Profile atdhetarësh e luftëtarësh

Bedri TAHIRI

Gjatë vizitës sime në Gjermani, dy ditë i kalova edhe në Dortmund. Isha mysafir i kolegut tim, Atdhe Geci dhe i veprimtarëve të palodhur të çështjes kombëtare: vëllezërve Ali e Bashkim Aliu dhe kushëririt të tyre, Fadil Aliu, të cilët janë ber sinonim i mërgatës shqiptare këtu në Dortmund. Bujaria dhe mikpritja e tyre më lanë përshtypje të veçantë. Ata, me të bëmat e tyre atdhetare, janë histori në vete, që është e pamundur të përmblidhet brenda këtyre rreshtash…

Rrënjë të thella atdhetarie

Bradashi (sot Bardhashi) i Besianës, është një vendbanim i tipit të dendur, i shtrirë rrëzë bjeshkëve dhe një lugine me kodra të afërta. Se është vendbanim i lashtë dëshmojnë dy kala të vjetra atypari në malet që formojnë trekëndëshin Besianë-Vushtrri-Mitrovicë: Gurët e Bardhë dhe Kërshi i Sokolit si dhe toponimet e shumta që dëshmojnë vjetërsinë, si: Kodra e Kishës, Ara e Thiut, Lugu i Thive, Përroni i Kurtit, Përroni i Gjolës, Kroni i Demës, Molla e Sokolit etj. Në dokumentet e shkruara si vendbanim përmendet në defterin kadastral  të Vilajeti Vëllk të vitit 1455.

Si kudo, edhe në këtë fshat, gjatë historisë, u vendosën edhe shumë kolonë serbë e malazezë. Në anën tjetër shumë shqiptarë u detyruan të shpërngulën për në Turqi. Mirëpo, pati edhe nga ata që nuk arritën të kalojnë kufirin dhe u kthyen në tokat e veta që ua kishin zaptuar kolonët. Madje, edhe të jepnin jetën për tokën e vet. Kështu u ngjau edhe vëllezërve të një familjeje, të cilën u detyruan të luftonin pikërisht për tokën e vet, kundër kolonëve, duke vrarë dy malazezë e plagosur shumë të tjerë. Tre prej tyre mbetën të vrarë, duke luftuar, por bën të pamundurën për ta shpëtuar  vëllain e tyre, Aliun.

Aliu i Rexhës ishte burrë me nam, siç i thonë një fjale. Ai kishte lidhur krushqi me burrat e fortë të Bajgorës, me trimin e paepur Ukshin Kovaçica. Kështu djali i tij, Beqa, ndoqi rrugën e mbarësisë dhe që nga rinia u dallua për trimëri, bujari e burrëri. 

Edhe djali i Beqës, Tahiri, u rrit dhe u edukua në frymën e atdhetarisë. U dallua për të mirë në të gjitha epokat e historisë. Para luftës, në kohën e lëvizjeve dhe organizimeve të mëdha, përherë ishte në ballë të veprimtarive atdhetare. Ishte organizator dhe prijatar i të gjitha demonstratave dhe lëvizjeve popullore në rajonin e Llapit e përtej tij.

Edhe në jetën private, i priu fati dhe e mbara. Tahiri u martua me Xhemilen nga Dobratini (Gegaj) dhe u lindën dhjetë fëmijë: katër djem (Aliu, Afrimi, Bashkim, Jetoni) dhe gjashtë vajza (Elhemja, Minirja, Vjollca, Iliriane, Shukrija, Valmira).

Dhe, kur shpërtheu lufta e lavdishme e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Tahiri, pa hezitim rroku armët e lirisë dhe i doli zot atdheut. Ishte ndër eprorët më të dalluar në Zonën Operative të Shalës. Shtëpinë e tij dhe të të vëllait, Hazirit,  i shndërroi në Shtab. Aty qëndronte dhe vepronte edhe komandant LEKA (Nuredin Ibishi).

Babë e bir (Tahiri dhe Bashkimi) të gatshëm për tu përballë me armikun

Ali Tahir Aliu, i lindur në vitin e madh të demonstratave për shkollë e për Flamur (17.03. 1968), qysh si i ri përjetoi dhe provoi barbarinë serbe. I shtrënguar nga zezonat e kohës, detyrohet ta braktiste atdheun, që e donte aq shumë. Mirëpo, edhe pse mori rrugën e mërgimit, Kosovën dhe shqiptarinë i mbajti në gjirmë të shpirtit. Me mendje e me zemër përherë ishte aty ku kishte lindur. “Republika e Kosovës, apo thënë shkurt, Kosova-Shqipëri, është dhéu ynë, gjuha dhe dashuria jonë. Pa këtë adresë të atdheut, ne jemi të pa emër dhe mbiemër, dhe një popull i shkrirë në një populli tjetër”- i thotë shpesh xha Rrustës (Atdhe Gecit), kur kuvendojnë në lokalin e tyre mikpritës. Libri për Kosovën mua më mbeti i pashkruar dhe i papërfunduar. Demonstratat e Kosovës aso kohe qenë të përditshme, më thotë Aliu. Unë edhe kur bëj gjumë, duart i mbaj grusht, ndërsa ëndrrat e mia janë krejt epike, dhe me beteja të ashpra. Lot më bie në zemër pse s´jam në Kosovë. 

               Në Dortmund, me z. Aliu Aliun- kryetarin e Republikës së Çamërisë

Edhe nga mërgimi nuk u ndalë së vepruari për çështjen kombëtare. Atje na duhesh më shumë, i thoshin. Kështu, luftën e Kosovës për liri e pavarësi e ndihmoi me mbi 3o mijë marka gjermane. Ndihmat e tij nuk kanë të sosur…

Aktualisht është veprimtar i dalluar në mërgatë, përkatësisht në Dortmund, afarist i shkëlqyer dhe, më kryesorja, kryetar i Republikës së Çamërisë!

Bashkim Tahir Aliu– ende pa i mbushur 18 pranverat, u radhit në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ishte ndër ushtarët më të rinj në Zonën Operative të Llapit. Ore, po nuk kishte si të vepronte ndryshe, kur e gjithë familja: prindër, vëllezër, motra, xhaxhallarë e kushërinj ishin vënë në shërbim të atdheut. 

Me Bashkim Aliun- në Dortmund

I ati, Tahir Aliu, që në ditët e para të kryengritjes së madhe, u rreshtua me vullnetarët e Llapit, për t´i këputur prangat njëshekullore të robërisë. “Liria çmimin e ka të lartë, por ne duhet të jemi gati në çdo kohë për çdo sakrificë”- u thoshte të bijve. Dhe, vetë, ndër të parët kishte veshur uniformën e UÇK-së dhe shtëpinë e kishte shndërrua në Shtab!

Bashkim Aliu- njëri nga ushtarët më të ri në ZOLL

Bashkimi është fjalëpakët, është modest, është punëtor. Më së paku flet për vete! Atij i flet puna, i flasin veprat.

“Kosovën e kam zemër. Në UÇK-ë kam hyrë me gjithë shpirt. Isha i ri, ende pa i ra brisk fytyrës. Nuk ka pasur gëzim më të madh se kur kam veshur uniformën e UÇK-së, dhe kur i fillova ushtrimet ushtarake në Potok, te lagja e Spahijave. Njëzet e katër ushtarët e parë (ende nuk kishin dalë publikisht) të fshatit tonë, patën shkuar për ushtrime në Zabërgjë. Kosova për gjithsecilin ka qenë një mësim lirie. Në Shkollën e lirisë, në fshat, shpejt u aftësuam në përdorimin e armëve, në dhënien e ndihmës së parë, në vëzhgimin e terrenit, tërheqjen e të plagosurve, dhe furnizimin me ushqim të refugjatëve. Njësiti ynë „Llapi“, nën drejtimin e komandant Arbrit, bënim vëzhgimin e terrenit. Grupi ynë përbëhej nga Bashkim Aliu, Rrahman Rashiti, Driton Hoti, Faton Hoti, Albert Gashi, Arben Visoka dhe Faruku, një luftëtarë i yni nga Shkupi. Në shtëpinë tonë aso kohe ishte një pjesë e Shtabit të UÇK-së, dhe familja e Komandant Lekës. Kam marrë pjesë edhe në Luftën e UÇPBM-së, në fshatrat e Bujanocit, dhe të maleve të Tërnovcit…”(Më gjerësisht: Atdhe Geci, Shkruaj edhe sikur të m’i vrasin duart, Lena, Prishtinë, 2021, f. 164-169)

        Të tillët na duhen! Shëmbëlltyrë atdhetarie për dje, për sot e për nesër! 

Në bibliotekën e pasur të kolegut të nderuar, z. Atdhe Geci në Dortmund

Takimi mbarëkombëtar “Shqipja në Diasporë” që u mbajt në Tiranë dhe Shkodër nga data 26-27 nëntor 2022, për hir të rëndësisë dhe nevojës që ka, me qëllim që t`i bashkërendisim aktivitetet dhe angazhimet tona të përbashkëta në shërbim të ruajtjes së gjuhës dhe kulturës kombëtare në Diasporë duhet të jetë i përvitshëm!

Shkruan: Vaxhid Sejdiu

Takimi mbarëkombëtar “Shqipja në diasporë” që u organizua ditë më parë në Tiranë dhe Shkodër me datat 26 -27 nëntor na detyron të mendojmë më shumë se njëherë, në shërbim të ruajtjes dhe zhvillimit të gjuhës shqipe në Diasporë. Një takim mirë i organizuar që na detyron ta bëjmë të përvitshëm me qëllim që të takohemi dhe të bashkëbisedojmë se çka realizuam në vitin që lëmë pas dhe çka mbeti parealizuar, që na detyron ta realizojmë në të ardhmen. Pra me një fjalë, thënë shkurt, takimi mbarëkombëtar “Shqipja në Diasporë” për hir të rëndësisë dhe nevojës që ka, me qëllim që t`i bashkërendisim aktivitetet dhe angazhimet tona të përbashkëta në shërbim të ruajtjes së gjuhës dhe kulturës kombëtare në Diasporë duhet të jetë i përvitshëm!

Në takim pashë një forcë të madhe pozitive intelektuale dhe profesionale në të gjitha panelet. E gjithë kjo është meritë e QBD dhe stafit të saj veçanërisht në drejtimin e znj. Mimoza Hysa, të cilët arritën të bëjnë bashkë një pjesë të forcës shqiptare në mërgim. A ka nevojë që idetë dhe mendimet të zgjerohen edhe më shumë. Padyshim se po. Por në të ardhmen, në momentin që aktiviteti shndërrohet në aktivitet të përvitshëm mundësitë e shumë përfshirjes do të jenë shumë më të mëdha. Mundësitë për të bashkëbiseduar janë shumë më reale dhe jam i bindur se rezultate në përpjekjet e mërgimtarëve për të ruajtur gjuhën dhe kulturën kombëtare nuk do të mungojnë. 

Çdo kush që mundohet në këtë rrugëtim duhet të përkrahet sepse vetëm bashkërisht duke i bashkuar forcat dhe duke zgjedhur më të mirën e mundshme në shërbim të këtyre aktiviteteve gjithëkombëtare mund të arrijmë aty ku synojmë. 

Këshilli Koordinues i Arsimtarëve në Diasporë (KKAD) më se dy vite ka bërë një punë jashtëzakonisht të madhe në shërbim të regjistrimit të të gjitha kërkesave të mësimit dhe zhvillimit të gjuhës shqipe në Diasporë. Dhe sot i gëzohemi faktit se disa gjëra kanë filluar të hynë në binarë dhe me shpresë që edhe kërkesat tjera të fillojnë të realizohen. Shpresojmë që së bashku do të arrijmë suksesin e dëshiruar. 

Enela Shehu Markja/

Më 9. 12.2022, klasa me mësim plotësues në gjuhës shqipe në Starnberg në bashkëpunim me Lidhjen e Arsimtareve dhe Prindërve Shqiptarë, Entin për të huajët në Starnberg organizuan një mbrëmje informative e kulturore. Në këtë takim morën pjesë përfaqësuesit e dy Konsullatave tona shqiptare në Mynih dhe albanologu, linguisti Prof. Bardhyl Demiraj.

Programi u hap me vallen e Shoqatës kulturore Iliria, ndërsa kryetari i LAPSHit Milazim Ukaj informoi mbi ecurinë e mësimit të gjuhës shqipe në Bavari, kurse konsujt përshëndeten takimin, duke i dhënë përkrahje shkollës shqipe dhe duke nxitur që sa më shumë të ketë nxënës në shkollën shqipe.

Drejtuesi i Qendrës Shkencore Albanologjike Universitare në LMU Prof. Bardhy Demiraj ligjëroi mbi mësimin e gjuhës shqipe në kuadrin universitar akademik, duke theksuar një bashkëpunim të mundshëm mes Qendrës shkencore të Albanologjisë me mësueset/mësuesit e mësimit plotësues të gjuhës shqipe. Bashkë me Prof. Demiraj në këtë aktivitet morën pjesë student dhe Doktorant të Albanologjisë. ­

Mësuesja Enela Markja organizoi dhe moderoi mbrëmjen duke theksuar: Hapësira mësimore që krijohet përgjatë mësimit të gjuhës shqipe rrjetizon dhe konsolidon komunitetin, I cili me gjithë distancën fizike dhe hapësirat kohore kultivon dhe ruan me pasion e patriotizëm gjuhën dhe kulturën shqiptare, si pjesë e identitetit tonë kombëtar.

Aktiviteti u shoqërua me vallet të ndryshme, të vallëzuar nga grupi i të rinjve të Shoqatës kulturore Iliria në Mynih. Kurse pjesën artistike të recitimit bënë nxënësit e shkollës shqipe të Starnberg-ut, Mynih-ut, Freising-ut dhe Rosenheim-it, të cilët i dhanë sallës ngjyrat të larmishme festive.

Jehona e këngëve të rapsodit të njohur Sokol Bisaku dhe grupit të tij e ndezën atmosferen dhe ju dhuruan bashkëkombasve emotione te paharrushme.

Muhamed Mufaku/

Xhafer Deva (1904-1978) është një prej figurave kombëtare të shekullit XX,i cili dallohet me 3 imaxhe të ndryshe të tri gjeneratave të shek.XX dhe shek.XXI.Te gjenerata e parë ai mbahet mend si bartës i idelogjisë kombëtare,përkatësisht për bashkimin kombëtar që u paraqitë me Ligën e Dytë të Prizrenit dhe me Shqipërinë etnike më 1943,ku zuri postin e Ministrit të Brëndshëm deri kur forcat komuniste shqiptare/ jugosllave e morën pushtetin në vjeshtë 1944 dhe riprodhuan një Jugosllavi të re. Te gjnerat e dytë,si në Shqipëri ashtu në Kosovë pas Luftës II Botërore ,e në saj të qasjes tjet idelogjike të historisë,Xhafer Deva u paraqit si “kriminel” qoftë në shyp ose në tekstet shkollore dhe në “studimet shkencore” nga një “regjim kriminel” që tani po dihet në bazë të dosjeve sekrete të zbuluara ç’ krime bëri kundër figurave kombëtare dhe intelektualëve të kohës deri më 1990. Mirëpo,pas transformimeve politike e demokratike në në Shqipëri e në Kosovë figura e Xhafer Devës filloi të trajtohet më ndryshe te gjenerata e re të historianëve në bazë të burimeve të reja që u zbulluan dhe u botuan.
Duke marrë parasysh faktin se Xhafer Deva kaloi pjesën më të madhe të jetës politike në mërgim,në Itali,Siri dhe në SHBA-të,ku zhvilloi një aktivitet të madh politik dhe organizativ për bashkimin e opozitës antikomuniste në mërgim,nga kontributi i tij për formimin e komitetit “Shqipëria e lirë” si qeveri në mërgim më 1949 e deri në formimin e Lidhjes së Prizrenit në Mërgim më 1962 që e drejtoi deri në vdekje më 1978,arkivi i tij i pasur personal ishte burimi i dorës së parë për aktivistin dhe historianin Idriz Lamaj,i cili e boto në New Yorki më 2002 librin “Xhafer Deva në dritën e letrave dhe zbulesa tjera të mërgatës” .Përkundër vlerës që e kishte libri,ky botim- sikurse shumë botime në mërgim – nuk u prezentua dhe nuk u shfrytëzua sa duhet në prodhimin e ri shkencor në Kosovë pas Çlirimit më 1999. Mu për këtë botuesi kosovar “Dija” bëri mirë që e nxorri këto ditë një botim të ri të këtij libri ,me disa shtesa të reja,gjë që do të ndihmojë që të kemi një imaxh tjetër për Xhafer Deven me rastin e shënimit të 45 vjeçarit të vdekjës.
Vlera e këtij libri buron edhe nga vet autori, përkatësisht shkrimtari dhe historiani Idriz Lamaj,i cili u dëshmua më parë me disa botime origjinale qoftë në anglisht ose në shqip. Këtu vlen të përmendet se autotu u lind më 1947 në Malësi të Gjakovës në një familje me traditë “për ruajtjen e bashkimit kombëtar”, ndaj me ardhjen e partisë komuniste në pushtet xhaxhai i tij mbeti me pushkë në dorë deri më 1949 kurse i jai u detyrua të kalojë në Kosovë më 1951. Në Pejë Idrizi e kreu shkollën e mesme,por përjetoi njëkohësisht gjendjen e shqiptarëve në Kosovë në kohën e A.Rankoviqit, ndaj iku në Itali e prej atje vazhdoi rrugën në Francë e më tej në SHBA-të në fund 1967. Duke shkuar me granci të komitetit “Shqipëria e Lirë” e duke punuar në të nja njëzet vjet me figurat e njohura kombëtare (Hasan Dosti, Xhafer Deva,Rexhep Krasniqi etj) dhe duke pasur në dorë shumë dokumente në shqip e anglisht ai nxorri shumë botime shqip(Komiteti Kombëtar “Shqipëria e Lirë” 1949-1956,Xhafer Deva në dritën e letrave të veta,Vatra dhe vatranët etj) e anglisht (Albanian and Yugoslav Parti and State Relationshqip, Albanian-Montenegrian Conflict over Plava and Gucia 1879-1880).Prej këtij arkivi të pasur personal ai ia dhuroi Arkivit të Kosovës nja 15 mijë dokumente më 2019 që kanë të bëjnë me komitetin “Shqipëria e Lirë” që i solli në SHBA-të nja 15 mijë emigrantë shqiptarë, gjë që përforcoi praninë shqiptare atje me fuqi politike dhe intelktuale. Kuptohet,vitet që i kaloi I.Lamaj në Kosovës mbeten në shpirt duke përcjellë gjendjen e shqiptarëve atje , e duke afirmuarr krijimet e shkrimtarit disident Adem Demaçit “Gjarpinjt e gjakut dhe novela tjera” sa ishte në burg.
Kështu,duke qënë në lidhje të ngusht më Xhafer Devën prej se arriti në SHBA-të me 1967 e deri në vdekjen më 1978,e duke gëzuar qasjen në terë korospodencën e pasur në 7 gjuhë(shqip,anglisht,gjermanisht,italisht,frëngjisht, turqisht e serbisht),mund të mendohet ç’ risi na soli Idriz Lamaj në librin e tij.Vet Lamajit në libër i kujtohet mirë kur shkoi me drojë në takimin e parë me Devën,por kjo drojë iu thye kur Deva iu prezentua me një dozë honer: “Unë jam Xheafer Deva,kruminel i popullit!”. Kështu,në saj të lidhjës të ngushtë personale për një dekadë dhe qasjen në korospedencën e tij në disa gjuhë me figurat shqiptare nëpër botë si dhe me figurat evropiane dhe amerikane të involvuar për çëeshtjen shqiptare pas Luftë II Botërore.
Kaptina e parë “Jeta dhe veprimtaria e Xhafer Devës në mërgim” sjell risi duke ndriçuar ato “vite siriane” (1947-1948) kur u paraqit në skenën politiki “Grupi Kosovar” dhe organi i tij “Bashkimi i kombit” në Damask,si dhe ato “vite egjiptiane”((1948-1949),kur u bë kryetari i Kuvendit të Aleksanderisë që mblodhi partitë shqipptare antikomuniste për të formuar njëfarë qeveri në mërgim,gjë që u kurrorëzuar me më 1949 me formimin e Komitetit Shqiptar “Shqipëria e Lirë” në krye me Mitat Frashërin. Në këto negociate për formimin e një trupi që përfaqësonte shqiptarët në Botën e lirë,Deva kishte mandat prej “Grupit Kosovar” që Kosova me trojet tjera shqiptare në Jugosllavi të përfaqësohet drejtëpërdrejtë,pra jo me individë nëpër parti të ndrysme shqiptare që përfaqësonin Shqipërinë e 1912.Me fjalë tjera,siç konstaton I.Lamaj,Deva “ndikoi zhdrejtasi që çështja e Shqipërisë etnike të mos ndahej prej problemit të shtetit të cunguar shqiptar”(f.16). Ç’është e vërteta, Deva nuhati me kohë pasojat e konfliktit Tito-Stalin më 1948,me çka Përendimi tani në Luftën e ftohtë ishte për forcimin e jo për shkapërderdhjen e Jugosllavisë. Në këtë kontekst,kur bënë planet për një operacion të përbashkët ushtarak amerikano-biritanik gjatë 1949-1951 për nxitjen e rezistencës antikomuniste në Shqipëri,Deva insistotoi që këto plane të përfshinë Kosovën.Më gjerlsisht për këtë përpjekje autori na sjell risi në dy kaptina: “Parashutistët e Xhafer Devës hyjnë në Kosovë” dhe “Përpjekja e Xhafer Devës për krijimin e një qendre sekrete informimi në Kosovë në shërbim të amerikanëve”. Për lidhjet e Devës me me amerikanët,përkatësisht me CIA-në në Luftën e ftohë që paraqiste një shpresë për mbysjen e regjimit komunist në Shqipëri si pikënisje për një ndryshim gjeopolitik në rajon,shifet se Deva qysh gjatë qendrimit të tij në Damask 1947-1948 ishte në lidhje me amerikanët dhe për këtë mori pjesë aktive për bashkimin e forcave politike shqiptare gjatë 1948-1949,duke kaluar më vonë në Itali prej nga e përcjellte opercionin për hedhjen e parashitistëve në Shqipëri gjatë 1949-1951.Më vonë (1956),pas dështimit të operacionit, Deva kaloi në SHBAT-të ku zhvillon me të madhe aktivitinin e tij politik në mësin e mërgatës në vendin që kishte tani më qasje përmenente në elementin shqiptar gjatë Luftës së ftohetë. Në këtë kontekst,u formua në New York më 1962 Lidhja e Prizrenit në Mërgim që e drejtoi Deva deri në vdekjen e tij më 1978. Pas botimit të parë të librit më 2002, historianët e ishregjimit komunist në Shqipëri e cilësuan këtë libër si “një tentativë mjerane,dëshpëruese për të rehabilituar emrin kobzi të Xhafer Devës”(Arben Puto,2011),i cili ai mbeti për ta “kuisling” dhe “terrorist” duke aluduar për bashkëpunimin e tij me gjermanët dhe postin që e zuri si Ministër i Brëndshëm në Shqipërinë etnike gjatë 1943-1944.Mirpo,në botimin e ri kosovar të librit,I.Lamaj diskuton ndryshe këtë çështje duke nisur se Deva,sikurse shumë të tjerët,nuk ishin pronazismi por e vlersuan se gjendja e re(Shqipëria etnike) nuk ishte “kundër interesave të popullit”. Me fjalë tjera,Deva “si shumë të tjerë në atë kohë kishte bindjen se vendosja e regjimit komunist qe më i rrezikshëm për Shqipërinë se sa lufta ndaj një Gjermani naziste që po tërhiqej e mundur”(f.229). Këtë e kishin të qartë amerikanët që në atë kohë,siç del në raportin e ambasadorit amerikan në Kajro më 1944 për Xhafer Devën dhe Rrexhep Mitrovicën si “njerëz me reputacion që e kan pranuar nga zori aleancën me gjermanët”,kurse “në të vërtetë janë miq të Anglisë dhe të Amerikës”(f.229). Me këto shtesa të reja në botimin kosovar të librit na duket se tani është kohë të reflektohet më ndryshe në figurën e Xhafer Devës,duke kaluar atë imaxh për Devën se “kriminel” që e ka prodhuar një “regjim kriminel”,e duke dhënë vendin që e meriton pa glorofikime me rastin e 45 vjetorit të vdekjes.