Nga Arian Galdini/

Dhe vjen sërisht ky çast ku pushteti pushon së qenuri retorikë dhe bëhet karakter. Ai çast vjen kur kontrolli prek majën, kur ligji kërkon të flasë me zë të vet, dhe qeverisja gjendet përballë tundimit të vjetër, ta kthejë procesin në klimë, ta kthejë procedurën në trofe, ta kthejë institucionin në mburojë.

Këto ditë, ky çast është bërë edhe kalendar. Nga njoftimet zyrtare rezulton se Gjykata Kushtetuese ka pranuar kërkesën e Kryeministrit për zgjidhje konflikti kompetencash lidhur me masën “pezullim nga ushtrimi i detyrës” ndaj një anëtareje të Këshillit të Ministrave, duke e vendosur çështjen në shqyrtim në themel.

Pas kësaj, me një vendimmarrje të mëhershne, janë pezulluar efektet e vendimeve përkatëse të GJKKO-së dhe është caktuar seancë publike plenare më 22 janar 2026, ora 10:00.

Në të njëjtën kohë, sipas raportimeve publike, SPAK i është drejtuar Kuvendit për autorizim për arrestim/heqje lirie, në kuadër të hetimeve ndaj së njëjtës zyrtare.

Këtu fillon keqkuptimi që ushqehet si bukë e zhurmës, dy shina juridike trajtohen si një duel personal.

Në të vërtetë, shinat kanë logjikë të ndryshme.

Shina kushtetuese flet për kompetencë, kufij, raport pushtetesh, dhe për standardin se ku mbaron ndërhyrja mbi funksionin publik.

Shina penale flet për dyshim të arsyeshëm, rrezik procesual, proporcionalitet të masës, integritet të provave.

Kur këto dy shina shkrihen në një nerv të vetëm politik, shteti humbet kthjelltësinë, ndërsa pushteti fiton terren të rrezikshëm, terrenin ku “procedura” shitet si “shpëtim”.

Në këtë çast, një fjali mjafton për ta mbajtur shtetin në këmbë.

Ligji është vijë e përbashkët.

Radha vjen edhe për majën.

Masa e përkohshme e Gjykatës Kushtetuese nuk mban brenda saj as pafajësi, as fajësi. Ajo mban vetëm frymëmarrjen e procedurës, derisa gjykimi në themel të vendosë.

Në çastin kur kjo frymëmarrje shndërrohet në slogan “normaliteti u kthye”, lind një deformim i hollë, më i rrezikshëm se çdo fjalim, përkohshmëria fillon të lexohet si amnisti morale.

Kjo është pika ku pushteti zbulohet.

Sepse një qeverisje e bindur ndaj kufijve e ndjen masën e përkohshme si hapësirë gjykimi, jo si çelës rikthimi.

Ndërsa një qeverisje e mësuar me përjashtime e sheh si mundësi komunikimi, një vendim i përkohshëm kthehet në perde, prapa së cilës dyshimi penal trajtohet si bezdi e menaxhueshme.

Në këtë logjikë, një kryeministër që e vendos veten në qendër të klimës dhe e lexon hetimin si “sulm ndaj qeverisjes”, krijon një mesazh të rrezikshëm, drejtësia pranohet sa kohë prek periferinë, ndërsa sapo prek qendrën shpallet politike.

Në raportimet publike, reagimi i Kryeministrit ndaj kërkesës së SPAK për autorizim u vendos pikërisht në këtë regjistër, duke e trajtuar kërkesën si “fakt të turpshëm” dhe duke e lidhur me narrativën e “arresteve pa gjyq”. 

Këtu nuk lexohet thjesht një qëndrim. Lexohet një model.

Masa sigurimi dhe rreziku procesual janë alfabeti i shtetit serioz.

Masat e sigurimit nuk janë dënim.

Ato janë instrumente që mbrojnë procesin, prova, dëshmitarë, mosndikim, mosprishje, mosikje, proporcionalitet.

Kjo logjikë është e ftohtë, e njohur, dhe pikërisht për këtë arsye është e civilizuar.

Kur SPAK kërkon autorizim për masa më të rënda, në thelb artikulohet një tezë, rreziku procesual shihet i pranishëm, ose kushtet e hetimit kërkojnë garanci më të forta. 

Kur kjo tezë përkthehet në “inat”, shteti ftohet nga brenda.

Sepse një shoqëri që e etiketon kontrollin si turp, e bën pandëshkueshmërinë të duket stabilitet.

Dhe stabiliteti i pandëshkueshmërisë është vetëm një emër i bukur për një rrëzim të ngadaltë.

Balluku vjen si rast, dhe morali i parasë publike si provë…

Një zyrtar i lartë në hetim nuk është thjesht individ në proces.

Ai funksionon si provë e moralit të administrimit.

Në raportimet publike, kërkesa e SPAK lidhet me dyshime mbi procedura prokurimi dhe shkelje të barazisë në tendera, me pretendime për paracaktim fituesish. 

Në një shtet që e merr seriozisht veten, një hetim i tillë nuk lexohet si “teknikalitet”.

Lexohet si radiografi e qeverisjes, a trajtohet kontrata publike si përgjegjësi e kontrollueshme, apo si privilegj që shpërndahet brenda rrethit.

Kjo është arsyeja pse barra publike është më e lartë se minimumi penal.

Prezumimi i pafajësisë mban vendin e vet si kufi civilizimi.

Ndërsa etika e postit të lartë mban një tjetër vend, distancën e matur, llogaridhënien, refuzimin për ta përdorur zyrën si strehë personale.

Në vende ku ky test është kaluar prej kohësh, largimi vullnetar nga funksioni ka ardhur shpesh para fjalës së gjykatës, jo si pranim faji, por si respekt ndaj institucionit që mbartet mbi shpinë.

Kjo kulturë e bën shtetin të qetë, sepse e mban qeverisjen larg tundimit për ta kthyer veten në objekt adhurimi.

Kuvendi tashmë bëhet vendi ku shteti bie ose ngrihet pa bujë.

Autorizimi parlamentar nuk është medalje partie.

Është filtër kushtetues.

Dhe pikërisht sepse është filtër, ai shfaqet si pasqyrë karakteri.

Në çastin kur shumica e sheh veten si repart mbrojtjeje për rrezikun penal të ministrave të vet, republika pushon së qenuri rend dhe fillon të ngjajë me pasuri të shumicës.

Kjo është kapje e shtetit jo si slogan, por si sjellje, një votë që nuk pyet më çfarë kërkon ligji, por kë mbron numri.

Kjo sjellje është më e rrezikshme se çdo konflikt i hapur, sepse jeton gjatë dhe pa zhurmë.

Në këtë vend, refleksi ka qenë i njohur, ligji duartrokitet kur prek kundërshtarin, anatemohet kur prek tanët.

Për sa kohë ky refleks mbetet normë, çdo pushtet gjen alibinë e vet të artë: “s’po më gjykon ligji, po më sulmon pala”.

Dhe kur kjo fjali pranohet nga turma, shteti bëhet dekor, ndërsa zakoni bëhet sundim.

Kjo është arsyeja pse mbështetja e SPAK-ut nuk ka nevojë për himne.

Ka nevojë për një gjë më të vështirë, mos-helmim të procedurës, respekt të filtrave, durim të radhës.

Drejtësia nuk kërkon adhurim. As frikë. Kërkon hapësirë.

Nëse hapësira kthehet në skenë, pushteti fiton një ditë dhe shteti humbet një brez.

Nëse hapësira ruhet si kufi, drejtësia del normale.

Dhe normaliteti, në një vend të lodhur nga përjashtimet, është revolucioni i vetëm realist.

Ligji, në fund, nuk është armë për kundërshtarin dhe strehë për veten.

Ligji është vijë e përbashkët, ku radha vjen edhe për majën.

Kadri Tarelli/

Është e para herë që ndeshem me një libër të tillë, “Gjergj Kastrioti Skënderbeu në pullat shqiptare 1913 – 2023”. Më saktë, me krijimtarinë e studiuesit Hysen Dizdari, koleksionist i pasionuar i pullave, njëkohësisht edhe autor i disa librave studimor, ku si lëndë e parë shërbejnë pullat postare. Një formë dhe gjetje interesante si studim dhe krijimtari, aq sa mrekullohemi për talentin dhe guximin e këtij autori, i cili është vlerësuar këtu dhe në botë.

Më duhet të them se koleksionistët janë një “racë” e veçantë dhe e çuditshme. Kam njohur koleksionistë pullash, pikturash, monedhash, flamujsh, etj, etj. Por Hysen Dizdari nuk mbetet deri këtu, fanatik dhe i mbyllur në vetvete me “Thesarin” e tij, për t’u kënaqur vet dhe një grup miqsh e shokësh të dashuruar me koleksionet. Ai merr mundimin, studion e boton, duke e bërë pasionin dhe punën e tij, pronë të gjithë shoqërisë shqiptare. Ndaj meriton adhurim e mirënjohje…….!  

I thjeshtë titulli i këtij shkrimi kushtuar librit, apo albumit në shqip dhe anglisht, “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu në pullat shqiptare 1913 – 2023”, siç janë të gjithë shkrimet që i kushtohet veprave shkencore. Është një libër i veçantë, si nga paraqitja ashtu edhe nga përmbajtja: – Ta studioj dhe njoh historinë e Shtetit Shqiptar nëpërmjet historisë të pullave postare, jo pak por rreth 150 pamje, kumton Thimi Nika, autori i librit “Historia e Filatelisë Shqiptare”. Pse ta mohoj, studimi i këtij libri është befasi, diçka krejt e re për mua, mbase edhe për shumë të tjerë.

Ky libër shfletohet si një album, por në brendësi të faqeve gjejmë që në krye poezi të Naim Frashërit, “Porosi e Skënderbeut për Shqiptarët”, shkëputur nga “Historia e Skënderbeut”. Ide mjaft e bukur, sepse përcillet kumti i bashkimit, si shqetësim i përhershëm i intelektualëve shqiptar. Më tej hasim, jo vetëm praktikën e shtypjes, kohën e përdorimit, çmimin, ngjyrat dhe sasinë e pullave në ecurinë e shtetit Shqiptar, por edhe sa kohë janë përdorur, duke vënë vula zyrtare, diku-diku edhe të postave lokale.

Dikush mund të mendojë dhe të pyesë: – Pullat janë thjesht formë legale e kontrollit dhe taksës që vendos shteti mbi qarkullimin e letrave dhe mallrave, apo më shumë se kaq……? – Po….! Më shumë se kaq. Pullat janë dokument historik i pastër, pasi ka vulën e shtetit dhe vulën e kohës, duke fiksuar historinë e shtetit në një formë tjetër, një copë histori e njohur, e prekur dhe përkëdhelur nga publiku.

Lexuesi mund të mrekullohet ashtu si unë, kur shikon në faqet e para portretin e Skënderbeut, nga pulla e vitit 1913, në sixhade, punuar mjeshtërisht nga artizanët e Kukësit, më 2017. Nëse dikush është vërtet i kujdesshëm, do të hasë edhe historinë e  këtij portreti, që në përgjithësi ka mbizotëruar pullat shqiptare për një kohë mjaft të gjatë. Të gjitha veprimet, vulat apo mbi shtypjet e pullave, janë fare normale për kohën e trazirave të mëdha të luftës së Parë botërore (1914 – 1918), përfshi edhe lëvizjet dhe kryengritjet, siç ishte ajo e Haxhi Qamilit, që luftonte kundër Mëvetësisë. Kqyrni me kujdes: gjashtë pulla, ku vlera e tyre shkruhet turqisht, “Grosh” dhe “Para”. E gjitha pasojë e lajthitjes së lëvizjes antishqiptare,  për të mos u shkëputur nga perandoria osmane. Dëshmi që vulos historinë, pa lënë shteg për mëdyshje.

Natyrisht në rrjedhën e kohës dhe qeveritë ndër vite, bënë ndryshime në paraqitjen e pullave, pa prekur thelbin dhe karakterin atdhetar. Diku u vendosën armët e Skënderbeut, shpata dhe përkrenarja, diku vetëm shqiponja apo koka e kalit, diku kështjellat që mbronin dheun e shqiptarëve, etj. 

Edhe gjatë periudhës së sistemit komunist, u përdorën disa variante pullash: portret, foto e Monumentit të Skënderbeut në Krujë, (Unë e vlerësoj si vepra më e arrirë artistikisht), më pas monumenti në qendër të Tiranës, pikturat në muzeun e Krujës, madje edhe piktura të autorëve të huaj, (E. Delakrua), mes tyre edhe piktorë anonim. Interesant pasi nuk mungojnë edhe krijime artistike, portrete vajzash shqiptare me veshje kombëtare, vegla muzikore, si lahuta, etj, të cilat bukurmirë i bëjnë jehonë historisë së lavdishme të heroit tonë kombëtar, Skënderbeut dhe historisë sonë kombëtare. 

Në këtë udhëtim mendimi, po më pëlqen pulla e prodhuar në vitin 2014, e titulluar “Papa Françesku në Shqipëri”, ku në plan të parë është portreti i Papa Françeskut, ndërsa në sfond paraqitet monumenti i Skënderbeut, vendosur në sheshin qendror të Tiranës. 

Në vitin 2017, u vunë në qarkullim disa pulla me vlera të ndryshme, të titulluara “Arti Shqiptar-Vizatimi”. Në këtë rast është për t’u lavdëruar puna e studimore e autorit, ku herë pas here shënon jo vetëm datën dhe vlerën e pullave, por edhe cilësinë grafike të tyre, si një lloj jehone të artit shqiptar, kushtuar periudhës së luftës për liri, udhëhequr nga Skënderbeu. Bindemi lehtë po të vërejmë me kujdes shkrimin ku shënohet shkurtimisht: “Veçoria e këtij emisioni është se të gjitha pullat e bashkuara së bashku, japin pamjen e plotë të pikturës së quajtur “Përballimi”, e cila sot ndodhet e ekspozuar në Muzeun e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, në qytetin e Krujës”. Punë e piktorit Naxhi Bakalli. – Faqe 68.

Në fund, dua të veçoj dhe të vlerësoj katër faqe, ku përmblidhen dy kapituj që i japin librit vlera dhe besueshmëri shkencore: 

1. Literatura filatelike. 2. Literatura shkencore.

Vetëm studimi i këtyre botimeve, në kohë dhe autorë të ndryshëm, është lodhje, mundim e durim skllavi dhe vullnet shkencëtari, për autorin Hysen Dizdari, i cili për hir të së vërtetës ia ka kushtuar të gjithë veprimtarinë jetësore, kërkimit dhe grumbullimit të botimeve kushtuar heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.  Ndaj nuk kursehet të na japë edhe një porosi: “Historia e heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeut, duhet të studiohet e të njihet mirë nga brezi i ri, historia e të cilit duhet të shërbejë si burim frymëzimi për çdo shqiptar, për të ruajtur të pastra idealet tona atdhetare”. 

Ashtu si autori, edhe unë mbetem me shpresë se, kjo porosi e shenjtëruar, do të dëgjohet nga institucionet shkencore, Akademia Shqiptare e Shkencave, drejtuesit e shtetit dhe mësuesit si “Misionarë të dijes dhe edukimit” në shkollë.

Urime dhe suksese në udhën e mundimshme të studimit dhe botimit të librave të tillë. Janë vlera kombëtare.

Një thesar kombëtar për fëmijët shqiptarë në mërgim.

Gjekë Gjonaj/

Dikur në Malësi thuhej: “Fëmija merr gjuhën e nënës.” Kjo, ndoshta, sepse nëna i këndonte që në djep; ndoshta sepse ajo e ushqente dhe i qëndronte më afër gjatë fazave të rritjes. Unë besoj se nënat janë ato që duhet të kuptojnë se, nëse fëmijët humbasin gjuhën e tyre, atëherë humbasin veten, identitetin e tyre, dhe kështu shndërrohen në qenie pa drejtim. Nëse dikush nuk e di nga vjen, nuk mund të dijë as ku po shkon. Nëse dikush harron gjuhën e nënës së tij, çfarëdo drejtimi të zgjedhë në jetë, ai do të jetë i pasigurt; do të jetë gjithmonë i çalë, sepse do të shkëputet nga rrënjët e tij. Fëmijët e vegjël nuk e dinë këtë, prandaj është detyrë e prindërve të jenë të kujdesshëm dhe të palëkundur në ruajtjen e gjuhës, si elementin më të rëndësishëm që përcjell krenari dhe përkatësi kombëtare.

Ruajtja e gjuhës shqipe tek fëmijët shqiptarë, veçanërisht tek ata që kanë lindur dhe po rriten larg atdheut të tyre, është një amanet që e gjejmë edhe në vargjet e Homerit shqiptar, Atë Gjergj Fishtës:

…Pra mallkue njai bir Shqyptari,

Qi këtë gjuhë të Perëndis’,

Trashëgim na la i Pari,

Trashigim s’ia len ai fmis’,…

Mësimi i gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në diasporë është përmbushje e amanetit që lanë të parët tanë për ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhës ndër breza, në vende të huaja.

Një ngjarje e veçantë për shqiptarët që jetojnë në Detroit është fillimi i mësimeve të gjuhës shqipe, pak ditë më parë, në Miçigan dhe qytetet përreth, të organizuara nga Shoqata “Jehona e Malësisë”. Ky është lajm mbi të gjitha lajmet, për shkak të rëndësisë dhe vështirësisë së mësimit të gjuhës amtare për fëmijët shqiptarë në mërgim.

Fillimi i mësimit të gjuhës shqipe për fëmijët e komunitetit shqiptar që kanë lindur dhe jetojnë atje, solli gëzim tek shumë prej tyre, bashkë me prindërit dhe mësuesit, por edhe tek të gjithë shqiptarët që janë krenarë për origjinën e tyre dhe të vetëdijshëm se ruajtja e gjuhës është detyrim moral e kombëtar për secilin.

Kur fëmijët hynë për herë të parë në klasë, në zyrën e Shoqatës “Jehona e Malësisë”, ata u njohën me mësimdhënësit e tyre, të cilët i pritën me buzëqeshje dhe fjalë të mira, duke pritur me padurim një ditë të re që hapi një faqe të re për ta, në mënyrë që edhe ata të mësojnë gjuhën e tyre amtare. Prindërit që i përcollën deri te dera ndiheshin ndryshe nga ditët e tjera.

Ky fakt duhet të motivojë jo vetëm këta prindër që t’i dërgojnë fëmijët e tyre të mësojnë gjuhën shqipe, por edhe shumë prindër të tjerë, fëmijët e të cilëve kanë lindur dhe janë rritur larg atdheut. Shkrimtari i njohur Sami Frashëri me të drejtë ka thënë:

“Shenja e kombit është gjuha.

Kur një komb e humb gjuhën,

ai humb edhe veten.”

Kryetari i Shoqatës “Jehona e Malësisë”, Agron Dedivanaj, deklaroi se me rritjen e brezave të rinj të komunitetit shqiptar jashtë vendit, një grup vullnetarësh dhe dashamirës të gjuhës shqipe nga shoqata, pas disa përpjekjeve dhe takimeve me prindër, panë të nevojshme institucionalizimin e dashurisë për gjuhën dhe krijimin e një forme të organizuar mësimdhënieje me plan dhe program didaktik. Kurrikula, shton ai, është hartuar me metoda bashkëkohore, praktike dhe argëtuese, ndërsa orët e gjuhës shqipe përfshijnë tregime, poezi patriotike, dialogë, lojëra gjuhësore e video edukative që e pasurojnë procesin e të nxënit.

“Qëllimi është që çdo fëmijë shqiptar të ketë mundësinë të mësojë në mënyrë të pavarur të flasë dhe të shkruajë gjuhën shqipe, në përputhje me normat drejtshkrimore. Ky është një akt dashurie për gjuhën dhe kombin, por edhe për brezat e ardhshëm,” tha Dedivanaj. Sipas tij, interesimi i prindërve për t’i dërguar fëmijët e tyre në klasat e gjuhës shqipe është i lakmueshëm që në ditët e para.

“Interesimi i fëmijëve është shumë i lartë, gjë që tregon motivim, dëshirë dhe kuriozitet të madh për të mësuar gjuhën tonë kombëtare. Entuziazmi i tyre reflektohet edhe në komentet e sinqerta që marrim nga nxënësit. Një vajzë, pas përfundimit të orës mësimore, tha: ‘Mësimi ishte shumë i shkurtër, do të doja të ishte shumë më i gjatë’.”

Ky reagim tregon qartë vlerën e madhe të këtij procesi arsimor për fëmijët dhe na kujton se, si një thesar i çmuar, rezultatet e tij do të shihen edhe më plotësisht në të ardhmen. “Deri më tani kemi 107 nxënës të shpërndarë në 5 klasa të ndryshme. Profesorët po bëjnë caktimin përfundimtar të nxënësve, me qëllim hapjen e klasës së gjashtë, e cila do t’u kushtohet nxënësve me njohuri më të avancuara të gjuhës shqipe,” thotë Dedivanaj.

Falënderime të veçanta, shton ai, u takojnë profesorëve Elvira Shkëmbi, Kanto Dushaj, Shaqe Berishaj dhe Kolë Dedivanaj, kontributi dhe profesionalizmi i të cilëve përfaqësojnë një vlerë të rëndësishme për ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhës shqipe. Mirënjohje iu shpreh edhe prindërve, të cilët me mbështetjen dhe përkushtimin e tyre i motivojnë fëmijët të vazhdojnë mësimin e gjuhës shqipe.

Fillimi i mësimdhënies në gjuhën amtare për fëmijët që jetojnë në mërgim dhe rriten në një mjedis shumëgjuhësh, siç është Amerika — ku në shtëpi flasin shqip, ndërsa në shkollë një gjuhë tjetër — përfaqëson një pasuri dhe vlerë të pamohueshme kombëtare për brezin e ri. Një fëmijë në moshë shkollore që di shqip, kur është në mërgim, ruan identitetin e vet. Nëse nuk e di gjuhën shqipe, si mund të quhet shqiptar?

Na mbetet vetëm të shpresojmë që bashkatdhetarët tanë, kudo që jetojnë në diasporë, do të kontribuojnë në ruajtjen e gjuhës dhe kulturës shqiptare dhe do të bashkohen për të ndihmuar fëmijët të vijojnë mësimin plotësues në gjuhën shqipe, duke hapur klasa të reja. Gjithçka për shkollën shqipe në diasporë, sepse ajo nderon dhe ngre vetëdijen si komb!

Haxhi Ademi/

Rexhep bej Mitrovica (Mitrovicë, 18 janar 1888 – Stamboll, 21 maj 1967) ishte një nga personalitetet më përfaqësuese të lëvizjes kombëtare shqiptare në fillim të shekullit XX. Ai njihet si veprimtar i çështjes kombëtare, nënshkrues i Aktit të Pavarësisë së Shqipërisë, administrator shtetëror, ministër dhe kryeministër i Shqipërisë gjatë viteve 1943–1944. Duke vepruar në disa periudha të ndërlikuara historike, Mitrovica shquhet sidomos në fushën e arsimit, të organizimit institucional dhe në përpjekjet për mbrojtjen e tërësisë territoriale shqiptare.

Rexhep Mitrovica u lind në një familje të njohur atdhetare të fisit Hot, me prejardhje nga Shkodra. Gjyshi i tij, Mehmet Ago Pasha, ishte vendosur në Mitrovicë rreth vitit 1855. Arsimin fillor e kreu në gjuhën turke në qytetin e lindjes, ndërsa në vitet 1902–1903 vazhdoi gjimnazin Mbretëror të Selanikut (Liceu Turk). Studimet e larta në Paris u ndërprenë pas dy vitesh për shkak të vdekjes së të atit.

Pas kthimit në Shkup, mori drejtimin e shkollës profesionale, ku u veçua për krijimin e një biblioteke me rreth 700 vëllime – një iniciativë që dëshmonte prirjet e tij të hershme për arsimin modern. Së bashku me Bedri Pejanin dhe Sali Gjukën, në vitin 1908 udhëhoqi një fushatë propaganduese që parapriu punimet e Kongresit të Manastirit, në të cilin më vonë mori pjesë si delegat. Në prill 1910 mori pjesë edhe në Kongresin e Dytë të Manastirit.

Pjesëmarrja në Pavarësinë e Shqipërisë: Më 28 nëntor 1912, Rexhep Mitrovica ishte një nga firmëtarët e Aktit të Pavarësisë në Vlorë. Ai propozoi strukturën udhëheqëse të Kuvendit, duke mbështetur Ismail Qemilin si kryetar të tij dhe duke sugjeruar Luigj Gurakuqin e Shefqet Daiun si sekretarë.

Në pranverën e vitit 1914, mori pjesë në pritjen zyrtare të Princ Vidit në Durrës. Me hyrjen e trupave austro-hungareze në Shqipëri dhe shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, ai u zhvendos në Austri dhe u vendos në Vjenë, ku studioi katër vjet shkencat pedagogjike.

Veprimtaria arsimore dhe institucionale (1920–1924)

Pas vendimeve të Kongresit të Arsimor të Lushnjës (gusht 1920), Mitrovica mori përsipër zbatimin e një programi të gjerë reformash në sistemin arsimor shqiptar.

Gjatë drejtimit të tij, u hartuan e u miratuan ligjet bazë mbi:

organizimin qendror të Ministrisë së Arsimit,

detyrimin shkollor,

emërimin dhe lëvizjen e mësuesve,

ndërtimin dhe mirëmbajtjen e objekteve shkollore,

teksteve shkollore dhe bursave.

Ai ishte ndër përkrahësit kryesorë të Kongresit Arsimor të Tiranës (22 korrik – 3 gusht 1922), ku u përcaktuan parimet e laicizimit të shkollës, njësimi i programeve mësimore dhe forcimi i lëndëve shkencore. Po ashtu nxititi themelimin e bibliotekës kombëtare në Tiranë.

Si ministër i Arsimit (pas 26 dhjetorit 1920, në qeverinë e Xhaferr Ypit), Mitrovica mbështeti fuqishëm hapjen e Shkollës Teknike Shqiptaro-Amerikane, nën drejtimin e Harry Fultz-it. Nën iniciativën e tij u krijuan organizatat profesionale të mësuesve në Durrës, Shkodër, Korçë dhe më pas Lidhja e Përgjithshme e Arsimtarëve të Shqipërisë (1924), e cila botoi revistën “Arsimtari”.

Veprimtaria gjatë viteve 1925–1939.

Gjatë kësaj periudhe, Mitrovica qëndroi kryesisht në Kosovë dhe në emigracion, duke mbështetur organizatat dhe veprimtarët kombëtarë që vepronin kundër politikave unitariste dhe asimiluese të Mbretërisë Jugosllave. Rexhep Mitrovica gjatë Luftës së Dytë Botërore: Pas shpërbërjes së Mbretërisë Jugosllave nga sulmet e Gjermanisë naziste (6 prill 1941), çështja shqiptare në Kosovë mori një trajtim të ri politik. Krahinat shqiptare u ndanë në tri zona ndikimi: italiane, gjermane dhe bullgare. Në zonën gjermane (Mitrovica, Podujeva, Vushtrria), vendimmarrja iu la elitave lokale shqiptare.

Mitrovica, së bashku me Bedri Pejanin dhe Xhafer Devën, paraqiti në Beograd dokumente dhe fotografi që dëshmonin masakrat e kryera ndaj shqiptarëve nga forcat jugosllave, duke kundërshtuar akuzat propagandistike për dhunë ndaj serbëve.

Ai ndërhyri gjithashtu që urdhri gjerman për arrestimin e hebrenjve dhe romëve të mos zbatohej në Kosovë; falë ndërhyrjes së tij dhe të krerëve tjerë shqiptarë, u sigurua një korridor i sigurt për kalimin e hebrenjve drejt Shqipërisë dhe më pas jashtë vendit.

Si Komandant i Forcave Vullnetare Shqiptare, Rexhep Mitrovica u angazhua në mbrojtjen e kufijve veriorë nga sulmet çetnike dhe kontribuoi në aksionet për pajtimin e gjaqeve në Kosovë. Aktiviteti i tij kundër ndikimit italian çoi në arrestimin e tij nga autoritetet fashiste në gusht 1943, duke u burgosur në Porto Romano deri më 13 shtator 1943. Torturat e rënda nuk e thyen qëndresën e tij.

Kryetar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe kryeministër i Shqipërisë (1943–1944)

Më 16 shtator 1943 u zgjodh kryetar i Komitetit Qendror të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Më 16 tetor 1943, Kuvendi Kombëtar në Tiranë formoi Këshillin e Lartë të Regjencës, ndërsa më 5 nëntor 1943, ky institucion emëroi qeverinë e re me kryeministër Rexhep Mitrovicën, i cili mbajti njëkohësisht portofolin e Ministrit të Kulturës Popullore.

Përbërja e Qeverisë së Rexhep Mitrovicës (5 nëntor 1943 – maj 1944)

Kryeministër: Rexhep Mitrovica

Ministër i Brendshëm: Xhafer Deva

Ministër i Jashtëm: Bahri Omari (më vonë Mehmet Konica)

Ministër i Mbrojtjes: Gjeneral Prenk Pervizi

Ministër i Financave: Sokrat Dodbiba

Ministër i Ekonomisë Kombëtare: Ago Agaj

Ministër i Drejtësisë: Rrok Kola

Ministër i Punëve Botore: Musa Gjylbegu

Ministër i Kulturës Popullore: Kol Tromara (Rexhep Krasniqi)

Ministër i Arsimit: Eqrem Çabej (më vonë Koço Muka)

Zv. Ministër i Jashtëm: Vehbi Frashëri

Ministër shteti: Vasfi e. Visoka

Mitrovica dha dorëheqjen në maj të vitit 1944 dhe u kthye në Kosovë.

Mërgimi dhe vitet e fundit

Në nëntor 1944, së bashku me grupin e patriotëve kosovarë – Xhafer Deva, Tahir Zajmi, Xhelal Mitrovica dhe Rexhep Krasniqi – u largua drejt Kroacisë dhe më pas Austrisë. Për shkak të gjendjes së rënduar shëndetësore, u shtrua në një sanatorium në afërsi të Feldkirchut, pranë kufirit zviceran.

Në vitin 1947, me ndërmjetësimin e një deputeti turk me origjinë shqiptare nga Prizreni, i afërt me Devën, Mitrovica mori leje për të shkuar në Turqi, ku edhe u vendos përfundimisht. Jetoi në Stamboll deri në vdekjen e tij më 21 maj 1967.

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 16 Nëntor 2025

“Liverpool Echo” ka botuar, të mërkurën e 12 prillit 1939, në faqen n°12, rrëfimin e udhëtimit të një nëpunësi anglez në Shqipëri pak para pushtimit italian të vendit tonë, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Kthimi nga Shqipëria

Përvoja e një burri nga Liverpool-i

Vizita në Tiranë

Pa demonstrata kundër italianëve

PUSHIME EMOCIONUESE

Një burrë nga Liverpool-i, i cili u gjend në Shqipëri pak para pushtimit italian, u kthye sot në shtëpi, pas pushimeve më emocionuese që mban mend.

Ai është Z. E. A. Carson, një zyrtar i ri në Departamentin e Rojeve të Ujit të Doganës së Liverpulit.

“Nuk kisha qenë kurrë më parë në Shqipëri,” i tha ai sot gazetës Echo, gjatë një interviste në një anije ku po punoja në Alexandra Dock. “Shkova në Jugosllavi dhe, ndërsa vizitoja një liqen në jug të atij vendi, mendova të kaloja me anije në Shqipëri.

Mbërrita në Tiranë me makinë, në shoqërinë e një italiani. Nuk ka hekurudha në Shqipëri, vetëm rrugë të paasfaltuara, dhe njerëzit që kanë makina zakonisht marrin pasagjerë — përgjithësisht me pagesa të tepruara.

Tirana ishte e stolisur me flamuj për lindjen e Princit — kjo ishte të martën e javës së kaluar.”

NDJENJA ANTI-ITALIANE

“Në të njëjtën kohë kishin filluar demonstratat kundër Musolinit dhe italianëve në përgjithësi. Tirana është një qytet i çuditshëm, me disa ndërtesa të mira në qendër dhe pjesa tjetër baraka myslimane.

Gjatë gjithë asaj dite dhe ditës tjetër demonstratat vazhduan, duke u shtuar në intensitet dhe ndjenjë. Sapo njerëzit merrnin vesh se isha anglez, vraponin drejt meje duke thënë: ‘Poshtë Musolini, poshtë Hitleri — rroftë Chamberlain.’

Fola me çdo lloj njeriu — me personalitete që përshëndeteshin kudo që shkonim dhe me njerëz të thjeshtë. Të gjithë ishin të vendosur në mospëlqimin e tyre ndaj italianëve, dhe disa shpresonin pothuaj me ndjenjë prekëse se Anglia nuk do të lejonte italianët të marshonin brenda.

Dukeshin të gjithë gati të luftonin, për sa kohë që do të kishin mbështetje. Çdo burrë në Shqipëri duket se mban armë, dhe të gjithë janë burra të mëdhenj e të fortë. Mos besoni se shqiptarët i pritën me dëshirë italianët.”

PËRMES KUFIRIT

“Të nesërmen shkova në Elbasan, ku qëndrova dhjetë orë, i paaftë të gjeja çfarëdo mjeti transporti. Ishte e enjte — një ditë para se italianët të zbarkonin. Në orën tre të mëngjesit të nesërmen — po rrija në Grand Hotel, por emri ishte e vetmja gjë madhështore tek ai — u zgjova dhe m’u tha se një kamion do të më çonte deri te kufiri jugosllav, dhe kështu dola prej andej.

Nxitova nëpër Evropë për t’u kthyer në kohë për punë, por kudo që shkoja mblodha mendimin se Italia do të vazhdojë përpara nëpër Ballkan. Shqipëria është vetëm fillimi.

Në Hungari, opinioni publik është i hidhur ndaj Gjermanisë, dhe shpesh dëgjohej të thuhej se Hungaria nuk do të lejonte kurrë të merrej në të njëjtën mënyrë si Çekosllovakia.”

Shtëpia e z. Carson ndodhet në rrugën Pinehurst nr. 93, Anfield.