Prof. Dr. Fejzulla Berisha/
Më 2 korrik 1990, në një nga momentet më të fuqishme të historisë sonë moderne, në kushte represioni brutal dhe shtypjeje kolonialiste nga regjimi serb, 114 deputetë shqiptarë të Kuvendit të Kosovës ndërmorën një akt historik me peshë kombëtare dhe ndërkombëtare: shpallën Deklaratën Kushtetuese, si një manifest të qartë të vullnetit politik dhe juridik për rikthimin e Kosovës në pozitën e një njësie të barabartë në Federatën Jugosllave.
Ky akt nuk ishte vetëm një reagim politik, por një ndër momentet më të ndritura të ndërgjegjes kombëtare shqiptare, i përkthyer në gjuhën e së drejtës dhe të kushtetutshmërisë. Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut është një gur themeli i pashmangshëm në procesin historik të shtetformimit të Republikës së Kosovës – një rrugëtim që përfaqëson kthesën më të madhe në afirmimin e subjektivitetit politik të një populli të mohuar ndër shekuj.
Një akt rikonstituiv në të drejtën kushtetuese dhe në frymën e kombit
Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut përfaqëson vetëdijen juridike, politike dhe kombëtare të përfaqësuesve shqiptarë, të cilët, në rrethana të dhunës institucionale, ndërmorën një akt rikonstituiv me përmasë historike.
Shfuqizimi arbitrar i Kushtetutës së vitit 1974 nga Serbia, përbënte një shkelje flagrante të të drejtave kolektive të shqiptarëve në Kosovë, dhe synonte shuarjen e identitetit politik të saj.
Përballë këtij agresioni, Deklarata e 2 Korrikut riktheu rendin kushtetues të mohuar dhe afirmoi legjitimitetin e aspiratës shqiptare për vetëvendosje demokratike.
Në këtë kuptim, ajo është më shumë se një dokument juridik – është një manifest kombëtar i dinjitetit shqiptar dhe i vendosmërisë për të mos u nënshtruar, duke ndjekur rrugën e paqes, ligjshmërisë dhe drejtësisë.
Shprehje e sovranitetit të një populli në kërkim të lirisë
Deklarata Kushtetuese ishte një akt i sovranitetit autentik dhe i ndërprerjes së lidhjeve me një regjim shtypës. Deputetët shqiptarë, si përfaqësues legjitimë të një populli të nëpërkëmbur, u ngritën mbi frikën dhe mbi represionin, për të shpallur një të drejtë themelore: të drejtën për të qenë të lirë, për të vendosur vetë për fatin e tyre dhe për të ndërtuar institucione demokratike.
Akti i tyre nuk ishte vetëm simbolik – ai çeli një epokë të re për kombin shqiptar në Kosovë, duke ndërtuar themelet për pluralizmin politik, për rezistencën paqësore dhe për ndërtimin e institucioneve të Republikës në mërgatë. Ai ishte zëri i një populli që kërkonte të dëgjohej në skenën ndërkombëtare, për të dëshmuar se Kosova nuk ishte provincë e askujt, por atdhe i një kombi që meritonte liri dhe shtetësi.
Në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe me ndërgjegjen universale
Deklarata e 2 Korrikut ishte dhe mbetet një akt në përputhje të plotë me parimet e së drejtës ndërkombëtare, duke u bazuar në:
-Nenin 1(2) të Kartës së Kombeve të Bashkuara për vetëvendosje;
-Rezolutën 1514 (1960) të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për dekolonizimin;
-Nenin 1 të Pakteve Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, që njeh të drejtën e popujve për të përcaktuar lirisht statusin e tyre politik.
Në kushtet kur Serbia zhvillonte një politikë të apartheidit institucional ndaj shqiptarëve në Kosovë, Deklarata e 2 Korrikut përfaqëson një rast tipik të vetëvendosjes mbrojtëse (remedial secession), që është sot e pranuar si normë detyruese (jus cogens) në të drejtën ndërkombëtare.
Ajo është shprehje e ligjshmërisë dhe e drejtësisë ndërkombëtare, dhe përgatiti rrugën drejt shpalljes së pavarësisë më 17 shkurt 2008, që më vonë do të konfirmohej nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë si në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.
Trashëgimi kombëtare dhe testament kushtetues
Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990 është Magna Carta shqiptare e Kosovës. Ajo është testamenti juridik, politik dhe kombëtar i gjeneratave të tëra që ëndërruan lirinë, dhe që përmes këtij akti, e kthyen atë në realitet të pakthyeshëm.
Në ndërgjegjen e kombit shqiptar, ajo nuk është vetëm një dokument – është simbol i përjetshëm i bashkimit, rezistencës dhe aspiratës për dinjitet e sovranitet. Ajo dëshmon me forcë se **shtetësia e Kosovës nuk u krijua as nga rastësia, as nga imponimi i jashtëm, por nga një vullnet popullor legjitim, i sanksionuar në dokumente, veprime dhe në vetë sakrificën historike të shqiptarëve.
Patriotizmi i ligjshëm si themel i shtetësisë
Në kohë kur ende dëgjohen zëra që tentojnë ta relativizojnë ose mohojnë shtetësinë e Kosovës, Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut është përgjigjja më e qartë, më e ndritur dhe më legjitime. Ajo përfaqëson atë që e drejta dhe historia e quajnë akt themelor të vetëvendosjes, ndërsa ndërgjegjja kombëtare e njeh si një nga faqet më të ndritura të patriotizmit institucional shqiptar.
Deklarata është dhe mbetet akti i parë i Republikës së Kosovës, i njohur jo vetëm në ndërgjegjen kombëtare, por edhe në rrafshin e së drejtës ndërkombëtare.
New York, Korrik 2025
Botuar me rastin e 35-vjetorit të Deklaratës Kushtetuese të Kosovës