Arif Mata
Historia e Skavices nuk eshte e re.
Ajo nisi ne vitet ’70-te te shekullit te kaluar. kur korifejte Petrit Radovicka e Fahrudin Hoxha ishin ne kulmin e krijimtarise se tyre ne fushen te energjise dhe ndertimit, ashtu si dhe Partia e Punes (Komuniste) te Shqiperise ne kulmin e fuqise. Ceshtja e saj u vu ne levizje ne te gjithe treguesit qe e perbenin dhe te gjithe produktivitetin qe mund te sillte. Di te sigurte se ishte vene ne levizje dhe ide-projekti i ndertimit dhe devijimit te rruges automobilistike Tirane-Peshkopi, prej fshatit Boceve, si rruge e re ne anen e majte te rrjedhjes se Drinit deri ne afersi te fshatit Hotesh ku me nje Ure te re mbi Drin, kalohej ne fshatin Selane, Dohoshisht e deri ne Peshkopi.
Ishte fjala ne respekt te kuotes 485 m te larte te Diges, pikerishte kjo zgjidhje, qe flitet me se shumti dhe sot. Ne perberje te nje grupi te perbashket te instancave te Partise e Pushtetit te Dibres e perfaqesuesve te Ndermarrjes Kombetare Rruga-Ura Tirane, as.ing. B. Mata ndihmues ne kete grup pune, tregon se kur ing.Dhori Guri u pyet, se ku do ishte niveli i permbyetjes ai kishte thene , se Ura e Topojanit e sotme do te mbetej 1 m nen pasqyren e liqenit ujembledhes.
Ketij projekti te shqyrtuar gjere e gjate me centralizmin maksimal te asaj kohe ishte vendosur, qe ti thuhet jo. Pasi rezultonte nje zgjidhje, qe nuk e perligjte veten, ne nje kendveshtrim e analize te gjere e afat gjate.
Para dy vjetesh projekti eshte nxjerre nga syrtaret dhe pa asnje tranparence qeveritare, po serviret se eshte gati per te filluar venjen ne jete te tij. Popullit te Dibres krejt kalimthi i eshte thene, se po mendohet per ndertimin e nje Hidrocentrali Hidroelektrik ne nje, dy apo dhe tri variante dhe kaq. Gjithecka tjeter eshelne ne terr! Pyetja e pare qe te lind eshte pse ndodh keshtu? Kur ne kompleks demi, qe i shkaktohet vendit e popullit te Dibres eshte shume i larte dhe kurre i kthyeshem. Demi eshte i natyres historike, kulturore, ekonomike, mjedisore, klimatike, gjeostrategjike e drejtime te tjera me te imta. Impakti i vertete do te duhet kohe te dihet, mirekuptohet e provohet kohe pas kohe ne te ardhmen. Duket nje cudi e shkalles se pabesueshme, se si mund te ndertohet nje dige kaq e larte qe grumbullon nje sasi shume te madhe uji, ne nje zone me potence te nje shkalle kaq te larte lekundjesh tektonike e termetesh me fuqi shkaterruese. Kush jane ata studjues e projektore qe i leshuan hi’, me nje mendjelehtesi e mungese pergjegjesie te pashpjegueshme mendimit shkencore te kolloseve te tille si Profesor P.Radovicka, e te tjere?
Ndersa armet me fuqi te madhe vrasese e demtimit masiv sofistikohen dita dites dhe madhesia fizike nuk eshte trend i te ardhmes se tyre, ndryshe po ndodh me kete mega projekt, vrasesin Skavica! Ajo eshte planizuar e projektuar te jete gjigande se dhe detyra e saj eshte te demtoje rende jo vetem qenjet humane, po me shume, koder, mal, fushen disa mijra hektarshe te Dibres prodhuese, mijra banesa e ndertime publike, shume rruge, ura, qindra e qindra investime te fermereve te tregut, ku eshte mundur te vihen ne jete kapitale te shtrenjta dhe te akumuluara me shume shpirt, djerse e kohe te cilat sa kane filluar te kthejne fitimet e veta. Kjo gjendje zbulon dhe nje pabesi e menyre gati diktatoriale qeverisje? Me nje studim te plote dhe transparent kjo katasrtrofe mbi investimet shume largpamese, pune e djerse do te ishte parandaluar e kursyer per tjeterkund. Mjafton te permendim vetem themelin bujqesor, qe kjo dige e varros perjetesisht: Fusha e Draj dheZall-Recit, Fusha e Zalldardhes dhe e Lugjej-Topuze, si dhe token me te mire ne te dy anet qe nga rrjedhja e mesme e deri ne Dri e Veleshices, Ranat e Mustafe e Koder-Leshe, gjithe Fushe-Alia,Laces, tokat me jetedhenese te Bllices, Fusha e Kastriotit (Torviolli i famshem), Zbineci i permendur, Fusha e Kandrit, zemra e veshka e tokes bujqesore te Dibres- Fusha e Vakufit, e Rreth Kale, dhe me kryesorja hambari-Fusha e Brezhdanit, Ushtelenxes dhe Cetushit.
Ne krahun e majte te rrjedhjes se Drinit, vazhdohet me varrosjen e tokave me prodhuese te Koder-Leshe e Arrasit, Zallin e Sines te permendur, tokat me jetedhenese te Vajmedhenjt, Fusha prodhuese e Muhurit, Fusha e Katundit te Ri (Myzeqeja e Vogel e Dibres) tokat me te mira te Hoteshit, Selane-Dohoshishtit, Fusha e Gradecit, Boceves, Vojnikes, Podgorces, Allabegise, Spasit, Reshanit, Fusha e Dibres se Madhe buze Drinit, nje pjese te fushes se Shupenzes e Fushen me pjellore te Dibres Gjorices, shume toka pjellore te Grykes se Drinit pertej Kufirit Politik me Maqedonine e Veriut, e tjere e tjere, Duhen bere evidentime e perllogaritje ne norma e koeficiente ekonomike e shkencore(si ekonomisti Dali Horeshka ndermori te beje kohet e fundit)), per mijra ha toke bujqesore, toke me fruticulture e per fruticulture, pyje-kullotash, nga eksperte qe e njohin mire e shkencerisht vendin ku jetojne, punojne e paguhen. Eshte po kaq e rende tronditja e pariparueshme e jetes se mijra familjeve e banoreve dibrane, qe shuklen perdhunisht nga trojet e tyre shekullore, Jane shume fshatra qe fshihen nga faqja e dheut e historise demografike te Dibres. Nje nder to e totalisht dhe fshati Katund i Ri, vendlindja dhe vendbanimi i familjes e fisit te autorit te ketij shkrimi, argumenti e proteste.
Eshte koha me e duhur per ti dale zot, vendit te tyre me argumente sa me shkencore, per ta ndalur kete ndermarrje para-funerale te Dibres. Kjo mbrojtje duhet te behet nga te gjithe, si pergjegjesi e tyre per Dibren qe duan, nga specialistet dhe ekspertet e te gjitha fushave te zhvillimit. Zerat e pare te Prof. Adem Bungurit, Murat Koltrakes, Mustafa toles, Ambientialistit te shquar Xhemal Mato, gazetarit Abdurahim Ashikut, gazetarit Bujar Karoshit, I te ndierit Haki Kola, qe tani jane bere shume, duhet te shtohen me shume e shume te tjere. Pasi duket nuk qene e jane mjaft vetem te mesipermet, si argumente te bollshme e shume bindese. Qeverite autokrate, drite shkurtera, oligarke e te koruptuara eshte shume zor te munden ne pangopesine e tyre! Nuk eshte nxjerre mesim valle nga deshtimi me Sopaniken Cidhnake?
U zgjata pak per te provuar, se eshte shume e vertete, thenja qarkulluese kudo, qe me Skavicen e per shkak te saj, nuk ka me Diber.
Shqiperia e sotme eshte e madhesise se Izraelit. Si mund te guxojme te sillemi me token kaq te paket bujqesore per fryme keshtu!? Ndersa ne Izrael punohet me shkence e thonj qe shkretetiren e Negevit ta kthejne pellembe pas pellembe ne toke te kultivuar e prodhuese bujqesore, Ne anen tjeter ky vend modern qendron ne ballin e botes, per sjelljen shkencore ndaj pasurise kapitale jetedhene, ujit. Po keshtu dhe per industrine e gjithe infrastrukturen moderne te sistemeve ujites e te vet ujitjes se bimeve. Le te lejme pak menjane rrahagjoksin per shpetimin e hebrenjeve, per te cilen kam dhene dhe personalisht kontribut 27 vjet me pare. Kjo merite e rralle dhe e shquar ka zene vend, si dhunti-lavdi historike e mikepritjes e beses shqiptare. Eshte koha te mesojme nga pervoja e ketij shteti te Ri e modern per te zhvilluar vendin me gjthe resurse fale Zotit, vetem ne trendin shkencor me vepra dhe per cdo dite.
Diga e Skavicec nuk duhet te ndertohet se shkaterron shume me shume se perfitimet qe sjell ngritja e saj.
Ne protesten e 4 Nendorit, 2021 te komunitetit dibran e me gjere ne Sheshin e lirise, demokracise e protestes, qe mban emrin e norvegjezit te shquar Dag Hammarskjold fare afer Pallatit te Qelqte te Kombeve te Bashkuara ne New York. u suall dhe nje fakt i ri e argument bazik, qe e kundershton ndertimin e HEC e Digen e Skavices, si e jashte kohe. Kandidatja per Dr. Shkencash ne City University te New York-ut Ferzileta Gjika, bije e Fushe-Alies pruri ne vemendje se, The World Commission on Dams (per digat), ka vendosur qe te ndalohet ndertimi i digave mbi 15 m te larta dhe kur ujembledhesi i tyre grumbullon me shume se 3 milion meter kub uje. Shteti Federal Amerikan per me teper, qe nga viti 1990 ka cmontuar mbi 1700 Diga te Medha, Te njejten gje ka vendosur dhe Komisioni Europian permes Kornizes se Investimeve te Ballkanit Perendimor (WBIF). Cdo lloj vepre me permasa mbi ato tregues i grupon ne Diga te Medha dhe nuk rekomandon ndertimin e tyre. Pse kane nje impact negativ e jo te pranueshem ne nje menyre shume komplekse ne mjedis, ne klime, efektin sere, per rrezikun ne shtimin e sasise se karbonit dhe pasiguri te tjera te te ardhmes. Mbi kete baze njohje te cudit fakti, se si Kompania amerikane Bechtel eshte bere pjese e kesaj sipermarrje me dem kesisoj shume te madh. Nuk duam te besojme, se eshte vene ne plan te pare apo eshte bere pis ne afera korruptive, sic Qeveria Rama eshte bere sot me fakte, e pabesueshme. Akoma nuk eshte shuar e larguar, flaka si atomike, as tymi e mjergulla e Gerdecit klithshem pergjakes dhe i padenuar, qe la pas nje bashkupunimi tjeter, jo i studjuar thelle gjitheanshmerisht.
Nuk eshte me nje zbulim i ri, se per prodhimin e energjise elektrike ekzistojne e po shfrytezohen prej kohesh burime shume frutdhenese alternative, me te dobishme e te paasterta ekologjikishte, si energjia e fituar nga fuqia e eres dhe e Diellit. Pikerishte aty ku mendohet te ngrihet nje mal hekur-betoni ne Skavice, ne opinionin tone fillon nje brez vertical gjeografik-tokesor, Qafe-Draj-Baruc-Suka e Kalisit- Fushe e madhe (Kala e Dodes) per instalim-ndertim Pilotash, per fitim energjie nga korenti i perhershem gjithe vjetor i rrymes se ererave. Eshte tanime nje doktrine e plote shkencore e provuar ne praktiken e gjere boterore, se kjo alternative burim energjie elektrike rezulton me efektive se cdo lloj tjeter burimi. Pa shkuar me tej e folur mbi argumentet qe mbeshtesin prodhimin berthamor te energjise. Sa per dijeni, energjia elektrike ne SH B A prodhohet nga burimet si vijon: 40% e saj nga gas natyral, 19% nga qymyri, 20% nukleare, 20% nga burime te rinovueshme (prej saj 13% nga burime jo hidrike dhe vetem 7% nga burime hidrike), ndersa 1% nga burime te tjera.
Na gezon fakti se Vjosa dhe pellgu ujembledhes i saj, po fiton dita dites nje mbrojtje te larte nga shteti shqiptar dhe deri opinioni mjedisor e artistik hollivudian. Eshte vlere e pallogariteshme per vendin e popullin. Po a nuk te lind e drejta shume me teper se morale te pyesesh: C,eshte kjo sjellje kaq e papergjegjeshme, per te mos i vene emer tjeter me Drinin dhe Luginen e tij, popullin qe e banon, pasurine ekonomike, historike, ekologjike, turistike te saj, e cila planifikohet te kryqezohet e varroset keshtu? E admirojne dhe Luginen e Drinit Hollivudiane te tjere si Leonardo Di Capri (kemi nje nderim te madh per to), Vjosen. C’eshte kjo sjellje me dy standarte? A nuk i ka dhene akoma mjaft Drini Shqiperise, sa qe i gjithi nga lume po kthehet ne liqen, e bashkejetuesit e perjetshem te tij, nje here Kukesi e tash dhe Dibra duhet te kthehen ne muhaxhire me perdhune “demokratike? Eshte vendlindja e Heroit Kombetar dhe treva ku u zhvilluan 19 nga 26 betejat famemedha te Gjergj Kastriotit ne krye te dibraneve e shqiptareve ne mbrojtje te trojeve arberore. Rezultatet dhe lavdia e tyre vune dhe kufirin perendimor te Perandorise Obskurantiste Osmane te Lindjes. Planifikohet te permbytet nje nga rajonet me te pasura me site arkeologjike te historise se Dibres e Kombit. Ky projekt i padrejte e antinjerezor mund te varrose perjetesisht qindra e qindra mije varre dibranesh, dibranesh, qe me kaq shume sakrifice e kane mbajtur shqiptare kete toke. Mjafton te permendim epopene e kryengritjen e vetem dibraneve, qe e mbuluan me gjak kete toke te shtrenjte me 1913-ten, kur ato me nje vetmohim te pashoq munden ushtrine serbe shume here me te shumte ne numer e armatim. Aty ne Shumbat ra dhe Mic Sokoli dibran Osman Paci me gjoks mbi mitrolozin c’faroses serb.
Ka dhe nje “argument”, qe me gjysem goje permendet na favor te varrosjes se jetes se Dibres? Shpetonka nga permbytja e here pashereshme Fushen e Shkodres! Eshte nje hipoteze qe nuk qendron, zoterinj qeveritare te vendit e ju o popull fisnik e mbreterore i Shkodres? Dibranet si askush luftuan krah jush e shqiptareve kudo, qe populli heroik i Shkodres dhe trojet e tyre shekullore te mos mbeteshin nen pushtetin e sundimin sllav-malazias. Dibranet kane varret e tyre ne trojet shkodrane, ashtu si dhe nje grup luznakesh me trimin dhe luftetarin si ai, Xheladin Seferin.
Qeveria Rama dhe cdo tjeter dhe ju znj. Ambasadore J. Kim, duhet te jeni dhe zeri mbrojtes i shume mijra dibraneve shqiptaro-amerikane te Amerikes, pronave dhe varreve te tyre dhe vet Dibres pjese e rendesishme e Kombit shqiptar, qe Skavice-Diga te mos ngrihet, po dhe Shkodra te mbrohet e Dibra te mos shuhet. Te dyja i kane dhene kaq shume Shqiperise e Kombit dhe meritojne po kaq shume.
Ndihmojeni Shkodren, me ndihmen shkencore, mundesisht dhe financiare me kthim te Hollandes mike, boterisht te njohur ne kete fushe, tani se fundi mike dhe e kryeministrit Rama e kandidatit per te tille Basha. Fusha e Shkodres mund te mbahet e kulluar e te mbrohet nga ujrat e teperta, po pa e varrosur Dibren. Nje pune qe ju len kryelarte e te mire permendur ne histori. Qofte dhe diktatura e varfer dhe e izoluar nga bota e zhvilluar, pati mundur ta beje ate mjaftueshem, po dhe duke mbrojtur Dibren dhe dibranet, nga gjema qe i rrezikon sot.
Ju deputetet Lulzim Basha, Hulusi Manja, Lavderim Krashi, Xhelal Meziu duhet ta udhehiqni Parlamentin shqiptare, se e keni me se detyre e ne dore te jeni zeri mborjtes i Dibres dhe dibraneve e shpetues te tyre. ose nenshtrojuni Qeverise Rama, per nje projekt qe demton me shume se vetem Dibren?
Te gjithe ju udheheqesit vendore bashke me gjthe dibranet qe demtohen drejte per drejte ose jo vellazerishte e jashte politikes, qendroni bashke e shpetojeni Dibren, gjakun e te pareve, pronen, token dibrane, historine e varret tuaja. Hidheni kete hap te madh ne kohe paqeje per veten tuaj te femijeve e brezave pa mbarim qe do te na zevendesonje. Jepni nje mesim Qeverise Rama se me popullin tend, ne demokraci nuk mund te sillesh si me sklleverit.
Kjo veper do te jete hic me pak se e barasvlefshme me ate te gjysherve tane qe u ngriten per te vdekur me 1913 dhe fituan ate qe ndryshe, mund te vritet e varroset sot.
E pergjithmone.
Arif Mata
Ish Drejtor i Bujqesise dhe Ushqimit te Dibres New York, 15, Nentor, 2021.