Prof. Dr. Lush Culaj- Instituti Albanologjik-Prishtinë/

Me rastin e 100 vjetorit të ndërrimit të jetës.

Vudro Wilson ndërroi jetë më 3 shkurt të vitit 1924. Të nesërmen, më 4 shkurt, në Kuvendin Kushtetues në Tiranë, u propozua mbajtja e 5 minutave nderim në kujtim të tij. Në mbledhjen e 4 shkurtit 1924, deputeti Rauf Fico do të theksonte, ndër të tjera: “Me hidhërim morëm lajmin për vdekjen e ish-Presidentit të SHBA-ve W. Wilsonit. Duke marrë parasysh shërbimet e mëdha që i ka bërë Shqipërisë propozoj të bëhen 5 minuta nderim në shenjë hidhërimi dhe t’i dërgohet një telegram ngushëllimi familjes të ndjerit.” Nga ana tjetër deputeti Jashar Erebara kërkon të bëhen 5 minuta nderimi për udhëheqësin rus, Leninin. Deputeti Avni Rrustemi shpreh keqardhje se kur përmendet emri i Leninit dëgjohen të qeshura në sallën e Parlamentit. E dinja se propozimi i Erebarës nuk do të pranohej, por megjithatë e kemi për detyrë ta propozojmë që të bëhen 5 minuta nderim si shenjë hidhërimi për vdekjen e tij.

Në mbledhjen e 11. II. 1924 u diskutua në Parlament për Presidentin Wilson.

Jehona e vdekjes së tij u pasqyrua menjëherë edhe në shtypin shqiptar. Mbi personalitetin e Wilsonit do të flitej përsëri në Kuvendin Kushtetues pas disa ditësh më 11 shkurt. Meqenëse Fan Noli nuk kishte qenë i pranishëm në mbledhjen e 4 shkurtit e kërkoi fjalën dhe foli me shumë pasion për presidentin Wilson. Noli përmendi arsyen pse Shqipëria merrte pjesë në dhimbje përkrah SHBA-ve në ato ditë zie për këtë President.

Fan Noli: Evropa nuk e deshi paqen e Wilsonit dhe Amerika e refuzoi këtë paqe

Noli, ndër të tjera, theksoi: “Titulli “amerikan” mjafton që ta bëjë popullin tonë të marrë pjesë në çdo vajtim të Amerikës, se të gjithë e dimë sa të mira kemi parë prej saj. Që më 1900 Amerika ka qenë kurbeti më i madh i shqiptarëve. Të gjithë e dinë se Guverna (Qeveria, L. Culaj) e Durrësit u organizua nën kryesinë dhe me iniciativën e një delegati të “Vatrës” të dërguar për këtë qellim me para të Amerikës. Në vijim ai do t’i përmendë disa të mira që kanë ardhur prej Amerikës drejtpërdrejt. Pas luftës, kur Shqipëria ishte e shkatërruar dhe e pllakosur prej invazioneve të huaja, Amerika dërgoi Kryqin e Kuq që t”i lehtësojë vuajtjet. E vetmja shkollë moderne qe e kemi është ajo Teknike e Amerikës. Sa i përket presidentit Wilson, përveç emrit amerikan ka edhe një emër tjetër atë të idealistit dhe të profetit të vëllazërimit ndërkombëtar si dhe paqes të përbotshme. Presidenti Wilson ishte idealist se ishte amerikan. Ata që kujtojnë se Amerika është vendi ku njerëzia kujdesen vetëm për dollarë, nuk e njohin Amerikën. E dini cili ishte programi universal i Wilsonit në Versajë. Cili prej jush nuk ka dëgjuar për katërmbëdhjetë pikat e Wilsonit të sintetizuara në paktin e Lidhjes të Kombeve? U përpoq me tërë forcën e tij që t’ua imponojë Aleatëve programin e tij, por qëllimin e tij nuk e arriti si mendoi. I vajtur në Evropë si triumfator u rikthye i zhgënjyer në Amerikë. Dhe atë copë të fitores që mundi ta shkëpusë nga thonjtë e luanëve të Versajës tani vendi i tij do t’ia rrëmbente nga duart. Senati amerikan refuzoi ta ratifikonte Paqen e Versajës dhe Wilsoni nga zeniti më i lartë, ku ka ëndërruar të hipte në historinë e botës, si njeri u rrokullis dhe u rrëzua përdhe. Dhe Evropa vazhdoi luftën nën maskën e paqes. Evropa s’e deshi paqen e Wilsonit dhe Amerika e refuzoi këtë paqe. Wilsoni vdiq. Fjeti si luan profeti bujar i paqes njerëzore, ati shpirtëror i Lidhjes të Kombeve.

Megjithatë, Wilsoni bëri më tepër se çdo njeri tjetër për independencën e Shqipërisë, duke e shpëtuar vendin tonë nga copëtimi, duke siguruar pjesëmarrjen në Lidhjen e Kombeve në kufijtë e vitit 1913. Madhështia e tij morale duket pikërisht në mbrojtjen e të drejtave të kombësive të vogla. (duartrokitje).” Më pas do të vijonte: “Në janar të vitit 1920, një erë zie dhe dëshpërimi kish rënë mbi të gjithë anët e vendit tonë, i cili qe si një i vdekur në agoni. Projekti i copëtimit të Shqipërisë, i redaktuar nga katër aleatët evropianë, ishte njohur dhe priste vetëm një firmë që të bëhej një fakt definitiv. Firma që mungonte ishte ajo e presidentit Wilson, firmë që nuk u vu në atë projekt aq të padrejtë.” Fjalimi i Nolit në Parlament u shoqërua me duartrokitje, që ishte një tregues i qartë se si u prit ky fjalim, por pati edhe reagime dhe një ndër ata që replikoi ishte deputeti Hil Mosi, që shprehu rezerva ndaj vlerësimit aq të lartë që Noli ia bëri rolit të Wilsonit në mbrojtje të çështjes shqiptare. Ai, ndër të tjera, do të theksonte: “Wilsoni qe ai që pranonte që Fiumja t’i jepej Jugosllavisë tue i lanë Vlorën Italisë e viset e Jugës Greqisë.” Mendimet e ndryshme të shprehura në Parlamentin Shqiptar dhe jashtë tij për vendin që zinte Wilsoni në historinë e Shqipërisë, nga Fan Noli dhe Faik Konica në superlativ, si dhe nga tjerët si Hil Mosi me rezerva u pasqyruan edhe në shtypin e kohës.

Faik Konica: Shpëtimi dhe liria e Shqipërisë i detyrohen kryesisht Wilsonit

Kundër kritikuesve të presidentit Wilson më ashpër ishte shprehur Faik Konica, i cili theksonte: “Jemi të bindur se çdo shqiptar di dhe kupton se ç’borç të madh i kemi Wilsonit. Në qoftë se ka ndonjë shqiptar që s’merr vesh se shpetimi dhe liria e vendit (të) tij i detyrohet krye-sisht Wilsonit, ai nuk është njeri dhe duhet të kemi meshirë për verbësinë dhe errësirën që i ka mbuluar trutë.” Ai më tutje do të theksonte: “Shqipëria ishte dënuar me vdekje, dënimi do të zbatohej doemos, asnjë rreze shprese s’ ndritte gjëkundi. Por e papritura ngjau dhe kjo e papritur erdhi nga qëndrimi i Vudro Wilsonit, vijonte me tej Faik Konica. “Ndërgjegjja e drejtësisë njohu përsëri zërin e madh dhe u drodh nga gëzimi; se Wilsoni duke e mbrojtur Shqipërinë nuk e mbronte një popull të vetëm, por mbronte gjithë popujt, e mbronte parimin. Gazeta “Dielli” e datës 25 mars 1924, duke iu kundërvënë diskutimit të Hil Mosit në Parlament, do të theksonte ndër të tjera: “E qortoi Wilsonin se ai i dha Vlorën Italisë, ndonëse çdo njeri duhej të kuptonte, dhe shumë kuptojnë, që dhe Vlorën Wilsoni e shpëtoi tërthori: se po të mos kish ngulur këmbë Wilsoni që të bëhej një Shqipëri, s’ mund t’i jepej kurrë rasti as Vlorës që të shpëtonte nga zgjedha italiane”.

Shtypi shqiptar është fokusuar në rolin e Wilsonit si kryetar shteti i një fuqie të madhe me potenciale të gjithanshme në rritje, si dhe në arritjet e tij në dy periudha të vështira të marrëdhënieve ndërkombëtare, në Luftën e Parë Botërore dhe në nënshkrimin e traktateve të paqes të viteve 1919-1920 me vendet që e kishin humbur luftën. Shtypi pasqyronte, në mënyrë të veçantë, platformën e tij të njohur prej 14 pikash, ku ai kishte shtruar si bazë vendosjen e paqes pas luftës, si dhe rezervat ndaj kësaj platforme të udhëheqësve të Fuqive të Mëdha evropiane, fituese të konfliktit botëror.

Në paraqitjen me zigzage të pozitës së Wilsonit në Konferencën e Paqes në Paris, shtypi shqiptar iu përmbajt zhvillimit historik të ngjarjeve duke pasuar edhe shembullin e Fan Nolit, i cili në trajtesën e tij të 11 shkurtit shfaqi, ndër të tjera, keqardhjen e thellë për atë që i kishte ndodhur presidentit të SHBA-së: “Nga zenithi më i lartë ku ka ëndërruar të hypë në histori të botës (…) u rrokullis dhe u rrëzua përdhe.”

Përgjithësisht pasqyrimi i figurës së Wilsonit, në qarqet shqiptare, është parë nga dy dimensione të kundërta. Është dhënë si figurë që i kontribuoi çështjes shqiptare dhe si figurë që nuk ndihmoi sa duhet në të mirë të saj. Kemi të bëjmë me një pasqyrim të ngjashëm me atë që është vënë në dukje nga studiuesit: se në realizimin e programit të tij në plan evropian dhe botëror Wilsoni më shumë dështoi, sesa fitoi, për shkak të opozitës evropiane në radhë të parë.

Konferenca e Parisit 1919-1920 e ndryshoi hartën politike të Evropës, Azisë dhe Afrikës. Shqiptarët dhe përfaqësuesit e tyre ishin aktivë dhe për rrethanat e kohës arritën atë që mund ta arrinin. Rezultatet e këtyre arritjeve nuk janë për t’u nënvlerësuar. Madje, po ta kemi parasysh raportin e pabarabartë të forcave dhe rrethanat e tjera u arrit aq sa nuk shpresohej. Shqipëria vërtet mbeti si shtet i ndarë pa pjesët më vitale të saj, sepse u morën për bazë argumentet politike, por të paktën u arrit që të rifitohej pavarësia e vendit dhe sidomos të mënjanoheshin padrejtësi të reja territoriale që do të ishin tragjedi e dyfishtë për të ardhmen e kombit.

Presidenti Wilson dhe SHBA-të për përpjekjet e tyre për ta ndihmuar çështjen shqiptare mbetën në memorien e shqiptarëve. Për këtë ka mjaft dëshmi. Profesori amerikan Elmar E. Joner gjatë vizitës në një fshat në Jug të Shqipërisë, në një gëzim mirëseardhje dëgjon edhe këngën e Presidentit Wilson. Ai entuziazmohet tejmase nga melodia dhe teksti i këngës, të cilën e përkthen dhe ia dërgon Presidentit amerikan Wilson. Presidenti i shfaq mirënjohjen profesorit nëpërmjet një letre. Ndër të tjera, ai shkruante: “S’ka dyshim se më gëzohet zemra kur mësoj për ndjenjat e bukura qe ushqejnë për mua në Shqipëri. Kujtoj se çdo takim me të tilla kombe na sqaron më së miri pikëpamjen tonë për rastet dhe përgjegjësitë tona kombëtare.”

Konica propozon të pagëzohet me emrin Willsonwille Shën Gjergji ose Saranda

Ndërsa diplomati Faik Konica që shërbeu në SHBA ia dërgoi në vitin 1924 këtë telegram kryetarit të Kuvendit në Tiranë: “Ju lutemi të shtroni si propozim në Parlament që me rastin e vdekjes së Presidentit Wilson, shpëtimtarit të Shqipërisë, duke e nderuar Wilsonin dhe Shqipërinë në sytë e botës propozoni që t’i jepet emri Wilsonwille ose Shën Gjergjit, ose Sarandës.” Më 12 mars 1924, nën kujdesin e Faik Konicës, arrin në shtëpinë e presidentit Wilson një kurorë e bukur me 100 trëndafila, 50 të kuqe dhe 50 të bardha të lidhura me një shirit me ngjyrat e flamurit të Shqipërisë kuqezi në të cilat shkruan: “From the Albanian Federation Vatra Boston Massachusetts”. Ndërsa në telegramin që ia dërgon zonjës Wilson, Konica do të shprehej: “Jepmë leje Zonjë, të bëhem me respekt dërguesi i hidhërimit të thellë që ndiejnë shqiptarët, të cilët të personi i Presidentit të madh, burrit tuaj, kanë humbur mbrojtësin e të drejtave të tyre”.

Mbi të gjitha vlen të veçohet fjalimi i Fan Nolit në Parlamentin Shqiptar, më 11 shkurt 1924, ku, ndër të tjera, do të theksonte: “Amerika dhe tërë bota vajtuan këto ditë vdekjen e Woodrow Wilsonit. Pranë Amerikës merr pjesë në këtë zi edhe Shqipëria, e cila e quan amerikanin e madh, idealistin bujar dhe mbrojtësin e saj më të fortë. Presidenti Wilson provoi në shekullin XX se ka një vend, i cili edhe prodhon kalorës bujarë për t’i mbrojtur jetimët, të vejat dhe të shtypurit. Qysh ta quajmë e ta vajtojmë këtë kalorës pa frikë e pa njollë, chevalier sans peur ni reproche! Amerika, ajo nënë bujare që ia dha botës Wilsonin ka për të lindur edhe të tjerë kalorës si ai, kalorës të cilët do të vazhdojnë të përfundojnë veprën e Paqes, e vëllazërimit dhe mirëdashjës ndërkombëtare”.

Profecia e Nolit se “Amerika, ajo nënë bujare që ia ka dhënë botës Wilsonin, ka për të lindur edhe të tjerë kalorës si ai u jetësua pas 75 vjetësh. Amerika e Madhe lindi kryekalorësin Bill Klinton, burrë i madh i shekullit që ishte në ballë të aksionit për t’i sjellë lirinë Kosovës.

Mbështetja nga ana e SHBA-së dhe presidentit Wilson, e shumëkërkuar dhe e shumëdëshiruar nga shqiptarët, nuk ishte ajo që prisnin shqiptarët. Pikërisht në atë periudhë kohore, edhe pse Amerika ishte një fuqi ekonomike gjithnjë e në rritje, ende nuk ishte fuqi e rëndë-sishme politike botërore. Ndikimi dhe pesha reale e këtij vendi të madh në vendimmarrjet më të rëndësishme të botës do të ndihej me vonë e në veçanti pas Luftës së Dytë Botërore.

Për shqiptarët mbështetja amerikane ishte vendimtare gjatë viteve të fundit, sidomos gjatë shpërbërjes së ish-Jugosllavisë. Ndikimi vendimtar dhe qëndrimi i SHBA-së në ballë të zgjidhjes së problemit të Kosovës që nga viti 1999 e në vazhdim ngjan sikur të jetë njëfarë plotësimi i premtimit të papërmbushur, i cili u ishte bërë nga presidenti Wilson shqiptarëve në Konferencën e Versajës.

Foto: politico.com

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, mirëpriti sot në vizitën e tij të parë në Kosovë në pozitën e Ndihmës Sekretarit për Çështjet Evropiane dhe Euroaziatike të Departamentit të Shtetit amerikan, James C. O’Brien.

Ky takim u zhvillua diç më pak se një muaj nga takimi i fundit që patën në New York në kuadër të Javës së Nivelit të Lartë të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara. Përgjatë bashkëbisedimit në kryeministri diskutuan për marrëdhëniet dypalëshe dhe fushat në të cilat mund të thellohen edhe më tej raportet e ngushta ndërmjet dy vendeve tona. Kryeministri Kurti shprehu mirënjohjen e tij dhe të Qeverisë për rolin historik dhe mbështetjen e vazhdueshme të Shteteve të Bashkuara të Amerikës ndaj Republikës së Kosovës dhe popullit të saj, dhe për bashkëpunimin e afërt në fushën e energjisë, ekonomisë, financave dhe sigurisë e mbrojtjes.

Një javë pas Samitit të Procesit të Berlinit, u vlerësua angazhimi, marrëveshja e nënshkruar dhe deklaratat e miratuara që e bënë 10-vjetorin e Procesit të Berlinit një përvjetor të suksesshëm në avancimin dhe nxitjen e bashkëpunimit rajonal drejt integrimit evropian.

Në këtë takim u diskutua edhe rreth raporteve me Serbinë, procesin e dialogut të lehtësuar nga Bashkimi Evropian dhe zbatimin e Marrëveshjes Bazike dhe Aneksit të saj.

Nënshkrimi i Marrëveshjes Bazike është dëshmia e nevojshme e vullnetit të mirë dhe mirëbesimit nga ana e Serbisë për përmbushjen e shpejtë dhe respektimin e plotë të saj e të Aneksit të zbatimit. Po ashtu, për ligjshmëri e drejtësi, paqe e siguri, nevojitet dorëzimi i kryeterroristit Milan Radoiçiq dhe grupit të tij paramilitar.

Kryeministri Kurti në takim ishte i shoqëruar nga zëvendëskryeministri i parë, Besnik Bislimi. Ndërkaq, përkrah Ndihmës Sekretarit O’Brien ishte ambasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Jeffrey Hovenier.

(Më datën 19.10.2024 në Qafë të Skërficës është përuruar “shtëpia” e dëshmorëve që luftuan 110 vjet më parë. Miq e dashamirës të shumtë nga Qarku Gjirokastër e Vlorë, deputetë të Parlamentit Shqiptarë, Kryetari i Gjykatës së Lartë Sokol Maliq Sadushi, deputeti Petro Koçi e Vullnet Sinaj, Dino Selimi, Tërmet Peçi, Ardi Veliu, Ardit Bido, Prof. Rami Memushaj, Irfan Bilbilaj, Profesor Bernard Zotaj që përfaqësonte edhe Kryetarin e Labërisë Agim Çiraku, Arben Bllaci, Flamur Hasimi që përfaqësonte edhe Kryetarin e OKDA Dr. Gjergj Velo, MSC Behar Salillari nga Departamenti i Dëshmorëve në MM, Dr. Gjergj Bizhga, Dr.Arnold Pashaj, Abaz Goxhaj, klerikë të shquar Hysen Shehu, Dervish Mikel Onjea, Dervish Ermal Hoxha nga Krahësi, Dervish Hetem Resuli nga Koshtani, Mareglen Basho, Gazmend Allkja, Luan Muca, Ëngjëllush Bellaj, Mitat Bellaj, Alush Kërra, Astrit Muho, Sefer Muho, dhe anëtarë të SHKA “Fushëbardha”, SHHUSH, SHAK “Labëria”, Shoqatat “Vajzë”, “Dukaj”, “Kallarat”, “Dr. Bilal Golemi”, “Lunxhëria”, Organizata e Dëshmorëve, veteranëve, Dega e Labërisë së Sarandës, grupet polifonike të Fushëbardhës dhe Zhulatit, etj., që morën pjesë dhe nderuan në përurimin e memorialit të Skërficës dhe përkujtimit të nëntë dëshmorëve të rënë në luftën e skërficës më 20 deri më 25 Qershor 1914. Merrte pjesë edhe e dërguara e posacme e Kryetarit të Bashkisë së Delvinës Besmir Veli, znj. Erinda Seitaj njëherazi edhe Kryetare e Këshillit Bashkiak të Delvinës, të dërguar të posaÇëm të kryetarit të Bashkisë së Gjirokastrës Flamur Golemi, por edhe mjaft pjesëmarrës nga Krahina e Kardhiqit, Rrëzomës, Delvinës, Sarandës, Gjirokastrës; ndërsa organizatorët ishin nga SHKA “Fushëbardha”, Nexhip Onjea, Zaho Golemi, Trifon Golemi, Pajtim Bello, Dervish Mikeli, Hosho Onjea, Angjelo Kazo, Teli Resuli, Ana Kazo, Adriatik Cama. Memoriali i Skërficës i hap rrugën memorialit të ri që do bëhet në Senicë për 5 dëshmorë).

Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI

Përkujtohet lufta e përgjakshme që u zhvillua më shumë se një shekull më parë në Qafë të Skërficës, në qafën që ndan e bashkon Gjirokastrën me Delvinën, në qafën që konsiderohet një ndër portat e Labërisë, që ka pritur e përcjellë përmes këtyre shtigjeve në shekuj bij të Labërisë që shkonin e vinin luftrave në mbrojtje të truallit arbëror. Lufta e Skërficës është ngjarje më madhore e 110 viteve më parë, një luftë e përgjakshme një javore që ka ngelur në memorien e shqiptarëve si qëndresë luftarake dhe mbijetesë në mbrojtje të truallit shqiptar, të Labërisë.

Skërfica, Fushëbardha, mbarë fshatrat e Labërisë dhe më gjerë kanë qenë dhe kanë mbetur një nga gjëmimet e shumta luftarake të historisë shqiptare dhe më të përgjakshme që tashmë studjohet edhe në Akademinë Ushtarake shqiptare. Lufta e Qafës së Skërficës u zhvillua pas kuvendit të Shtëpëzit të 10 prillit 1914, në kohën kur nisi mësymja masive për të shfarosur jugun e Shqipërisë, të pabindur ndaj qeverisë autonomiste të Zografos, betejës së Cepos e masakrave të shumta në të gjithë jugun e vendit tonë. Është fakt se për këtë luftë të përgjakshme u mobilizuan gjithë resurset e mundshme materiale luftarake e njerëzore të shqiptarëve.

Fakt ishte se gjithë Jugu i Shqipërisë ishte në luftë. Për luftën e Skërficës mobilizimi ishte maksimal dhe organizatorët ishin banorët e Fushëbardhës, ku i ra për pjesë mbrojtja e fshatit por dhe gjithë Labërisë për ti shpëtuar vrasjeve dhe djegjeve masive të andartëve të pamëshirshëm. Fakt është se për këtë luftë çeta e Fushëbardhës doli në frontin e saj në Skërficë me luftëtarë të udhëhequr nga kryeplaku dhe komandanti i çetës së Fushëbardhës Halil Sullo, por luftuan edhe luftëtarë nga Delvina, Gjirokastra, Krahina e Rrëzomës, Krahina e Kardhiqit, Libohova, Çamëria etj. Porta e Labërisë nga ana jugore ishte hyrja nga Luvadhi në Skërfica drejt Fushëbardhës. Skërfica ishte një luftë lokale, ku fqinjët tanë synonin jugun e Shqipërisë, shfarrosjen e një popullate autoktone që jetonte në truallin mijëravjeçar. Kjo çoi fqinjët jugorë drejt objektivit strategjik të vjetër, ku ushtria bashkë me andartët shkaktuan shkatërrime masive, masakra e barbari të panjohura. Lufta në Skërficës nuk është një betejë e shkëputur e vitit 1914. Ajo është vijimësi qëndrese e nisur në frontin e kryeqendrës së vilajetit Janinës si dhe në frontet e tjera të luftës. Në Skërficë foli gryka e pushkës, por edhe me gurë dhe me çfarë të mundnin çeta e Fushëbardhës më 20 qershor 1914 dërgoi një postë të përparuar zbulimi me 12 luftëtarë tek Gurët e Bashe, që kryenin zbulim mbi kampin andart të vendosur në Qafë të Luvadhit.

Ishin këta 12 luftëtarë që ndezën të parët qëndresën. Çeta u rrit me shpejtësi nga 40 vetë vetëm në pak orë në rreth 120 luftëtarë, me komandant Halil Sullo ish-kryeplak dhe komandant i çetës që shkroi histori qëndrese deri në largimin e fshatrave drejt Vlorës. Agresorët me 450 andartë e ushtarë, të drejtuara nga shtabi madhor i vendosur në Jorgucat e Delvinë. Kjo forcë mbështetej edhe nga 1500 andartë të skalionuar, të pajisur me armët më moderne të kohës përfshi artilerinë. Batalioni me andartë e ushtarë dhe major Korjaskonis, e mbylli me turp karrierën në Skërficë përballë trimërisë labe dhe jo vetëm. Shtabi madhor akademik i fqinjëve, i pajisur me taktika, strategji, armatime e topa dështoi kundër kryengritësve popullorë të formuar në “akademinë” e betejave popullore. Në Skërficë i thanë “ndal!”, grabitjes së tokave arbërore, në një pozicion strategjik natyral, si një xhephane lufte, ku shqiptarët kishin pritur me jatagan dhe me pushkë pushtuesit në gjithë epokat dhe shekujt. Në mbështetje të frontit të luftës së Skërficës ishin burra, gra, pleq, dhe fëmijë, të drejtuar nga trimi, kryeplaku luftëtari e organizatori Halil Sullo, të vendosur për mbrojtjen me çdo kusht të Qafës së Skërficës deri në largimin e krejt popullatës së fshatrave që andartët kishin vendosur ti digjnin plotësisht dhe të shfarrosnin çdo frymorë të kësaj zone.

Forcat andarte depërtuan në shtigje të fshehtë të Skërficës në drejtim të Pilloit, që ishte edhe një ndër faktorët e përshpejtimit të tërheqjes drejt Vlorës të popullatës. Qafa e Skërficës u kthye në istikam qëndrese të përgjakshme. Artileria shkëmbore e përdorur me aq mjeshtëri në periudha e kohë të ndryshme në Shqipëri, u përsërit edhe në Skërficë. Drejtimi i Gjinishtës dhe Vrahollit u kthyen në kala qëndrese nga ku rrokulliseshin gurët masivisht nga vëllezërit Dervish, Hadër e Medi Yzeiri dhe luftëtarë të tjerë.

Përgjakja një javore përfundoi me rënien në fushëbetejë të shumë dëshmorëve, një humbje të konsiderueshme me 9 luftëtarë shqiptarë të vrarë dhe 60 të plagosur; ndërsa forcat andarte lanë në Skërficë rreth 60 të vrarë dhe rreth 120 të plagosur. Garantimi i tërheqjes së banorëve të fshatrave në drejtim të Vlorës, u realizua pasi andartët depërtuan përmes “kalit të Trojës”, nga mali i Pilloit, në Qafën e Skërficës. Kështu që luftimi vijoi nga njera llogore në tjetrën në thellësi. Kameniku, Vraholl, Gurët e Bashe, Gropa e Dërrasës, Qafa e Skërficës u kthyen në kala qëndrese natyrore të pakapërcyeshme pushtimi. Fushëbardhas dhe bashkëkrahinas nga Krahina e Kardhiqit dhe Rëzomës shkruan epope trimërie dhe rikonfirmuan atë që shqiptarët nënëshkruanin për lirinë në beteja me gjak heroizmi. Lajmërimet për tërheqjen e popullatës drejt Vlorës e transmetonte Komandanti i çetës nëpërmjet korierit të luftës së Skërficës Cenko Onjea. Ditë e natë gjithë mbështetja e popullatës ishte për luftën, për frontin e Skërficës. Ndërkohë ishte vrarë edhe dëshmori 22 vjeçar Cenko Onjea në lëndinë të blertë të Qafë Dardhës sipër Fushëbardhës. Por çeta vijoi të luftonte kundër andartëve dhe ushtrisë me një qëndresë të pashembullt historike duke luftuar trimërisht, pa mbështetje të strukturave qeveritare, kur qeveria e Ismail Qemalit kishte dhënë dorëheqje që në janar 1914, por edhe pa mbështetje të Qeverisë së Vidit dhe as ushtarakëve të xhandarmërisë hollandeze që ishte prezent në vendin tonë, ku mund të themi që edhe sabotimi i luftës së shqiptarëve bëhej nga Tomsoni që bënte pakt me grekët në marrëveshjen e Korfuzit.

Kërcënimi i Skërficës që ishte edhe një ndër pesë portat hyrëse të Labërisë, ishte serioz dhe u mbrojt vetëm me gjak. Në flakë u ndezën Shpella e Dhespinës, Shkëmbi i Kaze, Nomeja e Qershisë, Përroi i Shametit, Qafa e Trullave, Gropa e Dërrasës, Vrahull e deri në Qafë të Skërficës. Tashmë historia e rënies së dëshmorëve është e dokumentuar dhe shkruar në memorien e Labërisë dhe gjithë shqiptarëve: Halil Sullo komandanti i çetës që u vra në hyrje të Shkëmbit të Skamanos; Dalip Kondi u plagos rëndë në të majtë të qafës së Skërficës sipër projit të sipërm e shkoi në drejtim te “Përroi i Shametit” dhe vdiq tek piksaret, eshtrat e të cilit janë gjetur pas tre vjetësh në sipërfaqe bashkë me pjesën metalike e pushkës; Mete Jonuzi ra heroikisht tek Kroi i Resule, pranë Gurëve të Bashe; Sejdi Baho u plagos rëndë në “Gropën e Gjeshtrës” dhe ndërroi jetë në spital në Tepelenë; Rizal Muho u vra tek Nomeja e Panjës mbi Kamenik, ku për një shekull vendi i rënies u thirr “Lisi i Rizal Muhos”; Halil Norra u vra në Qafë të Skërficës, në të djathtë të kroit të sipërm të Skërficës (kur e shikon nga Qafa e Luvadhit nga ana jugore); Surja Tefa i plagosur rëndë luftoi trimërisht në Qafën e Trullave me mauxer dhe nagant, pa u dorëzuar dhe kur jeleku ishte mbuluar me gjak lufton deri në vdekje e nuk dorëzohej edhe nga torturat çnjerëzore të andartëve. Në xhephanen e Cepos ra dëshmor Haxhi Muxhai nga Zhulati dhe sa e sa djem ngta gjithë jugu i Shqipërisë.

Dëshmorët e Skërficës janë në panteonin e përjetshëm të mirënjohjes së kombit, por lufta kishte edhe dhjetra të plagosur si Murat Cama, Hadër Uzeiri, etj., të cilët pas shërimit të plagëve morën pjesë dhe në Luftën e Vlorës më 1920. Në Skërficë nuk u bë pakt me dredhinë, nuk u kërkua “besë” nga pabesia. Lufta ishte e ashpër edhe më në thellësi të Labërisë, në Zhulat, Golem e deri në Kuç, Kallarat, Bolenë, Borsh, Llogora etj. Shqiptarët u trupëzuan me qafën-kala natyrore të Skërficës, dhe ngelën në panteonin e kombit dhe në memorien popullore. Dëshmorët janë dhëndurrë lirie në panteonin e kombit, janë në kujtesën shqiptare dhe janë në lapidar përjetësisht në Skërficë dhe në Fushëbardhë. Memoriali-lapidar që ngriti fshati Fushëbardhë me brigadën e saj të ndërtimit të viteve 70-të të shekullit të kaluar nuk u la në harresë. Gjaku i dëshmorëve që ranë në këtë betejë në në Luftën e Skërficës (20.6.1914 deri 25.6.1914) mbetetet një apel për mospërsëritje të kësaj historie të hidhur. Fushëbardha gjithë treva përreth, Labëria nuk mund të harrojnë gjakun e derdhur. Kjo luftë ka hyrë në axhendën kombëtare të studimeve historike ushtarake të luftrave të popullit shqiptar kanë rënë 9 dëshmorë: Halil Sullo (1864 -1914), Halil Norra (1886 -1914), Surja Tefa (1887 -1914), Rizal Muho (1889 -1914), Sejdi Baho (1889 -1914), Dalip Kondi (1892 -1914) Cenko Onjea (1892 -1914), nga Zhulati Haxhi Muxhai (1883 -1914), dhe nga Golemi: Mete Jonuzi (1887 – 1914). Fiset e tyre jetojnë sot edhe në trevën e bashkisë së Gjirokastrës, Delvinës e më gjerë. Poeti, atdhetari, luftëtar dhe doktori, që lidhi plagët e luftës në Skërficë Ramiz Harxhi para më shumë se një shekulli do të shkruante në SHBA: “..Të pavdekur janë gjith’ ata luanë,/Për nder të kombit u grin’e u vranë…”. Këngët për Qafën e Skërficës të pagëzuar tashmë si Qafa e Dëshmorëve janë të shumta: Në Skërficë që u ndez flakë,/ Luftë ditë e luftë natë, /Lufton Halili (Sullo) me Dalipnë (Kondin),/ U gjakosnë për të mbrojtur Shqipërinë, /Seç nderojnë historinë, /Me gjak e shtuan lavdinë..”, si dhe “Lufta seç u ndez në qafë,/Të parët vanë djemtë tanë, Halili me Cenko djalnë, Rizali me Surjanë, Halili me Dalip asganë, Metja me Sejdinë, ç’e nderuan Shqipërinë..”, “…Fushëbardha maja e qafa mali,/S’të përkuli dot junani,/Se kishte zotë vatani, /U ngulët te insikami,/Nga Luvadhi në Skërficë, / Edhe nata bëhej ditë,/Dyqind burra të stërralltë,/ Luftarakë djemtë tanë,/Për lirinë dhe për vatanë…”. Kohët kanë ndryshuar, por historia ngelet dhe kur jemi të ulur në tavolinat e sigurisë botërore edhe në strukturat ekonomike europiane, sikurse ngelet ngatërrestar i ashtëquajturi “ligj lufte”. Me fqinjët tanë jemi në NATO, organizmin me të madh dhe më të sigurt të sigurisë Botërore. Me fqinjët do të jemi edhe në bashkimin europian, por identitetit kombëtar do të ngeklet i pandryshuar dhe larg nacionalizmave. Paqja dhe vetëm paqja dhe vëllazëria e Popujve dhe kombeve do të çojë njerëzimin përpara në prosperitet ekonomik dhe siguri kolektive. Nderimi dhe respekti dëshmorët që ngelen në lapidar është nderim për veprën heroike të luftëtarëve të Skërficës, është nderim për gjakun e derdhur të dëshmorëve për Shqipërinë tonë të dashur.

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani i ka dekoruar me Urdhrin e Lirisë dhe Urdhrin e Pavarësisë, Ambasadorin William Walker, Kongresistin e ndjerë Tom Lantos, Ambasadorin Daniel Fried, Josh Black dhe Mira Ricardel.

Postimi i plotë i Presidentes Osmani:

FALEMINDERIT nga populli i Kosovës! 

Përmes përpjekjeve të tyre të pandërprera dhe angazhimit të palëkundur për paqen, lirinë dhe pavarësinë e Republikës së Kosovës, Ambasadori William Walker, Kongresisti i ndjerë Tom Lantos, Ambasadori Daniel Fried, Josh Black dhe Mira Ricardel janë disa nga aleatët tanë amerikanë që kanë lënë një trashëgimi, e cila do të kujtohet gjithmonë me përulësi nga populli i Kosovës.

Mbështetja e tyre ka formësuar të kaluarën tonë, fuqizon të tashmen tonë dhe frymëzon të ardhmen tonë! Për këtë kontribut, sot, në Washington D.C., pata nderin që, në emër të Republikës së Kosovës, t’i dekoroj me Urdhrin e Lirisë dhe Urdhrin e Pavarësisë.

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Beogradi bashkë me ndjenjën e viktimës, luajti me kartën e Rusisë, si protektore dhe si drejtuese e projektit të pengimit të etablimit të Perëndimit në rajon dhe në veçanti në Kosovë. Është e pritshme që Rusia, e cila që nga përfundimi i luftës, ka inkurajuar dhe përkrahur strukturat paralele të Serbisë që të pengojnë funksionimin e shtetit të Kosovës dhe të pengojnë legjitimitetin e plotë të ndërkombëtarëve në Kosovë si shtet i pavarur, do ta ngrejë zërin për “përndjekjen” e serbëve dhe kundër procesit të gjyqësorit kundër pjesëtarëve të grupit terrorist të ish-nënkryetarit të Listës Serbe.

Po bëheshin dy vjet dhe situata në veri të Kosovës nuk po ecte siç e kishte projektuar Beogradi. Krijimi i fakteve në terren, sidomos pas zhbërjes së bandës terroriste dhe kriminale të Radoiçiqit, po i kthehej si bumerang presidentit serb, i cili në përpjekje për të nxjerrë bonuse nga nisma franko-gjermane, kishte urdhëruar në mënyrë të befasishme dorëheqjen e katër kryetarëve të komunave me shumicë serbe në veri të Kosovës, me arsyetimin se “populli i vuajtur” “kërcënohej për ekzistencë” nëse i kërkohej konvertimi i targave të veturave në RKS pas çerek shekulli prej largimit të juridiksionit serbe mbi Kosovën. Me skenarin për të fituar sa më shumë dhe për ta shfrytëzuar përkrahjen ndërkombëtare, me urdhër të Vuçiqit sërish serbët i bojkotuan zgjedhjet në prill të vitit 2023, ndërsa në maj bandat serbe, të ndihmuar edhe nga njerëz të aparatit shtetëror serb, sulmuan trupat e KFOR-it, duke lënduar afro njëqind pjesëtarë të tyre. Qëllimi ishte i qartë, në veri të krijohej një vakum institucional, të tërhiqej Policia e Kosovës dhe katër kryetarët shqiptarë të mos hynin në objektet komunale, me qëllim që ato objekte të administroheshin nga strukturat e Radoiçiqit.

Dhe pikërisht kur në njëvjetorin e agresionit serb në Bansjkë, kur Prokuroria Speciale e Kosovës ngriti aktakuzën kundër 45 personave, në mesin e tyre edhe të Millan Radoiçiqit, për sulmin e armatosur kundër Kosovës, ku brenda dosjes 158 faqesh përmblidhen fakte dhe veprime jo vetëm për Banjskën, por edhe për gjithë dhunën që ndodhi në muajin maj të vitit 2023, presidenti serb u ndie i shqetësuar se plani i tij është dekonstruktuar plotësisht nga institucionet kosovare të sigurisë dhe vendet partnere. Në stilin e tij patetik, teatral, viktimizues dhe njëkohësisht kërcënues, presidenti serb shpërfaqi edhe një herë qëndrimet e tij agresive ndaj Kosovës duke u fshehur prapa ndjenjës së psikologjisë së viktimës. Ai u mundua të modifikonte veprimet e dy vjetëve sipas synimit politik dhe ideologjik. Ai sërish përdori gënjeshtrën si mjet historik, si mjet mashtrimi dhe si mjet viktimizimi. Ky zakon i gënjeshtrës, i praktikuar nga shumë politikanë dhe ushtarakë serbë, e sidomos e institucionalizuar nga shkrimtari Dobrica Qosiq (“serbët gënjejnë me kreativitet, gënjejnë me kreativitet”) presidenti llafazan serb shpalli shtatë kushte ose kërcënime për Kosovën. Qëndrimet e tij agresive presidenti serb i fshehu sërish prapa psikologjisë së viktimës. Ai dëshironte të eklipsonte shpalljen publike të aktakuzës ndaj pjesëtarëve të grupi kriminal të Radoiçiqit për sulmin terrorist dhe agresiv ndaj Kosovës. Fenomeni i të gënjyerit nga presidenti serb nuk është i panjohur, por ai tregon një gjë, fenomenin e ndjenjës së inferioritetit, sepse duke qenë një shtet i vogël ka vendosur para vetes ambicie joreale me pretendime për ta vazhduar projektin e pambaruar të Serbisë së madhe. Në të kaluarën gënjeshtra ishte në bazën e propagandës naziste dhe të çdo sistemi totalitarist. Edhe Serbia prej shumë dekadash është e zhytur në një kulturë të gënjeshtrës.

Edhe në këtë rast, gënjeshtra e presidentit serb përdorej për arritjen e një qëllimi, bashkë me ndjenjën e viktimizimit, të minimizohej jehona e procesit gjyqësor në Kosovë kundër njerëzve që shteti i tij i kishte nisur në një mision “patriotik” për aneksimin e veriut të Kosovës. Metodologjia e Beogradit në rastin e Banjskës, ka një paralele të jashtëzakonshme me sjelljen e Serbisë si në rastin e Sarajevës, ku një shekull e ca më parë një grup terrorist serb i mbështetur nga Serbia zyrtare organizoi vrasjen e Franc Ferdindnadit në Sarajevë, ngjarje e cila provokoi agresionin austro-hungarez ndaj Serbisë, përkatësisht Luftën e Parë Botërore. Vetëm duke njohur mirë ngjarjet e rëndësishme të shekullit 20 dhe përmasat e përfshirjes së Serbisë në to, mund të arrihet në kuptimin e thellë të veprimeve aktuale të Beogradit. Ato nuk janë veprime sporadike, por një doktrinë serbomadhe, e cila nuk u dënua asnjëherë.

Megjithëse dihej se të gjitha fijet të shpinin në Serbi, zyrtarisht asnjëherë nuk u dokumentua se qeveria serbe qëndronte prapa një ngjarjeje të tillë. Si atëherë, ashtu edhe tani, Beogradi bashkë me ndjenjën e viktimës, luajti me kartën e Rusisë, si protektore dhe si drejtuese e projektit të pengimit të etablimit të Perëndimit në rajon dhe në veçanti në Kosove. Është e pritshme që Rusia, e cila që nga përfundimi i luftës, ka inkurajuar dhe përkrahur strukturat paralele të Serbisë që të pengojnë funksionimin e shtetit të Kosovës dhe të pengojnë legjitimitetin e plotë të ndërkombëtarëve në Kosovë si shtet i pavarur, do ta ngrejë zërin për “përndjekjen” e serbëve dhe kundër procesit të gjyqësorit kundër pjesëtarëve të grupit terrorist të ish-nënkryetarit të Listës Serbe.

Sidoqoftë, procesi gjyqësor, pos që do të nxjerrë në dritë të gjitha elementet e agresionit serb në veri të vendit, është në interesin e Kosovës që të monitorohet edhe nga organizata vendore dhe ndërkombëtare të specializuara për të drejtat e njeriut, në mënyrë që të garantohet një proces i drejtë gjyqësor dhe të kuptohet se “të burgosurit politikë” të presidentit serb ishin pjesëtarë të një organizate ushtarake të etabluar dhe të mbështetur në të gjitha format për të zhvilluar agresion ushtarak kundër Kosovës. Për këtë arsye, “Putini” i Ballkanit ka panikun se ky proces do të nxjerrë në dritë paradigmën se vendi i tij është vetëm një zgjatje e Rusisë në rajon dhe se rruga e integrimit evropian, të cilën më shumë e afishon Perëndimi sesa elita politike në Beograd, fatkeqësisht klasa politike neo-millosheviqinae dhe shoqëria serbe nuk e pranon. Kjo duket po ashtu jo vetëm me mënyrën si shteti serb i bën glorifikimin e të dënuarit të Tribunalit të Hagës, por edhe mënyrën se si mohohen në vazhdimësi krimet kundër shqiptarëve, kroatëve, dhe boshnjakeve apo interpretimi i krimeve si një lloj heroizmi i shoqërisë serbe.

Se është në interesin e Kosovës që gjykimi të jetë sa më transparent dhe i monitoruar edhe nga organizatat ndërkombëtare, për të treguar se sulmi nuk kishte të bëjë as me fatin e serbëve dhe as me të drejtat e tyre, por thjesht me territorin e Kosovës, me synimin për ta ndjekur skenarin rus të okupimit të Krimes, pastaj të Ukrainës Lindore dhe më pas edhe të përpjekjes për pushtimin e kryeqytetit Kiev.

Tani kur Prokuroria Speciale e Kosovës foli, BE-ja dhe SHBA-ja nuk mund të thonë më se nuk kemi fakte dhe nuk kemi në dorë hetimet dhe nuk kemi një pasqyrë më të qartë se kush ishte prapa kësaj ngjarjeje dhe kush ishin urdhërdhënësit dhe financuesit e grupit. Nëse një vit më parë përfaqësuesi i lartë i BE-së për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Josep Borrell, sulmin në Banjskë e kishte cilësuar si “sulm terrorist” kundër Policisë së Kosovës, është koha që t’i kërkohet Serbisë që të dorëzojë gjithë ata persona që janë në listën e të akuzuarve si pjesëmarrës të sulmit në Banjskë. Në të kundërtën, nëse Serbia bëhet vendstrehim i grupeve terroriste sikur të ishim në Evropën e vitit 1914, atëherë çfarë kuptimi do të kishte dialogu i Brukselit apo Marrëveshja e Ohrit, e cila edhe pas afro dy vjetësh ka mbetur në vend dhe nuk e dëshiron askush, pos presidentes së vendit, e cila në përballje për t’u bërë e preferuar e ndërkombëtarëve, një ditë e mbështet marrëveshjen, ndërsa ditën tjetër del kundër saj. Ky është momenti për të vënë në sprovë edhe një herë seriozitetin e qeverisë serbe, nëse ajo vërtet është për paqe dhe normalizim të raporteve apo vazhdon me mendësinë hegjemoniste të ndjekë projektin e papërfunduar të Serbisë së madhe.

Dhe tash kur janë ngritur aktakuzat për pjesëmarrësit e sulmit të Banjskës, radhën e ka BE-ja dhe SHBA-ja, të cilat duhet të kenë qëndrim më të qartë ndaj Beogradit dhe përtej retorikës se përgjegjësit e sulmit duhet të përgjigjen para drejtësisë, duhet të kenë një qëndrim sanksionues ndaj Serbisë, sepse mosndëshkimi i Banjskës do të ishte inkurajim për Beogradin dhe forcat kriminale për ta vënë sërish në rrezik sigurinë e qytetarëve të Kosovës. Fajin, thotë një fjalë e urtë shqiptare, nuk e merr askush, por duhet pranuar se hyrja e gjithë atij arsenali armësh të kalibrave të rëndë nga territori i Serbisë, ishte një dështim i misionit të KFOR-it, aq më tepër kur shumë kohë para sulmit në Banjskë, ligjvënësja britanike Alicia Kearns për disa muaj me radhë paralajmëroi se Serbia po fuste armatim përmes ambulancave në kishat dhe manastiret ortodokse në veri të Kosovës.

BE-ja dhe SHBA duhet ta detyrojnë Serbinë të bashkëpunojë ose në të kundërtën ka ardhur koha të rishqyrtohet sa ja vlen të ulesh në tavolinën e bisedimeve në Bruksel me palën e cila në njërën anë negocion në Bruksel për normalizim të marrëdhënieve, ndërsa në anën tjetër, përgatit dhe dërgon grupe të armatosura kundër Kosovës. Një gjë dihet, se përmes deklaratave gojore nuk mund të detyrohet Serbia të marrë masa ndaj përgjegjësve për Banjskën. Koha është që qasja e BE-së dhe SHBA-së të ndryshojë jo vetëm ndaj Kosovës, por edhe ndaj Serbisë, por në drejtime të kundërta me atë që ka qenë deri më tani.

Intenca serbe, dialog pa limit

Si në Rambouillet (1999), ashtu edhe gjatë procesit për adresimin e statusit politik të Kosovës në negociatat e Vjenës (2006-2007), strategjia serbe ka qenë imponimi i negociatave pa limit ose e rinegociimit të marrëveshjes së bërë, me qëllim për të arritur kompromis të ri mbi kompromisin e mëparshëm. Megjithëse dialogu i Brukselit do të duhej të kishte një limit kohor. Në të njëjtën kohë ai nuk do të duhej të sfidonte pavarësinë dhe subjektin ndërkombëtar të Kosovës. Në harkun trembëdhjetëvjeçar janë arritur edhe marrëveshje të mira e të rëndësishme, si ajo për menaxhimin e integruar të kufirit (IMB), por në pesë vjetët e fundit, përjashto disa marrëveshje për përfshirjen e Kosovës në Rrjetin Evropian të Operatorëve të Sistemit të Transmetimit (ENTSO-E), gradualisht Procesi i Brukselit ka devijuar nga objektiva madhore e normalizimit të marrëdhënieve Kosovë-Serbi përmes një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht të obligueshme. Ndërsa, vendimi i fundit i BE-së për njohjen e pasaportave ilegale të qendrës koordinues serbe, në të cilat territori i Kosovës paraqitet si Serbi, është agresion i paprecedentë i shtetësisë së Kosovës. Është pak e habitshme si deri më tani është kaluar me kaq lehtësi ky rast kaq i rëndë, si nga qeveria, ashtu edhe nga opozita. Shikuar nga aspekti formal juridik, BE-ja edhe mund të mos e pyesë Kosovën, por shikuar nga aspekti politik dhe juridik, Kosova është dashur që 22 vendeve anëtare të BE-së që e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, t’u kërkonte në kanale diplomatike që ta rishikojnë vendimin, pasi njohja e pasaportave të tilla i barazon ato me pasaportat e shtetit të Kosovës. Në rrafshin e së drejtës ndërkombëtare, nuk mund të barazohen pasaportat e një entiteti shtetëror me ato të një qendre ilegale të një shteti tjetër. Në të kundërtën, BE-ja po legalizon një institucion që shërben si zgjatje e Serbisë në Kosovë. Sipas këtij vendimi, del se BE-ja po trimëron gatishmërinë serbe për ta komplikuar situatën në Kosovë dhe gjithë procesin negociues të Brukselit.

Nëse dikur ishte presidenti Hashim Thaçi, tani kryeministri Albin Kurti ai që ka adresuar një varg akuzash të ashpra ndaj BE-së dhe veçanërisht ndaj të dërguarit të posaçëm të BE-së Miroslav Lajçak për qasje të njëanshme në dialog. Një handikap i madh për Lajçak ishte edhe trashëgimia e tij anti-Kosovë, sidomos lobimi i tij përkrah Serbisë kundër anëtarësimit të Kosovës në UNESCO. Rrjedhimisht, ai kurrë nuk gëzoi ndonjë reputacion të mirë në Kosovë dhe nuk do të jetë çudi nëse pas përfundimit të mandatit aktual do ta shohim në pozicionet e tij të vjetra.

Ka disa vjet që BE-ja gjithashtu hoqi dorë nga ambiciet e mëdha për arritjen e një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse ligjërisht obliguese. Po ashtu, tani më askush nuk thotë se “ka ardhur koha që tash dialogu të përmbyllet” apo se “marrëveshja gjithëpërfshirëse është çështje muajsh e jo vitesh”. Dhe për më tepër, viteve të fundit dialogu ka ecur një hap para dhe dy prapa dhe është vështirë të evidentojmë ndonjë rezultat konkret. Ndërkaq, rreth marrëveshjes finale më nuk flet askush, madje as Marrëveshja e Brukselit në shkurt dhe as Aneksi i Ohrit në mars të vitit 2023 nuk paraqesin ndonjë përparim drejt marrëveshjes finale. Mënyra si është bërë në kontekstin e luftës së Ukrainës, një marrëveshje e tillë duket më shumë se është bërë për “ambalazhimin” e Asociacionit dhe për ta mirëmbajtur një lloj status-quo. Përveç kësaj, kjo marrëveshje nuk është aspak e ngjashme me Traktatin Bazë të dy shteteve gjermane dhe nuk reflekton raportet mes Kosovës dhe Serbisë, as kontekstin gjeopolitik dhe as qëllimet e palëve. Nëse nisma franko-gjermane kishte vërtet për qëllim të afronte palët dhe të promovonte një bashkëpunim gjithëpërfshirës, atëherë ka mundur të ndiqej modeli i Marrëveshjes së Élysée-së midis Gjermanisë dhe Francës, e cila u nënshkrua 18 vjet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore dhe shërben si një bazë për miqësinë dhe partneritetin mes dy vendeve që kishin qenë në konflikt për shekuj me radhë.

Dhe, tani 13 vjet pas fillimit të këtij dialogu, jo vetëm që nuk duket në horizont mundësia e normalizimit, por mes Kosovës dhe Serbisë ka pasur përkeqësim të raporteve. Në vend të marrëveshjes gjithëpërfshirëse, me apo pa fajin e qeverisë, BE-ja është marrë me çështjen e targave të automjeteve, zyrat e institucioneve ilegale të Serbisë që operojnë ilegalisht brenda Kosovës, “çështjen” e dinarit serb, me “statusin” e urës së Mitrovicës, të cilës i është dhënë dimension të cilin nuk e ka, rrezikshmëri rajonale dhe evropiane, mbase për të fshehur ndonjë ujdi ndërkombëtare se përtej kësaj ure shqiptarët nuk kanë çfarë të kërkojnë. Ndryshe, është e pashpjegueshme, si mund të rrezikohen serbët në veri të vendit, por jo edhe në brendësi të Kosovës, si në Graçanicë apo në Shtërpcë.

Është mjaft zhgënjyese lehtësia me të cilën BE-ja dhe SHBA-ja kanë tejkaluar rastin e agresionit ushtarak të Serbisë ndaj Kosovës në shtator të vitit 2023 (rasti i fshatit Banjskë), dhe njëkohësisht mënyra sesi tri vendet e BE-së, Gjermania, Franca dhe Italia, e stopuan anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës (KiE). Pos për çështjen e Asociacionit, mendoj se mosanëtarësimi lidhet edhe me frikën e BE-së se anëtarësimi i Kosovës në KiE do ta bënte automatikisht edhe pjesë të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e cila do të mund të kontestonte vendimet e Gjykatës Speciale. Një moment tjetër i keq për Kosovën ishte prishja e marrëveshjes nga ndërmjetësit e BE-së në çastin kur Kosova ishte e gatshme ta pranonte. Që në fillim të takimit të Ohrit, siç e pohon edhe Marc Weller, Serbia deklaroi se nuk do të nënshkruante asnjë gjë me Kosovën në asnjë rrethanë. Në vend se të insistohej te nënshkrimi i marrëveshjes, me apo pa marrëveshje paraprake, BE-ja i njohu Serbisë “ekuivalentin gjerman”, i cili u materializua përmes letrës së kryeministres serbe. Sjellja serbe ishte ndjekje e modelit të “Letrës së unitetit gjerman”, sipas së cilës, pala gjermane nuk hiqte dorë nga e drejta e mbajtjes hapur të çështjes gjermane, respektivisht nga e drejta e bashkimit të dy shteteve gjermane. Përveç kësaj, të gjithë zyrtarët e BE-së, por edhe vetë Lajçaku e ka pranuar se kjo Marrëveshje Bazë e Brukselit është vetëm një hap drejt marrëveshjes gjithëpërfshirëse. Në anën tjetër, ambasadori i SHBA-së në Serbi, Christopher Hill, e ka thënë qartë se Marrëveshja e Ohrit nuk nënkupton njohje, por normalizim të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, duke mos e qartësuar se si mund të normalizohen marrëdhëniet në rast se nuk ka njohje.

Viteve të fundit disa herë është përmendur një argument i çuditshëm: Pa një normalizim të raporteve Kosovë-Serbi, asnjë nga pesë shtetet nuk do të jetë gati për njohjen e Kosovës. Ky justifikim nuk qëndron, sepse është e kundërta, pa një njohje nga pesë vendet anëtare të BE-së, procesi i dialogut nuk mund të ketë përparim. Për sa kohë që kjo qasje nuk ndryshon, nuk mendoj se është realiste të pritet një njohje nga Serbia.

Pak përkrahje nga aleatët

Duhet pranuar se disa gjëra kanë ndryshuar në veri, sidomos pas agresionit të shtetit serb kundër Kosovës në shtatorin e vitit të kaluar (Rasti Banjska). Ky zhvillim pa dyshim e ka nxjerr keq edhe faktorin ndërkombëtar, i cili për njëzet e pesë vjet i mëshoi refrenit se situata në veri ishte komplekse. Tani u pa qartë se as nuk pati përpjekje serioze dhe as vullnet. Por, me fajin apo pa fajin e Qeverisë së Kosovës, kjo ngjarje megjithatë me elemente agresive dhe terroriste nuk e paralizoi Serbinë, ajo si në rastin e Sarajevës (1914) u mbrojt duke viktimizuar serbët lokalë dhe duke u rikthyer në krahët e “vëllezërve” rusë.

Ky bilanc është një lajm i keq për Kosovën, e cila, si asnjëherë deri më tani, ka humbur përkrahjen e aleatëve, madje edhe atëherë kur ajo ka të drejtë plotësisht në kauzat që po ndjek. Por, duket qartë se për gjeopolitikën drejtësia ka pak vlerë.

Prandaj, shumica e vendimeve të Qeverisë së Kosovës janë kundërshtuar nga SHBA-ja dhe aleatët brenda BE-së. SHBA-ja disa herë e ka theksuar faktin se çështja e targave, e dinarit, strukturave paralele, e urës dhe çështjet e tjera duhet të adresohen brenda procesit të Brukselit, edhe pse në fakt ato janë marrëveshje të negociuara, por të pazbatuara nga Beogradi. Ky presion mbi palën kosovare, që të ngjason shumë me situatën para krijimit të Dhomave të Specializuara, gjithsesi ndërlidhet me top prioritetin e ndërkombëtarëve, formimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe të Republikë së Kosovës (AKSHS i RKS). Që nga viti 2013 gjithçka është sjellë rreth një pike, asociacionit, të cilin pala shqiptare me të drejtë e sheh si zgjatje e Serbisë brenda Kosovës. Në anën tjetër, ndërkombëtarëve nuk u pengon nëse serbët marrin gjithçka nga menyja e Planit të Ahtisaarit dhe njëkohësisht e sfidojnë shtetin e Kosovës. Ka kohë që Serbia e ka nisur fushatën për të ringjallur pretendimet e saj ndaj Kosovës, duke mohuar ekzistencën e shtetit të Kosovës. Dhe këtë e bëri në dhjetor të vitit 2022, duke i kërkuar NATO-s për kthimin e një mijë e trupave ushtarake e policore serbe në Kosovë. Serbia këtë kërkesë e ka bërë duke u thirrur në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, teksa në horizont po lansohej me pompozitet dhe pritje të mëdha nisma franko-gjermane për normalizimin e raporteve midis Kosovës dhe Serbisë.

Përtej deklaratave të “paketuara” diplomatike, partnerët e Kosovës, ata që e kanë ndihmuar në rrugëtimin e saj drejt pavarësisë, kanë qenë tepër të qartë, kundërshtojnë operacionet e Policisë së Kosovës apo vendimet e ekzekutivit pa koordinim paraprak. Argumenti kryesor i miqve të Kosovës ka qenë se Qeveria e Kosovës duhet të tregohet më e kujdesshme në raport me veriun në kohën kur SHBA, BE dhe NATO janë të fokusuara në çështjen e agresionit ushtarak rus kundër Ukrainës.

“Koha.net“