Valdete Cenalia/
Arkivi më i pasur i botës, që çdo gjë e argumenton me fakte, është gjuha dhe tradita e popullit shqiptar përmes të cilës dëshmohet lashtësia, autoktonia dhe zhvillimi i traditës dhe kulturës së atij mjedisi nëpër etapa.
Jo pa qëllim po e filloj fjalimin me thënien e babait tim, Sejdi Dida, sepse edhe ai ishte gjuhëtar siç mund të jeni këtu pjesa më e madhe në këtë sallë.
Të gjithë organizatorët e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe kanë merita të veçanta që e bënë të mundur organizimin, por nismëtarët ishin Rilindasit Shqiptare: Ndre Mjeda, Andon Zako Çajupi, vëllezrit Frashëri, Jeronim de Rada, Jani Vreto, Asdreni të cilët kishin bërë të pamundurën për krijimin e gjuhës letrare të unisuar, edhe pse ishin në emigrim, siç jemi edhe ne.
Edhe ne, si ata, po mundohemi të përçojmë gjuhën shqipe, ta trashëgojmë te fëmijët tanë, nipërit edhe mbesat …
Edhe këta shkrimtarë Rilindës, disa fjalë që ishin të reja në shkrimet e tyre të shkruanin këto fjalë edhe në gegnisht. Pra, të gjithë këta shkrimtarë mendonin të flisnin dhe të shkruanin në një gjuhë që kuptohej nga të gjithë .
Duke qenë historiane, kam studiuar ngjarje të rëndësishme që i kanë paraprirë më parë këtij Kongresi Drejtshkrimor që ishin:
– Kongresi I Manastirit 1908
– Komisia Letrare Shqipe e Shkodrës 1916-1918,
që kishin vendosur bazamentin e Alfabetit Shqip dhe të drejtshkrimit të përbashkët të gjuhës shqipe.
Më pas pasuan ngjarje të tjera kombëtare si:
Kongresi i Lushnjës 1920
Dekreti i mbretit Zog në vitin 1923 ku vendosi elbasanishten si gjuhë zyrtare për administratën dhe instuticionet shtetërore deri në vitin 1952;
Kongresi i vitit 1972, nëpërmjet të cilit u bë e mundur një gjuhë e unisuar (unifikuar) dhe me standard në drejtshkrimin e gjuhës shqipe. Njëkohësisht u bë një gjuhë e përbashkët letrare, tashmë jo vetëm për Shqipërinë por për të gjitha viset ku jetonin shqitarët. U bë e mundur për të gjithë shkrimtarët, akademikët e fushave të ndryshme, historianë që shkrimet e tyre të kuptoheshin pa problem në të dyja dialektet, gegnisht dhe toskërisht.
Ky Kongres shënon një ngjarje të rëndësishme për gjuhën, kulturën dhe mbarë kombin shqiptar, sepse vendosja e standardit i tregoi botës se ne jemi një komb dhe kemi një gjuhë kudo që ndodhemi, ku ranë dakord që shqipja të kishte një normë të vetme drejtshkrimore. Ideja që do të kishim një gjuhë stadarte, një gjuhë letrare të unifikuar, u mbështet edhe nga shqiptarët brenda trojeve AMË, gjithashtu në Kosovë, Maqedoninë Veriore, Malin e Zi, tek Arbëreshët e Italisë dhe mbarë Diaspora Shqiptare.
Në fakt çfarë po ndodh me rregullat e drejtshkrimit të gjuhës shqipe, me fjalorin drejtshkrimor të gjuhës shqipe?
Të gjitha rregullat e drejtshkrimit po copëtohen, po ndodh diçka e trishtueshme ku gjuha shqipe nuk po respektohet. Nganjëherë të vjen keq kur sheh dhe dëgjon shkurtimet e fjalëve që bëhen nga të rinjt, nga fjalët e huaja që përdoren nga të gjithë nga mosnjohësit e saj, të cilët edhe pse politikanë, zyrtarë nënpunës shteti, mësues, gazetarë nuk e shkruajnë dhe nuk e flasin gjuhën standarte shqipe saktë.
Shumë politikanë, gazetarë bëjnë shumë gabime në të shkruar, në të folur, duke përdorur shumë fjalë të huaja, t’i dhënë vetes më shumë autoritet vetes që të duken më të zgjuar, që flasin më shumë gjuhë të huaja. Këto janë duke copëtuar gjuhën shqipe në qindra copëzash e nuk quhesh i qytetëruar se po flet gjuhë të huaja, sepse kombi nuk qytetërohet me mësimin e gjuhëve të huaja, por me mësimin e saktë të gjuhës shqipe.
Shikoni se si po flitet dhe shkruhet shqipja sot
E mjera gjuhë shqipe ç’i punojnë e s’ka gjuhë të ankohet.
Baba, tani së bashku me shumë gjuhëtarë edhe profesorë të fushës së gjuhësisë siç ishe edhe ti, të themi nga Amerika e largët të gjithë së bashku “zini eshtrat rehat” tani pasi unë , bija jote, po të përçoj, përcjell disa cifla të mendimeve të tua në këtë ligjeratë të mbajtur sot, për gjuhën standarte shqipe që e deshe fort dhe i ndenje strikt deri në vdekje.