Nga Qemajl Morina/

Jeta dhe vepra e Hoxhë Kadri PrishtinësHoxhë Kadriu është biri i Lutfullahut, i cili kishte nëntë fëmijë. Në vitin 1878, vit i shënuar në historinë e kombit tonë, Lutfullahut i lindi djali i parafundit, Kadriu. Ishte viti i ngjarjeve të mëdha, që synonin pikën kulmore të Rilindjes shqiptare. Kadriu i vogël u mëkëmb e hodhi shtat së bashku me ato ngjarje dramatike të Atdheut, të cilat i mbetën në kujtesë të pashlyera për tërë jetën[2].Hoxhë Kadri Prishtina, i cili më mirë se çdo kush tjetër mishëron lidhjen në mes Shqipërisë dhe Kosovës. Ai u lind në Kosovë, ku edhe kaloi një pjesë të rinisë, kurse në Shqipëri kaloi pjesën tjetër të jetës deri në vdekje. Në Shqipëri, ai zhvilloi pjesën më të gjatë të aktivitetit të tij politik, i cili kishte tre synime kryesore:I pari: forcimin dhe demokratizimin e shtetit shqiptar, sepse pa një shtet të qëndrueshëm dhe të fuqishëm shqiptar nuk kishte mundësi të ketë një Kosovë të lirë.I dyti: çlirimin e Kosovës dhe trojeve tjera shqiptare nga okupimi sllavo-grek, për ta realizuar atë, ai themeloi “Komitetin për mbrojtjen e Kosovës”.I treti: ruajtjen e identitetit kombëtar dhe fetar të shqiptarëve, për çka nxori revistën “Udha e s’Vërtetës”.Përgatitja shkolloreNë vitin 1885, kur Kadriu arriti moshën për shkollë, i ati e dërgoi në shkollën fillore turke të Prishtinës. Shkollën fillore dhe plotore të qytetit e kreu me sukses. Duke e parë etjen e birit për të mësuar, i ati e regjistroi në gjimnazin turk të Shkupit. Edhe në Shkup Kadriu u dallua midis shokëve për zgjuarsinë e tij dhe la mbresa te mësuesit. Zelli i Kadriut për të mësuar e shtyri Lutfullahun të mendonte mirë për të ardhmen e birit. Djalit i duhej krijuar mundësia që të vazhdonte shkollimin më tutje. Kjo ishte porosia e shokëve dhe e mësuesve për të birin.Në atë kohë, profesioni i mësuesit si dritëdhënës i kombit, ishte një dëshirë e flaktë e të gjithë atdhetarëve, prandaj dhe Lutfullahu të birin e regjistroi në “Daru-t-Tedris”, shkollë e lartë pedagogjike në Stamboll[3].Për dy vjet rresht ai doli i shkëlqyeshëm në shkollën e lartë pedagogjike dhe mori diplomën. Ai mësoi pedagogji, psikologji, histori, letërsi etj. Por, për Kadriun kjo shkollë dyvjeçare qe gjysmake. Ai donte të vazhdonte më tej në këtë degë, por nuk iu dha mundësia. Megjithëkëtë, u regjistrua në Medresenë Islame të Fatihut në Stamboll. Atje, përveç shkencave islame, mësoi gjuhën arabe dhe persishten. Edhe këtë shkollë e mbaroi me sukses të shkëlqyeshëm. Më 1903, në moshën 25-vjeçare, u regjistrua për të marrë provimet e drejtësisë me korrespondencë dhe më 1904 i mbaroi ato, duke marrë gradën shkencore “Profesor’’[4].Formimi patriotikGjatë kohës sa vazhdonte studimet në Stamboll, ai u fut në klubet patriotike, që qenë krijuar atje. Dhe krijoi lidhje të ngushta me atdhetarë shqiptarë. Takimet dhe bisedat që zhvillonte me ta, ndikuan në formimin e tij atdhetar të mëtejshëm, për të kapur më kryesoren ndër hallkat e atdheut. Patriotët paraprijës i quajti mësues të tij, kurse dijet që përfitoi prej tyre, i vlerësoi si universitet më vete. Ai recitonte e komentonte me pasion veprat e bashkatdhetarëve, si të Samiut, Naimit, Pashko Vasës, Hoxhë Tahsinit etj. Për një kohë ai u bë një ndër veprimtarët më të flaktë në rrethet patriotike shqiptare të Stambollit. Tanimë, në shenjë respekti, ata filluan ta thërrisnin “Hoxha” (që në gjuhën persiane do të thotë “i ditur”, “i mësuar”, “profesor”).Në atë kohë ai zotëronte mirë frëngjishten, turqishten, arabishten, persishten, e më vonë edhe gjermanishten.Në prill 1904, policia hyn në shtëpinë e Hoxhë Kadriut dhe mbasi kontrollon dhomën ku banonte, e arreston me pretekstin se vepronte kundër interesave të pushtetit turk, dhe e dërgon për të vuajtur dënimin në burgun e politikanëve, në Jedikule[5], ku e priste fati i keq i dhjetëra patriotëve të tjerë shqiptarë. Nga kushtet e vështira, gjatë pesë viteve, sa qëndronte në burg, Hoxhë Kadriu u sëmur, mori tuberkulozin e eshtrave, prandaj iu desh të bënte amputimin e këmbës mbi gju. Në sajë të intervenimit të shokëve të tij, Hoxhë Kadriu lirohet nga burgu më 1908, dhe kthehet në Prishtinë. Ende pa u çmallur mirë me familjen, pushteti turk e ktheu në Turqi, me motivacion se “qenka liruar gabimisht”. Internohet përsëri në Turqi, por kësaj radhe në qytetin Tokat[6]. Internimi i tij në Turqi s’e mposhti dot idealin që kishte për të realizuar synimet e tij kombëtare. Me fitoren e Revolucionit Xhonturk, Hoxhë Kadriu u gjend në liri, kurse më 1913, së bashku me të gjithë kundërshtarët e tjerë, edhe ky u internua. Papritur, në dhjetor 1913, ata morën vendimin për largimin nga Turqia të gjithë njerëzve që propagandonin kundër Perandorisë Osmane. Në fund të dhjetorit 1913, Hoxhë Kadriun e hipën me forcë në një vapor austro-hungarez për ta nxjerrë jashtë territori të Turqisë. Pas një udhëtimi të gjatë, duke u ndalur në Palestinë, Egjipt, Rumani e Austri, ai arriti në Durrës.Kthimi në ShqipëriMë 1914 Hoxhë Kadriu kthehet në Shqipëri dhe vendoset në Shkodër. Aty u lidh me veprimtarinë që zhvillonin patriotët shqiptarë mu në atë kohë kur lakmitë e shteteve fqinje për ta copëtuar Shqipërinë ishin më të mëdha se asnjëherë më parë.Si vendbanim, Hoxhë Kadriu zgjodhi Shkodrën, por syrin e zemrën, sigurisht, i kishte në Kosovën e pushtuar e të martirizuar. Prandaj, ai donte të ishte sa më afër saj. Në ato vite ai shkruante: “… Jam i lidhur aq fort që edhe larg saj të gjendem, shpirti dhe zemra ime do të jenë në Shkodër. Prandaj dëshiroj që Shkodra t’i afrohet flakës së zjarrit të dashtunisë të atdheut dhe të kombit dhe të ngrohet pra në këtë zjarr. Zakonet prapanike, fanatizmat fetare, frymëzimet fantastike të mos pengojnë ndriçimin e mendjes dhe ngritjen e nivelit arsimor. Në Shkodër më kanë lindur edhe më janë shfaqur dëshirat e mija, që Shkodra kundër rrymave politike dhe propagandave të dëshmonte të mos e humbasin ngjyrën kombëtare dhe për këtë qëllim të ketë gazeta, revista dhe disa shkolla që të përparojë gjuha e jonë. Në kohëra të afërta dhe të largëta të fatkeqësive, Shkodra ka qenë streha dhe krahu i kombit tonë”[7].Gjatë qëndrimit të ushtrisë austriake në Shkodër, një ditë komisari i jashtëzakonshëm, Moiso Krajli, e kishte thirrur Hoxhë Kadriun dhe, pas një bisede të gjatë, i propozonte të punonte në ofiqet më të larta ku të dëshironte dhe ia numëroi me radhë :”Kryemyfti, drejtues i përgjithshëm i arsimit ose i drejtësisë”. Hoxhë Kadriu i refuzoi ofertat e propozuara, pasi, siç deklaroi, e kishte kuptuar se politika e Austrisë ishte kundër “independencës së Shqipërisë”. Sipas tij, këto poste ishin larg nga ideali për të cilin luftonte. Për këtë arsye ai preferoi të punonte si avokat i thjeshtë e jo të ishte në shërbim të okupatorit të vendit të tij.Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”Edhe pse Komiteti emërtohej “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës[8]”, përvoja tregon se udhëheqësit, anëtarët e tij kishin për qëllim mbrojtjen, pavarësinë dhe integritetin e shtetit shqiptar dhe se ata ishin përfaqësues të vërtetë të mbarë kombit shqiptar. Për ta ishte i dashur dhe i shtrenjtë çdo cep i atdheut, prandaj u përpoqën një lloj për paprekshmërinë e çlirimin e Shkodrës, të Vlorës, të Korçës, të Kosovës dhe të gjitha trojeve shqiptare.Mbarimi i Luftës së Parë Botërore përsëri shtroi para popullit tonë problemin e ekzistencës së shtetit të pavarur shqiptar. Në këto kushte rritet lëvizja për të shpëtuar vendin nga copëtimi i ri dhe për bashkimin kombëtar, kështu që më 7 nëntor 1918 u formua komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”[9] i cili pati si organ të vetin gazetën “Populli”, që u botua në Shkodër nga 18 janar 1919 deri më 27 gusht 1920. Gazeta kishte kryeredaktor atdhetarin vlonjat, Salih Nivica. Ajo u ngrit fuqimisht në mbrojtje të të drejtave kombëtare, kundër planeve hegjemoniste të shteteve fqinje, dhe projekteve që hartonte Konferenca e Paqes në dëm të tërësisë dhe të pavarësisë së Shqipërisë.Ky objektiv i Komitetit më së miri shihet nga proklamata e janarit të vitit 1919, në të cilën shprehet qëndrimi ndaj politikës italiane dhe franceze në Shqipëri, ku në mënyrë të qartë thuhet se: “qëllimi i tij kryesor është të vendosë një Shqipëri independente, të përjashtuar nga çdo lloj protektorati, të çlirojë Kosovën e ta bashkojë me Shqipërinë dhe se do të kundërshtojë cilindo që do t’i kundërvihet këtij qëllimi”.Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, që drejtohej nga Hoxha Kadriu, luftonte jo vetëm për një Shqipëri të pavarur, por edhe për shpëtimin e Kosovës nga okupimi serb. Ai bëri një sërë protestash para Lidhjes së Kombeve kundër kolonizimit e serbizimit të Kosovës nga Krajlët e Serbisë. Kështu, në shtator të vitit 1924, komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, me udhëzimet e Hoxha Kadriut, dërgoi në Gjenevë një delegacion që të protestonte pranë Lidhjes së Kombeve kundër barbarizmave të qarqeve shoviniste serbe nëpër Kosovë. Delegacionin e përbënin: Hasan Prishtina, Bajram Curri dhe Bedri Pejani, të cilët paraqitën protestën. Në të, përveç të tjerash, thuhej: “…ky regjim hekuri, zjarri e grabitjeje përbën shkakun kryesor të një emigrimi në masë të popullsisë shqiptare drejt Turqisë, emigrim ky që bëhet në kushte të tmerrshme e që kushton jetën qindra familjeve dhe pjesa tjetër, që mbeten, dënohen me një mjerim të pashërueshëm….mjafton me dijtë se për mija krime të bëra në mes ditës asnjë nuk është ndjekë nga gjyqet …..Është vendi i vetëm në botë, ku mund të vriten njerëzit në prani të gjyqtarëve që heshtin”[10].Hoxhë Kadriu e urrente diplomacinë evropiane, e cila me hipokrizinë e saj merrte nëpër këmbë të drejtat e popujve të vegjël.Kështu, ky atdhetar i flaktë, që ishte një nga figurat më të ndritura të lëvizjes Kombëtare të Kosovës, me themelimin e komitetit në fjalë, mori përsipër një barrë të rëndë, të vështirë dhe delikate. Këtë barrë ai e mbajti deri në vdekje, me besim të patundur në fitore. Ky komitet, qëllim kryesor kishte çlirimin e Kosovës dhe ribashkimin e saj me Shqipërinë. Kështu shkruante edhe vet Hoxhë Kadriu: “Komiteti ynë ka për qëllim themelor bashkimin e kombit”.Kjo del e qartë që në nenin e parë të programit ku thuhej: “Me i dalë zot vetsundimit e tërësisë tokësore të Shqipërisë”. Për të arritur këtë qëllim e në mbështetje të nenit 1 u përcaktua rruga që duhej të ndiqej. Në nenin 2 thuhej: “Me përdorur çdo mjet për me i librue (çliruar) Kosovën e Dibrën e çdo vend ku flitet shqip e me i bashkue në sundim të Shqipnisë Lirë”[11]Komiteti për “Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës”, përveç aktivitetit diplomatik në zgjidhjen e çështjes kombëtare, u drejtohej popullit me anë të proklamatave për aksione luftarake, kështu shohim në një apel drejtuar popullit në gusht të vitit 1919 se koha kishte treguar se “nuk ka më njerëzi e drejtësi dhe se fjalën e mbrame do ta thotë pushka besnike e shqiptarit”.Hoxhë Kadriu disa herë ishte zgjedhur deputet në parlamentin shqiptar dhe kishte kryer funksionin e ministrit të drejtësisë.Pas sa e sa vuajtjesh të rënda shëndetësore, në moshën 47-vjeçare, më 20 janar 1925 kaloi në botën e amshueshme, atdhetari i madh, burrështeti, juristi në zë, organizatori i drejtësisë shqiptare, publicisti i njohur, “babai i Kosovës”, guximtari dhe njëri nga promotorët kryesorë të mendimit politik shqiptar. Ditën që vdiq Hoxhë Kadriu, nga Kosova shkruanin: “Lajmi i vdekjes së Hoxhës sonë, Kadri efendiut, babai i të gjithë kosovarëve dhe sidomos mbështetja e të gjithë idealistëve kosovarë….na pikëlloi dhe na hidhëroi zemrat….vdekja e të ndjerit Hoxhë nuk është dhembje pikëlluese vetëm për familjen e tij, por është për të gjithë Shqipërinë. Po sidomos për kosovarët është një humbje e madhe që s’mund të zëvendësohet”.Me gjithë përpjekjet e shumta, Hoxhë Kadri Prishtina nuk mundi ta realizojë ëndrrën e tij që ta shohë Kosovën të pavarur, por ai trasoi rrugën për gjeneratat e mëvonshme.Idetë Islame të Hoxhë Kadriut në revistën “Udha e s’Vërtetës”Në dallim nga bashkëkohësit e tjerë prej dijetarëve islamë, Hoxhë Kadriu pati fat më të mirë. Për veprimtarinë patriotike të tij është shkruar si në Historinë e Shqipërisë, ashtu edhe në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar[12], janë organizuar sesione shkencore dhe janë botuar mjaft artikuj në shtypin tonë, qoftë në Shqipëri[13], Kosovë[14], a në diasporë.Në shumicën e shkrimeve të lartpërmendura nuk është hulumtuar një segment tejet i rëndësishëm i veprimtarisë së Hoxhë Kadriut, që është aspekti Islam i jetës dhe i veprës së këtij dijetari të madh. Bile Jup Kastrati, në kumtesën e tij me rastin e 40-vjetorit të vdekjes shkruan: “Hoxha Kadriu vërtet studioi për fe, por kurrë nuk qe fanatik. Ceremonitë fetare për të nuk kishin rëndësi. Urrente ndasitë fetare dhe punoi për bashkimin e popullit”.Po ashtu, Eqber Skëndi në monografinë e tij të cituar më parë (që ka 216 faqe), revistës “Udha e s’Vërtetës” i kushton vetëm pesë faqe. Por, kjo nuk është për t’u habitur, kur dihet se gjatë kohës së monizmit, edhe historia tek ne ishte e ideologjizuar deri në atë masë, saqë fare pak përkonte me realitetin. Po kjo ndodhi edhe me Hoxhë Kadriun tonë.Fakti që drejtori i policisë austriake në Shkodër, për shkak të qëndrimit dinjitoz të Hoxhë Kadriut ndaj okupimit të Austrisë, e kishte thirrur në bisedë dhe i qe drejtuar me fjalët: “Ju, Hoxhë Kadriu, po merreni me propagandën e panislamizmit dhe po krijoni një bashkim midis myslimanëve”. Në asnjë shkrim që kemi pasur rastin të lexojmë, nuk është përmendur fare kjo çështje.Në kohën kur Hoxhë Kadriu punonte në Shkodër si avokat i thjeshtë, kishte menduar të nxirrte një revistë mujore, në të cilën të shprehte pikëpamjet e tij islame. Pasi mori leje nga përlimtarja (bashkia) e Shkodrës dhe në marrëveshje me shtypshkronjën “Ora”, vendosi të botonte në Shkodër revistën e tij mujore me titull “Udha e s’Vërtetës”. Si nga titulli i revistës, ashtu edhe nga përmbajtja e shkrimeve në të, del e qartë se ishte e pranishme fryma Islame[15] në jetën dhe veprat e Hoxhë Kadriut, të cilat do të trajtohen edhe në revistën e tij me vërtetësinë dhe sinqeritetin, me të cilin ishte gatuar jeta e tij. Nën titullin e revistës vinte motoja:”Kërkimi i së vërtetës është e drejta e mendjes”.Revista “Udha e s’Vërtetës”ishte, siç deklaronte Hoxhë Kadriu, fletore fetaro-politiko-letrare. Në fakt ai tribunën e revistës e përdori për t’i demaskuar disa të pavërteta, të cilat kohë pas kohe plasoheshin në shtypin shqiptar të asaj kohe në dëm të fesë Islame. Ai këtë më së miri e shpreh në “Parathënie” të numrit të parë të revistës së tij[16].Ashtu siç është traditë te dijetarët myslimanë, pas parathënies fillon me “Bismil-lahir-rrahmanir-rahim”,pastaj e falënderon “Të madhin Zot që premtoj për popullin shqiptar të shkruajë e të këndojë ky në gjuhën e vet amtare edhe të gëzojë lirinë e pavarësinë e vet”.Pastaj i përcjell “salatet” dhe “selamet” “Muhamed Mustafas, ma të mbramit Pejgamber në fytyrë të tokës, që pranojë në vathë të vetin shumicën e madhe të shqiptarëve”.“Është e qartë se kleri mysliman ka dhënë një kontribut të veçantë për ekzistencën e popullit dhe kombit shqiptar. Në përpjekjet dhe në luftën e tij të gjatë për ruajtjen identitetit kombëtar ai ka marrë pjesë në të gjitha ngjarjet me karakter historik dhe politik dhe do ta vëmë re se prania e klerikëve myslimanë është kudo e pashmangshme. Mund të fillosh nga Hoxha Tahsini i madh – erudit e të vazhdohet me më tej me Daut efendi Boriçin (në Lidhjen e Prizrenit), me Hafiz Ibrahim Shkupin (në Kongresin e Manastirit), me myfti Vehbi Dibrën e Sheh Ahmet Pazarin (në shpalljen e pavarësisë më 1912 dhe ngritjen e flamurit), me Hafiz Ali Korçën dhe Ismail Ndroçin (në Kongresin e Durrësit më 1918) me Mytesim Këlliçin (në Kongresin e vitit 1920) etj.”, shkruan Pirro Prifti këto ditë në artikullin e tij me titull: “Kleri shqiptar – vendimtar në Pavarësinë e Shqipërisë”.[17]Shqipëria në 100 vjetorin e saj mbetet e përçarë politikisht. Kosova vetëm katër vite më parë, pas shumë peripecive dhe krajatave mundi të arrijë pavarësinë e saj. Ndërkohë, që shqiptarët e tjerë vazhdojnë të jetojnë me statusin e pakicave në trojet e tyre etnike, në shtetet përreth Shqipërisë. Kjo ishte e natyrshme, sepse nuk patëm një shtet të fuqishëm shqiptar gjatë njëqind vjetshit të kaluar. Andaj, në epokën e globalizmit mund të triumfojnë vetëm të fuqishmit. Për një të ardhme më të mirë lypset që spektri politik shqiptar, si në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës të jetë unik dhe interesat shtetërore dhe kombëtare të jenë mbi ato personale dhe partiake. Vetëm si të këtillë do të jemi të denjë për respekt nga populli ynë, por edhe nga popujt e tjerë.** Marrë nga libri i konferencës shkencore “Kontributi i prijësve myslimanë në formësimin e vetëdijes dhe identitetit kombëtar”, botim i Komuniteti Mysliman i Shqipërisë, Bashkësia Islame e Kosovës dhe Bashkësia Fetare Islame e Maqedonisë, Tiranë 2013: 194-200.[1]. Fjalori enciklopedik shqiptar, Tiranë, 1985, f. 1044.[2]. Eqber Skendi, Hoxhë Kadriu (Kadri Prishtina), Prishtinë, 1992, f. 9.[3]. Jup Kastrati, Hoxhë Kadriu (me rastin e 40 vjetorit të vdekjes), Buletin i ILPSH. Nr. 3, Shkodër 1965, f. 435.[4]. Eqber Skendi, Hoxhë Kadriu (Kadri Prishtina), Prishtinë, 1992, f. 14.[5]. Po aty, f. 16.[6]. Po aty, f. 23.[7]. Po aty, f. 29.[8]. Lush Culaj, Komiteti mbrojtja kombëtare e Kosovës (1918-1924), Prishtinë, 1997.[9]. Po aty, f. 39.[10]. Jup Kastrati, Hoxhë Kadriu, kumtesë (me rastin e 40-vjetorit të vdekjes), f. 439.[11]. Hasan Prishtina, “Përmbledhje dokumentesh”, 1908- 1934, Tiranë 1983, f. 175.[12]. Tiranë, 1985, f. 386.[13]. Tiranë, 1984, vëll. 3 f. 165.– Jup Kastrati, Hoxhë Kadriu, kumtese me rastin e 40 vjetorit te vdekjes.– Zamir Shtylla, Rreth krijimit të veprimtarisë së Komitetit MKK, Studime Historike, 1968, nr. 3, f. 434.– Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” (përmbledhje kumtesash), Tiranë, 2004.[14]. Shkëndija, Hoxha Kadriu-atdhetar dhe demokrat i shquar (me rastin e 65 vjetorit të vdekjes), f. 6.-Bujku, Diplomat e dhe luftëtar për çështje kombëtare ( me rastin e 70 vjetorit te vdekjes), 20 janar 1995.– Mr. Lush Culaj, Komiteti mbrojtja kombëtare e Kosovës (1918-1924), Prishtinë, 1997.– Eqber Skendi, Hoxhë Kadriu (Kadri Prishtina), Prishtinë, 1992.– Qemajl Morina, Hoxhë Kadri Prishtina – mendimtar islam, Prishtinë, 2000.[15]. Qemajl Morina, Hoxhë Kadri Prishtina – mendimtar islam, Prishtinë, 2000, f. 17.[16]. Udha e s’Vertetës, nr. 1, vjeti i I-rë, tetuer 1923, Shkodër 1923, f. 2-3.[17]. “Sot news”, 8 korrik 2012.”Kadri Prishtina, i njohur dhe si Hoxhë Kadri Prishtina, ishte klerik, ditunar, atdhetar, politikan, diplomat, publicist e jurist. Ishte themeluesi dhe drejtuesi i lëvizjes “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Pas Kongresit të Lushnjes u zgjodh Ministër i Drejtësisë në shtetin e sapoformuar. Shërbeu si deputet i Parlamentit të Shqipërisë, duke përfaqësuar Prefekturën e Dibrës dhe të Kosovës. Ka punuar si avokat në Shkodër, ku botoi revistën mujore “Udha e s’Vërtetës” (AQSH).

Anita Likmeta, Ambasadore e Programit “Connect Albania” për IOM Albania, projekt i cili funksionon pranë “Dhomës së Biznesit të Diasporës Shqiptare” në një rrëfim për Diellin e Vatrës në New York, dhënë Editorit Sokol Paja shprehet se Shqipëria ka nevojë për politika gjithëpërfshirëse të afta për të forcuar të rinjtë shqiptarë që të mos e braktisin Shqipërinë.

Si mund të ndalet largimi i të rinjve nga Shqipëria?

Ne kemi nevojë për politika gjithëpërfshirëse të afta për të forcuar të rinjtë shqiptarë: sa herë që kthehem në Shqipëri e ndjej qartë se sa të zhgënjyer janë në lidhje me vendin, politikën dhe të ardhmen.

Si mund të kthehet Shqipëria një atraksion për rininë dhe vizitorët e huaj? Siç e kam thënë edhe në intervista të tjera, shezlongët në bregdetin e bukur shqiptar nuk mjaftojnë më. Shqipëria ka nevojë për një narrativë të re, duhet të fokusohet në kulturën e saj.

Si mund të krijohet një përvojë unike kombëtare duke marrë modelin ndërkombëtar në lidhje me punësimin dhe integrimin e të rinjve shqiptarë?

Është e nevojshme të forcohen korridoret tashmë ekzistuese ndëruniversitare dhe të hapen të reja në mënyrë që të krijohen kushtet për integrim dhe lindje të sinergjive të mundshme në drejtim të rritjes.Nevoja e krijimit të markës shqiptare…Kjo është një ëndërr e imja dhe shpresoj të bëhet edhe një projekt për t’u fokusuar për shumë shqiptarë. Bota nuk njeh Made in Albania, nuk njeh historinë dhe kulturën tonë. Është koha për ta thënë, secili në sektorin e tij. Made in Albania është fillimi i një rruge drejt një të ardhmeje të mundshme dhe jam e sigurt se është një projekt që do të jetë në gjendje të forcojë demokracinë tonë të re.Anita dhe projektet e së ardhmes…Projektet e mia aktuale janë të gjitha të orientuara nga shoqëria, por do të flas kur, siç thuhet, të kenë këmbë. Stay tuned

Prezantim për lexuesin, kush është Anita Likmeta?

Anita është diplomuar për Filozofi, më pas është sipërmarrëse në sektorin dixhital, më pas është ambasadore e Connect Albania për Kombet e Bashkuara. Ajo njihet si një ndër 150 gratë unstoppable në inovacion në Itali dhe është emri i parë italian, edhe se ajo është Shqiptare, në Evrope si nga 50 gratë më frymëzues sot në Evropë në fushën e teknologjisë dhe inovacionit. Anita Likmeta, lindur ne Durrës, sot jeton e punon në Milano, Itali. E larguar me familjen nga Shqipëria në moshën 11 vjec në vitin e mbrapshtë ’97, Anita do të niste një jetë të re në Itali, plot sfida dhe sakrifica si mijëra familje emigrantësh që lanë atdheun në ato vite në kërkim të një jete më të mirë. Dëshira për dije dhe vullneti i hekurt për të shkëlqyer në cdo fushë e bëri Anita Likmetën të spikasë. Në Itali ajo mbaroi shkollën e mesme klasike, ndoqi Akademinë Dramaturgjik “Corrado Pani” dhe u diplomua për Filozofi në Universitetin e Romës La Sapienza. Ajo ka nisur angazhimet e saj profesionale, si gazetare për gazetën italiane ”Il Fatto Quotidiano”, për të vazhduar me “Il Giornale”, ka shkruajtur për gazetën e Vatikanit Avvenire dhe aktualisht shkruan për “Huffington Post Italia” ku merret me temat e politikës dhe migracionit. Likmeta është përfshirë gjerësisht në fushën e sipërmarrjes dhe inovacionit. Që nga janari 2014 shkruan në Huffpost Italia, ku mes shkrimeve të saj nuk mungojnë analizat mbi situatën aktuale politike në Shqipëri. Anita është dhe Ambasadore e Programit “Connect Albania” për IOM Albania, projekt i cili funksionon pranë “Dhomës së Biznesit të Diasporës Shqiptare”. Connect Albania është pjesë thelbësore e Programit të IOM Albania “Angazhimi i Diasporës Shqiptare në Zhvillimin Social dhe Ekonomik të Shqipërisë” me kontributin financiar dhe mbështetjen e Ministrisë italiane të Punëve të Jashtme dhe Bashkëpunim Ndërkombëtar dhe në koordinim të ngushtë me Ministrinë e Shtetit për Diasporën, si dhe Ministrinë për Evropën dhe Punët e Jashtme, Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë dhe Agjencisë Italiane të Bashkëpunit për Zhvillim (AICS) në Tiranë.

Fatjona R. Lubonja, Teachers College, Columbia University, New York: USA/

Introduction 

Children with intellectual impairment are “at-risk” when there is an inequality between their education, policy, and needs. Such a population needs strong interventions and treatments alongside quality education that allow the disability to survive in a difficult environment and society (O’Connor, Notari Syverson, & Vadasy, 1996). Albanian policy, health, education, and social institutions have gone through many changes in the last years, following the country’s political and economic reforms (Zogaj, 2014). Since, Albanian have a centralized health and education system controlled by the state (Fshazi, 2004), such changes had influenced policy, education, health services, and directly the children with intellectual impairments. In addition, lack of specialized staff and education in the behavior field targeting children with intellectual disability such as attention -deficit/hyperactivity disorder (ADHD), schizophrenia, autism, and general cognitive impairment had a direct effect on the development and life of children with intellectual impairment. 

The report reviewed the situation of children with intellectual impairment in Albania, and the directly related policy. Such a report gave an overall historical review about the country’s children with intellectual impairment and the Albanian policy. Empirical research suggested that education expectations, which form the basis of learning ability, can have a powerful impact on children with intellectual impairment and their development (Gentile, J. & Gillig, P. 2012). 

The report developed an overall guidance with the goal of describing and understanding the reality of the Albanian institution environment and its direct effects on children with intellectual disabilities. The researcher gathered relevant data from the specified archive documents and historical documents available at the Institute of Statistics (INSTAT), Albanian National Library, Education Ministry public data, Health Ministry, Ministry of Work and Social Affair, independent nonprofit organizations, and interviews with professionals. Time frame for this report stretched through the months of June and August of the year 2017. The data collection began in Albania during the academic school year 2016 – 2017. In order to collect data and in a timely manner, the researcher visited the country with the request asking for information collaboration with Albanian non-governmental and nonprofit organizations dealing with child health and social issues in Albania. 

Intellectual Disability in Albania: An Historical Perspective. 

Albania had a diverse history in relation with intellectual impairment and as like in many cultures (Ragurman,. et al., 1996) situations involving mental illness were often hidden from the community or health services. During the early 1900 hundred, there were no hospitals or any institution that took care or treated mentally ill children. Religious institutions (monasteries, mosques, churches) were mostly the only host of children or individuals with mental illness. 

During the communist totalitarian regime, between the years 1950-1990, there was restriction in data collection and there were no public discussions targeting mental health. Based on statistics, although few, in Albania the number of children suffering from intellectual disabilities or mental problems is higher compared to other pathologies of children (WHO-AIMS Report, 2006). According to the City of Berat Hospital historical patient record data, during the years 1970-1980 there was a “high” number of infant deaths or impairment, with a larger number of cases detected in the rural area (Central State Archive, 1971). 

Albanian laws during the 1950-1990, prohibited any independent research or data collection either from Albanian doctors or foreign researchers (Central State Archive, 1961;1963;1971). 

The year 1991 brought the regime change and internal revolution that re-structured all government and its policy. The change in government structure and political structure brought a change also in mental illness approach. The economical difficulties and the absence of structure in mental healthcare providers brought poor services to children with intellectual impairment and overall to mental health issues. There was and still is a low number of doctors and specialists in the field of mental health medical field. During the transition years many specialists emigrated on western democratic countries. In addition there was not even one graduate in the field of behavior or applied behavior science from the University of Tirana, studies that specifically targeted mental health (WHO-AIMS Report, 2006). According to an interview with pediatrician Dr.Gjylameti, based on dates obtained over the last 20 years through visits of registered children in the city of Tirana, there was an increased number of children diagnosed with autism spectrum disorder or general intellectual impairment throughout the years. As cases increased, children with intellectual disabilities were “at risk” when there was an imbalance between the understanding of these disorders, their treatment, education and basic needs. Society needed direct intervention of treatments that allowed children with intellectual impairment to survive in a difficult environment (Bow, D. H., & Woolley, R. S., 2011). 

Albanian Policy and Services 

Albanian education services – (Article 39 & 40, #7952, date 06.21.1995) Education services were provided for free in the school setting or special school. Services provided in school include relatively generic support, such as teachers. The curriculum was written for the entire year or in some cases pre-designed for the entire school K-12 curriculum. Such curriculum was designed by the Ministry of Education for the entire general Albanian education system, and it is unchangeable by schools. 

Albanian social care services – (Article 23, 309. # 8092, date 03.21.1996) Services associated with social care were centrally funded government services overviewed by the Ministry of Health and Ministry of Work and Social Affair. There were two major Central Residences in the city of Shkoder and Lezhe. The centers provided help for children with disabilities for the entire country. Their maximum capacity of 250 children was not enough for providing to the entire population of children with intellectual impairment in the entire country of Albania. 

Policy – In addition to specific areas of support, policy played a role in shaping Albanian education and children with intellectual impairment. Albanian policy in relation to education had changed categorizing it from pre-1990 policy to post-1990 policy. Prior to 1990 children with intellectual impairment were under the law (Article 23, 306), designed and supervised by the Ministry of Health. After the changes post-1990, the children with intellectual impairment law was revised with the goal of integration of such a population in the society and general education environment. Furthermore, in post-1990 laws, other than the Ministry of Health, also the Ministry of Work and Social Affair began playing an important role in shaping the policy toward children with intellectual impairment. Changes for mental health legislation were taken during 1996. The issues taken into consideration in mental health legislation were the care, the rights of individuals and members of the family, competency and capacity, voluntary and involuntary treatments, guardianship, and judicial issues. During the years 2003-2005, further changes were made to the legislation focusing mainly on policy and development of mental health services by adding the deinstitutionalization of the psychiatric hospitals. For the first time the law included human rights promoting social inclusion of intellectual impairment individuals. 

Only 3% of the government health care budget was used for mental health. Overall, from this percentage, 97% of the finance went to the mental hospitals. The essential list of medicines, revised and approved by the Ministry of Health, included at least one psychotropic drug. Only 1% of mentally ill population had free of cost access to psychotropic drugs. (WHO-AIMS Report, 2006). 

Mental health facilities were composed of 2 mental hospitals, 34 outpatient facilities (2 of them for children and adolescents), 2 psychiatric wards in general hospitals, 5 day treatment facilities (3 of them for children and adolescents). The number of beds in mental health facilities during the years 2003 -2005 was 30.3 / 100.000 sample population. Children and adolescents represented 8% of patients treated yearly in outpatient facilities, 25% of those in day treatment facilities and 3% of admissions in general hospitals. The highest number of children suffering from mental illness was schizophrenic disorders including the spectrum of autism (70%), followed by mental retardation (17%) and mood disorders (13%). (WHO-AIMS Report, 2006). 

Most of the information of children with intellectual impairment derived from the mental health hospital, children’s pavilion, department of psychiatry and neurology. The children were usually treated as outpatients. There were only two hospitals that had psychiatric and neurology patients, in the city of 

Tirana and Berat. The first psychiatric hospital was opened in the year 1968 in the city of Berat, previously used as an orphan place and a hosting house for intellectual impairment children. Another hospital specialized in neuro psychiatric treatment of children ages 2-20 years old was the Mother Teresa Hospital in the city of Tirana. There were no behavior clinics targeting children’s intellectual impairment. 

Citation: Lubonja, F. R. (2022). Report: Children with intellectual impairment in Albania. Academia Letters, Article 4550. https://doi.org/1020935/AL4550

References 

Bow, D. H., & Woolley, R. S., (2011). Mental health perceptions and coping strategies of 

Albanian immigrants and their families. Journal of Marital & Family Therapy, 0194472X, 37, 1. 

Central State Archive, The Ministry of Internal Affair (1965). Translated from Albanian, 

“Ministria e P unëve të Brendshme” (nr. 152) , Viti 1965, Dosja 26, fl. 2-15, Tirana, 

Albania 

Central State Archive, The Ministry of Internal Affair (1961). Translated from Albanian, 

“Ministria e P unëve të Brendshme” (nr. 152) , Viti 1961, Dosja 22, fl. 1-3, Tirana, Albania 

Central State Archive, The Ministry of Internal Affair (1971). Translated from Albanian, 

“Ministria e P unëve të Brendshme” (nr. 507) , Viti 1971, Dosja 8, Tirana, Albania 

Fshazi, F. (2004). Education and multicultural politics; Society as conceptualized in textbooks: 

The Albanian case. Cambridge, MA: Harvard University Press. 

Gentile, J. & Gillig, M., P. (2012). Psychiatry of Intellectual Disability: A Practical Manual Wiley-Blackwell. 

O’Connor, Syverson, & Vadasy, 1996. The effect of kindergarten phonological intervention on the 

Annual Meeting of the American Educational Research Association (New York, NY, April 8-12, 1996). (ERIC Document Reproduction Service No. ED394129). Retrieved from https://eric.ed.gov/?id=ED394129 

Raguram, R., Weiss, M. G., Channabasavanna, S. M., & Devins, G. M. (1996). Stigma, 

depression, and somatization in South India. American Journal of Psychiatry, 153, 1043-1049. 

Zogaj, P. (2000). Te gjithe neper vendet e tyre. Tirana, Albania: Botimet Dita. Trans. “All in their place”. 

WHO-AIMS Report on Mental Health System in Albania WHO and Ministry of Health, Tirana, Albania, 2006. 

World Health Organization (2000).World Health Report 2000. Health Systems: Improving performance. WHO Geneva: 

World Health Organization (2001). Atlas Mental Health Resources in the World 2001. WHO – Geneva: 

World Health Organization (2005). Mental Health Atlas 2005. WHO – Geneva:

Aleesa Forni 

Source: Ohio State University

More than 6 million Americans have Alzheimer’s disease, and those numbers are expected to rise. Many people experience forgetfulness as they age, but it’s often difficult to tell if these memory issues are a normal part of aging or a sign of something more serious. A new study finds that a simple, self-administered test developed by researchers at The Ohio State University Wexner Medical Center, College of Medicine and Public Health can identify the early, subtle signs of dementia sooner than the most commonly used office-based standard cognitive test.

This earlier detection by the Self-Administered Gerocognitive Examination (SAGE test) is critical to effective treatment, especially as new therapeutics for dementia and Alzheimer’s disease are being developed and approved.

“New disease modifying therapies are available and others are currently being evaluated in clinical trials, and we know that the earlier cognitive impairment is detected, the more treatment choices a patient has and the better the treatments work,” said Dr. Douglas Scharre, director of the Division of Cognitive and Memory Disorders in the Department of Neurology at Ohio State and lead author of the study published in the journal Alzheimer’s Research & Therapy.

While the test does not definitively diagnose problems like Alzheimer’s, it allows doctors to get a baseline of their patients’ cognitive functioning, and repeat testing allows them to follow their memory and thinking abilities over time.

The eight-year study followed 665 consecutive patients in Ohio State’s Center for Cognitive and Memory Disorders. Researchers found that the SAGE test accurately identified patients with mild cognitive impairment who eventually progressed to a dementia diagnosis at least six months earlier than the most commonly used testing method called the Mini-Mental State Examination (MMSE).

Among the 164 patients with baseline mild cognitive impairment, 70 patients converted to dementia. This is a 43% conversion rate over three to four years which is similar to rates from other academic center-based studies, Dr. Scharre said. The distribution of dementia diagnoses included 70% Alzheimer’s disease dementia, 7% Lewy body dementia, and 9% pure or mixed vascular dementia.

The test can be taken anywhere whenever there are cognitive concerns. It takes only about 10-15 minutes to complete, and the four interchangeable forms are designed to reduce learning effects from recurrent testing over time. The cognitive domains tested with the 11-item test include orientation, language, calculations, memory, abstraction, executive function, and constructional abilities. 

“Any time you or your family member notices a change in your brain function or personality you should take this test,” Scharre said. “If that person takes the test every six months and their score drops two or three points over a year and a half, that is a significant difference, and their doctor can use that information to get a jump on identifying the causes of the cognitive loss and to make treatment decisions.”

Scharre has worked closely with BrainTest Inc SEZC to develop a scientifically validated digital version of the SAGE test called BrainTest that can be taken anywhere on a tablet or touch screen computer. This digital version will also be integrated with the Ohio State Wexner Medical Center’s electronic medical records system to better facilitate self-testing, storing and reviewing results for patients and their health care providers.

“Based on cognitive score changes, clinicians and families may decide it is time to act on safety and supervision needs. This might include, for example, medication oversight, financial assistance, driving limitations, setting up durable Powers of Attorney and other legal arrangements/trusts, change in living arrangements, and enhanced caregiving support,” Scharre said.

More than 6 million Americans have Alzheimer’s disease, and those numbers are expected to rise to more than 13 million by 2050. Deaths from Alzheimer’s and other dementias have increased 16% during the COVID-19 pandemic, according to the Alzheimer’s Association.

The image is in the public domain 

Diana Tahiri

Sociologe

Gratë inkurajohen të jenë gra, të mbeten gra dhe të bëhen gra, pasi ne nuk kemi lindur për të, ne bëhemi (Beauvior, 1986) […] Emelié Durkheim dikur tha se individi lind në një shoqëri që ekziston. Pra, individi, lindë në një shoqeri aty ku normet, vlerat ekzistojn. Pra, ne jemi inkurajuar të ballafaqohemi me shoqerin/komunitetin dhe të konsiderohemi si “seksi tjetër” ose si grup minoriteti midis shoqeris individuale dhe komunitetit kolektivist. Si grua pritet të kemi role shumfishe, role të cilat janë të intensifikuar në një luftë midis lirisë dhe varësisë. Unë jam një grua ku malli dhe prodhimi im është rezultat i rolit tim si vajzë, grua, nënë, në një makineri patriarkale. Roli im si punëtor nuk i përket vetes sime, por botës objektive që pritët ta krijoj. Unë jam gruaja që pritet të nënshtrojë patriarkatin ashtu siç punëtori nënshtron kapitalistin, me një ndarje pune të përbërë nga praktika të përhershme, kontekstuale, nëse jo vlera hierarkike. Unë jam “seksi tjeter” e vetëdishme se çlirimi im nuk qëndron në idenë filozofike të pranimit të pozicionit tim, diçka që pretendonte Hegeli. Jo, jam e vetëdijshme se çlirimi im si ai i punëtorit mund të arrihet vetëm në një histori të jetës njerëzore, në botën reale të thelbit ekonomik dhe politik. Sepse nëse unë si grua lejoj që situata ime të pranohet si pjesë e fatit tim, rrezikoj të përfundoj në nënshtrim, duke u ndjerë e tjetërsuar në rolin tim, lëkurën time dhe nga ana tjetër, e izoluar nga shoqëria. Në dy dekadat e fundit që nga përfundimi i luftës së Kosovës në vitin 1999, shoqëria ka vazhduar të përballet me probleme të ndryshme shoqërore, duke filluar nga rritja e korrupsionit, papunësia, deri te dhuna ndaj grave, fëmijëve dhe të moshuarve. Hulumtimet kanë treguar se pasojat e rritjes së papunësisë, korrupsionit, besimit të kufizuar në mekanizmat e qeverisë, kanë rritur vlerat patriarkale brenda familjeve të ndryshme, gjë që nga ana tjetër ka ndikuar edhe në mundësitë e grave për të raportuar çdo lloj krimi të dhunshëm. Kjo do të thotë se Kosova si vend është ende një shoqëri patriarkale dhe kolektiviste ku dhuna e burrave ndaj grave mund të shihet si një problem i normalizuar shoqëror. Arsyeja kryesore është se në disa grupe të veçanta vlerat dhe zakonet e vjetra patriarkale p.sh. Kodi i Lekë Dukagjinit justifikon dhe normalizon dhunën e burrave ndaj grave si një devijim të pranuar. Kjo do të thotë se mund të trashëgohen zakonet kontekstuale, historike të cilat nga ana e tyre mbeten një formë nderi e përditshëm dhe për këtë arsye shumë nuk janë të vetëdijshëm për ekspozimin e tyre ndaj p.sh. shtypjes me bazë gjinore. Një shpjegim i mundshëm mund të jetë se normat e nderit mund të interpretohen si një mënyrë jetese; ku konceptet se si diçka “duhet të jetë” dhe “është” legjitimojnë rolin social të individit). Në Kosovë, p.sh. jeta martesore për shumë gra bazohet zakonisht në normat tradicionale të martesës, ku mënyra e tyre e jetesës zakonisht karakterizohet nga urdhrat dhe vendimet e burrave – bazuar në pritshmëritë dhe kërkesat e familjes Përfundimi që mund të nxirret nga hulumtimet sociologjik dhe nga disiplina te ndryshme të bazuara me evidenc, është se reagimi i grupit ndaj dhunës mund të jetë gjithashtu një faktor i fortë ndikues. Sa më shumë që një grua i nënshtrohet vullnetit të burrit të saj dhe legjitimimit të zakoneve të mjedisit, aq më shumë rritet rreziku i rivendosjes së dhunës.