Nga FRANCESCO BATTISTINI DHE MILENA GABANELLI

2221 Baker Street. Të apasionuarit mbas librave të verdhë e dijnë se ajo adresë në qëndrën e Londrës është shtëpia e Sherlock Holmes. Pronari i fundit i pallatit quhej Rakhat Alijev: një ish ambassador që ishte martuar me Darigën, bijën e parë të të parit – e për 29 vite I vetmi president I Kazakistanit, Nursultan Nazarbajev. I rënë në fatkeqësi dhe i ikur n’Evropë, Alijev kishte mbërritur të padiste publikisht se sa i korruptuar ishte regjimi i ish vjehrrit. Në 2014 e arrestuan n’Austri, me padinë se kishte vrarë dy funksionarë kazakë. Tetë muaj më vonë, ndërsa priste gjykimin, e gjetën të varur në qelinë e tij në Vjenë. Pronar bankash e rafinerish, u zbulua se Alijevi ishte mbajtës i muzeut të Sherlock Holmes-it e të gjitha shtëpive të Baker Street që shkojnë nga numëri 215 në 237: vlera 215 milionë dollarë. Por pronësia e paluajtëshme e përgjithshme është prej 450 milion dollarësh. Është vetëm një pikë uji në detin e pafund të arit të klanit Nazarbajev.

Në Kazakistanin e pasur vuajnë nga uria

Në Kazakistan, më 2 janar, shpërtheu një kryengritje kundër shtrenjtimit të jetesës, aq e ashpër sa të bindëte Putinin  të dërgonte ushtrinë në mbështetje të qeverisë mike. Më e pasura e më e shtrira nga republikat sovjetike n’Azinë Qëndrore – me më pak se 20 milionë banorë – është edhe eksportuesi më i madh botëror i uraniumit dhe ka rezervën e dytë më të madhe naftëmbajtëse të botës. Megjithatë e ardhura mesatare familiare e kazakëve nuk arrin as në 600 dollarë mujorë dhe gjysma e gjithë pasurisë kombëtare është në duart e 162 njerëzve. 81 vjeçari baba pronari i Kazakistanit e ka lënë kryesinë tre vite më parë, dhe mbas revoltës popullore, duket se nuk kontrollon më makinën e pushtetit, por klani i tij, nja pesëdhjetë vetë ndërmjet nipash e familiarësh,  zotëron ende gjithshka: 40 miliardë dollarë vetëm në të holla. Sigurisht protestat për shtrenjtimin e gazit të lëngët i paskëshin shkaktuar një humbje prej 3 miliard dollarësh bijës së dytë të Nazarbajevit, Dinara, dhe bashkëshortit të saj Timur Kulibajev: njëri ndër mijë njerëzve më të pasur të botës, pronar i fondit sovran, i të gjithë hidrokarbureve e të një pjese të mirë të bankavet kazake.

Të gjitha bankat e klanit

Bankat, pikërisht. Në Kazakistan, vetëm gjashtë vite më parë ishin nëntë dhe kontrollonin 78 % të tregut: katër janë zhdukur, të tjerat kanë mbaruar në kuletën e klanit. Jysan Bank, njëra ndër më të mëdhatë, është e drejtuar nga dhëndërri i Nazarbajevit, e quhet si bankomati vetiak i tij, megjithëse ka në barkun e saj 44 % të borxheve të skaduara. Është pastaj rasti i Tengri Bank, e themeluar nga çifti më i përfolur i klanit, financieri Timur Kuanyshev dhe bashkëshortja e tij Alfija: i quajnë “të pasurit në të mbathura” që kur u vunë në pranga në Moskë me një milion dollarë të papohuara e të qepura në të brëndëshmet. Timuri dhe Alfija, miq të Princit Andrea, të ftuar të posaçëm në martesën mbretërore të William &Kate, në gusht i kanë shitur kinezëve kuotat e tyre të Tengrit: bash në kohë para se drejtuesit të arrestoheshin për përvehtësim fondesh. Së fundi është Italian Connection: një ish ministër i Nazarbajevit që tani nga Parisi drejton opozitën, Muhtar Abliazov, ka kujtuar rriskun e pabesueshëm bankar që çoi institutin më të madh bankar, Unicredit, të stërpagojë me 2,1 miliard dollarë një bankë (Atf) që i përkiste Bulat Utemuratovit, një ortak i Nazarbajevit. Gjashtë vite më pas, më 2013, vetë Unicredit e ka shitur Atf për 493 milionë një nipi të Nazarbajevit. Një veprim i kushtuar Unicreditit shifrën marramendëse të 1,6 miliard dollarësh që përfundoi në xhepat e diktatorit. Përse banka italiane pranoi të humbiste aq para? N’ata muaj regjimi padiste ENI-n se ishte në vonesë me kontratat e shfrytëzimit të puseve të Kashaganit dhe kërcënonte se do të bënte të paguante një shumë të madhe si dëmshpërblim. Mbas operacionit Atf, mrekullisht, Nazarbajevi hoqi çdo farë trysnie mbi ENI-n.

Përfrikësime e ryshfete

Natyrisht është nafta ajo që parfumos paratë e Nazarbajevit. Ky bir barinjsh të thjeshtë, ish puntor i metalurgjisë së zezë dhe drejtues komunist, qe i fundit udhëheqës i një republike sovjetike që shpalli pavarësinë nga BRSS dhe më i shkathti për të nuhatur volitë. “Vinte në Moskë për të më kërkuar t’i shpjegonja të fshehtat e biznesit” kujton ish ambasadori amerikan Robert Strauss. Më 1993, i zgjedhur president prej pak kohe, Nazarbajevi i ofronte Perëndimit qindra raketa sovjetike me zbritje çmimi. Departamenti amerikan i Dejtësisë ka hetuar shpesh ish presidentin kazak për korrupsion, ndërsa miku i tij bankier, lobist në Washington, u arrestua për 78 milionë ryshfete të përvehtësuara nga shoqëritë e mëdha të naftës. I famshëm ryshfeti i një miliard dollarësh të ofruar nga vetë Nazarbajevi James Baker-it, në mes të një takimi zyrtar me sekretarin e Shtetit amerikan, që të ndihmonte një naftësjellës. Ose propozimi Bushit të ri, tre muaj mbas 11 shtatorit, për të hyrë në luftën kundër terrorizmit  në shkëmbim të një ndihme të vogël për hallet gjyqësore në Shtetet e Bashkuara. Gjatë një ngrënie mëngjezi në Rockfeller Center, Nazarbajevi i kërkoi shoqërive të naftës të derdhnin ovullin për një investim të tijin të paluajtëshëm në New York, në këmbim të kontratave. Një nip i Nursultanit, Aisultan, biri 29 vjeçar rebel i Darigës me probleme të drogës, një ditë iku në Londër dhe zbuloi, ndërmjet gjërave të tjera,  një ryshfet prej 1,5 miliardë të derdhur nga rusët e Gazpromit  gjyshit  të tij mbi një llogari të Singaporit. “Jam delja e zezë, do të më japin një helm e do të më vrasin”, paralajmëroi djali pak muaj para se të vdiste papritmas, e nuk u sqarua kurrë se si.

Këshilltarët: nga Blair tek Schröder

Në tridhjet vite, nga llogaritë e klanit Nazarbajev në Zvicër e në Ishujt e Virgjër kanë dalë para nga pak për të gjithë. Tridhjetë milionë përfunduan në fondacionin e Bill Clintonit, që më 2005 në vizitën e kryeqytetit kazak kishte thurur lëvdata publike. Të tjerë nëntë Tony Blair-it, i thirrur si këshilltar ndërkombëtar i regjimit. Në listën e këshilltarëve politikë  qëndronin edhe Romano Prodi, ish kançelari gjerman Schröder, ai austriak Gusenbauer. Në listën e miqve italianë ishte veçanërisht Silvio Berlusconi. Presidenti Scalfaro i dorëzoi diktatorit urdhërin e Kryqit të Madh. Nga ana tjetër, prej vitesh Italia është partneri i dytë i çështjeve evropiane në Kazakistan. WikiLeacs në 2012 zbulon: ndërmarrjet italiane, për të punuar, janë të detyruar të paguajnë diktatorin.

Nga kështjellat në Zvicër tek Hotel Plaza

Bija Dariga kontrollon mediat dhe partinë e vetme. Së bashku me të birin Nurali, vjehrrin Aisultan, motrat Dinara e Alija, kunetërit Timur e Bolat, mbarështon pasurinë e stërmadhe të paluajtëshme të familjes. Një listë e vështirë për t’u përditësuar: kështjella e Bellerives dhe vila koloniale me tre kate në Anières, buzë liqenit të Gjenevës (të vlerësuara në 190 milionë dollarë); kuota në Hotel Plaza që zotëron Central Park në New York (20 milionë); shtëpitë në Wall Street, në New Jersey e në Florida (30 milionë); pronësitë angleze në Chelsea, në Ascot e në Surrey (165 milionë); (Tropikalja) e Cannes (34 milionë); pastaj çifliku spanjol i Lloret de Mar, hotelet e llixhave në Republikën Çeke, të tjerë 140 milionë të shpërndarë në pronësi që Agjensia Kombëtare britanike e Krimit i përcakton si “të blera me para nga fonde të paligjëshme”.

Mbas javësh mungese, e revolte të mbaruar, Nazarbajevi u shfaq në publik për t’a siguruar atë “se nuk ka luftë për pushtet” e që padroni ishte ende ai. Ndoshta jo, por sigurisht mbetet pronar i gjithshkaje që ka grabitur, ndërsa Kazakistani që le në trashëgim me vështirësi paguan faturën e gazit dhe është në të 113-tin vënd (ndërmjet 180) në klasifikimin e Transparency International të Vëndeve më të korruptuara. Në të 157-tin e atij të lirisë së shtypit. Ka pak të ngjajshëm për ndotjen nga mbeturinat bërthamore dhe substancat helmuese. Kazakët e quajnë bukën, “nan”, një ushqim i shenjtë që simbas zakonit, kur të mbarojë dreka nuk duhet të teprojë asgjë. Drejtuesi i kombit ka qënë më i zoti i të gjithëve për të mos lënë as edhe një thërrime.

“Corriere della Sera”, 26 janar 2022     Përktheu Eugjen Merlika 

(In memoriam për dom Gjergj Simonin)”

Oh sa kanë heq shkrimet e mia! Kur më vinte frymëzimi e mbasi shkruejshe m’u dukshin se më thojshin: ‘Kemi frikë me ndejë mbrenda shtëpisë me ju, na çoni në nji vend jashtë sajë që të mund ta ndigjojmë vedin të qetë e të sigurt, pra na varrosni në dhe’”. Përnjëmend, të bukurën e burgos vetëm koha, vetëm rrethanat dhe koniunkturat, por ajo është bërë për lirinë e kur liria vjen, ajo shpërthen edhe më e bukur se sa në gjenezë, pasi ndërkohë është rritur, ka marrë pamje dhe hijeshi. Dom Gjergj Simoni u dënua dhe u burgos për agjitacion e propagandë si poet dhe jo si prift, sepse i tillë u bë vetëm në vitin 1992. Në dosjen nr. 11628/1 të Ministrisë së Punëve të Brendshme thuhet se “…nëpërmjet agjitacionit e propagandës, nëpërmjet shkrimit të poezive me përmbajtje armiqësore ky pseudopoet reaksionar, duke qenë konsekuent në rrugën e tij armiqësore, në fletoret me poezi të gjetura këtij të pandehuri në shtëpi, pjesa më e madhe janë shkruar me urrejtje të thellë kundër Partisë, Pushtetit dhe Atdheut tonë socialist”. Ai dhe poezitë e tij mbetën të burgosura për shumë vite, ndërsa tani ato promovohen pikërisht në tempullin e dijes, Akademinë e Shkencave, aty ku deri para pak vitesh asnjë i burgosur politik as mund ta kishte imagjinuar një gjë të tillë. Ndërkohë që dom Gjergji flet e ndërsa fjalët e poezive të tij braktisin fletët duke iu bashkuar këndshëm ajrit për të mbërritur të zemrat e dëgjuesve, mendja më shkon në atë kohë të kaluar dhe nuk kam se si të mos përlotem. Kurrë, ne të rinjtë dhe brezat që do të vijnë nuk do të kuptojmë se çfarë ka ndodhur në vitet më të errëta të shpirtit njerëzor shqiptar, komunizmit. Ai ishte një tunel i errët ku gjërat e bukura ishin dënuar të rrinin të fshehura, të marra peng e të lidhura sysh që të mos dinin rrugën e kthimit për në liri. Gjërat e bukura si dashuria, arti, poezia, mendimi, duhet të kishin vetëm një funksion: të bëheshin skllave të një njeriu apo një grupi njerëzisht, klounë për të argëtuar mbretin dhe oborrin e tij e më pas kur “bezdisnin” shikuesit të hidheshin me shkelma jashtë e madje të burgoseshin apo të vriteshin. Por, ama, ato gjëra nuk mund të jenë skllave, sepse natyrshëm janë të lira dhe në to liria është si një shpërthim vullkanik që këput çdo vargua. Këto poezi e të tjera sish do të jenë dëshmitaret e asaj kohe edhe atëherë kur autorët e tyre të mos jenë më. Dom Gjergji sot është dëshmitar i fjalës e nesër fjala do të jetë dëshmitarja e tij dhe e një kohe që burgosi, internoi e vrau, por jo përjetësisht.Këto ditë po lexoja parathënien e ribotimit të librit “Dimri i vetmisë së madhe” të shkrimtarit Ismail Kadare. Autori i këtij romani mjaft të diskutuar sa i përket tablosë globale të së vërtetës komuniste në Shqipëri, cungimin e së cilës vetë Kadareja e pranon në këtë parathënie, ndër të tjera shprehet se “… kjo vepër do të kishte një jetë të dyfishtë, njërën në kohën pa liri, që quhej epokë socialiste, dhe tjetrën në kohën e lirisë, atë që mund të quhej kohë eterne, që është koha e natyrshme e artit”. Jetë të dyfishtë patën shumë vepra e persona dhe vetëm koha, koha e ardhme e distancuar nga faktet, ideologjitë, urrejtjet dhe inati do të jetë në gjendje të gjykojë. Një jetë të dyfishtë pati edhe poezia e dom Gjergjit, vetëm se njërën pjesë të kësaj jete e kaloi jo në duar të lexuesit, por nën dhe sikurse vetë ai thotë duke iu përgjigjur përlutjes së vargjeve të tij që i kërkonin t’i varroste prej frikës: “E unë çka bajshe? I ndigjojshe dëshirat e tyne, i palojshem fletët e shkrueme e mandej i vendoseshe në kavanoza tuj mbështjellë kapakët me zift që të mos hynte lagshtina e mbasi çilshe nji gropë në oborrin e shtëpisë tui mbulue me dhe e mbi te mbillëshe lule…”. Një varrim i denjë, një varr i ri për poezi. Në sallën e gjyqit, gjykatësi e pyet: “Pse i ke ruejt këto shkrime?”. E ai përgjigjet: “Që kur të përmbyset ky pushtet me i botue”. Dom Gjergji sot është i lirë e poezia e tij po ashtu e i lirë. Ashtu sikurse në vitin 1972 ai mbetet ende sot me një pyetje: “A thue do t’ketë njerz që kangët e mia/një ditë kanë me i këndue/ Ato që radhë melankonija/ i ka vue tis, i ka errsue./ A por ndoshta do t’heshtin në përjetësi/ si hesht i vdekuni mbrenda njaj vorri/ Tuj pasë t’fundit qetsi?”. Ndiej t’i përgjigjem sot: Jo, dom Gjergj, ai varr që ti hape për poezitë e tua, duke mbjellë lule mbi të, sot është bosh…!GJERGJ META *Shkrim i botuar në Gazetën Panorama me datë 30 maj 2012

Ilir Levonja/

Gjykata Kushtetuese nuk e ka shpallur akoma vendimin se duhet shkarkuar apo jo, Presidenti i Shqipërisë? E kishte për t’u mbledhur më 18 janar, për shkak të Covid-19, u tërhoq. Mbledhja e radhës është më 1 shkurt 2022, ora 10 e mëngjesit. Pra, Gjykata nuk ka folur, ndërsa Edi Rama urdhëron grupin parlamentar që të fillojnë nga puna për zgjedhjen e presidentit të ri. Madje me afat, brenda prillit, shqiptarët meritojnë një President normal, thotë ai. Bile, biles, u sugjeron edhe seksin, si preferencë e tij, që mund të jetë edhe grua. Jepini vet shpjegimin se çfarë domethënie ka kjo fushatë përpara vendimit që duhet të marrë Gjykata Kushtetuese. Ndaj mos prisni drejtësi të pavarur apo institucione të pavarura. Kur thotë një president normal, përdor llogjikën e budallait se Presidentin anormal nuk e zgjodhën shqiptarët, por ai vet. Ai dhe lali Eri, në drekën e famshe me ngjala. Pra, Presidenti aktual nuk është vullnet i shqiptarëve, por i tij. Eshtë ai ekuivok kushtetues të cilin vullneti i shqiptarëve ka kohë që kërkon ta ndryshojë duke bërë të mundur që Presidenti të zgjidhet me votë popullore, jo parlamentare. Ose të gjendet një rrugë e mesme ku emri të mos ketë të bëj fare me politikën por me profilin e lartë social. Kështu mund të ofrojmë një garant kushtetues. Dhe jo një emër puro politik që në mëngjes është normal dhe në darkë anormal. Do ndryshuar Kushtetuta? Po, patjetër. Por partitë shqiptare nuk duan. E kanë si xhol të luajnë me Presidentin. Po të kujtoheni, ka qënë gjithmonë një krizë parlamentare, deri sa u shëmb numri 84, me ndryshim Kushtetute, Presidenti mund të zgjidhet tashmë edhe me një shumicë të thjeshtë. Gjithsesi ishte një ndryshim kushtetues për të ruajtur dhe fuqizuar po partitë politike. Sidomos PS dhe PD, jo për të fuqizuar votën e shqiptarëve. Ndaj sot Shqipëria nuk ka më parti politike, por dy ndërrmarje shtetërore me drejtorë privatë. Ata vetëm urdhërojnë ndërsa vota është një instrument formal dhe gjoja demokratik. Se për mua Presidenti aktual duhej të ishte vetshkarkuar, mbas premtimit që bëri për zgjedhjet e 25 prillit, ku bëri një opozitë reale në raport me Lulzim Bashën, duhej të ishte vetshkarkuar. Tha që do fitojmë në mënyrë plebishitare, po nuk fituam unë dorëhiqem. Dhe nuk fitoj, kështu që duhej ta kishte dhënë dorëheqjen me kohë edhe për faktin se është pro zgjedhjes së Presidentit nga shqiptarët dhe jo nga ndërrmarrjet politike shqiptare. Nuk e mbajti fjalën. Sipas tij ka bërë një betim kushtetues, sipas meje ka bërë dhe po bën  një luftë qokash në raportin dhe kontekstin e politikës së dështuar, tanimë, prej 31 vitesh në demokracinë tonë. Dhe keqardhja është një konstatim fare i thjeshtë, ndërrmarjet politike shqiptare hapin fronte pune për debate kombëtare, dëmet e tërmetit i riparon Turqia, dëmet e covid-it europa, kurse mbrojtjen territoriale Nato dhe magazinat e Amerikës. Eshtë kjo arsyeja që 40% e shqiptarëve janë sot në emigrim dhe se në 2030 kjo shifër mund të shkoj në 70%.

Nga FEDERICO RAMPINI

Ndërmjet aq arsyeve të pasigurive pandemia dhuron një befasi pohenike. Ploja nga Covidi në Afrikën nënsahariane, e lajmëruar rregullisht prej pothuajse dy vitesh, nuk ka filluar kurrë e ndoshta nuk do të ndodhë kurrë. Nga Covidi vdiset më shumë n’Itali se sa në vendet më të varfëra të planetit, megjithëse mundësia e hyrjes në vaksinat është e ulët në mënyrë shkandullore. Shpjegimi  shkencor është I kthjellët: mosha mesatare shumë e re I mbron , pothuajse sa vaksina.

Është një lajm i mirë që nuk duhet të fshihet. Dhe nuk vlejnë dredhitë për t’a zvogëluar. E vërtetojnë statistikat e mbledhura nga banka e të dhënave Our World in Data. N’Itali – që fatkeqësisht vendoset në rrjeshtimin e lartë të mesatares botërore – pandemia ka shkaktuar 229 të vdekur për çdo njëqind mijë banorë, n’Ugandë shtatë vdekje në njëqind mijë njerëz, në Nigeri dy. Rrjeshtimi i Vëndeve afrikane ruan të njëjtin zbulim të këndshëm, vdekësia ndryshon nga 15 vdekje në njëqind mijë banorë në Gambia e në Gabon deri në dy në Burkina Faso. Ndërmjet këtyre listave fshihen shumë prej kombeve më të varfër të planetit. Kundrejt tyre na është bërë zakon të kemi një kujdes sa mëshirues aq ideologjik, të sipërfaqshëm dhe stereotipik.

Afrika, e kemi vendosur me kohë, duhet jetë një lajm vetëm për tragjeditë e saj. Na tërheq vëmëndjen si qëndra e mjerimit dhe vuajtjes njerëzore, si kontinent i shkatërruar nga kundërshti t’armatosura e luftëra civile, kufiri i ri i xhihadizmit, tokë për pushtim nga rish-kolonializmi perëndimor e më së fundi kinez, pellg të mërguarish të dëshpëruar, me shtesat e valëve t’ardhëshme mërgimtare të lidhura me katastrofat klimaterike.

Në këtë skenar të errët e dëshpërues, kur filloi pandemia kemi “vendosur”që, natyrisht, do të kishte shkaktuar dëme shumë më të mëdha në kontinentin e zi. U shkreh

refleksi pavllovian i ne perëndimorëve, automatizmi  njerëzor në kahun e fajit. Me që vaksinat – së paku ato që funksionojnë – janë prodhuar në Perëndim e kryesisht n’Amerikë, ploja e re afrikane do të kishte qënë e sata njollë në ndërgjegjet tona. Një plojë e shkaktuar nga egoizmi i të pasurvet. Përse nuk shkoi ashtu?

Pabarazia e hyrjes në vaksinat ekziston; është e pamohueshme dhe e pafalëshme. Të dhënat e përpunuara nga Banka botërore dhe Universiteti i Oxfordit, të përmbledhura në një analizë të së përjavëshmes The Economist, thonë se në Vendet me t’ardhura mesatare apo lartmesatare, pra mbi 4000 dollarë PPI  për frymë, janë përdorur 160 vaksina për çdo njëqind banorë, pra më shumë se një dozë e gjysëm për kokë. Kjo mesatare përfshin natyrisht fëmijë të vegjël jo subjekt vaksinimi, të tjerë njerëz të pavaksinueshëm, dhe hapësirën jo vax. Në Vëndet më të varfëra të planetit, ata nën njëmijë dollarë për kokë, vaksinat e injektuara janë vetëm dymbëdhjetë çdo njëqind njerëz. Pra pak më shumë se një e dhjeta. Kjo vërteton mungesën e suksesit të Covax, nisma e marrë nga OKB  dhe Organizata botërore e shëndetësisë (OBSH), për të shpërndarë kudo imunizimin. Në të vërtetë dështimi nuk është vetëm pasojë e egoizmit të të pasuevet. Një pengesë serioze ka të bëjë me shpërndarjen dhe ruajtjen. Vaksinat më të efektëshme të prodhuara në SHBA kërkojnë një ruajtje në temperatura tepër të ulta, që përbën një problem në zonat nënsahariane ku korrenti elektrik nuk është i bollshëm. Për çdo dollar të çmimit të vaksinës, duhen shpenzuar pesë të tjerë për trasportin dhe ruajtjen deri në destinacionin përfundimtar. Duhet të bëhen llogaritë edhe me një hapësirë jo vax që është madje m’e shtrirë në Vendet e varfëra. N’Afrikën perëndimore vetëm 39 % e popullsisë është e gatëshme të marrë vaksinën: ndërhyjnë paragjykime të lashta dhe mosbesime kundrejt mjekësisë perëndimore, ose kundrejt qeverive vendore që i këshillojnë.

Por hyrja e paktë në vaksinat nuk ka qënë kaq vdekjeprurëse siç frikësohej. Përballë të dhënave mbi vdekësinë e ulët, shumë perëndimorë shtrembërojnë hundën: me që e vërteta nuk përputhet me paragjykimet tona, atëherë statistikat duhet të jenë të pavërteta. Është e mundëshme që Vëndet më të prapambetura të jenë më pak t’aftë për të numëruar vdekjet nga Covidi. Ka një  sistem më të provuar për të shmangur këtë mungesë, është matja e “shtesës së të vdekurve” në të cilën bazohet The Economist. Ndryshimi ndërmjet mesatares së vdekjeve vjetore në vitet 2020 – 2021  dhe periudhës para Covid  na jep tregues të besueshëm e të sigurtë. Kjo matje e paqortueshme vërteton se ploja afrikane nuk ka ndodhur kurrë, madje pandemia ka qënë më dashamirëse në Jugun e Saharasë. Shpjegimi qëndron në moshën mesatare t’atyre popullsive: është 20 vjet kundrejt 43 të Bashkimit evropian. Gjallësia e  bollshme demografike, që shpesh e kemi trajtuar si një plagë afrikane, në këtë rast zbulon një përmbysje pohenike.

Disa shkencëtarë shtojnë një shpjegim plotësues: Vëndet që janë më t’ekspozuara kundrejt malarjes mund të kenë zhvilluar edhe forma të pjesëshme imuniteti kundër Covidit. Kjo e fundit mbetet një hamëndje për t’u provuar; ndërsa mbrojtja e dhënë nga mosha e re është një siguri. Edhe sepse nga Covidi vdesin shpesh njerëz me të tjera patologji si mbipesha dhe sëmundja e sheqerit, më të zhvilluara në moshë të madhe. Rinia ka shërbyer si shqyt, duke kompensuar të tjera mungesa afrikane.

Në këtë kuadër edhe egoizmi shëndetësor i Vëndeve më të pasura është më i arsyeshëm nga si duket: vaksinat i kanë shkuar me përparësi zonave të brishta, që këtë herë janë ato më të pasurat e planetit. Bollëku dhe prekshmëria shkojnë me të njëjtin hap kundrejt Covidit. Edhe se mbetet përjashtimi i mrekullueshëm i një Japonie ende më të vjetër se ne e megjithatë e aftë për të mbajtur një vdekësi “afrikane” (është një lëvdatë).

Kjo nuk duhet të na përjashtojë nga përpjekje të reja për një shpërndarje më të përhapur planetare të vaksinavet. Ndonjë gjykim i mëtejshëm duhet të ushtrohet mbi ato burokraci ndërkombëtare si OBSH së cilës i kemi besuar misionin. Por befasia pohenike e Afrikës përmbledh një mësim edhe për ne. Automatizmat njerëzore që  kanë qënë paragjykimet tona janë, në thelb, mbeturinat e fundit rishkoloniale. Për zakon, për përtaci mendore, jemi stërvitur të mendojmë se gjithshka që ndodh në botë varet nga ne. E quajmë vetën kërthizë të gjithësisë e motor të historisë, edhe se prej kohësh nuk jemi më. Në këtë rast “mea culpa” e ndërgjegjeve perëndimore u shkreh pa mbajtur parasysh faktet dhe jemi fshikulluar për një tragjedi të pandodhur kurrë.

“Corriere della Sera”, 7 janar 2022    Përktheu: Eugjen Merlika