Shkodrës, vinin nga dy shkolla të së njejtës kulturë përparimtare kristiane.

Prof. Sami Repishti edhe mbas viteve 1990, është munduar të mos shkëputet nga vendlindja e tij Shkodra, duke shkruar shpesh kujtime për qytetin, impresionime dhe banorët e tij. Me shumë interes janë edhe letërkembimet e prof. Sami Repishtit, me mikun e tij të vjetër imzot Rrok Mirditen, Arqipeshkëv Metropolitan Tiranë-Durrës, i cili, disa vite më parë ka ndërruar jetë.

Leterkembimi i përket periudhës së muajve korrik-gusht të vitit 2003. Repishti-Mirdita, janë një pasuri e madhe për studiuesit, sepse aty sheh sesi dy intelektualët i trajtojne tematikat shqiptare dhe kulturore në terësi.

Mons. Mirdita e falënderon nga zemra prof. Repishtin, për vizitën që ai i bën në Selinë e Arqipeshkvisë Metropolitane Durrës-Tiranë (sot Tiranë-Durrës), në kryeqytetin e Shqipërisë. Prof. Repishti e falënderon Monsinorin, për dhurimin e librit të tij: “Për një Shqipëri me Zotin”.

Sami Repishti Profesor në Universitetin e New York-ut

Ishte pjesëtar i rezistencës, kundër pushtuesve italian e gjerman në Shqipëri, si student, kundërshtoi diktaturën komuniste të prosavendosur në vendin e shqiponjave. Më 1946 u arrestua dhe u dënua me 15 vjet burgim të rëndë, kryesisht për kërkesën e tij për demokraci dhe zgjidhjen e problemit dardan. Nëna, vëllai dhe motra e tij, vuajtën në kampet e internimit në Berat dhe Tepelenë.

Më 1959, u arratis në ish Jugosllavi, ku, u burgos përsëri, e mbas shumë vuajtjesh, emigron në ShBA (1962), ku, jeton edhe sot me familjen. Ai ka bërë studimet e mesme në Shkodër, dhe ata universitare në Firenze (Itali), në Paris (Francë) dhe ka dokturuar pranë departamentit të Frëngjishtës në City University of New York në vitin 1977.

Intelektuali i shquar dhe njohës i shumë gjuhëve të huaja prof. Sami Repishti, për 25 vjet me rradhë, ka dhënë mësim në gjimnazet amerikane dhe në Adelphi University.

Prof. Sami Repishti, ka qenë kryetar i departamentit të Gjuhëve të Huaja për gjimnazet e qytetit Malverne, New York, dhe pedagog i jashtëm porsavendosur pranë Aldephi University (N.Y.). Në vitin 2020, prof. Repishti, është autor i më shumë se 770 studimeve dhe artikujve me tema shqiptare dhe të Drejtat e Njeriut, kryesisht për shqiptarët në ish Jugosllavi dhe çamët, të botuar në shtypin amerikanë dhe shqiptarë.

Ka qenë koordinator për ish Jugosllavinë dhe Shqipërinë, pranë Amnesty Internacional në ShBA, për periudhën e vitëve 1979-1982. Është i pari shqiptaro amerikan, që ka dëshmuar para Kongresit Amerikan, për Kosovën në prill të vitit 1965, dhe ka vijuar me dëshmi të shumta para komisioneve kongresiane dhe qendrave studimore amerikane, kryesisht për problemin kosovar.

Në vitin 1986, kërkoi hapjen e Zyrës Amerikane në Prishtinë, që u realizua me sukses në vitin 1996, dhe atë kosovar në Washington D.C., që u aprovua nga Presidenti i ShBA-së William Jeferson Clinton më 1993. Që nga viti 1965, vazhdon të jetë njeri nga aktivistët më të njohur për kontaktet e vijueshme me përfaqësuesit e Kongresit, Departamentit të Shtetit dhe Shtëpinë e Bardhë, në mbrojtje të interesave të mbarë popullit shqiptar, pa ngjyra ideologjike.

Prof. Repishti, është bashkëthemelues i Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane (1986) dhe drejtor ekzekutib (1989-1992), themelues dhe president i Kosova Relief Fund, USA., Inc. (1978 dhe sot); bashkthemelues i Amerrican Friends of Albania dhe sekretar/arkëtar i saj (1992-1996); bashkëthemelues i Këshillit Kombëtar Shqiptaro Amerikan (NAAC, 1996) dhe president i parë (1996-1998).

Ai është antar i Bordeve drejtuese të disa organizatave shqiptaro amerikane. Vazhdon të merret me studime shqiptare dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Është i martuar me Diana Cipin, një vajzë gjirokastrite dhe ka dy fëmijë një djalë Daren me profesion mjek dhe vajzën Ava avokate. Ai ka pesë nipa e mbesa.

Se fundi, dua të them me shkrimin tim modest në perkushtim të intelektualit të shquar prof.Sami Repishtit,për ne shqiptarët kudo që jetojmë është simboli i shqiptarit të madh,i atdhetarit të pamposhtur,i cili sfidoi tri diktaturat më të mëdha të shek.XX; diktaturën fashiste, diktaturën naziste dhe atë komuniste.Profesor Samiu është shembulli i intelektualit rrallë të atdhetarit vetmitarë,i cili vuri gjithcka,pasurinë,familjen,jetën e tij për të mirën e kombit vetë Shqipërisë,që ne shqiptarët sot të jetojmë si kombet e tjera të qytetruara në paqe dhe qetësi,duke vlerësuar kontributin madhor,për mendimin tim,professor,Sami Repishti, qëndron në krye të intelektualëve dhe është krenaria e diasporës shqiptaro-amerikane.Profesor,Sami Repishti është dhe mbeti në zëmrat e të gjithë shqiptarve, symbol i genies së races s’onë ,intelektuali ma i nderuari i të gjithë kohërave,dhe shquet edhe si nji nga polemistët ma të mprehët të kohës,e prijës i idealeve më të larta kombëtare,model i kësaj bote të qytetruar,profesor, Sami Repishi mbeti figure e madhe , e pjesë e gjerdanit të artë të histories së lavdishme, e përsonaliteti i shquar i kohës,njeriu i famëshëm në enciklopedinë e komunitetit Shqiptaro Amerikan.

Ne, sot ndjehemi krenar për atë që prof. Sami Repishti i ka lënë si trashegimi kulturore, patriotike dhe shkencore kombit shqiptare dhe diasporës sonë në SHBA.

Shqiptarët:

Dënojnë ideologjinë totalitare dhe staliniste;

Dënojnë bolshevizmin dhe stalinizmin;

– Nuk e mbështesin sistemin dhe regjimin e pas Luftës së Dytë Botërore dhe distancohen prej tij;

Janë kundër qeverisjes autoritare, autokrate, tiranisë dhe despotizmit;

Janë kundër sistemit monist;

Mbështesin pluralizmin politik dhe demokracinë parlamentare;

Mbështesin ndërtimin e shtetit ligjor dhe shtetit të së drejtës;

Mbështesin ndërtimin e shoqërisë civile;

Mbështesin liritë dhe të drejtat e njeriut;

Mbështesin lirinë e fjalës dhe shtypin e pavarur;

* * *

Duhet të forcojnë dhe të ngrenë në nivel më të lartë arsimimin;

– Duhet t’i intensifikojnë veprimet e veta për t’i luftuar dukuritë negative në shoqëri – veprimet e paligjshme, trafikimin e qenieve njerëzore, të armëve, të lëndëve narkotike, korrupsionie, pasurimin brenda natës, partizimin dhe politizimin e institucioneve publike, nepotizmin, imoralitetin, abuzimet gjatë procesit zgjedhor etj.;

– Duhet të veprojnë për eliminimin e plotë të fenomenit të hakmarrjes;

– Duhet të angazhohen për parandalimin e tendencave të segmenteve të caktuara të shoqërisë për t’i lënë vatrat dhe vendlindjen dhe për të emigruar në vendet perëndimore;

– Duhet të dinë se individi, familja, shoqëria dhe shteti mund të zhvillohen dhe të forcohen vetëm me punë të ndershme;

Duhet ta rrisin përgjegjësinë në punë;

– Duhet t’i përcjellin arritjet më të reja në botë, në lëmin e shkencës, të teknikës, të teknologjisë, të informatikës, të mjekësisë etj.;

– Duhet t’i përfshijnë në procese shoqërore, politike dhe ekonomike të rinjtë e aftë dhe të shkolluar;

– Duhet të dinë se në shekullin XXI nuk jetohet me mite dhe legjenda, as me patriotizëm folklorik;

Duhet t’u kushtojnë rëndësi vlerave kombëtare dhe të rrisin vetëdijen kombëtare;

– Duhet të dinë se copëtimi i trojeve etnike të tyre është pasojë e sundimit osman dhe e rrethimit me hienat serbe, greke, malazeze dhe sllavo-maqedonase;

Duhet të dinë se ngecja e tyre është pasojë e copëtimit të trojeve etnike të tyre;

Duhet të dinë se për ngecjen e vet, janë fajtorë edhe vetë;

Duhet t’i tregojnë botës se janë popull historik dhe popull politik;

Duhet të manifestojnë kapacitet shtetformues apo shtetndërtues;

Duhet të jetësojnë ideologjinë kombëtare të rilindësve;

Duhet të ndërtojnë dhe të ndjekin politikë kombëtare dhe strategji kombëtare;

Duhet të kenë ideale madhore dhe të kenë politikanë idealistë;

* * *

– Lidhjet me papatin e Romës, të vendosura në kohën e Gjergj Kastriotit, i kultivojnë sot e kësaj dite;

Mbështesin miqësinë dhe partneritetin strategjik me ShBA-në;

Mbështesin integrimin në strukturat euro-atlantike – në NATO dhe në BE;

Kundërshtojnë fundamentalizmin dhe radikalizmin islamik;

– Janë popull që gjatë Luftës së Dytë Botërore i mori në mbrojtje hebrenjtë dhe nuk i dorëzoi gestapos gjermane asnjë hebre;

E çmojnë lartë qëndresën e Gjergj Kastriotit ndaj mësymjeve osmane;

– Me pushtimin e Shqipërisë nga Perandoria Osmane, shqiptarët ranë nën një sundim shumëshekullor;

E çmojnë lartë figurën e heroit kombëtar – Gjergj Kastriotit;

Çmojnë lartë periudhën e Rilindjes Kombëtare dhe rilindësit;

Çmojnë lartë Vlorën e vitit 1912;

– Çmojnë lartë dijetarët gjermanë dhe austriakë të cilët, që nga Lajbnici deri më sot, u morën me studimin e vlerave kulturore dhe historike shqiptare;

Janë shembull në botë, i harmonisë ndërfetare;

Çmojnë lartë flamurin kombëtar dhe himnin kombëtar;

Nuk njohin flamur tjetër pos shqipes me dy krerë;

Nuk njohin himn kombëtar tjetër përpos këtij që fillon me betimin për flamur;

Çmojnë lartë Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe luftën çlirimtare të saj;

Çmojnë lartë Ushtrinë Çlirimtare Kombëtare dhe luftën e 2001-shit;

– Çmojnë lartë UÇPMB-në dhe luftën heroike të saj në Kosovën lindore (Preshevë, Bojanoc, Medvegjë);

– Mbështetën ndërhyrjen ushtarake të NATO-së me në krye ShBA-në, kundër forcave pushtuese serbe në Kosovë dhe makinerisë ushtarake serbe në Serbi;

Mbështetën me luftë dhe sakrifica çlirimin e Kosovës;

Mbështetën me entuziazëm shpalljen e pavarësisë së Kosovës;

Vlerësojnë lartë simbolin e qëndresës kombëtare – Adem Demaçin;

Vlerësojnë figurën e Ibrahim Rugovës, si pjesë e historisë së çlirimit të Kosovës;

– Çmojnë lartë Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe luftën heroike të saj për çlirimin e Kosovës;

– Çmojnë lartë komandantin legjendar Adem Jasharin dhe përulen para sakrificës së tij dhe të Jasharajve për lirinë e Kosovës;

– Çmojnë lartë dëshmorët e kombit që ranë në altarin e lirisë, në luftë kundër pushtuesve serbë, për lirinë, pavarësinë dhe demokracinë e Kosovës.

* * *

Krenohen me nobelisten Nënë Terezë;

Çmojnë lartë figurën e Eqrem Çabejt, babait të gjuhës shqipe;

– Çmojnë lartë shkrimtarin gjenial – Ismail Kadarenë, të përkthyer dhe të botuar në 56 gjuhë të botës;

– Vlerësojnë nobelistin Ferid Muratin;

– I kanë dhënë skenës së teatrit evropian një aktor si Aleksandër Mojsiu;

– Ia kanë dhënë botës më të madhin aktor të historisë së kinematografisë amerikane në zhanrin e humorit – Xhon Belushin;

– Ia kanë dhënë botës Odiseun shqiptar – Bekim Fehmiun.

* * *

Mbështesin bashkimin kombëtar;

Janë faktor paqeje dhe qëndrueshmërie në rajon;

– E dinë se rrethohen nga fqinj grabitqarë si Serbia, Greqia, Mali i Zi dhe Maqedonia, të cilat, me ndihmën e Rusisë, e kanë grabitur më tepër se gjysmën e territorit të tyre;

– Nuk do të kenë marrëdhënie të mira me Serbinë dhe me Greqinë, derisa këto dy vende të mos e lajnë borxhin ndaj shqiptarëve;

– Kundërshtojnë politikën antishqiptare të Rusisë dhe politikën proserbe të saj;

Nuk janë të drejtuar nga orienti, d.m.th. nga bota arabe apo persiane;

Nuk funksionojnë me sistem oriental të vlerave – arabe apo persiane;

I takojnë Evropës dhe janë pjesë e familjes së popujve të kontinentit të vjetër;

Janë popull proamerikan, përkatësisht properëndimor.

Xhelal Zejneli

Albin Kurti/

Dy vjet e gjysmë punë e pareshtur sistematike, institucionale dhe politike. Dhjetëra zyrtarë shteti aktivë përditë gjithandej.

Hapi i parë i suksesit publik ishte mbledhja e ambasadorëve në Këshillin e Evropës më 24 prill 2023, hapi i dytë ishte dje në mbledhjen e Komitetit për Çështje Politike, hapi i tretë do të jetë Asambleja Parlamentare më 18 prill 2024 dhe i fundit ai i anëtarësimit një muaj më pas, në maj, në mbledhjen e Këshillit të Ministrave të vendeve anëtare.

Falënderoj të gjithë ata të cilët u angazhuan e kontribuan që në këtë pranverë të bëhemi anëtar të Këshillit të Evropës, e në veçanti falënderoj Zëvendëskryeministren dhe ministren e Punëve të Jashtme dhe Diasporës, Donika Gërvalla-Schwarz, zëvendësministrin, Kreshnik Ahmeti, grupin e deputetëve të kryesuar nga nënkryetarja e Kuvendit Saranda Bogujevci, dhe ambasadorin tonë në Strasbourg, Lulzim Hiseni.

E arritur e madhe për popullin dhe shtetin tonë, mundësi e re për qytetarët e Kosovës pa dallim. Vlerat themeltare të Këshillit të Evropës, pra demokracia, sundimi i ligjit dhe të drejtat e njeriut, i vijnë e i rrinë natyrshëm qeverisjes sonë të mirë e progresiste.

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/

PRISHTINË, 28 Mars 2024/ Para 35 viteve, në 28 Mars të vitit 1989, Serbia në Kuvendin e saj miratoi “Kushtetutën e tankeve”, që përgjakshëm, në rrethana tragjike terrori, me forcë e në mënyrë kundërkushtetuese rrënoi autonominë që kishte Kosova me Kushtetutën e vitit 1974 si element konstituiv me të drejtë vetoje i federatës, nga shpërbërja e së cilës pastaj dolën shtatë shtete.

Por, si gjithmonë, Kosova as atëherë dhe kurrë nuk u ndal në lëvizjen e luftën e shqiptarëve drejt lirisë e pavarësisë…

Kundërshtimi i fuqishëm “Kushtetutës së tankeve” serbe – rrënimit të autonomisë në Kosovë ishin demonstratat gjithëpopullore në të cilat vetëm brenda dy ditëve, në 27 e 28 Mars 1989, në shtetrrethimin e hekurt ushtarako-policor të vendosur nga Beogradi u vranë 22 shqiptarë e plagosën qindra të tjerë në Prishtinë, Mitrovicë, Zhur e Dushanovë afër Prizrenit, Podujevë, Deçan, Gjilan e në anë të tjera të Kosovës.

Demonstratat pasonin grevën e urisë të 1.300 minatorëve të Trepçës, nga 20 deri 28 Shkurt 1989, e cila ishte në mbrojtje nga sulmet e Serbisë kundër Kosovës e mëvetësisë së saj, rezistencë e fuqishme e përkrahur nga populli dhe në kërkim të lirisë, demokracisë e të drejtave të plota për shqiptarët.

Në vijimësi të kundërshtimeve të fuqishme gjithëpopullore dhe institucionale të “Kushtetutës së tankeve” serbe, në rrethana të okupimit, Kosova në vitin 1990 shpalli Deklaratën Kushtetuese për Pavaraësi në 2 Korrik e më pastaj Kuvendi miratoi në 7 Shtator Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Në vitin 1991, nga 26 deri në 30 Shtator u organizua edhe Referendumi ku kosovarët votuan 99,87 për qind për Kosovën shtet sovran dhe i pavarur, i cili pasohej me zgjedhjet e para pluraliste, parlamentare e presidenciale të 24 Majit 1992, kur President i parë u zgjodh Dr. Ibrahim Rugova.

Republika e Kosovës me kushtetutën e vet e institucionet demokratike të zgjedhura atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, por megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit të popullit mbi 90 përqind shumicë shqiptare, si edhe pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.

Kosova e lirë, pas përfundimit të luftës në Qershor 1999, prej vitit 2001 deri në shpalljen e pavarësisë në 17 Shkurt 2008 ka pasur një Kornizë Kushtetuese, të miratuar nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, e cila ishte dokument më shumë inicial kushtetues, por ka mundësuar zhvillimin e vendit nga një krijesë defakto e pavarur, ndonëse nën protektorat, në një entitet shtetëror të pavarur, edhe pse nën mbikëqyrje ndërkombëtare për një kohë.

Në 15 Qershor 2008 ka hyrë në fuqi Kushteta e Republikës së Kosovës të njohur ndërkombëtarisht, e cila në nenin 1 e përcakton “shtet i pavarur, sovran, demokratik, unik, dhe i pandashëm”.

Më parë, më pak se dy maj pas shpalljes së pavarësisë, akti më i lartë juridik i shtetit ishte miratuar nga Kuvendi i Kosovës në ditën e 9 Prillit, e cila është Dita e Kushtetutës – festë shtetërore, sipas Ligjit për festat zyrtare në Republikën e Kosovës, të miratuar në Kuvend në 21 Maj 2008.

Dekretimi i këtij ligji dhe 40 ligjeve të tjera, të dala nga paketa e Propozimit Gjithpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës të Kryenegociatorit Martti Ahtisaari – Emisarit Special të OKB-së, ishte një nga zhvillimet më të rëndësishme të ditës së hyrjes në fuqi të Kushtetutës, 15 Qershorit 2008. Dekretimin e ligjeve e bëri Presidenti i atëhershëm i Republikës së Kosovës, Fatmir Sejdiu, pasi ato i dërgoi në Presidencë Kryeparlamentari në atë kohë, Jakup Krasniqi.

Deri në hyrjen në fuqi të Kushtetutës ligjet e miratuara në Kuvendin e Kosovës i ka nënshkruar Shefi i UNMIK-ut, Misionit të Organizatës së Kombëve të Bashkuara.

Në këtë vit – 2024-tën, 16 vjetori i hyrjes në fuqi të Kushtetutës së shtetit të pavarur do shënohet në kohën kur festohet 25 vjetori i lirisë, e cila nisi me Ditën e Paqes e Lirisë – 12 Qershorin e vitit 1999, kur forcat paqeruajtëse shpëtimtare të NATO-s prirë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës filluan të hynin në Kosovë, nga Maqedonia, e të nesërmen edhe nga Shqipëria, pas ndërhyrjes me aviacion në fushatën ajrore 78 ditëshe të goditjes së caqeve të forcave serbe që bënin masakra e spastrim etnik duke vrarë më shumë se 12 mijë shqiptarë, zhdukur mëse 6 mijë e dëbuar rreth një milion, shumicën drejt Shqipërisë…

Prof. Muharrem Abazaj/

Ka qenë e përditëshmja jonë Dita e cila u dha një lajm shumë pritur shqiptarëve për lashtësimë e gjuhës dhe të kombit tonë. Ajo iu referua revistës prestigjioze Science e cila publikoi para pak ditësh një studim për lashtësinë e gjuhëve të realizuar nga Departamenti i Zhvillimeve të Gjuhësisë e Kulturës në Institutin Max Planck ( Institute for Evolutionary Anthropology) të SH.B.A, duke aktivizuar një grup gjuhëtarësh të përzgjedhur si dhe duke shqyrtuar të dhënat e deritanishme për të gjitha gjuhët e familjes indoevropiane, duke përdorur analizat më moderne, ato të filogjenekikës. Është arritur në përfundimin se gjuha shqipe renditet ndër tri gjuhët më të vjetra indoevropiane. Studimi ka patur një jehonë të madhe në rrethet e gjuhëtarëve shqiptarë, veçanërisht tek mbështetësit e prejardhjes së shqipes nga pellazgjishtja.
Për ne studjuesit, mbështetës të palëkundur të tezës së prejardhjes së shqipes nga pellazgjishtja, ky studim është një inkurajim i fuqiishëm për të shpënë më tej studimet tona. Tashmë është e rëndësishme të arrijmë të sqarojmë se cili është raporti midis gjuhës shqipe dhe këtyre dy gjuhëve të tjera, si dhe raporti i tyre me burmin e përbashkët. Kjo është një çëështje shumë e gjerë, por unë synoj që me këtë shkrim të hedh dritë mbi majën e ajzbergut.

Për djepin, vendin e lindjes së gjuhës parake, mëmës të gjuhëve indoevropiane, ky studim ka bërë disa ndryshime krahasuar me studimet e mëparëshme. Ai ndodhet më në Jug të hipotezës së Stepave të Kaukazit dhe më në Verilindje të hipotezës Anatolike.
Kjo gjuhë, në periudhën zanafillëse të saj, ka qenë gjuha e një komuniteti fare të vogël. Duke qenë e lindur ajo ka qenë në një stad shumë të ulët zhvillimi. Ajo është folur nga ky komunitet për një periudheë mbi 1000 vjeçare. Në këtë periudhë kaq të gjatë kohore ky komunitet do të jetë shumuar. Nga ky shumim ka lindur nevoja për të shfrytëzuar më shumë hapësira të tjera për të plotësuar më mirë nevojat bazë ushqimore. Kjo ka sjellë nisjen e ekspasionit të tyre në kërkim të tokave të reja. Grupe njerëzish me lidhje gjaku, fise, në fillim do të kenë përzgjedhur territoret më të afërta dhe gradualisht nga ky ekspasion janë krijuar venbanime të reja.Të gjithë banorët e këryre venbanimeve të reja kanë patur si gjuhë atë që patën folur para shpërnguljes, gjuhën mëmë. Duke kaluar një kohë të gjatë, larg nga vendlinda e tyre, duke patur përherë e më rrallë komunikim me vendlindjen, kanë filluar diferencat e gjuhës së tyre me atë të mëparshme, të vendlindjes, gjuhën e mëmës. Këto diferenca kanë ardhur si rezultat i vet natyres evolutive të gjuhës, por mundet edhe nga zhvillime jo të njëjta të organeve të artikulimit të tingujve midis fiseve. Diferencat e gjuhës së këtyre fiseve, me kalimin e shekujve, janë bërë aq të thekëshme sa të fitonin tiparet e një gjuhe të ndryshme nga gjuha mëmë, por duke ruajtur prej saj elemente rrënjore bazë. Procesi i eksapansionit të fiseve është zhvilluar si një proces zinxhir. Çdo fis, kur shikonte se toka që ai kishte në dispozicion nuk arrinte t’i përballone më nevojat e tij, shkëputej dhe krijnte diku tjetër venbanim të ri. Këtë eksansion të pandërprerë e favorizonte qënia bosh, e, pa populluar, e sipërfaqeve të mëdha të globit. Krijimi i këtyre venbanimeve të reja,me kalimin e një kohe shumë të gjatë, shpinte gradualisht në krijimin e gjuhëve të reja të cilat sot kanë arritur në 151 të tilla
Fisi i parë që është shkëputur del se kanë qenë ai i anatolianëve, i cili nuk ka patur nevojë të largohet shumë nga vendlindja, pasi ka gjetur kushte të përshtatshme për jetesë po aty pranë vëndlindjes, në Gadishullin e Anadollit. Në periudhën e parë, e cila ka zgjatur me shekuj, ashtu si të gjithë fiset e shkëputura, edhe anatolianët, kanë patur gjuhën e mëmës. Për gjuhët anatoliane si më përfaqësuese është gjuha hitite, e perandorisë hitite. Por edhe kjo gjuhë, me zhdukjen e këtij civilizimi, u zhduk dhe asnjë prej gjuhëve anatolike nuk flitet më sot. Nga gjuha hitite kanë mbetur mjaft mbishkrime. Ato janë shkruar me një tip alfabeti të quajtur kunieforme. Ka patur tentativa për t ’i deshifruar, por nuk kemi të dhëna se cila ka qenë natyra e kësaj gjuhe. Duke qenë një gjuhë e vdekur anatoliania nuk ndihmon aspak për të njohur gjuhën mëmë.

Fisi i dytë që shkëputet pas anatolëve ka qënë ai i tokarinëve. Tokarianët janë vendosur pak më larg vendlindjes, duke u shtrirë deri në Azinë Qendrore, në Xinjiang, territor i Kinës. Gjuha e tokarianëve, ashtu si anatoliania, ka qenë gjuha e mëmës. Gradualisht edhe ajo është larguar nga gjuha mëmë, duke u bërë një gjuhë e veçantë. Edhe tokarishtja është zhdukur. Janë gjetur mbishkrime të saj, ku është përdorur një alfabet që rrjedh nga ai sillabik i veriut indian Brahmi, dhe është quajtur brahmi dolikue. Janë bërë deshifrime, por nuk është arritur ndonjë rezulat që t ’i shërbente njohjes së gjuhës mëmë.
Duke qenë fisi i tretë që shkëputet nga gjiri i mëmës, ilirët, albanianët, shvendosen shumë më larg se dy fiset e shkëputura më parë, anatolianët dhe tokarianët. Ata lëvizin në drejtimin perëndimor, duke u shtrirë nga Mesdheu, Danubi dhe krejt Bregu Lindor i Jonit dhe Adriatikut.

Përcaktimi i gjuhës albanian ( ilirian shqip) si gjuha e tretë me një lashtësi 7ooo vjeçare, na jep mundësinë të shohim realisht lashtësinë e ilirëve në këto troje.
Hostoriografia shqiptare i është përmbajtur tezës se ilirët kanë ardhur në këto troje aty nga fundi i epokës së bronzit dhe kanë gjjetur këtu një popullsi parailire. Mbi kërë fakt historik është mbështetur edhe gjuhësia duke e parë ilirishten si një gjuhë relativisht të re, por që ka përvehtësuar një subsrtrat nga gjuha e parailirëve . Ky studim i fundit e hedh poshtë këtë tezë dhe i sheh ilirët si themelues, përurues të venbanimeve fillestare në këto troje, pra i sheh si autoktonë.
Në kohën kur ilirët janë vendosur në këto troje, ata kanë patur si gjuhë të tyre, atë që kishin edhe fiset e shkëputura para tyre, fiset anatoliane dhe tokarane, pra gjuhën mëmë.
Me kalimin e shekujve edhe ilrët shumohen dhe fillojnë të formojnë grupime sipas lidhjeve të gjakut, fise. Fise të fuqishme ilire arrijnë të bëjnë edhe shtete, mbretëri, por tendenca e përgjithëshme e tyre ka qenë pavarësia e fiseve, vetqeverisja, prandaj dhe janë krijuar shumë fise ilire. Kjo tendecë pavarësie arrinte deri në përplasje midis fiseve. Pozicioni gjeografik bregedetar, pasuritë natyrore, të qenit një urëkalimi lindje – perëndim, kanë qenë shkak i sulmeve të parreshtura të popujve të tjerë për t‘i pushtuar këto territore. Këtij rrebeshi hordhish të huaja, shumë fise ilire nuk arritën t ‘u rezistonin. Gradualisht ata u asimiluan duke mos ruajtur as gjuhën e tyre. Këtij rreziku permanent, me pushtime dhe prap çlirim, arritën t ‘ u bëjnë ballë vetëm pak fise ilire si arbërit, dardanët, përgjithësisht ata ilirë që banonin në trojet ku sot flitet shqip., duke mos u shkulur asnjëherë nga trojet e tyre, duke ruajtur kështu të paprekur edhe gjuhën e tyre.

Shumë popuj të tjerë si helënt, latinët etj, gjuha e të cilëve rridhte nga e njëjta gjuhë mëmë me fiset që përmendëm më lart, filluan të vënë dorë mbi gjuhën e tyre të mëmës. Ata përdorën mjete gjuhësore artificiale për t‘i bërë gjuhët e tyre flektive.. Vunë dorë edhe në shkrimin e saj. Hartuan alfabete të veçanta, por mbi bazën e alfabetit të gjuhës mëmë. Nuk përdorën më shkrimin linear, si të gjuhës mëmë, por fjalët i ndanin nga njëra – tjetra. Këto gjuhë u bënë gjuhë të administratës dhe kulturës. Ato mësoheshin në shkolla.
Fiset ilire, ajo pjesë e tyre që nuk iu nënshtrua asimilimit të pushtuesëve, ata që banonin territoret ku sot flitet shqip, nuk bënë ndërhyrje në gjuhën e tyre. Ilirët ruajtën po atë gjuhë të mëmës, ashtu si ishte, barbare, si e quajti atë Herodoti. Nuk arritën të bëjnë një alfabet të vetin, por për nevoja dokumentash të shkruara, kanë përdorur alfabete të gjuhëve të tjera, më shpesh të greqishtes së vjetër dhe latinishtes.

Edhe pse gjuha e arbër – dardanëve, si çdo gjuhë, ishte në evoluim të vazhdueshëm, duke mos patur ndërhyrje njerëzore, ajo vazhdoi të ruaj po ato tipare të gjuhës mëmë.për një kohë shumë të gjatë.Pa patur siguri për kohën e saktë, por edhe gjuha e arbër – dardanëvenë filloi të ketë një evoluim më të shpejtuar. Filloi të vërë në përdorim elementet gjuhësore: parashtesa, prapashtesa etj. Duhet të ketë ndodhur pas shek X. Por, ndryshe nga gjuhët e tjera, këto elemente gjuhësore të shqipes lindën natyrshëm, pa asnjën dërhyrje artificiale. të dala nga vet brumi i gjuhës së lashtë të saj. Kështu si parashtesa, prapashtesa, mbaresa etj kanë dalë nga vet fjalët njërrokëshe të vet gjuhës së saj të lashtë, të gjuhës së mëmës. Shem. Prapashtesa at e numrit shumës të emrave: ar(at), fush(at), kodr(at), pish(at) etj, ka trajtën e emrit at( baba) të gjuhës së lashtë të tyre.

Këta faktorë që përmëndëm shkurt më lart, kanë bërë atë që gjuha iliro – shqipe të ketë ruajtur një vazhdimësi të pandërprerë, të ketë mbetur një gjuhë e pavdekshme dhe të ruaj më mirë se dy simotrat e saj më të mëdha, atë anatoliane dhe tokarishte, tiparet e mëmës së tyre. Si e tillë gjuha shqipe është gjuha e vetme që trashëgon tiparet esenciale të gjuhës mëmë..
Po cila ka qenë kjo gjuha mëmë? Cili popull e ka folur atë?
Autorët më të hershëm të antikitetit, duke përfshirë edhe Homeri, janë shprehur se poulli më i vjetër është ai pellazg. Mbi këtë bazë, termi pellazg dhe gjuha pellazgjishte, kanë zënë vend prej kohësh në leteraturën botërore. Nisur nga kjo edhe ne i përmbahemi tezës se gjuha parake, gjuha mëmë, ka qenë ajo pellazge.
Duke qenë se gjuha iliro – shqipe është e vetmja gjuhë e vjetër që vazhdon të jetë e gjallë, na jep mudësi reale për ta njohur gjuhën mëmë, pellazgjishten e lashtë.
Prej kohësh shumë studjues kanë arritur në përfundimin se emërtime venbanimesh, malesh, lumejsh, fisesh, prendish, personash etj të një hapësire territoriale shumë të gjerë, të banuar nga fiset e para të shkëputur nga trungu mëmë, të cilët flisnin të njëjtën gjuhë, atë pellazge.në vendeve të ndyshme dhe periudha shumë të lashta, kuptohen vetëm me anën e gjuhës së sotme shqipe.

Por këto fakte, edhe pse e përmbajnë në vetvete këtë të vërtetë, nuk janë të mjaftueshme për ta provuar plotësisht vazhdimësinë pellazgo – iliro – shqipe. Duhen materiale të shkruara, vetëm ato e kanë të rregjistruar saktësisht natyrën e pellazgjishtes së lashtë. Dhe fatmirësisht, materiale të tilla ekzistojnë. Në shumë vende janë në ruajtje një numër i madh mbishkrimesh të lashta.dhe kemi mundur të deshifrojmë mjaft prej tyre. Këto mbishkrime janë gjetur në një hapësirë të gjerë duke filluar nga Azia e Vogël,( mbishkrimet frige) Pellgu i Mesdheut, Gadishulli Ballkanik, në Itali( mbishkrimet etruske) e gjetkë. Mjaft nga këto mbishkrime kemi arritur t ‘ i deshifrojmë me gjuhën tonë, sidomos duke u mbështetur në trajtat arkaike të fjalëve të dialektit të gegënishtes..Një fakt i tillë tregon se në të gjithë këtë territor në lashtësi të gjitha fiset që janë ndarë nga trungu ëmë, kanë folur të njëjtën gjuhë, atë të mëmës, pellazgjishten. Tek të gjitha këto mbishkrime është përdorur një shkrim linear, pa ndarje midis fjalëve. Alfabet që është përdorur njihet në leteraturë si alfabeti fenikas. Mbi bazën e këtij alfabeti, me disa ndryshime grafike, janë ndërtuar alfabetet e greqishtes së vjetër, latinishtes, sllavishtes së vjetër etj..
Materiali gjuhësor i këtyre mbishkrimeve na ka dhënë mundësinë të dallojmë qartë tiparet kryesore të pellazgjishtes. Pellazgjishtja i ka patur fjalët njërrokjore. Trajtat e tyre kanë qenë të ngurta, pasi ajo nuk i ka përdorur mjetet gjuhësore të cilat u jain fjalëve ndryshueshmëri, siç janë parashtesat, prapashtesat, mbaresat, nyjet. Këto fjalë njërrokëshe të pellazgjishtes i kemi sot në gjuhën shqipe ose gati identike, ose si rrenjë të fjalëve. shem: a ( asht), at( baba), am ( nënë),ar ( arë) ur ( urë), di ( me ditë), zi ( i zi) keq ( keq) . Një pasqyrë të plotë të këtyre fjalëve njëokëshe të pellazgjishtes i gjeni në Fjalorin Pellazgjisht – Shqip, të botuar kohët e fundit.
Si konkluzion themi se kemi të bëjmë me një gjuhë të vetme.pellazgo – iliro- shqipe. Në zanafillë, në lindje të saj, ajo është quajtur pellazgjishte, nga emërtimi pellagë i folësve të saj. Po këtë gjuhë, pellazgjishten, e folën ilirët, prandaj u quajt ilirishte. Gjuhën e ilirëve folën arbërit dhe më pas shqiptarët, prandaj u quajt arbërishte – shqipe. Por kjo vijimësi e pandërprerë gjuhësore pellazgo – ilirro – shqipe, ka qenë në një evoluim të pandërprerë , që ka arritur në trajtën që ka sot gjuha jon ëshqipe. Kjo na jep të drejtën që ta quajmë gjuhën tonë shqipe si trahëgimtaren legjitime të pellazgjishtes, të mëmës së gjuhëve
Për albanologjinë zyrtare, ky studim qe si një rrufe në qiell të pastër.Ai i ka hutuar sepse ja u plasi atë tollombace skepticizmi dhe mosbesimi për lashtësinë e gjuhës dhe të kombit tonë. Me kokën ulur, ata nuk duhet të mos humbasin më kohë, por të marrin masa për të oranizuar sa më shpejt të jetë e mundur, një Kuvend të përmasave Ndërkombëtare me qëllim konfirmimin e kësaj lashtësie të gjuhës dhe kombit tonë të vonuar kaq shumë kohë vetëm për faj të tyre.
Foto: orakujtetomorrit.al