Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik

Që nga fillimi i pandemisë COVID-19, një pyetje dominuese ka qenë: kur do të “mbarojë” pandemia?  Në ditët e para të 2020-ës, shumë e kishin parashikuar që pandemia do të përfundonte me zhdukjen e plotë të Koronavirusit të ri, pasi te bënte një ‘cikël’ të plotë në mbarë globin. Por valë pas vale, u bë e qartë se kjo ishte e pamundur dhe fokusi u zhvëndos dhe u perqendrua ndaj eliminimit të ketij virusi. Plani ishte: të gjejmë një vaksinë dhe nëse mjaft njerëz do të vaksinohen, për të arritur imunitetin e tufës, dhe kështu mund të ndalojmë përhapjen e virusit. Kur edhe kjo u bë e pamundur, ne “pranuam” që virusi të vazhdonte të qarkullonte, duke shpresuar se do të bëhej si një nga katër Koronaviruset e rendomte, që shkaktojnë ftohjet e zakonshme. 

Në fillim të këtij muaji, pas një jave në të cilën pothuajse 3,000 amerikanë vdiqën nga COVID-19, disi e papritur, Presidenti Biden shpalli se “pandemia ka marrë fund.”  Duke kuptuar se mund të ketë shkaktuar një problem me këtë deklaratë, ai vazhdoi me shpejtësi duke shtuar: “Ne kemi ende një problem me COVID. Ne jemi ende duke bërë shumë punë për të.” Ne fakt, kesaj jave ai vazhdoj statusin “emergjencë publike shëndetësore” dhe për 90 ditë të tjera. E shpallur për herë të parë në janar 2020 nga administrate e presidentit Trump, ky status është rinovuar çdo 90 ditë që nga fillimi i pandemisë, duke mundesuar akses ndaj fondeve te duhura për menaxhimin e saj. Shumë e kanë parë këtë deklarate si një kontradiktë. Por ne realitet shumë jane dakord me kete qendrim, dhe ata e shohin atë si një mënyrë se si ne përballemi me çdo sëmundje tjetër – një përpjekje për të normalizuar COVID. Në fund të fundit, ne nuk i trajtojmë gripin, kancerin, sëmundjet e zemrës, tuberkulozin, hepatitin C, etj., si urgjenca kombëtare që ngaterrojne jetën e përditshme, edhe pse vazhdon puna për parandalimin dhe trajtimin e tyre. Strategjia e SHBA-së për COVID me siguri duket se po shkon në atë drejtim, pra nje fund i pandemisë si e kemi njohur nga fillimi, por pa një deklarate të tillë. Gjërat janë përmirësuar padyshim që nga kulmi i krizës, por të quash pandeminë të “mbaruar” me njërën anë të gojës, dhe me tjetrën te vazhdosh se “kemi problem me COVID,” mund të jetë po aq e dëmshme sa të thuash, “pandemia do të mbarojë deri për Pashkë.”

Ky ndryshim i fokusit tonë është, pjesërisht, një llogari me realitetin biologjik të COVID. Virusi që doli nga Wuhan, Kinë, në vitin 2019 ishte tashmë aq i mirë për t’u përhapur – duke përfshirë nga njerëzit pa simptoma – sa çrrënjosja ndoshta nuk kishte kurrë një shans pasi COVID u përhap globalisht. Me kalimin e kohës, u bë gjithashtu e qartë se imuniteti thjesht nuk ishte mjaft i qëndrueshëm për t’u eliminuar përmes imunitetit të tufës. Virusi evoluon shumë shpejt dhe imuniteti ynë ndaj infeksionit COVID duket se zbehet shumë shpejt – siç ndodh me viruset e tjera të frymëmarrjes – edhe pse imuniteti ndaj sëmundjeve të rënda tenton të vazhdojë. Tetëdhjetë e tetë përqind e të gjitha vdekjeve nga COVID gjatë muajit shtator kanë qenë te personat mbi 65 vjeç. Me një lodhje të publikut nga masat pandemike dhe institucionet e shëndetit publik që heziton t’i shtyjë ato, situata duket se nuk ka gjasa të përmirësohet së shpejti.

A ËSHTË COVID MË I RËNDË SE GRIPI (INFLUENZA)?

Përgjigje e shkurtër, po COVID është më i rende se gripi, të paktën trefish. Në të gjithë popullsinë, COVID ende po vret shumë herë më shumë njerëz sesa gripi, sepse ai ende po sëmur shumë më shumë njerëz. Faktorë të rëndësishëm që dallojnë COVID-in nga virusi i gripit, pavarësisht nga një shkallë relativisht e ngadaltë e mutacionit në fillim të pandemisë, COVID shpejt evoluoi në variante që janë në thelb më ngjitëse dhe më të mira në shmangien e imunitetit. Me çdo valë të madhe, virusi është bërë vetëm më i transmetueshëm. Koronavirusi nuk mund të vazhdojë të bëhet më i transmetueshëm përgjithmonë, por ai mund të vazhdojë të ndryshojë për të shmangur imunitetin tonë në thelb përgjithmonë. Shkalla e evolucionit të saj është shumë më e lartë se ajo e Koronaviruseve të tjera të ftohjes së zakonshme. Është më e lartë se edhe ajo e gripit H3N2 – virusi më i mundimshëm dhe më i shpejtë i gripit. Omicron është ekuivalenti i pesë viteve të evolucionit të virusit që shkakton gripin. 

PO NË LIDHJE ME COVID-IN E ZGJATUR?  

Për shumicën e njerëzve që sëmuren me COVID-19, sëmundja vjen dhe shkon në një apo dy javë. Por disa individë në përgjithësi, njerëzit, sistemi imunitar i të cilëve është i fortë, do të vrasin të gjithë koronvirusin në fazën paraprake të infeksionit. Ndërsa në rast të pacientëve të imunokompromituar, kjo ne shume raste nuk mund të ndodhë. Ata bëhen të paaftë për të vrarë të gjithë këta viruse dhe infeksioni përparon. Dy gjëra ndodhin, ose pacienti vdes nga pneumonia COVID-19 ose infeksioni largohet nga mushkëritë që përhapen në të gjithë trupin. Këta individë zhvillojnë simptoma të zgjatura, disa herë ligështuese, që zakonisht quhen COVID i zgjatur që kalon në një infeksion kronik që zgjat disa muaj e deri në vite. Simptomat e COVID i zgjatur 

përfshijnë lodhjë të qëndruashme, shkurtimin e frymëmarrjes, humbjen e përqendrimit, dhimbje koke dhe të përbashkët, mjegull të trurit, mpirje dhe dridhje, probleme intestinale, pagjumësi, marramendje, tingëllomë në veshë dhe shikim të turbullt

Deri në 4 milionë njerëz në SHBA janë pa punë për shkak të Covid-it të zgjatur sipas Qendrës për Progresin Amerikan, një institut progresiv.  Specialistët që trajtojnë Covid-in e zgjatur raportojnë lista pritjeje disamujore. Covid-i i zgjatur mund të marrë shumë forma, duke përfshirë rraskapitjen, mosfunksionimin kognitiv, çështjet neurologjike dhe dhimbjen kronike. Disa studime të fundit kanë treguar se shumë përvoja të pacientëve tregojnë se simptomat mund të zgjasin me vite. Nuk ka një kurë të njohur për Covid-in e zgjatur dhe mënyra e vetme për ta parandaluar atë është të mos infektoheni fare. Sigurisht që vaksinat po ndihmojnë. Përpara se të bëheshin të disponueshëm, rreth një e treta e të gjithë të infektuarve me virusin kishin kaluar me Covid të zgjatur. Ka të dhëna krejt të reja që tregojnë se nëse jeni vaksinuar dyfish dhe jeni i rritur, atëherë rreziku i zhvillimit të, Covid-in e zgjatur, nëse infektoheni me virus, është ndoshta më shumë si 16, 17 përqind. Ky është lajmi i mirë. Lajmi i keq është se shanset 1 në 6 ende përkthehen për shumë njerëz: Për çdo milion njerëz edhe pse të vaksinuar që infektohen me COVID, 160,000 deri në 170,000 do të zhvillojnë Covid të zgjatur. 

Ndërsa ne mund të mos arrijmë në një deklaratë se pandemja ka “marrë fund” në të ardhmen e afërt, qasja se si e menaxhojmë dhe trajtojmë pandeminë ka ndryshuar për shumicën prej nesh. Prandaj është e rëndesishme që deklaratat nga Presidenti apo dhe institucionëve përkatëse të Shendetit Publik të dalin me qëndrime konkrete që të mos jenë kontradiktore me realitetin.  Ndërkohe, me një valë të re të mundshme të nxitur nga një variant i ri këtë vjeshtë dhe dimër, një rekomandim i mirë dhe i arsyeshëm vazhdon të jetë: në veçanti për ata që janë më të rrezikuarit mes nesh, veçanërisht të moshuarit dhe të imunokompromituar, duhet të marrin vaksina të reja përforcuese “bivalente” për të zvogëluar mundësinë dhe efektet negative të infeksionit. 

Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik

Nënvarianti i fundit i Koronavirusit që u bë dominues në Evropë, Shtetet e Bashkuara dhe vende të tjera është gjithashtu, në shumë mënyra, më i transmetueshmi deri tani. Nënvarianti BA.5 i variantit bazë Omicron duket të jetë më ngjitës se çdo formë e mëparshme e virusit. Me sa duket është më mirë në shmangien e antitrupave tanë, që do të thotë se mund të ketë më shumë gjasa të shkaktojë infeksione të reja dhe përsëritje të infeksioneve. Vaksinat vazhdojnë të jenë mbrojtja jonë më e mirë. Madje, ka edhe injeksione përforcuese specifike të Omicron në zhvillim që, në muajt e ardhshëm, mund t’i bëjnë vaksinat më të mira, më efektive kundër BA.5 dhe varianteve të tij gjenetikë. Megjithatë, rrëmuja e vazhdueshme e BA.5 në gjysmën e planetit është një kujtesë e fortë se pandemia COVID nuk ka mbaruar. Të dhënat e fundit sugjerojnë se nënvariantet e reja të Omicron ka të ngjarë të jenë në gjendje të çojnë në rritje të infeksioneve në popullatat me nivele të larta të imunitetit të vaksinës, si dhe me imunitet natyral ndaj BA1 dhe BA2. Viruset BA.4 dhe BA.5 duket se kanë më shumë gjasa t’u fshehur antitrupave në të rriturit plotësisht të vaksinuar dhe të përforcuar krahasuar me nënvariantet e tjera të Omicron, duke rritur rrezikun e infeksioneve të përhapjes së vaksinës Covid-19. Këto rezultate tregojnë për një rrezik më të lartë për riinfeksione, madje edhe te njerëzit që kanë njëfarë imuniteti paraprak kundër virusit. Qendra Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve  (CDC) vlerësonë se 95% e popullsisë së SHBA-ve të moshës 16 vjeç e lart kanë disa nivele të antitrupave kundër Koronavirusit që shkakton Covid-19 përmes vaksinimit, infeksionit ose të dyjave.

ÇFARË JANË NËNVARIANTET E REJA?

Edhe pse nënvariantet që po shfaqen pritet të jenë më të transmetueshme, në fund të fundit është se ndikimi i një rritjeje BA.5 ose çfarëdo nënvarianti që vjen më pas nuk do të jetë në shkallën që e pamë gjatë dimrit të kaluar. Jemi në një pozicion më të mirë për të menaxhuar më mirë. Kombinimi i infeksioneve të mëparshme dhe vaksinimeve vazhdon të jetë mbrojtës. Ndërsa numri i infeksioneve ka vazhduar të rritet në muajt e fundit, shtrimet në spital kanë mbetur të qëndrueshme ose me rritje të lehta, ka më shumë mjete për të trajtuar njerëzit që sëmuren. Pra, si me llojet dhe variantet e mëparshme, nënvariantet e reja nuk kanë qenë aq vdekjeprurëse sa llojet e mëparshme, por këto përhapen më shpejt. Shqetësimi është se me më shumë njerëz të infektuar, shanset për shfaqjen e mutacioneve dhe varianteve të reja vetëm rriten. Më shumë infeksione mund të nënkuptojnë gjithashtu një shans më të lartë që njerëzit të zhvillojnë COVID-19 afatgjatë te shtresa e më të rrezikuarve.

A PO RIINFEKTOHEN NJERËZIT?

Në fazat e mëparshme të pandemisë, riinfeksionet e dokumentuara ishin të rralla. Ishte e pritur se një infeksion me variantin origjinal, ose (për një periudhë të shkurtër) të vaksinuarit plotësisht mund të të linte mjaft të sigurt se ishe imun ndaj COVID. Në verën e vitit 2021, varianti Delta dhe masat paraprake lehtësuese sollën infeksione rutinë. Dhe më pas, në fund të vitit 2021, vala e parë e Omicron infektoi miliona amerikanë, duke përfshirë shumë që tashmë ishin përballur me variantet e mëparshme. Nuk është e qartë se sa shpejt dhe sa shpesh ndodhin riinfeksionet. Disa studime të kohëve të fundit kanë treguar se është e mundur të riinfektohesh me një variant tjetër ose edhe një nënvariant tjetër omikron. Por këto riinfeksione duket se janë ende të rralla dhe me simptome shume më të lehta se ato që kemi pare në fillim të pandemisë. 

A DO TË JETË COVID ME NE EDHE SHUMË MË GJATË?

Sa më gjatë të zgjasë virusi SARS-CoV-2, ai mund të bëhet një tjetër Koronavirus i zakonshëm që shkakton një ftohje të rendomtë, nuk ka më shumë gjasa t’i dëmtojë më shumë pritësit e tij herën e pestë që i infekton se sa herën e parë. Një e ardhme e mundshme për SARS-CoV-2 është se ai do të bëhet si katër Koronaviruset e tjerë sezonalë, nivelet e të cilëve zbehen me stinët, zakonisht arrijnë kulmin në dimër dhe zakonisht riinfektojnë njerëzit çdo tre vjet ose më shumë. Pyetja kryesore është nëse simptomat do të bëhen gjithnjë e më të buta dhe nëse problemet me COVID-in e gjatë do të zhduken ngadalë, apo do të vazhdojë të qëndrojë si tani dhe të vazhdojë të jetë një problem serioz për shëndetin publik.

Në përgjithësi, ne po përmirësohemi në luftën kundër COVID. Duke qenë se të gjitha të tjerat janë të barabarta, sistemi imunitar mbron më me shkathtësi të njëjtin patogjen – ose variante të tij – me çdo ekspozim. Por mbrojtja e sistemit tonë imunitar nuk është gjithçka ose asgjë. Edhe antitrupat e gjeneruar nga variante të tjera kanë ruajtur njëfarë fuqie për të neutralizuar Omikronin shumë të ndryshuar. Dhe sistemi imunitar është shumë më tepër se vetëm antitrupat. Qelizat T ndihmojnë në nënshtrimin e virusit pas infektimit, duke zvogëluar ashpërsinë e sëmundjes dhe duke parandaluar vdekjen. Lajmi i mirë është se pjesët e Koronavirusit që qelizat T njohin kanë mbetur kryesisht të pandryshuara që kur virusi shpërtheu në skenë në vitin 2019 – gjë që shpjegon pse vaksinat kundër atij lloji origjinal kanë mbetur kaq efektive në parandalimin e shtrimit në spital dhe vdekjes. Të pretendosh, pasi që çdo infeksion do të dëmtojë sistemin tuaj imunitar, pavarësisht se sa të buta janë simptomat, është një fyerje për sistemin tonë imunitar.

COVID është një krizë e jashtëzakonshme e shëndetit publik me efekte të panjohura afatshkurtra dhe afatgjata në shëndetin e njeriut dhe faktet e pasakta të përdorura për nxitjen e frikës nuk janë të dobishme. Serioziteti i pandemisë flet vetë, por manipulimi i një publiku të lodhur nga pandemia me gënjeshtra që shkaktojnë dëshpërim nuk është mënyra për t’i bërë ata të dëgjojnë. Megjithatë, është keq që kemi valë të vazhdueshme riinfeksionesh edhe nëse ato janë çdo disa muaj dhe jo çdo disa javë. Edhe infeksionet e lehta mund të çojnë në COVID të gjatë; megjithëse sa shpesh ndodh kjo është ende për debat, përpjekja për të shmangur infeksionin është ende një pozicion shumë i arsyeshëm që dikush mund të zgjedhë të marrë, edhe pse ndihet si një pozicion gjithnjë e më i pazakontë. Një gjë që mbetet e qëndrueshme: nëse ekspozohemi dhe infektohemi me COVID, për herë të parë ose herën e dytë, trupi jonë do të përgjigjet shumë më mirë nëse paraprakisht ne vaksinohemi kundër Koronavirusit. 

Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik/

Kohët e fundit, ndoshta si një ndryshim në politikë, këshilltari kryesor mjekësor i Presidentit Joe Biden, Dr. Anthony Fauci, duke reflektuar një virus qe eshte  më pak virulent dhe nje pakenaqesi publike me shumë kufizime, deklaroi: “Ky virus nuk do të çrrënjoset dhe nuk do të eliminohet…dhe ajo që do të ndodhë është që ne do të shohim se çdo individi do të duhet të bëjë llogaritjen e tij për sasinë e rrezikut që dëshiron të marrë.” Komentet e Fauci-t janë në kontrast me shumë paralajmërime të tjera rigoroze që ai kishte lëshuar gjatë fazave të mëparshme të pandemisë që nga fillimi në vitin 2020. Ndryshimi në qasjen e administratës së Biden ka të ngjarë të jetë edhe politik aq edhe shendetesor: amerikanët janë lodhur nga kufizimet – pothuajse të gjithë tani te shmangura – ndërsa në të njëjtën kohë, imuniteti i nxitur nga vaksina dhe trajtimet e përmirësuara mjekësore po ndihmojnë në mbajtjen e rasteve shumë më pak të rënda. Ndërsa në shkrimet e mia të shumta, jam përpjekur të marr vetem këndin e shëndetit publik dhe të mbaj politikën jashtë, megjithëse herë pas here, kam rënë dakord të mos pajtohem, me politikat e Dr. Fauci, por një gjë është e sigurt, ndërkohë që pandemia Covid-19 mund të jetë aferuar fundit, virusi SARS-CoV-2 është këtu për të qëndruar. Shkurtimisht, këto vendime duhet të bazohen në vlerësimet e rrezikut personal, rrezikut të komunitetit dhe rrezikut të ekspozimit – dhe hapave që mund të ndërmarrim për t’i zbutur ato. Rreziku personal i referohet rrezikut të infektimit me Covid nga një individ dhe anëtarët e familjes së tyre. Rreziku i komunitetit janë gjasat aktuale për të hasur Covid midis anëtarëve të komunitetit të dikujt. Dhe rreziku i ekspozimit përbën shanset e shtuara për të kapur Covid në një vend të caktuar bazuar në karakteristikat e rrjedhës së ajrit të vetë hapësirës dhe sjelljes së njerëzve të tjerë.

SI DUHET TË FAKTORIZOJMË RREZIKUN PERSONAL PËR ASHPËRSINË E INFEKSIONEVE COVID NË VENDIMET TONA?

Rreziku i vdekjes nga Covid-19 varet fuqishëm nga mosha dhe kushtet e mëparshme shëndetësore. Pacientët e moshuar dhe ata me sëmundje kronike shoqëruese, si sëmundjet kardiovaskulare, hipertensioni, diabeti dhe sëmundjet pulmonare, janë shumë më të prirur ndaj rezultateve kritike dhe fatale të sëmundjeve. Duke përdorur të dhënat nga Qendra për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve te SHBAs (CDC) edhe personat e rritur me vaksina të moshës 50 deri në 64 vjeç kanë më shumë se 10 herë më shumë gjasa të vdesin nga një rast i rëndë se sa moshat 18 deri në 49 vjeç me të njëjtin status vaksinimi. Hulumtimi i fundit tregon se, në familjet me një person që ishte i infektuar me variantin Omicron (BA-1) të virusit SARS-CoV-2, 43 deri në 64 përqind e njerëzve që jetonin në të njëjtën familje u infektuan gjithashtu, pavarësisht a i vaksinuar plotësisht apo i pavaksinuar. Ne gjithashtu duhet të llogarisim për rreziqet personale të njerëzve me të cilët jetojmë në vlerësimet tona të rrezikut. Në përgjithësi, njerëzit duhet të diskutojnë rrezikun personal të Covid me mjekun e tyre. Por për shkak të këtyre faktorëve, për disa njerëz, edhe çdo sasi e ekspozimit mund të konsiderohet një rrezik i papranueshëm.

SI DUHET VLERËSUAR RREZIKU I KOMUNITETIT?

Rreziku i komunitetit konsiderohet të jetë i lartë kur ka më shumë se 50 raste javore për 100,000 banorë. Të tjerë sugjerojnë një prag rreziku pak më të lartë prej 10 rastesh ditore (ose 70 javore) për 100,000 banorë. Një paralajmërim është se numërimi i përditshëm i rasteve të qyteteve ose qarkut është shpesh një nënnumërim sepse jo të gjithë po testohen dhe shumë rezultate të testeve në shtëpi nuk raportohen gjithmonë. Si zgjidhje, autoritetet përdorin “normën e pozitivitetit të testit” ose “përqindjen pozitive”. Nëse ky numër kalon 5 për qind, konsiderohet gjerësisht si rrezik i lartë për transmetimin në komunitet (me kusht që sasia e testimit në atë zonë të jetë adekuate). Por kampioni i komunitetit i përdorur për të matur pozitivitetin e testit ka të ngjarë të përfshijë shumë njerëz që kërkojnë testim sepse aktualisht po përjetojnë simptoma të Covid. Pra, pozitiviteti i testit është zakonisht më i lartë se shkalla e infeksionit në mesin e njerëzve që mund të hasni në një kafene apo dyqan ushqimore, shumica e të cilëve nuk kanë asnjë simptomë, por mund të jenë ende infektues.

ÇFARË DIHET PËR RREZIKUN E EKSPOZIMIT NË MJEDISE TË NDRYSHME, SI KAFENETË APO KINEMATË?

Rreziku nga Covid në hapësirat e brendshme ekziston në vazhdimësi. Besohet se zvogëlimi i sasisë së virusit të thithur (d.m.th., dozës së thithjes) i bën infeksionet më pak të mundshme ose sëmundjet më pak të mundshme për të qenë të rënda. Frymëmarrja e rëndë prodhon deri në 10 herë më shumë grimca aerosol që bartin viruse sesa frymëmarrja normale. Në kinema, ekziston rreziku i ekspozimit nga ata që ulen menjëherë përreth jush, por për shkak të të folurit të kufizuar dhe, zakonisht, të një tavani të lartë, ka shumë më shumë hollim të ajrit. Pra, një teatër i tillë mund të jetë më pak i rrezikshëm sesa ambientet e tjera të brendshme të mbushura me njerëz dhe të zhurmshëm. Sipas këtij arsyetimi, muzetë, shitësit me pakicë dhe dyqanet ushqimore me tavane të larta priren të jenë gjithashtu relativisht më të sigurt. Vendet me ritme të shpejta ajrimi dhe filtrimi – janë gjithashtu me rrezik shumë më të ulët. Hapësirat e brendshme të mbushura me njerëz, si klasat, zyrat dhe baret, duhet të ajrosen me ajër të pastër me ritme që i afrohen 12 shkëmbimeve të ajrit në orë për të reduktuar rreziqet deri në nivelin e një dhome izolimi në një spital tipik. Jo të gjitha vendet kanë burimet për ta bërë këtë, por përfitimet rriten me shkallë më të madhe filtrimi, kështu që sa më afër këtij ideali, aq më mirë. Në vendet me ventilim joadekuat, një pastrues portativ i ajrit të grimcave me efikasitet të lartë (HEPA) – mund të përdoret si mjet zbutës. 

SI TË KRAHASONI RREZIKUN E VDEKJES NGA COVID ME RREZIKUN E VDEKJES NGA SHKAQE TË TJERA TË LIDHURA ME AKTIVITETET E ZAKONSHME

Rreziku i Covid-it rritet ndjeshëm me moshën dhe me të qenit i pavaksinuar (përfshirë mungesën e vaksinave kundër virusit). Në pjesën më të madhe, falë vaksinave, imunitetit të shkaktuar nga infeksioni, terapisë, kujdesit më të mirë dhe faktorëve të tjerë, rreziku relativ për të vdekur nga Covid nëse e kapni tani, në përgjithësi, është i krahasueshëm me atë të gripit sezonal. I vetmi ndryshim i madh, sepse keni shumë më shumë gjasa të prekeni nga Covid sesa gripi, rreziku absolut dhe i përgjithshëm për Covid mbetet shumë më i madh. 

SI MUND TË ZVOGËLOHET MË TEJ RREZIKU I INFEKTIMIT ME COVID NGA AKTIVITETET E PËRDITSHME?

Vaksinimi dhe përforcimi i tyre ka treguar se mbron nga vdekja, shtrimi në spital dhe, në një farë mase, kapja dhe përhapja e virusit. Mbajtja e maskave, veçanërisht e tipit N-95, zvogëlon probabilitetin e një infeksioni. Për shembull, rreziku i punonjësve të kujdesit shëndetësor – të infektohen nga pacientët e tyre ndërsa mbajnë një N95 të përshtatshëm është jashtëzakonisht i ulët. Këta respiratorë i afrohen filtrimit të të gjithë virusit, por nuk filtrojnë 100 për qind. Dhe nëse një N95 nuk formon një vulë hermetike me fytyrën tuaj, ai mund të lejojë ajër të pafiltruar në mushkëritë tuaja. 

BALANCIMI I KËTYRE RREZIQEVE ME PËRFITIMET E SHOQËRIMIT DHE TË QENIT ME TË TJERËT

Një nga faktorët më të rëndësishëm në rrezikun e përgjithshëm të Covid-it është nëse personi pranë jush është i infektuar me virus. Nëse dikush është i vaksinuar dhe i përforcuar, nuk është e paarsyeshme që ai person të vendosë këtë: ndërsa rreziqet për t’u infektuar janë mjaft të larta – por rreziqet për t’u sëmurë ose për të vdekur nga Covid janë mjaft të ulëta – ai do të kthehet në normalitet dhe duke jetuar sikur të ishte para pandemise. Ndërsa inkurajojmë vaksinimin për ata që nuk janë vaksinuar dhe përforcues për rritjen e imunitetit tonë të përgjithshëm, veçanërisht ndaj varianteve më të reja të SARS-Cov-2, ne duhet të punojmë për t’i bërë mjediset tona të ndërtuara më të mira në ndalimin e transmetimit të aerosolit. Në fund duhet t’u lihet njerëzve që të bëjnë vlerësimet e tyre të rrezikut dhe të vendosin nëse do të vaksinohen apo do të mbajnë një maskë me cilësi të lartë.