(In memoriam për dom Gjergj Simonin)”

Oh sa kanë heq shkrimet e mia! Kur më vinte frymëzimi e mbasi shkruejshe m’u dukshin se më thojshin: ‘Kemi frikë me ndejë mbrenda shtëpisë me ju, na çoni në nji vend jashtë sajë që të mund ta ndigjojmë vedin të qetë e të sigurt, pra na varrosni në dhe’”. Përnjëmend, të bukurën e burgos vetëm koha, vetëm rrethanat dhe koniunkturat, por ajo është bërë për lirinë e kur liria vjen, ajo shpërthen edhe më e bukur se sa në gjenezë, pasi ndërkohë është rritur, ka marrë pamje dhe hijeshi. Dom Gjergj Simoni u dënua dhe u burgos për agjitacion e propagandë si poet dhe jo si prift, sepse i tillë u bë vetëm në vitin 1992. Në dosjen nr. 11628/1 të Ministrisë së Punëve të Brendshme thuhet se “…nëpërmjet agjitacionit e propagandës, nëpërmjet shkrimit të poezive me përmbajtje armiqësore ky pseudopoet reaksionar, duke qenë konsekuent në rrugën e tij armiqësore, në fletoret me poezi të gjetura këtij të pandehuri në shtëpi, pjesa më e madhe janë shkruar me urrejtje të thellë kundër Partisë, Pushtetit dhe Atdheut tonë socialist”. Ai dhe poezitë e tij mbetën të burgosura për shumë vite, ndërsa tani ato promovohen pikërisht në tempullin e dijes, Akademinë e Shkencave, aty ku deri para pak vitesh asnjë i burgosur politik as mund ta kishte imagjinuar një gjë të tillë. Ndërkohë që dom Gjergji flet e ndërsa fjalët e poezive të tij braktisin fletët duke iu bashkuar këndshëm ajrit për të mbërritur të zemrat e dëgjuesve, mendja më shkon në atë kohë të kaluar dhe nuk kam se si të mos përlotem. Kurrë, ne të rinjtë dhe brezat që do të vijnë nuk do të kuptojmë se çfarë ka ndodhur në vitet më të errëta të shpirtit njerëzor shqiptar, komunizmit. Ai ishte një tunel i errët ku gjërat e bukura ishin dënuar të rrinin të fshehura, të marra peng e të lidhura sysh që të mos dinin rrugën e kthimit për në liri. Gjërat e bukura si dashuria, arti, poezia, mendimi, duhet të kishin vetëm një funksion: të bëheshin skllave të një njeriu apo një grupi njerëzisht, klounë për të argëtuar mbretin dhe oborrin e tij e më pas kur “bezdisnin” shikuesit të hidheshin me shkelma jashtë e madje të burgoseshin apo të vriteshin. Por, ama, ato gjëra nuk mund të jenë skllave, sepse natyrshëm janë të lira dhe në to liria është si një shpërthim vullkanik që këput çdo vargua. Këto poezi e të tjera sish do të jenë dëshmitaret e asaj kohe edhe atëherë kur autorët e tyre të mos jenë më. Dom Gjergji sot është dëshmitar i fjalës e nesër fjala do të jetë dëshmitarja e tij dhe e një kohe që burgosi, internoi e vrau, por jo përjetësisht.Këto ditë po lexoja parathënien e ribotimit të librit “Dimri i vetmisë së madhe” të shkrimtarit Ismail Kadare. Autori i këtij romani mjaft të diskutuar sa i përket tablosë globale të së vërtetës komuniste në Shqipëri, cungimin e së cilës vetë Kadareja e pranon në këtë parathënie, ndër të tjera shprehet se “… kjo vepër do të kishte një jetë të dyfishtë, njërën në kohën pa liri, që quhej epokë socialiste, dhe tjetrën në kohën e lirisë, atë që mund të quhej kohë eterne, që është koha e natyrshme e artit”. Jetë të dyfishtë patën shumë vepra e persona dhe vetëm koha, koha e ardhme e distancuar nga faktet, ideologjitë, urrejtjet dhe inati do të jetë në gjendje të gjykojë. Një jetë të dyfishtë pati edhe poezia e dom Gjergjit, vetëm se njërën pjesë të kësaj jete e kaloi jo në duar të lexuesit, por nën dhe sikurse vetë ai thotë duke iu përgjigjur përlutjes së vargjeve të tij që i kërkonin t’i varroste prej frikës: “E unë çka bajshe? I ndigjojshe dëshirat e tyne, i palojshem fletët e shkrueme e mandej i vendoseshe në kavanoza tuj mbështjellë kapakët me zift që të mos hynte lagshtina e mbasi çilshe nji gropë në oborrin e shtëpisë tui mbulue me dhe e mbi te mbillëshe lule…”. Një varrim i denjë, një varr i ri për poezi. Në sallën e gjyqit, gjykatësi e pyet: “Pse i ke ruejt këto shkrime?”. E ai përgjigjet: “Që kur të përmbyset ky pushtet me i botue”. Dom Gjergji sot është i lirë e poezia e tij po ashtu e i lirë. Ashtu sikurse në vitin 1972 ai mbetet ende sot me një pyetje: “A thue do t’ketë njerz që kangët e mia/një ditë kanë me i këndue/ Ato që radhë melankonija/ i ka vue tis, i ka errsue./ A por ndoshta do t’heshtin në përjetësi/ si hesht i vdekuni mbrenda njaj vorri/ Tuj pasë t’fundit qetsi?”. Ndiej t’i përgjigjem sot: Jo, dom Gjergj, ai varr që ti hape për poezitë e tua, duke mbjellë lule mbi të, sot është bosh…!GJERGJ META *Shkrim i botuar në Gazetën Panorama me datë 30 maj 2012

Ilir Levonja/

Gjykata Kushtetuese nuk e ka shpallur akoma vendimin se duhet shkarkuar apo jo, Presidenti i Shqipërisë? E kishte për t’u mbledhur më 18 janar, për shkak të Covid-19, u tërhoq. Mbledhja e radhës është më 1 shkurt 2022, ora 10 e mëngjesit. Pra, Gjykata nuk ka folur, ndërsa Edi Rama urdhëron grupin parlamentar që të fillojnë nga puna për zgjedhjen e presidentit të ri. Madje me afat, brenda prillit, shqiptarët meritojnë një President normal, thotë ai. Bile, biles, u sugjeron edhe seksin, si preferencë e tij, që mund të jetë edhe grua. Jepini vet shpjegimin se çfarë domethënie ka kjo fushatë përpara vendimit që duhet të marrë Gjykata Kushtetuese. Ndaj mos prisni drejtësi të pavarur apo institucione të pavarura. Kur thotë një president normal, përdor llogjikën e budallait se Presidentin anormal nuk e zgjodhën shqiptarët, por ai vet. Ai dhe lali Eri, në drekën e famshe me ngjala. Pra, Presidenti aktual nuk është vullnet i shqiptarëve, por i tij. Eshtë ai ekuivok kushtetues të cilin vullneti i shqiptarëve ka kohë që kërkon ta ndryshojë duke bërë të mundur që Presidenti të zgjidhet me votë popullore, jo parlamentare. Ose të gjendet një rrugë e mesme ku emri të mos ketë të bëj fare me politikën por me profilin e lartë social. Kështu mund të ofrojmë një garant kushtetues. Dhe jo një emër puro politik që në mëngjes është normal dhe në darkë anormal. Do ndryshuar Kushtetuta? Po, patjetër. Por partitë shqiptare nuk duan. E kanë si xhol të luajnë me Presidentin. Po të kujtoheni, ka qënë gjithmonë një krizë parlamentare, deri sa u shëmb numri 84, me ndryshim Kushtetute, Presidenti mund të zgjidhet tashmë edhe me një shumicë të thjeshtë. Gjithsesi ishte një ndryshim kushtetues për të ruajtur dhe fuqizuar po partitë politike. Sidomos PS dhe PD, jo për të fuqizuar votën e shqiptarëve. Ndaj sot Shqipëria nuk ka më parti politike, por dy ndërrmarje shtetërore me drejtorë privatë. Ata vetëm urdhërojnë ndërsa vota është një instrument formal dhe gjoja demokratik. Se për mua Presidenti aktual duhej të ishte vetshkarkuar, mbas premtimit që bëri për zgjedhjet e 25 prillit, ku bëri një opozitë reale në raport me Lulzim Bashën, duhej të ishte vetshkarkuar. Tha që do fitojmë në mënyrë plebishitare, po nuk fituam unë dorëhiqem. Dhe nuk fitoj, kështu që duhej ta kishte dhënë dorëheqjen me kohë edhe për faktin se është pro zgjedhjes së Presidentit nga shqiptarët dhe jo nga ndërrmarrjet politike shqiptare. Nuk e mbajti fjalën. Sipas tij ka bërë një betim kushtetues, sipas meje ka bërë dhe po bën  një luftë qokash në raportin dhe kontekstin e politikës së dështuar, tanimë, prej 31 vitesh në demokracinë tonë. Dhe keqardhja është një konstatim fare i thjeshtë, ndërrmarjet politike shqiptare hapin fronte pune për debate kombëtare, dëmet e tërmetit i riparon Turqia, dëmet e covid-it europa, kurse mbrojtjen territoriale Nato dhe magazinat e Amerikës. Eshtë kjo arsyeja që 40% e shqiptarëve janë sot në emigrim dhe se në 2030 kjo shifër mund të shkoj në 70%.

Nga FEDERICO RAMPINI

Ndërmjet aq arsyeve të pasigurive pandemia dhuron një befasi pohenike. Ploja nga Covidi në Afrikën nënsahariane, e lajmëruar rregullisht prej pothuajse dy vitesh, nuk ka filluar kurrë e ndoshta nuk do të ndodhë kurrë. Nga Covidi vdiset më shumë n’Itali se sa në vendet më të varfëra të planetit, megjithëse mundësia e hyrjes në vaksinat është e ulët në mënyrë shkandullore. Shpjegimi  shkencor është I kthjellët: mosha mesatare shumë e re I mbron , pothuajse sa vaksina.

Është një lajm i mirë që nuk duhet të fshihet. Dhe nuk vlejnë dredhitë për t’a zvogëluar. E vërtetojnë statistikat e mbledhura nga banka e të dhënave Our World in Data. N’Itali – që fatkeqësisht vendoset në rrjeshtimin e lartë të mesatares botërore – pandemia ka shkaktuar 229 të vdekur për çdo njëqind mijë banorë, n’Ugandë shtatë vdekje në njëqind mijë njerëz, në Nigeri dy. Rrjeshtimi i Vëndeve afrikane ruan të njëjtin zbulim të këndshëm, vdekësia ndryshon nga 15 vdekje në njëqind mijë banorë në Gambia e në Gabon deri në dy në Burkina Faso. Ndërmjet këtyre listave fshihen shumë prej kombeve më të varfër të planetit. Kundrejt tyre na është bërë zakon të kemi një kujdes sa mëshirues aq ideologjik, të sipërfaqshëm dhe stereotipik.

Afrika, e kemi vendosur me kohë, duhet jetë një lajm vetëm për tragjeditë e saj. Na tërheq vëmëndjen si qëndra e mjerimit dhe vuajtjes njerëzore, si kontinent i shkatërruar nga kundërshti t’armatosura e luftëra civile, kufiri i ri i xhihadizmit, tokë për pushtim nga rish-kolonializmi perëndimor e më së fundi kinez, pellg të mërguarish të dëshpëruar, me shtesat e valëve t’ardhëshme mërgimtare të lidhura me katastrofat klimaterike.

Në këtë skenar të errët e dëshpërues, kur filloi pandemia kemi “vendosur”që, natyrisht, do të kishte shkaktuar dëme shumë më të mëdha në kontinentin e zi. U shkreh

refleksi pavllovian i ne perëndimorëve, automatizmi  njerëzor në kahun e fajit. Me që vaksinat – së paku ato që funksionojnë – janë prodhuar në Perëndim e kryesisht n’Amerikë, ploja e re afrikane do të kishte qënë e sata njollë në ndërgjegjet tona. Një plojë e shkaktuar nga egoizmi i të pasurvet. Përse nuk shkoi ashtu?

Pabarazia e hyrjes në vaksinat ekziston; është e pamohueshme dhe e pafalëshme. Të dhënat e përpunuara nga Banka botërore dhe Universiteti i Oxfordit, të përmbledhura në një analizë të së përjavëshmes The Economist, thonë se në Vendet me t’ardhura mesatare apo lartmesatare, pra mbi 4000 dollarë PPI  për frymë, janë përdorur 160 vaksina për çdo njëqind banorë, pra më shumë se një dozë e gjysëm për kokë. Kjo mesatare përfshin natyrisht fëmijë të vegjël jo subjekt vaksinimi, të tjerë njerëz të pavaksinueshëm, dhe hapësirën jo vax. Në Vëndet më të varfëra të planetit, ata nën njëmijë dollarë për kokë, vaksinat e injektuara janë vetëm dymbëdhjetë çdo njëqind njerëz. Pra pak më shumë se një e dhjeta. Kjo vërteton mungesën e suksesit të Covax, nisma e marrë nga OKB  dhe Organizata botërore e shëndetësisë (OBSH), për të shpërndarë kudo imunizimin. Në të vërtetë dështimi nuk është vetëm pasojë e egoizmit të të pasuevet. Një pengesë serioze ka të bëjë me shpërndarjen dhe ruajtjen. Vaksinat më të efektëshme të prodhuara në SHBA kërkojnë një ruajtje në temperatura tepër të ulta, që përbën një problem në zonat nënsahariane ku korrenti elektrik nuk është i bollshëm. Për çdo dollar të çmimit të vaksinës, duhen shpenzuar pesë të tjerë për trasportin dhe ruajtjen deri në destinacionin përfundimtar. Duhet të bëhen llogaritë edhe me një hapësirë jo vax që është madje m’e shtrirë në Vendet e varfëra. N’Afrikën perëndimore vetëm 39 % e popullsisë është e gatëshme të marrë vaksinën: ndërhyjnë paragjykime të lashta dhe mosbesime kundrejt mjekësisë perëndimore, ose kundrejt qeverive vendore që i këshillojnë.

Por hyrja e paktë në vaksinat nuk ka qënë kaq vdekjeprurëse siç frikësohej. Përballë të dhënave mbi vdekësinë e ulët, shumë perëndimorë shtrembërojnë hundën: me që e vërteta nuk përputhet me paragjykimet tona, atëherë statistikat duhet të jenë të pavërteta. Është e mundëshme që Vëndet më të prapambetura të jenë më pak t’aftë për të numëruar vdekjet nga Covidi. Ka një  sistem më të provuar për të shmangur këtë mungesë, është matja e “shtesës së të vdekurve” në të cilën bazohet The Economist. Ndryshimi ndërmjet mesatares së vdekjeve vjetore në vitet 2020 – 2021  dhe periudhës para Covid  na jep tregues të besueshëm e të sigurtë. Kjo matje e paqortueshme vërteton se ploja afrikane nuk ka ndodhur kurrë, madje pandemia ka qënë më dashamirëse në Jugun e Saharasë. Shpjegimi qëndron në moshën mesatare t’atyre popullsive: është 20 vjet kundrejt 43 të Bashkimit evropian. Gjallësia e  bollshme demografike, që shpesh e kemi trajtuar si një plagë afrikane, në këtë rast zbulon një përmbysje pohenike.

Disa shkencëtarë shtojnë një shpjegim plotësues: Vëndet që janë më t’ekspozuara kundrejt malarjes mund të kenë zhvilluar edhe forma të pjesëshme imuniteti kundër Covidit. Kjo e fundit mbetet një hamëndje për t’u provuar; ndërsa mbrojtja e dhënë nga mosha e re është një siguri. Edhe sepse nga Covidi vdesin shpesh njerëz me të tjera patologji si mbipesha dhe sëmundja e sheqerit, më të zhvilluara në moshë të madhe. Rinia ka shërbyer si shqyt, duke kompensuar të tjera mungesa afrikane.

Në këtë kuadër edhe egoizmi shëndetësor i Vëndeve më të pasura është më i arsyeshëm nga si duket: vaksinat i kanë shkuar me përparësi zonave të brishta, që këtë herë janë ato më të pasurat e planetit. Bollëku dhe prekshmëria shkojnë me të njëjtin hap kundrejt Covidit. Edhe se mbetet përjashtimi i mrekullueshëm i një Japonie ende më të vjetër se ne e megjithatë e aftë për të mbajtur një vdekësi “afrikane” (është një lëvdatë).

Kjo nuk duhet të na përjashtojë nga përpjekje të reja për një shpërndarje më të përhapur planetare të vaksinavet. Ndonjë gjykim i mëtejshëm duhet të ushtrohet mbi ato burokraci ndërkombëtare si OBSH së cilës i kemi besuar misionin. Por befasia pohenike e Afrikës përmbledh një mësim edhe për ne. Automatizmat njerëzore që  kanë qënë paragjykimet tona janë, në thelb, mbeturinat e fundit rishkoloniale. Për zakon, për përtaci mendore, jemi stërvitur të mendojmë se gjithshka që ndodh në botë varet nga ne. E quajmë vetën kërthizë të gjithësisë e motor të historisë, edhe se prej kohësh nuk jemi më. Në këtë rast “mea culpa” e ndërgjegjeve perëndimore u shkreh pa mbajtur parasysh faktet dhe jemi fshikulluar për një tragjedi të pandodhur kurrë.

“Corriere della Sera”, 7 janar 2022    Përktheu: Eugjen Merlika        

Nga Qemajl Morina/

Jeta dhe vepra e Hoxhë Kadri PrishtinësHoxhë Kadriu është biri i Lutfullahut, i cili kishte nëntë fëmijë. Në vitin 1878, vit i shënuar në historinë e kombit tonë, Lutfullahut i lindi djali i parafundit, Kadriu. Ishte viti i ngjarjeve të mëdha, që synonin pikën kulmore të Rilindjes shqiptare. Kadriu i vogël u mëkëmb e hodhi shtat së bashku me ato ngjarje dramatike të Atdheut, të cilat i mbetën në kujtesë të pashlyera për tërë jetën[2].Hoxhë Kadri Prishtina, i cili më mirë se çdo kush tjetër mishëron lidhjen në mes Shqipërisë dhe Kosovës. Ai u lind në Kosovë, ku edhe kaloi një pjesë të rinisë, kurse në Shqipëri kaloi pjesën tjetër të jetës deri në vdekje. Në Shqipëri, ai zhvilloi pjesën më të gjatë të aktivitetit të tij politik, i cili kishte tre synime kryesore:I pari: forcimin dhe demokratizimin e shtetit shqiptar, sepse pa një shtet të qëndrueshëm dhe të fuqishëm shqiptar nuk kishte mundësi të ketë një Kosovë të lirë.I dyti: çlirimin e Kosovës dhe trojeve tjera shqiptare nga okupimi sllavo-grek, për ta realizuar atë, ai themeloi “Komitetin për mbrojtjen e Kosovës”.I treti: ruajtjen e identitetit kombëtar dhe fetar të shqiptarëve, për çka nxori revistën “Udha e s’Vërtetës”.Përgatitja shkolloreNë vitin 1885, kur Kadriu arriti moshën për shkollë, i ati e dërgoi në shkollën fillore turke të Prishtinës. Shkollën fillore dhe plotore të qytetit e kreu me sukses. Duke e parë etjen e birit për të mësuar, i ati e regjistroi në gjimnazin turk të Shkupit. Edhe në Shkup Kadriu u dallua midis shokëve për zgjuarsinë e tij dhe la mbresa te mësuesit. Zelli i Kadriut për të mësuar e shtyri Lutfullahun të mendonte mirë për të ardhmen e birit. Djalit i duhej krijuar mundësia që të vazhdonte shkollimin më tutje. Kjo ishte porosia e shokëve dhe e mësuesve për të birin.Në atë kohë, profesioni i mësuesit si dritëdhënës i kombit, ishte një dëshirë e flaktë e të gjithë atdhetarëve, prandaj dhe Lutfullahu të birin e regjistroi në “Daru-t-Tedris”, shkollë e lartë pedagogjike në Stamboll[3].Për dy vjet rresht ai doli i shkëlqyeshëm në shkollën e lartë pedagogjike dhe mori diplomën. Ai mësoi pedagogji, psikologji, histori, letërsi etj. Por, për Kadriun kjo shkollë dyvjeçare qe gjysmake. Ai donte të vazhdonte më tej në këtë degë, por nuk iu dha mundësia. Megjithëkëtë, u regjistrua në Medresenë Islame të Fatihut në Stamboll. Atje, përveç shkencave islame, mësoi gjuhën arabe dhe persishten. Edhe këtë shkollë e mbaroi me sukses të shkëlqyeshëm. Më 1903, në moshën 25-vjeçare, u regjistrua për të marrë provimet e drejtësisë me korrespondencë dhe më 1904 i mbaroi ato, duke marrë gradën shkencore “Profesor’’[4].Formimi patriotikGjatë kohës sa vazhdonte studimet në Stamboll, ai u fut në klubet patriotike, që qenë krijuar atje. Dhe krijoi lidhje të ngushta me atdhetarë shqiptarë. Takimet dhe bisedat që zhvillonte me ta, ndikuan në formimin e tij atdhetar të mëtejshëm, për të kapur më kryesoren ndër hallkat e atdheut. Patriotët paraprijës i quajti mësues të tij, kurse dijet që përfitoi prej tyre, i vlerësoi si universitet më vete. Ai recitonte e komentonte me pasion veprat e bashkatdhetarëve, si të Samiut, Naimit, Pashko Vasës, Hoxhë Tahsinit etj. Për një kohë ai u bë një ndër veprimtarët më të flaktë në rrethet patriotike shqiptare të Stambollit. Tanimë, në shenjë respekti, ata filluan ta thërrisnin “Hoxha” (që në gjuhën persiane do të thotë “i ditur”, “i mësuar”, “profesor”).Në atë kohë ai zotëronte mirë frëngjishten, turqishten, arabishten, persishten, e më vonë edhe gjermanishten.Në prill 1904, policia hyn në shtëpinë e Hoxhë Kadriut dhe mbasi kontrollon dhomën ku banonte, e arreston me pretekstin se vepronte kundër interesave të pushtetit turk, dhe e dërgon për të vuajtur dënimin në burgun e politikanëve, në Jedikule[5], ku e priste fati i keq i dhjetëra patriotëve të tjerë shqiptarë. Nga kushtet e vështira, gjatë pesë viteve, sa qëndronte në burg, Hoxhë Kadriu u sëmur, mori tuberkulozin e eshtrave, prandaj iu desh të bënte amputimin e këmbës mbi gju. Në sajë të intervenimit të shokëve të tij, Hoxhë Kadriu lirohet nga burgu më 1908, dhe kthehet në Prishtinë. Ende pa u çmallur mirë me familjen, pushteti turk e ktheu në Turqi, me motivacion se “qenka liruar gabimisht”. Internohet përsëri në Turqi, por kësaj radhe në qytetin Tokat[6]. Internimi i tij në Turqi s’e mposhti dot idealin që kishte për të realizuar synimet e tij kombëtare. Me fitoren e Revolucionit Xhonturk, Hoxhë Kadriu u gjend në liri, kurse më 1913, së bashku me të gjithë kundërshtarët e tjerë, edhe ky u internua. Papritur, në dhjetor 1913, ata morën vendimin për largimin nga Turqia të gjithë njerëzve që propagandonin kundër Perandorisë Osmane. Në fund të dhjetorit 1913, Hoxhë Kadriun e hipën me forcë në një vapor austro-hungarez për ta nxjerrë jashtë territori të Turqisë. Pas një udhëtimi të gjatë, duke u ndalur në Palestinë, Egjipt, Rumani e Austri, ai arriti në Durrës.Kthimi në ShqipëriMë 1914 Hoxhë Kadriu kthehet në Shqipëri dhe vendoset në Shkodër. Aty u lidh me veprimtarinë që zhvillonin patriotët shqiptarë mu në atë kohë kur lakmitë e shteteve fqinje për ta copëtuar Shqipërinë ishin më të mëdha se asnjëherë më parë.Si vendbanim, Hoxhë Kadriu zgjodhi Shkodrën, por syrin e zemrën, sigurisht, i kishte në Kosovën e pushtuar e të martirizuar. Prandaj, ai donte të ishte sa më afër saj. Në ato vite ai shkruante: “… Jam i lidhur aq fort që edhe larg saj të gjendem, shpirti dhe zemra ime do të jenë në Shkodër. Prandaj dëshiroj që Shkodra t’i afrohet flakës së zjarrit të dashtunisë të atdheut dhe të kombit dhe të ngrohet pra në këtë zjarr. Zakonet prapanike, fanatizmat fetare, frymëzimet fantastike të mos pengojnë ndriçimin e mendjes dhe ngritjen e nivelit arsimor. Në Shkodër më kanë lindur edhe më janë shfaqur dëshirat e mija, që Shkodra kundër rrymave politike dhe propagandave të dëshmonte të mos e humbasin ngjyrën kombëtare dhe për këtë qëllim të ketë gazeta, revista dhe disa shkolla që të përparojë gjuha e jonë. Në kohëra të afërta dhe të largëta të fatkeqësive, Shkodra ka qenë streha dhe krahu i kombit tonë”[7].Gjatë qëndrimit të ushtrisë austriake në Shkodër, një ditë komisari i jashtëzakonshëm, Moiso Krajli, e kishte thirrur Hoxhë Kadriun dhe, pas një bisede të gjatë, i propozonte të punonte në ofiqet më të larta ku të dëshironte dhe ia numëroi me radhë :”Kryemyfti, drejtues i përgjithshëm i arsimit ose i drejtësisë”. Hoxhë Kadriu i refuzoi ofertat e propozuara, pasi, siç deklaroi, e kishte kuptuar se politika e Austrisë ishte kundër “independencës së Shqipërisë”. Sipas tij, këto poste ishin larg nga ideali për të cilin luftonte. Për këtë arsye ai preferoi të punonte si avokat i thjeshtë e jo të ishte në shërbim të okupatorit të vendit të tij.Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”Edhe pse Komiteti emërtohej “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës[8]”, përvoja tregon se udhëheqësit, anëtarët e tij kishin për qëllim mbrojtjen, pavarësinë dhe integritetin e shtetit shqiptar dhe se ata ishin përfaqësues të vërtetë të mbarë kombit shqiptar. Për ta ishte i dashur dhe i shtrenjtë çdo cep i atdheut, prandaj u përpoqën një lloj për paprekshmërinë e çlirimin e Shkodrës, të Vlorës, të Korçës, të Kosovës dhe të gjitha trojeve shqiptare.Mbarimi i Luftës së Parë Botërore përsëri shtroi para popullit tonë problemin e ekzistencës së shtetit të pavarur shqiptar. Në këto kushte rritet lëvizja për të shpëtuar vendin nga copëtimi i ri dhe për bashkimin kombëtar, kështu që më 7 nëntor 1918 u formua komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”[9] i cili pati si organ të vetin gazetën “Populli”, që u botua në Shkodër nga 18 janar 1919 deri më 27 gusht 1920. Gazeta kishte kryeredaktor atdhetarin vlonjat, Salih Nivica. Ajo u ngrit fuqimisht në mbrojtje të të drejtave kombëtare, kundër planeve hegjemoniste të shteteve fqinje, dhe projekteve që hartonte Konferenca e Paqes në dëm të tërësisë dhe të pavarësisë së Shqipërisë.Ky objektiv i Komitetit më së miri shihet nga proklamata e janarit të vitit 1919, në të cilën shprehet qëndrimi ndaj politikës italiane dhe franceze në Shqipëri, ku në mënyrë të qartë thuhet se: “qëllimi i tij kryesor është të vendosë një Shqipëri independente, të përjashtuar nga çdo lloj protektorati, të çlirojë Kosovën e ta bashkojë me Shqipërinë dhe se do të kundërshtojë cilindo që do t’i kundërvihet këtij qëllimi”.Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, që drejtohej nga Hoxha Kadriu, luftonte jo vetëm për një Shqipëri të pavarur, por edhe për shpëtimin e Kosovës nga okupimi serb. Ai bëri një sërë protestash para Lidhjes së Kombeve kundër kolonizimit e serbizimit të Kosovës nga Krajlët e Serbisë. Kështu, në shtator të vitit 1924, komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, me udhëzimet e Hoxha Kadriut, dërgoi në Gjenevë një delegacion që të protestonte pranë Lidhjes së Kombeve kundër barbarizmave të qarqeve shoviniste serbe nëpër Kosovë. Delegacionin e përbënin: Hasan Prishtina, Bajram Curri dhe Bedri Pejani, të cilët paraqitën protestën. Në të, përveç të tjerash, thuhej: “…ky regjim hekuri, zjarri e grabitjeje përbën shkakun kryesor të një emigrimi në masë të popullsisë shqiptare drejt Turqisë, emigrim ky që bëhet në kushte të tmerrshme e që kushton jetën qindra familjeve dhe pjesa tjetër, që mbeten, dënohen me një mjerim të pashërueshëm….mjafton me dijtë se për mija krime të bëra në mes ditës asnjë nuk është ndjekë nga gjyqet …..Është vendi i vetëm në botë, ku mund të vriten njerëzit në prani të gjyqtarëve që heshtin”[10].Hoxhë Kadriu e urrente diplomacinë evropiane, e cila me hipokrizinë e saj merrte nëpër këmbë të drejtat e popujve të vegjël.Kështu, ky atdhetar i flaktë, që ishte një nga figurat më të ndritura të lëvizjes Kombëtare të Kosovës, me themelimin e komitetit në fjalë, mori përsipër një barrë të rëndë, të vështirë dhe delikate. Këtë barrë ai e mbajti deri në vdekje, me besim të patundur në fitore. Ky komitet, qëllim kryesor kishte çlirimin e Kosovës dhe ribashkimin e saj me Shqipërinë. Kështu shkruante edhe vet Hoxhë Kadriu: “Komiteti ynë ka për qëllim themelor bashkimin e kombit”.Kjo del e qartë që në nenin e parë të programit ku thuhej: “Me i dalë zot vetsundimit e tërësisë tokësore të Shqipërisë”. Për të arritur këtë qëllim e në mbështetje të nenit 1 u përcaktua rruga që duhej të ndiqej. Në nenin 2 thuhej: “Me përdorur çdo mjet për me i librue (çliruar) Kosovën e Dibrën e çdo vend ku flitet shqip e me i bashkue në sundim të Shqipnisë Lirë”[11]Komiteti për “Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës”, përveç aktivitetit diplomatik në zgjidhjen e çështjes kombëtare, u drejtohej popullit me anë të proklamatave për aksione luftarake, kështu shohim në një apel drejtuar popullit në gusht të vitit 1919 se koha kishte treguar se “nuk ka më njerëzi e drejtësi dhe se fjalën e mbrame do ta thotë pushka besnike e shqiptarit”.Hoxhë Kadriu disa herë ishte zgjedhur deputet në parlamentin shqiptar dhe kishte kryer funksionin e ministrit të drejtësisë.Pas sa e sa vuajtjesh të rënda shëndetësore, në moshën 47-vjeçare, më 20 janar 1925 kaloi në botën e amshueshme, atdhetari i madh, burrështeti, juristi në zë, organizatori i drejtësisë shqiptare, publicisti i njohur, “babai i Kosovës”, guximtari dhe njëri nga promotorët kryesorë të mendimit politik shqiptar. Ditën që vdiq Hoxhë Kadriu, nga Kosova shkruanin: “Lajmi i vdekjes së Hoxhës sonë, Kadri efendiut, babai i të gjithë kosovarëve dhe sidomos mbështetja e të gjithë idealistëve kosovarë….na pikëlloi dhe na hidhëroi zemrat….vdekja e të ndjerit Hoxhë nuk është dhembje pikëlluese vetëm për familjen e tij, por është për të gjithë Shqipërinë. Po sidomos për kosovarët është një humbje e madhe që s’mund të zëvendësohet”.Me gjithë përpjekjet e shumta, Hoxhë Kadri Prishtina nuk mundi ta realizojë ëndrrën e tij që ta shohë Kosovën të pavarur, por ai trasoi rrugën për gjeneratat e mëvonshme.Idetë Islame të Hoxhë Kadriut në revistën “Udha e s’Vërtetës”Në dallim nga bashkëkohësit e tjerë prej dijetarëve islamë, Hoxhë Kadriu pati fat më të mirë. Për veprimtarinë patriotike të tij është shkruar si në Historinë e Shqipërisë, ashtu edhe në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar[12], janë organizuar sesione shkencore dhe janë botuar mjaft artikuj në shtypin tonë, qoftë në Shqipëri[13], Kosovë[14], a në diasporë.Në shumicën e shkrimeve të lartpërmendura nuk është hulumtuar një segment tejet i rëndësishëm i veprimtarisë së Hoxhë Kadriut, që është aspekti Islam i jetës dhe i veprës së këtij dijetari të madh. Bile Jup Kastrati, në kumtesën e tij me rastin e 40-vjetorit të vdekjes shkruan: “Hoxha Kadriu vërtet studioi për fe, por kurrë nuk qe fanatik. Ceremonitë fetare për të nuk kishin rëndësi. Urrente ndasitë fetare dhe punoi për bashkimin e popullit”.Po ashtu, Eqber Skëndi në monografinë e tij të cituar më parë (që ka 216 faqe), revistës “Udha e s’Vërtetës” i kushton vetëm pesë faqe. Por, kjo nuk është për t’u habitur, kur dihet se gjatë kohës së monizmit, edhe historia tek ne ishte e ideologjizuar deri në atë masë, saqë fare pak përkonte me realitetin. Po kjo ndodhi edhe me Hoxhë Kadriun tonë.Fakti që drejtori i policisë austriake në Shkodër, për shkak të qëndrimit dinjitoz të Hoxhë Kadriut ndaj okupimit të Austrisë, e kishte thirrur në bisedë dhe i qe drejtuar me fjalët: “Ju, Hoxhë Kadriu, po merreni me propagandën e panislamizmit dhe po krijoni një bashkim midis myslimanëve”. Në asnjë shkrim që kemi pasur rastin të lexojmë, nuk është përmendur fare kjo çështje.Në kohën kur Hoxhë Kadriu punonte në Shkodër si avokat i thjeshtë, kishte menduar të nxirrte një revistë mujore, në të cilën të shprehte pikëpamjet e tij islame. Pasi mori leje nga përlimtarja (bashkia) e Shkodrës dhe në marrëveshje me shtypshkronjën “Ora”, vendosi të botonte në Shkodër revistën e tij mujore me titull “Udha e s’Vërtetës”. Si nga titulli i revistës, ashtu edhe nga përmbajtja e shkrimeve në të, del e qartë se ishte e pranishme fryma Islame[15] në jetën dhe veprat e Hoxhë Kadriut, të cilat do të trajtohen edhe në revistën e tij me vërtetësinë dhe sinqeritetin, me të cilin ishte gatuar jeta e tij. Nën titullin e revistës vinte motoja:”Kërkimi i së vërtetës është e drejta e mendjes”.Revista “Udha e s’Vërtetës”ishte, siç deklaronte Hoxhë Kadriu, fletore fetaro-politiko-letrare. Në fakt ai tribunën e revistës e përdori për t’i demaskuar disa të pavërteta, të cilat kohë pas kohe plasoheshin në shtypin shqiptar të asaj kohe në dëm të fesë Islame. Ai këtë më së miri e shpreh në “Parathënie” të numrit të parë të revistës së tij[16].Ashtu siç është traditë te dijetarët myslimanë, pas parathënies fillon me “Bismil-lahir-rrahmanir-rahim”,pastaj e falënderon “Të madhin Zot që premtoj për popullin shqiptar të shkruajë e të këndojë ky në gjuhën e vet amtare edhe të gëzojë lirinë e pavarësinë e vet”.Pastaj i përcjell “salatet” dhe “selamet” “Muhamed Mustafas, ma të mbramit Pejgamber në fytyrë të tokës, që pranojë në vathë të vetin shumicën e madhe të shqiptarëve”.“Është e qartë se kleri mysliman ka dhënë një kontribut të veçantë për ekzistencën e popullit dhe kombit shqiptar. Në përpjekjet dhe në luftën e tij të gjatë për ruajtjen identitetit kombëtar ai ka marrë pjesë në të gjitha ngjarjet me karakter historik dhe politik dhe do ta vëmë re se prania e klerikëve myslimanë është kudo e pashmangshme. Mund të fillosh nga Hoxha Tahsini i madh – erudit e të vazhdohet me më tej me Daut efendi Boriçin (në Lidhjen e Prizrenit), me Hafiz Ibrahim Shkupin (në Kongresin e Manastirit), me myfti Vehbi Dibrën e Sheh Ahmet Pazarin (në shpalljen e pavarësisë më 1912 dhe ngritjen e flamurit), me Hafiz Ali Korçën dhe Ismail Ndroçin (në Kongresin e Durrësit më 1918) me Mytesim Këlliçin (në Kongresin e vitit 1920) etj.”, shkruan Pirro Prifti këto ditë në artikullin e tij me titull: “Kleri shqiptar – vendimtar në Pavarësinë e Shqipërisë”.[17]Shqipëria në 100 vjetorin e saj mbetet e përçarë politikisht. Kosova vetëm katër vite më parë, pas shumë peripecive dhe krajatave mundi të arrijë pavarësinë e saj. Ndërkohë, që shqiptarët e tjerë vazhdojnë të jetojnë me statusin e pakicave në trojet e tyre etnike, në shtetet përreth Shqipërisë. Kjo ishte e natyrshme, sepse nuk patëm një shtet të fuqishëm shqiptar gjatë njëqind vjetshit të kaluar. Andaj, në epokën e globalizmit mund të triumfojnë vetëm të fuqishmit. Për një të ardhme më të mirë lypset që spektri politik shqiptar, si në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës të jetë unik dhe interesat shtetërore dhe kombëtare të jenë mbi ato personale dhe partiake. Vetëm si të këtillë do të jemi të denjë për respekt nga populli ynë, por edhe nga popujt e tjerë.** Marrë nga libri i konferencës shkencore “Kontributi i prijësve myslimanë në formësimin e vetëdijes dhe identitetit kombëtar”, botim i Komuniteti Mysliman i Shqipërisë, Bashkësia Islame e Kosovës dhe Bashkësia Fetare Islame e Maqedonisë, Tiranë 2013: 194-200.[1]. Fjalori enciklopedik shqiptar, Tiranë, 1985, f. 1044.[2]. Eqber Skendi, Hoxhë Kadriu (Kadri Prishtina), Prishtinë, 1992, f. 9.[3]. Jup Kastrati, Hoxhë Kadriu (me rastin e 40 vjetorit të vdekjes), Buletin i ILPSH. Nr. 3, Shkodër 1965, f. 435.[4]. Eqber Skendi, Hoxhë Kadriu (Kadri Prishtina), Prishtinë, 1992, f. 14.[5]. Po aty, f. 16.[6]. Po aty, f. 23.[7]. Po aty, f. 29.[8]. Lush Culaj, Komiteti mbrojtja kombëtare e Kosovës (1918-1924), Prishtinë, 1997.[9]. Po aty, f. 39.[10]. Jup Kastrati, Hoxhë Kadriu, kumtesë (me rastin e 40-vjetorit të vdekjes), f. 439.[11]. Hasan Prishtina, “Përmbledhje dokumentesh”, 1908- 1934, Tiranë 1983, f. 175.[12]. Tiranë, 1985, f. 386.[13]. Tiranë, 1984, vëll. 3 f. 165.– Jup Kastrati, Hoxhë Kadriu, kumtese me rastin e 40 vjetorit te vdekjes.– Zamir Shtylla, Rreth krijimit të veprimtarisë së Komitetit MKK, Studime Historike, 1968, nr. 3, f. 434.– Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” (përmbledhje kumtesash), Tiranë, 2004.[14]. Shkëndija, Hoxha Kadriu-atdhetar dhe demokrat i shquar (me rastin e 65 vjetorit të vdekjes), f. 6.-Bujku, Diplomat e dhe luftëtar për çështje kombëtare ( me rastin e 70 vjetorit te vdekjes), 20 janar 1995.– Mr. Lush Culaj, Komiteti mbrojtja kombëtare e Kosovës (1918-1924), Prishtinë, 1997.– Eqber Skendi, Hoxhë Kadriu (Kadri Prishtina), Prishtinë, 1992.– Qemajl Morina, Hoxhë Kadri Prishtina – mendimtar islam, Prishtinë, 2000.[15]. Qemajl Morina, Hoxhë Kadri Prishtina – mendimtar islam, Prishtinë, 2000, f. 17.[16]. Udha e s’Vertetës, nr. 1, vjeti i I-rë, tetuer 1923, Shkodër 1923, f. 2-3.[17]. “Sot news”, 8 korrik 2012.”Kadri Prishtina, i njohur dhe si Hoxhë Kadri Prishtina, ishte klerik, ditunar, atdhetar, politikan, diplomat, publicist e jurist. Ishte themeluesi dhe drejtuesi i lëvizjes “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Pas Kongresit të Lushnjes u zgjodh Ministër i Drejtësisë në shtetin e sapoformuar. Shërbeu si deputet i Parlamentit të Shqipërisë, duke përfaqësuar Prefekturën e Dibrës dhe të Kosovës. Ka punuar si avokat në Shkodër, ku botoi revistën mujore “Udha e s’Vërtetës” (AQSH).