JANULLATOSI-PLAGA E ORTODOKSIZMIT SHQIPTAR

Pëllumb Xhufi: Financimet dhe varësia nga Greqia, plagët që Klosi i zbuloi Kishës Ortodokse/
Janë dy çështjet që i kanë detyruar anëtarët e Sinodit të dalin, kësaj here të gjithë bashkë, si institucion, kundër deklaratave të z.Klosi. E para ka të bëjë me pikëpyetjet që lindin lidhur me origjinën e burimeve të financimit dhe e dyta, me dyshimet për një varësi të kreut të Kishës sonë Autoqefale
Historiani Pëllumb Xhufi e cilëson të paprecedent reagimin e Sinodit të Shenjtë të KOASH ndaj ish-kreut të SHISH-it, Fatos Klosi. Në intervistën e tij për MAPO-n, Xhufi argumenton arsyet që detyruan anëtarët e Sinodit të dalin, kësaj here të gjithë bashkë, si institucion, me një kundërdeklaratë. Historiani e konsideron reagimin e Sinodit të Shenjtë si të paprecedent dhe shprehet se radikalizimi fetar, qoftë islamik, katolik apo ortodoks mund të izolohet vetëm atëherë kur politikanët shqiptarë të marrin guximin të hartojnë një ligj për komunitetet fetare
Zoti Xhufi, Sinodi i Shenjtë ka bërë një deklaratë (gjë e rrallë kjo), ku kundërshton qëndrimet e ish-shefit të SHISH-it, Fatos Klosi, në lidhje me rreziqet e radikalizmit të rrymave fetare. Si e keni përcjellë këtë debat dhe sipas jush, a ka ardhur momenti që opinioni dhe politika të përballet me këto tema?
Në radhë të parë, mendoj se është politika ajo që duhet të përballet me problemet në fjalë. Çështja e lirisë fetare, e marrëdhënieve ndërfetare dhe e marrëdhënieve mes fesë dhe shtetit, në Shqipëri janë një problem i bashkëjetesës dhe i paqes sociale. Akoma më shumë: janë një problem i mprehtë i sigurisë kombëtare. Paqja dhe siguria e Shqipërisë varen shumë nga ai ekuilibër mes shtetit dhe fesë dhe midis besimeve të ndryshme, që krijuesit e Shqipërisë, në bashkëpunim të ngushtë me besimtarët shqiptarë dhe me klerikët patriotë, ditën ta projektojnë me mençuri në vitet e Rilindjes Kombëtare dhe ta realizojnë me guxim në fillimet e viteve 1920. Ndërtimi i shtetit mbi bazën e sekularizmit, pavarësimi i besimit mysliman nga Sheh-ul-Islami, shpallja e Autoqefalisë së Kishës Ortodokse nga Patrikana e Stambollit, frymëzimi albano-centrik dhe angazhimi patriotik i kahershëm i shumë klerikëve katolikë, krahas të tjerëve, dhe në fund, hartimi i Ligjit për Komunitetet Fetare, më 1928, ishin një garanci e fortë në drejtim të arritjes së këtij ekuilibri.
Sot, për fat të keq, komunitetet fetare gëlojnë nga klerikë të huaj, të cilët më shumë se për bashkëjetesën, janë të interesuar të fitojnë terren në kurriz të besimeve të tjera dhe të vetë shtetit, ndonjëherë edhe për llogari të qendrave të huaja. Sot mungon një ligj për komunitetet fetare, i cili do përcaktonte të drejtat dhe detyrimet e shtetit ndaj komuniteteve fetare, dhe anasjelltas. Politikanët tanë nuk marrin guximin të hartojnë një ligj të tillë, i cili do ta vinte shtetin dhe shoqërinë shqiptare në një balancë të drejtë me komunitetet fetare dhe drejtuesit e tyre, që kanë fituar një status imuniteti e paprekshmërie, të cilin e meriton vetëm feja, si e tillë, dhe jo njerëzit e fesë, që janë njerëz si gjithë të tjerët. Shteti, më në fund u bë i gjallë, dhe me shfaqjet e fundit të një radikalizmi islamik të paprecedent në Shqipëri, ndërhyri me forcë për goditjen dhe izolimin e tyre. Por, nuk duhet harruar se shfaqje të tilla janë gjithashtu pasojë e infiltrimeve, deformimeve dhe pozicionimeve ekstreme dhe përjashtuese, që vihen re edhe në segmente të caktuara të ortodoksisë e të katolicizmit shqiptar. Problemi bëhet edhe më akut, kur ideatorë e zëdhënës të “betejave të heshtura” ndërfetare bëhen ndonjëherë klerikë dhe intelektualë, nga ata që me bujë apo me sqimë deklarohen si “ushtarë” të Krishtit apo të Muhametit. Sjellje të tilla sjellin vetëm frustrime, reagime të egra dhe hapje llogoresh mes shqiptarësh. Besimet në Shqipëri janë si ato enët komunikuese: çfarë shtohet diku, hiqet diku tjetër.
Në këtë mënyrë e kuptoj unë shqetësimin e z. Klosi, i cili, si ish-kryetar i SHISH-it, me siguri është më i informuar se ne të tjerët, dhe me “të tjerët” guxoj të përfshij edhe anëtarët e nderuar të Sinodit të Shenjtë. Pikërisht, reagimi i paprecedent i Sinodit të Shenjtë të KOASH është një shenjë se z. Klosi e ka vënë gishtin në plagë.
Dhe plaga, sipas jush, janë Sinodi dhe kreu i KOASH-së?
Mund të thuhet edhe kjo, nëse merren parasysh mënyra si këta u gjendën në krye të KOASH. Hirësia e tij, Prof. A. Janullatos u imponua në krye tëKOASkreu KOASH pas presioneve dhe ndërhyrjeve brutale të Athinës zyrtare mbi politikanët shqiptarë. U shkelën hapur kanonet e Kishës së Shenjtë, të cilat e konsiderojnë të paligjshëm një peshkop të hipur në fron me ndërhyrjen e pushtetit laik. U shkelën hapur statutet e KOASH dhe vetë ligji i shtetit mbi komunitetet fetare, të cilët përcaktonin që kryetari i kishës duhet të ishte qytetar e kombas shqiptar dhe se shugurimi i tij nuk mund të bëhej pa u firmosur dekreti përkatës nga Presidenti i Republikës. Deri më sot ne dimë se Prof. Janullatos pati vetëm një “fjalë burri” nga z. Berisha për drejtimin e përkohshëm të KOASH, por jo ndonjë dekret apo firmë të tij. Dhe kjo është një arsye më shumë për ta konsideruar të paligjshëm e antikanonik fronëzimin e tij. Për të mos folur pastaj për mizanskenën e mesditës së vaposur të 2 gushtit 1992, e cila është më shumë se një plagë, është një njollë në historinë e KOASH dhe në vetë biografinë personale të Hirësisë së Tij.
Çfarë ju tërheq vëmendjen posaçërisht në përgjigjen e Sinodit ndaj deklaratave të z. Klosi, çfarë ka aty të paprecedent, siç shpreheni ju?
Me pak fjalë, dy janë çështjet që, siç më duket mua, i kanë detyruar anëtarët e Sinodit të dalin, kësaj here të gjithë bashkë, si institucion, kundër deklaratave të z. Klosi. E para ka të bëjë me pikëpyetjet që lindin lidhur me origjinën e burimeve të financimit të aktiviteteve të KOASH. E dyta ka të bëjë me dyshimet për një varësi të kreut të Kishës sonë Autoqefale nga qendra fetare e politike të huaja, përkatësisht greke. Të dyja çështjet atakojnë drejtpërsëdrejti sigurinë kombëtare dhe këtu e ka burimin trazimi i pazakontë i kreut të KOASH. Por, përgjigja me të cilën anëtarët e nderuar të Sinodit mundohen t’i “arkivojnë” këto dy çështje, vetëm sa i rrisin pikëpyetjet.
“Neootomanizmi”, nëse ekziston, do të ishte doktrina e një ekspansioni ekonomik e kulturor të Turqisë moderne në kufijtë e Perandorisë së dikurshme osmane. Bartës i kësaj doktrine është një shtet jo fqinj i Shqipërisë. “Helenizmi” është një doktrinë e përpunuar në shekuj dhe e asimiluar si ideologji politike e një shteti fqinj të Shqipërisë. Një doktrinë e tillë ka lënë plagë të rënda e të paharrueshme në vendin tonë
Të ndalemi këtu: ku e shihni ju të keqen e financimeve të huaja për ndërtimin e kishave në Shqipëri dhe ndërhyrjen e shtetit grek në punët e kishës ortodokse të Shqipërisë?
Në radhë të parë, duhet saktësuar se kujdesi i kreut të KOASH nuk është kufizuar vetëm në ngritjen e kishave, të cilat jo rastësisht ndjekin linjat stilistike të kishave greke. Bëhet fjalë edhe për ndërtime shkollash, varrezash e memorialesh, spitalesh, bankash e biznesesh greke, të inauguruara e të bekuara sistematikisht nga kreu i KOASH. E pra, Kryetarin e Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë nuk e kemi parë ndonjëherë të asistojë në hapjen e shkollave, spitaleve, bankave e bizneseve të ngritura me kontribute të shtetit e të biznesmenëve shqiptarë. Për herë të parë, në dijeninë time, anëtarët e Sinodit të Shenjtë citojnë emrat e ndonjë fondacioni grek (ka edhe të tjerë) që kanë livruar fondet për ngritjen e kishave helenoide në Shqipëri. Së pari, këtu duhet sqaruar se fondacione si Onasis, Niarko, Laçis, Arsaqi, Kokalis etj.(këta dy të fundit i shtuam ne), janë fondacione të kolauduara mirë me institucionet e shtetit grek dhe që kanë kontribuar më së shumti në përhapjen e “helenizmit”. Dihet si funksionojnë këto fondacione greke dhe si janë realizuar veprat e financuara prej tyre në Shqipëri: fillimisht Athina zyrtare bënte presionin e duhur politik mbi qeveritarët e trembur, të paditur e të korruptuar shqiptarë, prej të cilëve merrej “leja e ndërtimit”. Pastaj vinin paratë e fondacioneve në fjalë, të cilave në këmbim të kontributeve në të mirë të “helenizmit”, qeveria greke u jepte favorizime e lehtësira të ndryshme tregtare e fiskale. Pra, në çdo rast, politika greke është e përfshirë kokë e këmbë në realizimin e projekteve të tilla në Shqipëri. Ajo që ka shqetësuar zotin Klosi dhe ka shqetësuar pjesë të mira të opinionit të informuar shqiptar, ka qenë roli prej protagonisti që Hirësia e Tij, Prof. A. Janullatos ka luajtur si në fazën “politike”, ashtu edhe në atë “teknike” të realizimit të këtyre projekteve (kujto rastin e “Memorialit” për ushtarët grekë në Kosinë të Përmetit dhe historitë e errëta që e shoqëruan atë).
Zoti Klosi, në intervistën e vet e cilësonte Kishën Autoqefale Shqiptare një zgjatim të Kishës greke. A e ndani dhe ju këtë bindje?
Z. Klosi ka të drejtë kur flet për një lidhje varësie të KOASH-së me Kishën greke. Unë do të flisja edhe për një lidhje e varësi nga politika greke, nga momenti që në Greqi, ashtu si në Bizantin mesjetar, kisha e shteti janë të lidhur ngushtësisht. Historikisht, shteti grek është përpjekur ta përdorë ortodoksinë në funksion të projekteve të veta për “helenizimin” e masës së ortodoksëve shqiptarë. Është një përrallë për naivë ajo që tregohet edhe në këtë rast nga krerët e Sinodit, sipas të cilëve, KOASH nuk ka të bëjë aspak, as me kishën e as me shtetin grek, dhe se “referenca” doktrinore e institucionale e saj është vetëm “kisha-mëmë” e Stambollit. Për fat të keq, nuk ka qenë e nuk është kështu. Qysh në dekadat e fundit të sundimit osman, krerët e mitropolive dhe të peshkopatave shqiptare caktoheshin nga qeveritë greke dhe, natyrisht, ishin grekë. Patrikana e Stambollit vetëm sa noterizonte zgjedhjet e Athinës. Nuk dua ta rëndoj me shembuj këtë intervistë, që është nisur për të qenë e shkurtër. Por, më mundon mendimi që anëtarët e nderuar të Sinodit të KOASH të mos dinë faktin që “transferimin”e mitropolitit Jakov nga Durrësi në Korçë më 1919, nuk e bëri Patriku i Stambollit, por Kryeministri i Greqisë, Venizelos. Sipas telegramit që ky i dërgonte Athinës nga Konferenca e Paqes në Paris, Jakovi duhej të paraprinte mbërritjen e trupave greke në Korçë, për të përgatitur kalimin “soft” të saj në duart greke, gjë për të cilën ishte marrë vesh në Paris edhe më ndonjë politikan të huaj. “Sa i përket miratimit të këtij transferimi nga Patriku”, udhëzonte Venizelos, “ky mund të bëhej më vonë, pasi situata kërkonte një veprim urgjent”. Por, interferenca të tilla të shtetit grek në punët e ortodoksisë shqiptare në funksion të projekteve politike, vazhduan edhe në periudhën pas krijimit të shtetit shqiptar dhe pas shpalljes së autoqefalisë së kishës sonë ortodokse. Duke shfrytëzuar dobësinë e regjimit të Zogut pas fërkimeve që ky pati me Italinë, në 1937, Athina zyrtare “gatoi” njohjen e autoqefalisë së kishës ortodokse shqiptare nga ana e Patrikanës së Stambollit, duke kërkuar largimin e anëtarëve shqiptarë të Sinodit dhe zëvendësimin e tyre me prelatë grekë e grekomanë. Për të fituar ndonjë buzëqeshje (dhe ndonjë kredi) nga Athina, mbreti dallkauk shqiptar lejoi atë vit edhe hapjen e shkollave greke në Himarë, Dhërmi e Palasë.
Por ç’të shkojmë aq larg? E thamë më sipër, se si dhe pse, në krye të KOASH-it erdhi Hirësia e tij, Prof. Janullatos. Do të kalonin vetëm pak vite, dhe ky do të gjente rrugët dhe mënyrat për të krijuar një Sinod të tillë, ku mitropolitët me origjinë greke e me prirje grekomane mbizotërojnë dukshëm. Në këto kushte, do të ishte pretendim i tepërt të kërkoje prej tyre ndonjë gjest shqiptarësie. Hirësia dhe mitropolitët e tij thonë se janë njerëz të Zotit e nuk merren me politikë. E në këtë cilësi, Prof. Janullatos ka përligjur heshtjet e tij kur në Bosnjë e më tej në Kosovë thereshin dhjetëra e qindra mijë krijesa të Perëndisë, gra, burra e fëmijë të pafajshëm. Madje një zëdhënës i tij shkoi në manastirin serb të Deçanit, për të deklaruar se “populli ortodoks shqiptar” i priti me keqardhje bombardimet e NATO-s kundër vëllezërve serbë! Hirësia e Tij vrapoi të dalë i pari në media për të paralajmëruar “përplasjet etnike” pas rastit të fatkeqit Guma. Por nuk tha asnjë fjalë keqardhjeje, kur tri gra me mbiemrin Guma, gjithashtu, por të besimit mysliman, u hodhën në greminë nga një shofer grek me sjellje kriminale. E kur kujton gjëra të tilla, vjen vetvetiu pyetja: cui prodit, të kujt janë dhe kujt i shërbejnë Kreu dhe Sinodi i KOASH-it?
Cila doktrinë kërcënon më shumë Shqipërinë: neootomanizmi apo helenizimi?
Si t’ju them… I ashtuquajturi “neootomanizëm”, nëse ekziston e nëse quhet kështu, do të ishte doktrina e një ekspansioni ekonomik e kulturor të Turqisë moderne në kufijtë e Perandorisë së dikurshme osmane. Pra, do kishim të bënim me një ambicie të pranueshme e të kuptueshme në kuptimin e ideologjisë së kohës, që është ajo e globalizmit. Mos të harrojmë, gjithashtu, që bartës i kësaj doktrine (nëse ekziston e nëse quhet kështu) është një shtet jo fqinj i Shqipërisë, Turqia, e cila qysh nga koha e themelimit të shtetit shqiptar më 1912, ka ofruar gjithmonë gjeste e qëndrime miqësore ndaj tij.
Nga ana e tij, “helenizmi”, apo i njohur ndryshe si “Megali Idhea” është një doktrinë e përpunuar në shekuj dhe e asimiluar si ideologji politike e një shteti fqinj të Shqipërisë, e shtetit grek, qysh prej krijimit të tij. Thelbi i tij është shtrirja politike e Greqisë në kufijtë e Perandorisë së dikurshme Bizantine. Një doktrinë e tillë ka lënë plagë të rënda e të paharrueshme në Shqipëri: territore të pushtuara, fshatra të djegura, popullsi të dëbuara e të masakruara. Nën shtytjen e kësaj doktrine, Greqia e kundërshtoi si askush tjetër krijimin e shtetit shqiptar, dhe kur ky u krijua tej vullnetit të saj, e njohu atë e fundit, me kushte dhe me prapamendimet e përhershme megalo-ideiste. Është dëshira e ne të gjithëve, jo vetëm e anëtarëve të Sinodit të Shenjtë, që Greqia të jetë mentori dhe vektori i Shqipërisë në integrimet evropiane. Por, si ta shpjegojmë faktin e hidhur që Greqia, ajo që ne e kemi zgjedhur si aleaten tonë strategjike, nuk ishte vendi i parë, por ishte vendi i fundit që votoi Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit të Shqipërisë me BE dhe hyrjen e saj në NATO? Një votë kjo, që për më tepër u kushtëzua me Marrëveshjen grabitqare të Detit dhe me ngritjen e komplekseve monumentale “në kujtim të heronjve të Greqisë, të rënë për Vorio-Epirin” (po përdor përkufizimin që u jepet atyre nga mediat greke).