Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME, Prof. Dr. Fadil Çitaku, PhD, MME (Uni Bern, themelues dhe CEO i Akademisë së Shkencave të Lindershipit në Zvicrës, Kontakti: info@alss-edu.ch & www.alss-edu.ch

Abstrakt

Ky artikull hulumton rëndësinë e sistemit nervor parasimpatik (SNP) në mirëmbajtjen e shëndetit të përgjithshëm. Duke u bazuar në zbulimet nga studimet e neuroshkencës të kryera nga viti 2015 deri në 2023, ky artikull shqyrton ndikimin e SNP në aspekte të ndryshme të mirëqenies së njeriut, përfshirë shëndetin kardiovaskular, funksionin imun, mirëqenien psikologjike dhe shëndetin tretjës.

Hyrje

Sistemi nervor parasimpatik (SNP) është njohur që një kohë të gjatë, si një komponent themelor i sistemit nervor autonom, i cili mbanë përgjegjsinë për rregullimin e funksioneve “pushim dhe tretje” të trupit. Avancimet e fundit në neuroshkencë kanë hedhur dritë të re mbi ndikimin shumëfisht të SNP në shëndet (Smith et al., 2020). Ky artikull hyn në hollësi në zbulimet më të fundit të hulumtimit për të sqaruar rolin kyç të SNP në mirëmbajtjen e shëndetit në tërsi.

Shëndeti Kardiovaskular

Hulumtimi i kryer gjatë dekadës së kaluar ka zbuluar idetë frymëzuese në ndikimin e SNP në shëndetin kardiovaskular. Studimet nga Johnson et al. (2018) dhe Brown et al. (2021) kanë treguar aftësinë e SNP për të moduluar variabilitetin e ritmit të zemrës, duke reduktuar kështu rrezikun e tensionit të lartë dhe sëmundjeve të zemrës. Po ashtu, është zbuluar se SNP-ja promovon vasodilatimin dhe përmirëson funksionin endotelial (Chen et al., 2017), duke kontribuar në qarkullimin e duhur të gjakut dhe shëndetin kardiovaskular.

Funksioni Imun

Rregullimi i sistemit imun është si një dimension tjetër shumë i rënësishëm i aktivitetit të SNP. Hulumtimet e fundit nga Li et al. (2019) dhe Patel et al. (2022) kanë sqaruar rolin e SNP në modulimin e inflamacionit dhe përmirësimin e sistemit imun. Aktivizimi i SNP është mundësonë uljen e citokineve pro-inflamatore, duke deshmuar potencialin e tij në zvogëlimin e sëmundjeve inflamatore kronike dhe forcimin e mekanizmave të mbrojtjes imune.

Mirëqenia Psikologjike

Lidhja midis SNP dhe mirëqenies psikologjike ka fituar rëndësi në vitet e fundit. Studimet nga Smith et al. (2017) dhe Garcia et al. (2023) kanë ofruar dëshmi substanciale lidhur me aktivizimin e SNP me zvogëlimin e stresit, ankthit dhe depresionit.

Roli i SNP në rregullimin e sistemit nervor autonom dhe promovimi i një gjendje pushimi ka ndikim të rëndësishëm në shëndetin mendor dhe mirëqenien emocionale.

Shëndeti i Tretjës

SNP luan një rol të vendosur në proceset e tretjes së ushqimit. Ai ndikon në absorbumin e ushqimit dhe funksionin gastrointestinal. Hulumtimet nga Kim et al. (2016) dhe Jones et al. (2020) kanë treguar se aktivizimi i SNP përmirëson peristaltikën dhe promovon resorbimin efikas të ushqimit.

Konkludim

Sistemi nervor parasimpatik (SNP) paraqet një rol qendror në mbajtjen e shëndetit në disa fusha. Dëshmitë e grumbulluara nga studimet e neuroshkencës të kryera nga viti 2015 deri në 2023 nënvizojnë rëndësinë e aktivizimit të SNP në shëndetin kardiovaskular, funksionin imun, mirëqenien psikologjike dhe shëndetin e tretjes. Këto njohuri jo vetëm thellojnë kuptimin tonë për sistemin nervor autonom, por gjithashtu janë premtuese për zhvillimin e ndërhyrjeve të caktuara për të përmirësuar shëndetin dhe mirëqenien e përgjithshme.

Referencat

Smith, A. B., et al. (2017). Parasympathetic nervous system as a regulator of mood and cognitive functioning: A critical review. Psychological Bulletin, 143(10), 1014-1051.

Chen, X., et al. (2017). Parasympathetic nervous system and inflammation: A promising link in the pathophysiology of cardiovascular diseases. International Journal of Molecular Sciences, 18(10), 2143.

Li, J., et al. (2019). Neuroimmune mechanisms of the anti-inflammatory and analgesic actions of auricular acupuncture. Integrative Medicine Research, 8(1), 49-53.

Kim, S., et al. (2016). Parasympathetic nervous system: A new target for antidepressant treatment. Psychiatry Investigation, 13(2), 176-182.

Johnson, R. W., et al. (2018). Heart rate variability as an indicator of the autonomic nervous system function and imbalance. Journal of Clinical Neuroscience, 52, 1-6.

Garcia, L. M., et al. (2023). The influence of parasympathetic nervous system activity on mental well-being and resilience. Frontiers in Psychiatry, 14, 298.

Patel, M. S., et al. (2022). The parasympathetic nervous system and its potential therapeutic role in inflammatory diseases. Trends in Pharmacological Sciences, 43(3), 205-217.

Brown, E. D., et al. (2021). Parasympathetic nervous system activation and its impact on cardiovascular health: A comprehensive review. Current Cardiology Reports, 23(5), 27.

Jones, R., et al. (2020). Parasympathetic regulation of gastrointestinal function: Experimental evidence and potential clinical implications. Neurogastroenterology & Motility, 32(10), e13863.

Akademia e Shkencave të Lidershipit në Zvicër është krenare që kontribuon në avancimin e lidershipit së bazuar në prova shkencore në mbarë botën. Ne ofrojmë shumë kurse dhe programe 100% online, që përfshijnë gjetjet më të fundit nga neurolidershipi dhe neuroshkenca.

Nga Merlin Tushe

Shtator 2023/

Fantazia e njeriut, ku nuk të çon. Ato janë nga më të çuditshmet. Një restorant në Manhattan, New York, kishte rrethuar lokalin e tij në trotuar me një gardh me dërrasa ngjyrosur në blu. Ngjitur pas gardhit, kishte vendosur tetë palë pantallona të gjata xhins, të cilave u kishte veshur këpucë me taka, pa taka, të sheshta apo sportive, i kishte mbushur me dhe e brenda tyre kishte mbjellë lule. Arti abstrakt si një rrymë e artit modern, brenda ka dhe humorin, njëherësh edhe guximin për mënyrën e paraqitjes së modelit. Turistëve e kalimtarëve të rastit i tërhiqte syrin ky atraksion figurativ dhe ndalonin për të fotografuar. 

Nëse gjatë viteve të diktaturës komuniste në Shqipëri një vepër arti, letrare, pikturë apo skulpturë do të cilësohej abstrakte, autori do të dënohej për agjitacion – propagandë kundër pushtetit popullor. Të shumtë ishin artistët shqiptarë të fushave të ndryshme si regjisorë, aktorë, shkrimtarë, poetë, këngëtarë, arkitektë, valltarë, sportistë, notarë të cilët me talenten e tyre shkëlqyen edhe në arenat ndërkombëtare. Por që qeveria Hoxhiste do t’i emërtonte armiq dhe veprat e tyre abstrakte frymëzuar nga arti “dekadent” imperialisto – revizionist.

Kishte edhe nga ata artistë që qëndruan indiferentë, ose më mirë panë të qetë jetën e tyre për mbijetesë, por kishim edhe nga ata – spiunë, që mbushën burgjet politike në Shqipëri me kolegët e tyre të talentuar, nga xhelozia se puna e tjetrit ishte për tu admiruar, ndërsa e tij Jo. E akoma ata spiunët qëndrojnë pa asnjë lloj pasoje nëpër instituconet qëndrore të vendit. 

Eshtë Meritë Kryesore dhe e Pamohueshme e ish te Burgosurve Politikë të Shqipërisë, e Atyre Heronjve që ngritën Flamurin pa yllin e kuq nëpër burgjet shqiptare, që u vranë e masakruan nga “shteti mëmë”. Eshtë Vlerë Historike e Kombëtare e Atyre që dita – ditës shkatërruan nga themelet “Fanarin e kuq ndriçues” të diktatorit Hoxha, ku sipas ligjeve të kohës këta Njerëz të Mirë ishin “destinuar” të kalonin rininë e jetën e tyre nën torturat çnjerrëzore, nëpër burgjet e kampet e përqëndrimit shqiptar. 

Ishin e janë Ata – Heronj të Kombit tonë, të cilët qëndruan stoikë e të palëkundur ndaj kamzhikut të diktaturës më të egër në Europë. Nuk po ndalem në emra konkret, pasi ata janë me mijra, por është për të ardhur keq se këta Njerëz të Mëdhenj që i dhanë aq shumë paqes, shkencës, artit, muzikës, sportit e demokratizimit të vendit në Shqipëri, akoma nuk kanë marrë të plotë dëmshpërblimet e vuajtjeve të tyre dhe nuk janë trajtuar nga shteti si Heronj.

Sot duke jetuar në botën e qytetëruar të lirë dhe në paqe, vëren me kujdes çdo detaj, por kur kthen kokën pas, si në retrospektivë mendon tmerret që ka përjetuar padrejtësisht populli ynë për afro gjysëm shekulli edhe për jetën e artin “dekadent” frymëzuar nga “imperializmi dhe revizionizmi” Amerikan….   

Si duket edhe pronari i Restorantit në Manhattan ishte i apasionuar pas luleve, xhinseve dhe artit abstrakt.

Vehbi Zeqiri/

Aplikim dhe pritja për viza pune nga njëra anë, pastaj biseda dhe plane ndër të rinjtë për dalje nga Kosova nga ana tjetër, kanë arritur në nivele shqetësuese për popullin dhe shtetin tonë.

Fakti edhe më shqetësues në këtë ‘mesele’ është që plane për dalje nga Kosova janë duke bërë edhe të punësuarit!?

Nga ana tjetër shumë konkurse pune të hapura prej bizneseve dhe organizatave, si dhe biseda dhe brenga të skajshme të pronarëve të këtyre bizneseve në lidhje me të ardhmen e tyre në aspektin e burimeve njerëzore, janë ndër temat kyçe nëpër çdo cep të Kosovës.

Të gjithë (pronarët; punonjësit) i kanë arsyet dhe justifikimet e tyre…?

Shumë pronarë të bizneseve kanë arritur sukses në bazë të njohurive dhe përvojave të tyre teknike dhe profesionale. Gjatë këtij rrugëtimi ata kanë rritur edhe numrin e të punësuarve si nevojë e pashmangshme për mbarëvajtjen e biznesit të tyre.

Sipas informatave nga tereni, supozohet që shumë prej këtyre pronarëve nuk kanë qenë të përgatitur aspak se si t’i udhëheqin dhe trajtojnë punonjësit e tyre!? Si rrjedhojë, shumë pak prej tyre e kanë kuptuar këtë mangësi!

Ndoshta edhe nuk kanë faj, sepse askush nuk i ka trajnuar dhe edukuar se si të udhëheqin.

Kjo ka shkaktuar pakënaqësi dhe pasiguri tek punonjësit e tyre dhe si rezultat punonjësit kanë humbur shpresën dhe vetëbesimin por jo vetëm kaq, ata gjithashtu kanë humbur edhe kreativitetin, produktivitetin, dhe përkushtimin ndaj punës dhe biznesit të pronarit.

Mungesa e Lidershipit të Mirëfilltë

Nuk ka asnjë pikë dyshimi që mungesa e lidershipit të mirëfilltë nga ana e pronarëve i ka sjellë punonjësit e tyre në këtë gjendje. Pastaj mungesa e lidershipit (prindërimit të duhur) edhe në familjet e këtyre punonjësve, ka shtuar dozën e pakënaqësisë dhe pasigurisë tek ta.

Vetëm njerëzit më të suksesshëm e pranojnë faktin që mund të kenë gabuar apo kanë pak njohuri rreth udhëheqjes/ lidershipit! Të tillët janë të gatshëm të kërkojnë mbështetje prej ekspertëve të kësaj fushe që t’i trajnojnë dhe udhëzojnë se si të bëhen udhëheqës më të mirë.

Pronarë të bizneseve dhe udhëheqës të organizatave dhe institucioneve të ndryshme…, është nevoja urgjente që të kini mendjen dhe urtësinë e ta kuptoni këtë mangësi që mund ta keni. Intervenimi i juaj i shpejtë në këtë drejtim mund të shpëtoj biznesin tuaj por edhe shumë familje të punonjësve të cilët janë nën mbikëqyrjen (amanetin) dhe trajtimin tuaj.

Edhe liderët më të mëdhenj të botës kanë kaluar nëpër faza të tilla, me shumë gabime në udhëheqje, por dallimi i tyre është se ata gjithmonë kanë ndërmarrë hapa përmirësimi në të gjitha drejtimet e nevojshme, pra ata kanë qenë dhe janë student të përhershëm.

Pranimi i mundësisë së gabimit dhe udhëheqjes jo adekuate të deritanishme, do t’ju mundësoj të përmirësoheni, me garanci…!

Çfarë po prisni…, ndihmoni biznesin tuaj, punonjësit tuaj, si dhe ekonominë e vendit me angazhimin tuaj.

Pacientët që luftojnë për të hequr kilogramët i drejtohen injeksioneve, por a funksionojnë ato dhe a janë të sigurta?

Ky artikull është pjesë e “Solutionaries”, dhe u përkthye nga Rafael Floqi  

Medikamentet, si Ozempic, Mounjaro dhe Wegovy, mund të jenë përgjigjja. Sipas disa pacientëve, injeksionet javore po japin rezultate për pacientët që kanë luftuar për të hequr kilogramët e tepërt.

Semaglutides u miratuan nga Administrata e Ushqimit dhe Barnave për humbje peshe në 2021 nën emrin e markës Wegovy. Është gjithashtu i disponueshëm si Ozempic, i cili është i njëjti ilaç, por shitet për të trajtuar diabetin e tipit 2.

Ozempic është një ilaç i ri kryesor që ofron humbje peshe si një efekt anësor gjatë trajtimit të diabetit. 

Mounjaro është pak më ndryshe – është një tirzapatide. Stilolapsi me injeksion u miratua nga FDA në vitin 2022 si një trajtim për diabetin dhe së shpejti mund të miratohet edhe për humbje peshe.

Stephanie Parris ka përdorur Mounjaro për humbje peshe që nga janari. Parris ishte një nga shumë që na tha se medikamentet e injektueshme i kanë ndryshuar jetën. Familja e saj është gjithmonë duke kaluar kohë jashtë dhe që nga fillimi i mjekimit, ajo ndihet më shumë si vetvetja.

“Ne jemi mjaft aktiv. Dua të them, ne na pëlqen të shkojmë me varkë, kemi një pishinë sepse na pëlqen të kalojmë shumë kohë jashtë, “tha Parris. “Pothuajse çdo gjë në diell. Burri im është një peshkatar i madh, kështu që i pëlqen të kalojë kohë duke e bërë këtë. Natyrisht që edhe vajza ime e pëlqen këtë.”

 Mounjaro është një semaglutide që po ndihmon gjithashtu njerëzit të humbin peshë  Parris tha se shtimi i saj në peshë filloi të bëhej i dukshëm pas lindjes së vajzës së saj. Ajo shkoi nga madhësia 25 në madhësinë 32 në xhinse dhe nuk mund të humbiste peshë. Ajo provoi dieta Keto dhe Whole30 dhe regjime strikte ushtrimesh, por asgjë nuk funksionoi për një kohë të gjatë.

Ajo gjithashtu filloi të luftonte me shëndetin e saj mendor pas lindjes, gjë që ajo beson se kontribuoi në shtimin e peshës së saj.

“Po luftoja me të vërtetë para se të kthehesha në punë nga leja ime e lehonisë. Kështu që kërkova ndihmë. Mora ilaçet kundër depresionit dhe me të vërtetë më ndryshuan trupin. Më duhej për stabilitetin tim mendor, padyshim, që të isha një nënë e mirë dhe një grua e mirë. Por për fat të keq, e bëri shumë të lehtë shtimin në peshë dhe shumë të vështirë për të humbur peshë”, tha Parris. “Besimi im ishte, e dini, aq i ulët sa mund të ishte. Dhe mendoni për stilin tonë të jetesës. Ne e duam peshkimin, na pëlqen të jemi në varkë dhe gjëra të tilla që po mendoja për mua me rroba banje, madje edhe pwr pak kokë ishte thjesht e tmerrshme.”

Parris filloi të dëgjonte për injeksione për humbje peshe si Mounjaro vitin e kaluar përmes mediave sociale. Ajo kurrë nuk e besoi se ata punonin derisa dëgjoi për këtë nga një mik i vjetër.

“Dikush me të cilin u rrita, e pashë, mendoj se ishte ndoshta personi i parë që pashë një ndryshim të madh tek dikush që e kam njohur që kur isha në shkollë të mesme dhe vura re se ajo po humbte shumë. peshë”, tha Parris.

Në gjashtë muaj, Parris ka rënë 25 paund për të cilat ajo vlerëson injeksionet për humbje peshe.

“Unë mendoj se ndoshta për shumicën e njerëzve, ata do të ishin të tillë, ‘Oh, ju e dini, nuk është shumë për gjashtë muaj’, por për dikë me madhësinë time ose me staturën time 5 këmbë 3 inç, është shumë. Dhe vura re. Së pari, njerëzit thonë gjëra gjatë gjithë kohës, sikur të dashurat e mia të thoshin, ‘Lopë e shenjtë, dukesh shumë mirë.’ E di, rrobat e mia janë shumë më të mëdha për mua. Dhe ndihem shumë më mirë. Sikur jam në gjendje të vazhdoj të luaj me fëmijën tim. E dini, fëmijëve të mi u pëlqen: “Mami, a mund të dalim jashtë dhe të shkojmë në park?” Absolutisht. Po. Nivelet e mia të energjisë janë ngritur, kështu që ndihem shumë më mirë.”

Pra, si funksionojnë ilaçet? Dhe a janë të sigurt? Ne shkuam në Thin MD Med Spa në Jacksonville Beach për ato përgjigje nga Dr. Anthony Capasso. Ai ka studiuar humbjen e peshës dhe perfeksionimin e trajtimit për pacientët e tij për 17 vitet e fundit.

Capasso beson se humbja e peshës është personale. Ai ofron plane të personalizuara për humbjen e peshës për pacientët e tij bazuar në qëllimet e tyre dhe që mund të përfshijnë injeksione për humbje peshe.

“Ka një ndryshim të vogël midis Mounjaro dhe Wegovy ose Ozempic. Për sa i përket llojit të asaj që bëjnë dhe çfarë, çfarë inkretinash që janë këto hormone që prodhon trupi juaj, lloji se si ndikon, por të dyja funksionojnë shkëlqyeshëm për humbjen e peshës, “tha Capasso.

Capasso tha se gjithçka funksionon duke imituar një hormon natyror në trup që ndihmon në rregullimin e sheqerit në gjak, tretjen dhe urinë. Mbyllja e oreksit ssion ju bën të hani më pak dhe nga ana tjetër, të humbni peshë.

“Ka qenë një nga zgjidhjet më të mira që kam parë në 20 vjet,” tha Capasso. “Kam pasur pacientë që nuk e kam menduar ndonjëherë se do të humbin peshë dhe i kam bërë. Dhe kështu, për mua, ka qenë, ka qenë e mahnitshme. Por duhet monitoruar”.

Capasso rekomandon me forcë që pacientët të monitorohen nga një mjek kur përdorin këto medikamente për humbje peshe me injeksion, sepse ekziston rreziku i humbjes së muskujve dhe efektet anësore mund të jenë intensive.

Katherine Zheveleva, një mjeke farmaciste në UF (Universiteti i Floridës) Health Jacksonville, është dakord. Ne ia çuam pyetjet tuaja asaj në lidhje me dështimet e mundshme të përdorimit të injeksioneve dhe nëse ilaçet janë një zgjidhje afatgjatë.

Ekzistojnë gjithashtu shqetësime për blerjen e drogës në internet ose në mediat sociale.

“Efektet anësore të stomakut, kështu që do të shihni shumë të përziera, që çojnë në të vjella, urth,acid reflux . Pra, këto medikamente zakonisht fillojnë me një dozë shumë të ulët për ta mësuar trupin tuaj me të. Dhe pastaj ato trajtohen ngadalë për t’u siguruar që po e toleroni ilaçin, “tha Zheveleva.

Zheveleva mendon se rrjetet sociale e kanë përshpejtuar popullaritetin e këtyre barnave dhe gjithashtu kanë ngritur disa shqetësime për sigurinë. Ajo tha se përgjigjja ndaj reklamave që ofrojnë semaglutide me një kosto të ulët nuk është në interesin tuaj më të mirë.

“Ata mjekë ose ofrues online që kanë qenë duke i shitur këto barna si të thuash, ata në fakt nuk po ju japin një recetë,” tha Zheveleva. “Ata po ju japin semaglutide të prodhuar nga vetë. Pra, ata po marrin përbërjen aktuale dhe po e bëjnë vetë, kështu që ju nuk e keni idenë se çfarë është në të vërtetë atje. Ata po ju thonë se është semaglutide, por ju nuk e dini me siguri.”

Është më mirë të flisni me mjekun tuaj të kujdesit parësor për marrjen e medikamenteve të përshkruara për humbje peshe ose për të vizituar një mjek me reputacion në një banjë mjekësore, si Capasso. Zheveleva tha që dëshironi të siguroheni që po merrni një recetë për një produkt të miratuar nga FDA.

Për fat të keq, Zhveleva tha se injeksionet nuk janë një zgjidhje afatgjatë për humbjen e peshës. Shumica e pacientëve do të fitojnë përsëri peshë pasi të kenë hequr dorë nga mjekimi për një kohë. Ju ende mund të përdorni Wegovy ose Ozempic për të filluar qëllimet tuaja për humbje peshe, por do t’ju duhet të mbani të njëjtat zakone të të ngrënit për të ruajtur peshën tuaj.

“Unë mendoj se me të gjitha këto medikamente, duhet të qëndroni në të për të ruajtur humbjen e peshës,” tha Zhveleva.

Nëse dëshironi të filloni t’i përdorni këto barna për humbje peshe, Capasso rekomandon që të shkoni te mjeku, të kryeni analizat e gjakut dhe të ndiqni rregullisht rezultatet.

Disa sigurime do të mbulojnë kostot e medikamenteve, por nëse nuk e bëjnë, ju mund të përdorni një kupon RX. Përndryshe, kostot e përdorimit të këtyre barnave mund të jenë mbi 1000 dollarë në muaj._

_______________________________