Emir Kurtishi, jurist

TË GJITHA RRUGËT TË ÇOJNË DREJT VILËS “VODNO”

Viti 2024 zyrtarisht është shpallur vit i zgjedhjeve, jo vetëm në vendin tonë, por në mbarë botën, ku priten të mbahen edhe një sërë zgjedhjesh presidenciale, parlamentare dhe ato lokale, pa i anashkaluar edhe zgjedhjet për përbërjen e re të Parlamentit Evropian.

Lista e konfirmuar e kandidatëve që do të marrin pjesë në Zgjedhjet për Kryetar të Republikës së Maqedonisë së Veriut, shihet që interesimi është i lartë, por ajo që bie në sy është se nga të gjithë kandidatët janë propozuar nga së paku 10.000 votues, për dallim nga Gordana Siljanovska-Davkova, është e vetmja kandidate e cila është propozuar nga së paku 30 deputetë të Kuvendit të RMV-së.

Për dallim nga zgjedhjet e kaluara për Kryetar të Republikës, ku kishim vetëm një kandidat shqiptar që synonte karrigen e Kryetarit në Vilën Vodno, në këto zgjedhje kemi dy kandidatë të cilët pretendojnë dhe shpresojnë se do të futen në rrethin e dytë që do të mbahet më 8 Maj të këtij viti, së bashku me Zgjedhjet Parlamentare.

Dy kandidatët kryesorë që vijnë nga provinienca e partive politike maqedonase, janë të njëjtit që patën garuar në Zgjedhjet për Kryetar të Republikës në vitin 2019, ku fitues u shpall kandidati aktual, Stevo Pendarovski me gjithsej 435.656 vota apo 51.65% nga numri i përgjithshëm i votuesve, përkundër kandidates aktuale, Gordana Siljanovska-Davkova e cila arriti të merr 377.446 vota apo 44.75% nga numri i përgjithshëm i votave. A do të ketë befasi të reja në këto zgjedhje siç ka pasur dhe pritet të ketë në botë apo edhe këtë vit, zgjedhjet janë të parashikuara si ajo e zgjedhjes së Putinit në Rusi!?

Ndikimi i politikës globale dhe zhvillimi i luftës Ukrainë-Rusi, përkatësisht ndarja në fronte Evropë, SHBA dhe Rusi, dukshëm ka ndikuar dhe ka reflektuar edhe në skenën politike maqedonase. Një garë e ngjajshme interesante për Kryetar të Shtetit këtë vit ka pasur edhe Sllovakia, ku kandidati prorus Pellegrini arriti që t’i fitojë zgjedhjet për Kryetar të Shtetit në Sllovaki me 53% të votave në rrethin e dytë, përkundër kundërkandidatit të tij, ish-ministrin e punëve të jashtme, i njohur në skenën politike sllovake me orientim properëndimor, Ivan Korcok, i cili mori vetëm 47% të votave. Edhe Pellegrini, pas triumfit në zgjedhje, deklaroi se do të jetë kryetar i të gjithë qytetarëve sllovakë dhe se zotohet se do të jetë gjithmonë në anën e Sllovakisë. Befasia në këto zgjedhje për kryetar të shtetit në Sllovaki, ishte mosgarimi i kryetares Caputova, e cila ishte mbështetësja më e madhe e shtetit fqinj, Ukrainës në luftën e saj kundër pushtimit rus. Jo më pak interesante ishin edhe zgjedhjet në Finlandë, ku në mesin e pesë kandidatëve kryesorë kishte edhe një ish-kryeministër, ministra të jashtëm dhe të financave dhe kryeparlamentarë. Gara për shtetin nordik është zhvilluar mes ish-kryeministrit finlandez, Aleksander Stub, i cili në rrethin e dytë politik bëri një rikthim politik, duke e mundur kundërkandidatin, ish-ministrin e punëve të jashtme, Pekka Haavisto me 51.6% të votave, kundrejt 48.4%. Sipas mediave të huaja, vëmendja më e madhe i është kushtuar këtij vendi duke pasur parasysh vendndodhjen strategjike përgjatë kufirit lindor të BE-së dhe NATO-s me një Rusi gjithnjë e më agresive.

PREMTIME QË I TEJKALOJNË KOMPETENCAT E KRYETARIT TË REPUBLIKËS

Sipas Kushtetutës së RMV-së, Kryetari i Republikës është ai që e përfaqëson Republikën dhe është komandant suprem i forcave të armatosura. Kompetencat e tij të përcaktuara me Kushtetutë, më tepër janë të karakterit ceremonial, sepse, kompetencat ekzekutive, përkatësisht bartës i pushtetit ekzekutiv në vendin tonë është Qeveria (Neni 88).

Edhe kësaj radhe, çështja që diskutohet nëpër fushata zgjedhore, sidomos nga VMRO-DPMNE-ja është çështja e censusit zgjedhor, përkatësisht heqja e saj, që u integrua me Amendamentin XXXI të Kushtetutës së RMV-së në vitin 2009 që të zvogëlohej mundësia e dështimit të Zgjedhjeve për Kryetar të Republikës, sepse nga të gjitha kryetarët e deritanishëm, vetëm Kiro Gligorov është zgjedhur që në rrethin e parë, të gjithë të tjerët pas tij, janë zgjedhur në rrethin e dytë, edhe atë Boris Trajkovski me 52,40% të votave; Branko Crvenkovski me 60,64% të votave, kur censusi ishte 50% nga numri i përgjithshëm i votuesve të regjistruar, ndërkaq, Gjorge Ivanov u zgjodh në rrethin e dytë me 42% të votave, kur censusi u ul në 40%. Nëse merret parasysh legjitimiteti i Gjorge Ivanovit dhe të tjerëve pas tij, sigurisht që është më i ulët se i paraardhësve të tyre. Kjo është një indikator se gjithnjë e më shumë, jehona e votuesve bie në çdo cikël zgjedhor, si pasojë e dëshpërimit të votuesve, përkatësisht votuesit ndihen të lodhur me zhvillimin e deritanishëm të politikave, ku më tepër premtohet, se sa diç realizohet. Kjo në përgjithësi krijon klimë apatie, e cila reflektohet në anketat e përgjithshme të realizuara nga institucionet e ndryshme qofshin edhe ato organizata joqeveritare me një mosbesim të thellë ndaj institucioneve relevante në shtetin tonë dhe në daljen e përgjithshme të votuesve në zgjedhje.

Në këtë kontekst janë edhe sloganet e partive politike të cilët mundohen t’i zgjojnë votuesit e tyre nga apatia shoqërore, duke përçuar mesazhe rreziku dhe gjendje kritike, megjithëse, komunikologët i vlerësojnë si shterp dhe mungesë vizioni, duke përdorur slogane me fjalë të njohura e të përdorura përgjatë gjithë kohës. “Guximshëm për Maqedoninë” është për shembull, slogani i Stevço Jakimovskit, i cili edhe është i vetmi prej kandidatëve deri më tani, i cili është futur në listën e zezë të SHBA-së, për të tjerët deri në këtë moment që po shkruaj, nuk ka, por që me gjasë mund të del këto ditë, në përputhje me premtimet e Ambasadores së SHBA-së, e cila pati deklaruar se përgjatë tërë kampanjës listës së zezë do t’i shtohen emra të rinj.

Gordana Siljanovska-Davkova, kësaj here për dallim nga zgjedhjet e kaluara që kërkonte “Drejtësi për Maqedoninë – atdheu thërret”, ka dalur me sloganin “Maqedonia sërish krenare”. Për cfarë krenarije flet, mund të shquhet në përdorimin e retorikës dhe herë-herë sulmeve personale që ia adreson kundërkandidatit të saj, Stevo Pendarovskit dhe Qeverisë mbi zhvillimin e politikave vis a vis zgjidhjes së kontestit të emrit dhe çështja me Bullgarinë. Analogjia mund të jetë e gabuar, poqëse mendohet në “Maqedoninë krenare” të kohës së VMRO-DPMNE-së dhe Gjorge Ivanovit, i cili për dallim nga Stevo Pendarovski, më shumë ka qëndruar në heshtje, dhe ka vepruar atëherë kur s’duhej vepruar, duke krijuar precedente të reja juridike përgjatë kohës së tij. Nëse merret parasysh edhe vetoja presidenciale si mjet i fuqishëm në dorën e Kryetarit të Republikës, për të mos i dekretuar ligjet që janë të dëmshme për rendin juridik, Stevo Pendarovski, megjithëse ka mundur të jetë më aktiv, por qëndron më lart se kryetari paraprak, i cili nuk pati guxim asnjëherë që ligjeve të miratuara nga partia e tij politike, t’i abstenojë.

Kandidati, Stevo Pendarovski, duke vlerësuar veten e tij si të suksesshëm, kësaj here ka dalur me sloganin “Kryetari ynë Stevo”, ku dhe nga reklamat një gjë e tillë kërkohet nga qytetarët. Si slogan është më i thjeshtë dhe vetëpërcaktuar dhe vetëofrues për qytetarët. Deri më tash, mund të thuhet se ka qenë prej kandidatëve më modest dhe njëkohësisht më i moderuar në paraqitjet në fushatë, theks të veçantë duke i vendosur integrimit të vendit në BE dhe shqetësimin e migrimit të qytetarëve.

Maksim Dimitrievski nga Kumanova, e kërkon maksimumin për Maqedoninë e Veriut, kështu titullohet edhe slogani i tij: “Maksimum për Maqedoninë”, duke e vendosur theksin tek dy shkronjat e fundit, që në gjuhën maqedonase domethënë mençuri. Nuk është ndonjë kandidat që duhet nënvlerësuar, sepse largimi i tij, dukshëm e ka dobësuar ish partinë e tij në Kumanovë, megjithatë analizuar në mënyrë objektive, gjasat janë minimale për t’u futur në garën e rrethit të dytë.

“E majta” si gjithmonë e pakënaqur me zhvillimin e politikave të këtij vendi, e natyrshme ishte se do të paraqitet kandidatja e tyre femër, Biljana Vankovska me sloganin: “E rikthejmë dinjitetin e qytetarëve”. Ky slogan, mbase është më i duhuri dhe më i qëlluari për çdo qytetar, për cilin ka nevojë dhe vlerësohet si një ndër arsyet e shumta përse vendosin të largohen nga ky vend. Edhe kjo parti, nuk është për t’u nënvlerësuar, në çdo cikël zgjedhor shënon rritje gjithnjë e më shumë, duke kanalizuar pakënaqësinë e dy partive më të mëdha maqedonase. Kandidati i saj, vështirë që do të arrijë të futet në rrethin e dytë, për shkak të personalitetit të kandidatit dhe retorikës nacionaliste dhe thirrjeve kundër Marrëveshjes së Prespës, e cila me gjasë shumë shpejt mund të përfundojë në listën e zezë të SHBA-së, në përputhje me urdhërin ekzekutiv të miratuar nga Presidenti i SHBA-së.

Për dallim nga maqedonasit, kandidatët shqiptarë, garojnë me slogane të thjeshta si ajo “Kryetari evropian” i kandidatit Bujar Osmanit dhe “Taravari për President”. Edhe këta dy kandidatë, garojnë me retorikën e njohur e të dëgjuar deri më tani të subjekteve politike që garojnë për idenë e integrimit në BE dhe rrezikut prej Rusisë, më i zëshëm në këtë drejtim është kandidati i BDI-së, Bujar Osmani me sloganin e njohur “Po Evropës, Jo Rusisë”, kjo edhe për shkak të përvojës së deritanishme me zhvillimin e politikës së jashtme që është edhe njëra ndër kompetencat e Kryetarit të Republikës. Subjektet e këtyre dy kandidatëve, me vetëdijen se nuk do të arrijnë të futen as në rrethin e dytë zgjedhor në garën për Kryetar të Republikës, që në fillim të fushatës, i pari i cili e lansoi idenë që Kryetari i Republikës të zgjidhet në Kuvend, ishte kandidati Arben Taravari, me çka BDI e zënë ngushtë, idenë e tillë e përpunoi me kandidatin aktual, Bujar Osmani, duke propozuar që i njëjti të zgjidhet në Kuvend me shumicë të Badinterit, me çka Kryetari të ketë edhe zëvendësin e tij.

EPILOGU I ZGJEDHJEVE

Zgjedhjet konsiderohen të suksesshme dhe demokratike, kur përfundojnë pa ndonjë kontest dhe problem të caktuar. Pra, më e rëndësishme se krejt, është epilogu demokratik dhe fer i këtyre zgjedhjeve. Megjithëse rrethi i parë gjithçka e bën më të qartë fotografinë për kandidatin favorit që do të bëhet Kryetar i ardhshëm i Republikës.

Kësisoj, Kryetari i ardhshëm duhet të jetë parasëgjithash përfaqësues i krejt qytetarëve. Këtë detyrë të rëndësishme nuk duhet ta harrojë në asnjë moment. Model i një kryetari të tillë ishte Ivo Josipoviq, Kryetari i Kroacisë. Përpara se të zgjidhje kryetar ishte kryetari i PSD-së dhe deputet në Parlamentin e Republikës së Kroacisë, i zgjedhur nga PSD-ja. Shefi i tij partiak, Zoran Milanoviq, pas zgjedhjes së Josipoviqit për kryetar, tha si në vijim: “I pari fitoi njeriu, më pas PSD-ja”.

Pse të mos kemi edhe kryetar të tillë, i cili pas përfundimit të mandatit ta ndjekë shembullin e Monteskjes, i cili edhe pse ka qenë aristokrat, vullnetarisht ka dhënë dorëheqje prej privilegjeve të cilët i ka pasur si Kryetar i Parlamentit në Bordo!

Luan Çipi/

Irfan Bregu, gazetari i njohur, poeti, mësuesi dhe studiuesi, u lind në qytetin e Vlorës më 14 Prill të vitit 1937. Ai, u rrit dhe u burrërua në Vlorë dhe në Kryeqytet dhe po në Vlorë, më 26 Mars 2018, në “Betlehemin e Lirisë’ (siç e quante), pati fatin të mbylli sytë dhe të sigurojë përjetësinë.

Në vendlindje kreu shkollën 7-vjeçare dhe të mesme, ndërsa studimet e larta i përfundoi me sukses në Fakultetin Histori-Filiologji të Universitetit Shtetëror të Tiranës, Dega Gjuhë-Letërsi Shqipe. Në këtë Universitet kreu edhe kursin e lartë për Filozofi.

Fillimisht shërbeu si mësues i gjuhë-letërsisë në Gjimnazin “Halim Xhelo” dhe në “Shkollën e Mesme Ekonomike” të mbrëmjes, (ku, si kolegë, patëm fatin të bashkëpunojmë e të njihemi më mirë), në qytetin e Vlorës (1962-1967), po shpejt kaloi në gazetari, ku thuajse e mbylli gjithë jetën, së pari si redaktor i gazetës lokale “Zëri i Vlorës’’ (1967-197O), pastaj si korrespondent i “Zërit të Popullit’’ për rrethet Vlorë e Fier (1973- 1976), ca kohë u dërgua korrespondent i ‘’Zërit të Popullit’’ në Republikën Popullore të Kinës, në (1976-1979) dhe së fundi, redaktor i gazetës ‘’Zërit të Popullit’’ në Tiranë (1979-1983).

Pas një ndërprerje, i dërguar për “riedukim” si gazetar në gazetën lokale të qytetit Lushnje, u kthye sërish në Kryeqytet, emëruar redaktor, në ‘’Shtëpinë Botuese të Librit Shkollor” (1983-1993).

Shumë shpejt, menjëherë pas ndryshimeve demokratike, Irfan Bregu, u rikthye në fushën e tij të dashur të punës, në gazetari. Punoi redaktor në të përkohshmen ‘’Demokracia’’ (1993-1996) dhe, në të njëjtën kohë, ishte kjo periudhë e punës për studimet e tij shkencore kur, nga viti 1994, morri gradën shkencore “Doktor i Shkencave”.

Duhet të kujtojmë, gjithashtu, se gjatë gjithë jetës së tij, si njeri plot energji e pasion, krijues letrar i talentuar dhe punëtor i palodhur, ka bashkëpunuar pa ndërprerje me shtypin e kohës, si në gazetën ‘’Bashkimi’’, te ’’Zëri i Rinisë’’, te gazeta letrare “Drita’’, “Rilindja Demokratike’’, “Ballkan’’, si dhe thuajse, me të gjitha revistat e Kryeqytetit.

Duke mos u ndalur te gazetaria, me të cilën u mor thuajse gjithë jetës në Tiranë, Vlorë, Lushnje e deri në Kinën e largët dhe mësuesia, në specialitetin gjuhë-letërsie shqip, që në fakt, mbulojnë një periudhe të gjatë kohe, për Irfan Bregun, ajo çka do ngelet gjithashtu ecilësore dhe me shumë vlerë, është krijimtarinë e tij letrare – artistike, (e nisur me poezinë e parë, qysh nga viti 1959) kryesisht poezia e bukur, me specifikë gjininë e poemës. Poemat e Irfan Bregut janë tërheqëse e gjurmëlënëse, të mbushur me ide atdhetarie e dashurie njerëzore dhe me bazë figurat artistike letrare dhe me metaforat e shumta e që s’harrohen lehtë.

Irfani, i nisi veprat e tij letrare e artistike herët dhe nuk pushoi së shkruari, për 60 vjet rresht. E filloi me librin me poezi “Bisedë me pushkën” (1964) dhe në vitet e ardhshme edhe “No pasaran” , ’’Në këmbë e në këngë’’, vazhdoi te librat madhore si “Betlehemi i lirisë’’, (poezi 1997), ”Liria erdhi vonë; ”(Tri libra për Kosovën”, 2OO2) e deri te “Gjaku ynë’’. Irfan Bregu pas një pune këmbëngulëse e të lodhshme shumë vjeçare, u bë gjithashtu autor i një Fjalori Enciklopedik (social-kulturor-artistik) prej disa vëllimesh. Produkt i punës së pa ndërprerë janë edhe një larmi botimesh të shumta, ku veç 15 poemave, duhen përmendur edhe disa libra shkollore, tekste e antologji, fjalorë gjuhësor, kritikë letrare e pedagogjike, etj. Sidomos librat e Irfan Bregut me poezi, po dhe poemat, dallohen njëkohësisht për lirizmin dhe epizmin, ku ndihen të skalitura karakteret e qenësishme të figurave letrare e artistike, që i bëjnë lexuesit kureshtar, të jetojnë me to e t’i dashurojnë, pa i harruar.

Irfan Bregu, ishte qysh herët, anëtar i “Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë” dhe së fundi, në vitet e Demokracisë edhe anëtar i Klubit të Shkrimtarëve “Petro Marko” Vlorë.

Si personalitet i mirënjohur publik e si një nga krijuesit me kontribute të shumta për vendin, në fushën e letrave, kohët e fundit, Këshilli Bashkiak i Vlorës, i akordoi Doktor Irfan Bregut, titullin e lartë qytetar “Nderi i Vlorës’’.

Poeti dhe gazetari Irfan Bregu, i kuptoi shpejt dhe i favorizoi dukshëm qysh në embrion, ndryshimet demokratike në vend. Në krijimet e tij të fundit, duke luftuar edhe me gjendjen e tij shëndetësore të rënduar, vërente si qytetar, poet, shkencëtar e publicist me keqardhje, shkallën e pamjaftueshme të demokracisë shqiptare. Ai i ndjente deri në dhimbje personale, shtimin e padrejtësive në qëndrimet partiake e shtetërore dhe ato në Prokurori e Gjykatë, si dhe gjallërimin e krimit, drogës e të prostitucionit. Në shkrimet e tij periodike e deri te poema e fundit, ai shpreh dëshirën që këto padrejtësi, mangësi, dobësi e pengesa, të zgjidhen e të ndreqen sa më shpejt, si dhe të marrin fund grindjet shekullore dhe të vendoset e të mbizotërojë mirëkuptim i plotë shoqëror, me shpresë dhe besim që “lulet e zeza” të bëhen sa më shpejtë të bardha…

Kaluan disa vjet pa poetin, gazetarin dhe studiuesin Irfan Bregu dhe i gjithë vendi edhe pse në kushte të vështira karantine, po sidomos ne, shokët e tij të hershëm vlonjat, secili izoluar në shtëpitë e veta, e kujton me respekt e dashuri, publicistin dhe krijuesin e palodhur. Ngelet e paharruar sidomos krijimtaria e tij publicistike, po dhe letrare, me më shumë se 20 krijime, në poezi dhe në prozë, që kanë në themel heroizmin, atdhetarizmin dhe dashurinë për vendlindjen dhe njerëzit e saj, duke e renditur autorin midis publicistëve dhe zërave poetik të nderuar e ndër më të shquarit në vend.

Në 6 vjetorin e vdekjes.

NGA LIBRI IM: “ATDHETARË TË SHQUAR”

Nga Ornela Radovicka

Qendra Albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar nga At Bellusci 1980/

Bashkia e Frasnitës\ Frashineto,e para Bashki arbëreshe në Klabrinë Kontinentale, që ka vënë në përdorim administartiv gjuhën arbërishte, si gjuhë të zyrtarizuar krahas italishtes. Në datën 30 Mars 2024 me rastin e promovimit të librit të poeteshës popullore Maria Marku, nga Eianina (ngulim arbëresh në Kalabri), iu dorëzua ne forme simbolike (poeteshës  ne fjale) certificata e parë lëshuar nga gjendja civile e Frasnitës  në dy gjuhë; arberisht  dhe italisht. Mundësinë për të përpiluar dhe përdororur një certifikatë të tillë ia jep ligji italianë 482\99. Në bazë këtij ligji popullsia arbëresh që shtrihet në shtatë rajonet me popullsi historike kane të drejtë të vendosin në përdorim gjuhën amëtare. Kjo ngjarje është një hap drejt asaj rruge për ringjalljen e gjuhës arbërore, gjuhës lokale, si dhe hap një dritë jeshile për komunat e tjera arbëreshe  që të promovojnë gjuhën e tyre lokale për të mbrritur në  njehësim gjuhe të përbashkët të 52 ngulimeve arbëreshe.

Kjo ngjarje u arrit me miratimin e Kryetarit të Bashkisë së Frasnitës Z. Angelo Catapano, këshilltares mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe Z. Caterina Adducci  dhe të palodhrit , këmbngulësit, mbrojtësit të gjuhës lokale të varjanit arbërisht, profesorit Agostino Giordano, i cili është themelues i së vetmes gazetë shkruar në arbërisht “Jeta Arbëreshe”,  dhe që vazhdon me mish e me shpirt  të punoj për të mbajtur gjallë këtë gjuhë. Sot në një farë mënyre të gjithë ata albanolog që u lindën dhe u rritën në Frascineto,që tani i përkasin qiellit sot me siguri janë në këtë  kozmo si ato xixëllonjat që përhapin pranverën. Edhe At  Bellusci u mallëngjye, e dy lot i rrëshkitën nga sytë  kur e pa më në fund këtë certifikatë të realizuar. Në këtë ligj janë të përjashtuar 10 mijë arbëreshë të Torinos, si edhe cilido arbëresh që nuk është banues në  shtatë krahinat me pakicë  popullsie historike.

Bota arbëreshe edhe pse e tkurrur prezantohet; Konservatore e një gjuhe arkaike e së djeshmes,  Përpunuese e fjalëve  të së sotmes, Komparativë e një etimologjie e së nesërmes, Edhe pse në miniaturë ajo është fanatike e rrënjëve të shpirtit si edhe të fjalës arbëroreqë ato të mos bëhen të gjitha, erë, tym, por të ngelen frymë.  …Të ringjallësh  këtë komunitet duhet të fillosh nga ajo  dozë humusi identiteti që ka të mbetur,  Pastaj ta spërkasësh me ndërgjegjen e të qenit arbëresh që përmblidhet në tezën: “Të folmi ashtu si na mbësonj mëma dhe tata.”

Arbëreshët i ngjajnë feniksit

Ringjallen edhe atëherë kur duken të djegur! Mbyll këto rreshta me shpresën që komunat e tjera në Kalabri e në krahinat e tjera të ndjekin këtë shembull! Në vijim  një fotokopje të një certifikatë në arbërishten e Frasnitës!

Përktheu Rafael Floqi/

Ndiheni të mërzitur këtë mëngjes? Në filxhanin tuaj të tretë të gjërave të zeza? Kafeja mund të jetë një shpëtim energjie për shumë njerëz – por sa është shumë?

Ndërsa kafenetë kanë qenë në rënie falë mungesës së udhëtarëve, shitjet e pijeve me kafeinë të prodhuara në shtëpi janë rritur shumë. Kafeja ishte zona më e madhe e rritjes për prodhuesin më të madh të ushqimit në botë Nestle, me një rritje prej 17% në produktet Nespresso në muajt e parë të 2021.

Është shumë e lehtë të kuptosh pse: ne të gjithë po kërkojmë një dozë energjie për të mposhtur lodhjen sociale tani që kufizimet janë lehtësuar, si dhe kërkojmë rehati dhe ngrohtësi për të na ndihmuar të kalojmë ditën. Nga një kafe klasike e bardhë e sheshtë në një kafe të modës proteinike Tik Tok, thjesht nuk mund të ngopemi.

Megjithatë, le të jemi të sinqertë, kafeja merr një reputacion të keq, veçanërisht për këdo që është gjetur duke derdhur filxhanin e tretë të ditës para orës 10 të mëngjesit. Por çfarë është kafeja për të cilën të gjithë jemi të shqetësuar?

“Nuk ka një përbërës specifik në kafe që është i keq për ne në vetvete,” shpjegon nutricionistja Emilia Thompson PhD. “Përkundrazi, është tejkalim i madh i sasisë së kafeinës me të cilën jemi mësuar që mund të shkaktojë disa shqetësime afatshkurtra.”

Këto mund të variojnë nga rritja e presionit të gjakut deri te ankthi, shpjegon Emilia, “por kjo ka tendencë të jetë tek ata që tashmë shfaqin ankth ose tek ata që nuk janë të prirur ndaj kafeinës”. Në pirësit tashmë të rregullt të kafesë, këto efekte negative zakonisht gjenden vetëm në doza shumë të larta (më shumë se 500 mg, ose pesë filxhanë kafeje). “Deri në dy filxhanë, që është, sigurisht, një sasi më realiste për konsum, duket se nuk kanë asnjë efekt të rëndësishëm,” thotë Emilia.

Në fakt, kafeja është shoqëruar me një reduktim të diabetit të tipit 2 (për shkak të polifenoleve, një antioksidant që përmban) si dhe me Alzheimerin dhe sëmundjet e zemrës. Një studim i ri i botuar në revistën Circulation të Shoqatës Amerikane të Zemrës zbuloi se konsumimi më i lartë i kafesë lidhej me rrezikun e reduktuar të dështimit të zemrës. Studime të mëtejshme që eksplorojnë efektin e kafeinës në tru kanë treguar gjithashtu se ata që pinë kafe mund të përjetojnë kontroll të përmirësuar motorik gjithashtu.

Megjithatë, para se të arrini për filxhanin e dytë (ose të tretë ose të katërt), sa është shumë? Sipas Agjencisë Evropiane të Standardeve të Ushqimit (EFSA) ne nuk duhet të kemi më shumë se 400 mg kafeinë në ditë, që është e barabartë me afërsisht katër filxhanë kafe.

Por ajo që ndikon në një person është një pikë në oqean te një tjetër, kështu që është më mirë të merren parasysh nevojat tuaja individuale. 3-5 mg/kg peshë trupore është një dozë e përafërt dhe funksionon në rreth 200-350 mg (ose dy-tre filxhanë kafe në ditë për një person 70 kg), sipas EFSA. Dhe mbani mend se nëse jeni një konsumues i zakonshëm i çajit ose pini pije të tjera me kafeinë si pijet energjike, do t’ju duhet të zvogëloni marrjen e kafesë për të marrë parasysh këtë.

Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se ndërsa një studim i fundit nga Universiteti i Rejkjavikut u raportua gjerësisht për sugjerimin që gratë shtatzëna duhet të shmangin çdo kafeinë, NHS thotë se konsumimi i 200 mg ose më pak në ditë nuk duhet të përbëjë ndonjë rrezik të rëndësishëm për nënën ose foshnjën.

Nëse do t’i jepni vetes një filxhan të madh, Emilia këshillon që ta fusni dhe ta rrisni me rrufitje të vegjël në mënyrë që të mos i jepni trupit tuaj një dozë tronditëse kafeine. Dhe, “ora e mëngjesit është më e mira”, thotë Emilia. “Idealisht, shmangni marrjen e kafeinës brenda 10 orëve nga koha juaj e zakonshme e gjumit.” Studimet tregojnë se doza të vetme prej 100 mg kafeinë (rreth një filxhan kafe) mund të rrisin vonesën e gjumit dhe të zvogëlojnë kohëzgjatjen e gjumit tek disa njerëz, veçanërisht kur konsumohen afër kohës së gjumit.

Por, të mos harrojmë se rritja e energjisë nuk është gjithmonë e keqe: “Pirja e kafesë para stërvitjes mund të ndihmojë në vonimin e lodhjes dhe të mbështesë intensitetin e ushtrimeve”, thotë Emilia, duke e bërë atë pijen perfekte para stërvitjes.

Pra, ndërsa mund të “mbështesë performancën njohëse dhe fizike, dhe ka shije të shijshme”, Emilia na kujton se mund të ketë shumë gjëra të mira. “Nëse ndjeni ndonjë ndikim negativ të kafesë personalisht, për shembull, gjumë të shqetësuar ose rritje të ankthit, atëherë provoni të reduktoni marrjen e kafeinës. Nuk ka asnjë test të standardit të arit për këtë, dhe është disi subjektive.”

Nuk ka turp thjesht të duash një të bardhë të sheshtë të avulluar. Por nëse ndiheni kaq të lodhur sa duhet t’i drejtoheni rregullisht kafeinës, është më mirë të flisni me një mjek për trupin tuaj. po përpiqet t’ju tregojë, në vend që ta maskojë me kafe.

Zbulohet dorëshkrimi i rrallë i shkruar për familjen Pojani 20 vjet më parë

Nga Klajdi Lulollari/

Njohja ime me veprën “Qëndresa e vëllezërve Pojani” e gazetarit të mirënjohur të Radio Televizionit Shqiptar, Ndue Ukcama, u mundësua nga znj. Safete Pojani, vajza e Demir Pojanit, pati mirësinë të ma dorëzojë dorëshkrimin e librit i cili qëndronte i pabotuar në arkivën e pasur të familjes Pojani prej vitit 2004.

Mbiemri Pojani kishte kohë që më ngacmonte. Rrugëtimi i ndjekur nga pinjollë të dalluar të këtij trungu dhe raportet e tyre me dheun amë, Shqipërinë, më mban mbërthyer pas rreshtave që shkruhen për ta. Kështu ndodhi edhe me librin në dorëshkrim të autorit Ndue Ukcama. Pyetja që i bëra vetes ishte: Ç’është ky libër? A ka përmbajtje patriotike, kombëtare për Pojanin, Korçën dhe Shqipërinë? Mora përsipër përgatitjen për botim, vetëm pasi e studiova disa herë.

Në parathënien e librit, autori Ndue Ukcama shkruan: “Kam kënaqësinë dhe dhimbjen t’ju ftoj në faqet e këtij libri, që është historia dramatike e një dere fisnike, histori e shkruar, si të thuash, në tre kohë. Nuk ka qenë rastësi nisja e këtij libri. Ai e ka fillimin në vjeshtën e vitit 1996 në Malësitë e Gjakovës, tek rënojat e një shtëpie ku kish hedhur dritë në histori familja Bajraktari, ndër më të njohurat por më të persekutuarat nga komunizmi. Këtu, atë ditë në një qiell të pastër, në një diell të ëmbël e në një dekor mahnitës të bimëve me ngjyra vjeshte, pata fatin e kënaqësinë të dëgjoj Demir Pojanin, kur foli aq bukur, aq qartë dhe aq dhimbshëm për mikun e tij të shtrenjtë Mustafa Bajraktarin, që u martirizua atje, në burgun e tmerrshëm të Burrelit. Duke pyetur mësova se familja Pojani me prejardhje nga Pojani i Korçës e banim në Elbasan i është nënshtruar një kalvari të gjatë sakrificash dhe vuajtjesh me tre vëllezërit, dy motrat dhe nënën Safete. Më vonë miku im gazetar, Zef Lleshi, më rekomandoi përgatitjen e një emisioni televiziv për familjen Pojani. Në ndihmë na erdhi edhe operatori e gazetari i mirënjohur Ilir Buçpapa.”

Ishte nëntori i vitit 2001, kur së bashku me vëllezërit, Demirin, Muhametin dhe Edmondin autori shkoi në Pojan, atje në prehër të Malit të Thatë, ku edhe ka qenë selia qindra vjeçare e kësaj familje. Ka qenë familje elitë në historinë e trevës së Korçës. Në Pojan, ndër njerëzit që takuan ishte Halil Ahmet Hoxha (1919-2004), pasardhës i familjes Hoxha. Të dyja familjet kishin miqësi me njëra tjetrën. Në kujtimet e tij në dorëshkrim Halil Hoxha thekson mes të tjerash: “Stërgjyshi im, Sali efendiu, ishte mik me Mustafa Pashë Gjiritin. Gjyshi im, Ibrahimi ishte shok i ngushtë me nipin e Mustafa Pashës pasi kishin vazhduar bashkë në një klasë gjimnazin e Manastirit, më pas Ibrahimi studioi për ekonomi në Stamboll, ku pas studimeve Mustafai i caktoi një detyrë të rëndësishme.”

Dokumentari tregon familjen e Ilmi Pojanit në një kalvar të gjatë, të jetës së tyre plot sfida. Të gjithë mbetën të mahnitur nga gjithçka që po mësonin për këtë familje fisnike. Rrëfimi vijonte, në ato ditë autori njohu nga afër Safete Pojanin, nënën fisnike, qëndrestare të admirueshme, me zemrën e saj të madhe. Ajo u dha fuqi tre djemve e dy vajzave të qëndrojnë e të mbajnë lart emrin dhe nderin e familjes Pojani.

Ata në të vërtetë, që prej rreth pesëqind vjetësh, njihen e nderohen si atdhetarë të mëdhenj. Lidhjet e pemës gjenealogjike na çojnë tek katragjyshi i tyre legjendar Mustafa Pashë Gjiriti dhe akoma më tej, tek familja Princërore e Gropajve dhe lidhja martesore me Muzakajt. I pari i tyre Hajdarbegu u martua me Annën (Kyranën) dhe patën një djalë Hasanbegun. Atë kohë paraardhësit e Pojanëve me origjinë nga Kosturi jetonin në Zvirinë dhe kishin zotërime të mëdha…

Ja si e kujton Demir Pojani këtë histori “profesor Myqerem Janina, që kishte për grua vajzën e Sulltan Hamitit, ishte në Ballsh, në burg. Kishte respekt për linjën e fisit tonë, pa u takuar me ne. Qe i dënuar herët, ishte njeri i madh, historian i shquar, burrë i ndershëm rreth 85 vjeç. Emri im i dilte si në revoltën e Spaçit e në raste të tjera. Më shkruan një copë letër ku më bën së pari shumë të fala e pastaj pyet: “A e din kush je? Je ndër familjet më të mira në Shqipëri. Ju jeni Muzakë, selia juaj ka qënë në fshatin Zvirinë, atje janë rrënojat tuaja, të cilat nuk e di historikisht pse janë boshatisë dhe keni zënë vend në Pojan. Ti je stërnip direkt i Mustafa Pashë Gjiritit.”

Shumë bij të shquar të kësaj familje u dalluan midis rretheve atdhetare shqiptare me kontributet, angazhimet dhe pjesëmarrjet e tyre në veprimtaritë patriotike.

Në faqet e këtij libri lexuesi do të njihet edhe me fakte të tjera historike, që për arsye të persekutimit komunist, janë mënjanuar ose errësuar fare. Do të njihemi me veprat e ndritshme të gjyshit të vëllezërve Pojani, Demir Beut, kushërinjtë e shquar Orhan, Sami e Mahmud bej Pojani.

Një material të çmuar për rilindasit e kësaj dere na jep edhe Mihal Grameno tek libri “Kryengritja shqiptare”, kurse te “Enciklopedia Turke” e hartuar nga i madhi e i dituri Sami Frashëri shkruhet për jetën e shqiptarit të famshëm, kryeministrit të Turqisë, Mustafa Pashë Gjiritit, ndërsa tek “Bleta Shqiptare” e Thimi Mitkos, kënga e famshme “Ta ngjiti Moskov ta ngjiti/ Mustafa Pashë Gjiriti!”

Ashtu si tek rrënojat e shtëpive në Kasaj të Tropojës, edhe në Pojan prapë rrënoja sarajesh, selia e Pojanëve jetonte vetëm në kujtime, ashtu edhe në Bulgarec tek Agollët, njerëzit e nënë Safetes.

Familjet më fisnike të kohës sistemi i përndoqi me egërsi. Ilmi Pojani me fëmijët e tij, më të madhin trembëdhjetë vjeç, u detyrua të largohej nga fusha e bukur e Korçës, të lerë çdo gjë, të shkojë në malet e Elbasanit e gjetkë. Në Mjekës, fshat në Elbasan, ai filloi të ndërtojë furra, ku gëlqerja i hëngri mushkëritë e i shkurtoi jetën. Ata iknin, diktatura i ndiqte. I ndiqte si kope egërsirash një tufë qingjash. Quhej luftë klase dhe Pojanët, i madh e i vogël, quheshin klasa të përmbysura ose të deklasuar. Të tre vëllezërit, Demir, Muhamet, dhe Edmond Pojani u futën në burgje në periudha të ndryshme. Babai, Ilmi Pojani në vitin 1974 vdes, nënë Safetja u internua në vitet 1983-1988, një kalvar tragjik për këtë familje.

Kur bisedon me Demir Pojanin, – shkruan autori, – këtë burrë të pathyeshëm, i njohur edhe si njëri ndër prometejtë e Burrelit, futesh thellë në atmosferën tragjike të kohës. Ai ka një memorie të jashtëzakonshme. Të duket se nga fjalët e tij, fytyra si shkëmb e sytë që shpesh shkëlqejnë nga pika loti, i sheh ngjarjet dhe njerëzit. Demiri ka një dhimbje të jashtëzakonshme, jo për rininë e tij, që e kaloi burgjeve, se sa për miqtë e tij, bashkëvuajtësit e sidomos për ata që mbetën përjetësisht në këto burgje, mbetën telave me gjëmba si flamuj e kryengritës të përjetshëm.

Janë edhe kujtimet e dhimbshme të nënë Safetes, Muhametit dhe Edmondit, të motrave Bardhylka dhe Vjollca, të gjitha këto vijnë me besnikëri në faqet e këtij libri.”

Pra, në këtë kuptim ky libër i autorit Ndue Ukcama është një autobiografi dhimbjeje, që ka vlera të pazëvendësueshme për hulumtimet e krimeve të komunizmit në Shqipëri, mbështetur këto edhe në dokumente, letra, kartolina, akt-akuza, kujtime të bashkëvuajtësve e të tjera.

Për këtë, duke filluar nga takimi i parë me Demir Pojanin, – vazhdon autori, – u binda unë dhe cilido që do të ishte në vendin tim se duhej të hidheshin këto dëshmi që ushqejnë historinë në një libër, që nuk është thjesht një kujtesë historike për familjen Pojani, por pjesë e asaj kujtese të vuajtjes e qëndresës mbinjerëzore të të burgosurve politikë në pesëdhjetë vjet të diktaturës komuniste.

Lidhur me këtë, pra me qëndresën e tyre përballë torturave, vuajtjeve çnjerëzore, provokimeve, vëllezërit Pojani në faqet e fillimit të librit, bëjnë edhe një deklaratë mirëkuptimi me lexuesit dhe bashkëvuajtësit.

Pjesë kryesore e librit janë dosjet e hetimit e të gjykimit. Demiri ka tetë dosje hetimi dhe gjykimi, është dënuar katër herë. Muhameti katër dosje – dënuar dy herë, Edmondi dënuar një herë.

E pra, përderisa historia kërkon e ka nevojë të ndriçojë me fakte e dokumente kohën e egër të diktaturës, monografi të tilla, libra si ky për kalvarin e vëllezërve Pojani, janë të nevojshëm.

Për figurat e shquara të fisit Pojani, do të ishte e pamundur të pasqyrohen kontributet e tyre atdhetare në një monografi të vetme, por kjo do të realizohet në botime të veçanta. Puna ka filluar me ndërtimin e pemës gjenealogjike të Fisit Pojani-Gropaj, evidentimin e rolit që kanë patur në themelimin e fshatit, bamirësive që kanë bërë, organizmin, mbështetjen dhe financimin për lëvizjen kombëtare në kryengritjet anti osmane e greke, ngritjen dhe aktivizimin e klubeve patriotike, çetës së Pojanit, gazetës “Korça”, hapjen e shkollave shqipe, bursat që iu siguronin nxënësve për të studiuar në Universitetin e Stambollit në degë si mësuesi, teologji, mjekësi, drejtësi, bashkë me shumë foto të figurave të kësaj familje, dokumente të arkivit qendror të shtetit shqiptar, të arkivit të Stambollit, të cilat janë në proces përkthimi nga osmanishtja.

Të gjitha këto materiale të mbuluara nga pluhuri i qëllimtë i harresës do të përgatiten për botim pasi tregojnë për ngjarje dhe figura të shquara të historisë sonë kombëtare.