Dr. Iris Halili
Twenty years ago, in Paris, I was invited by UNESCO as one of six women worldwide to deliver a speech titled: MAKING A DIFFERENCE: ‘WOMEN ROLE MODELS.
Distinguished Mr. D’Orville,
Distinguished Madams,
One of the reasons I gladly accepted this invitation is the compelling theme of this gathering — encouraging women to share their experiences and successes. This alone is something special, as the history of women openly narrating or confessing their personal and professional journeys has always been distinct from that of men.
Throughout history, we encounter countless instances where men have narrated, proclaimed, and even boasted of their achievements. In contrast, women’s voices, in this regard, have been fewer and far between.
There are many reasons for this, one of which lies in the biological nature of womanhood itself, which often positions us “in waiting,” encouraging a more reserved demeanor. However, the deeper roots lie in the societal structures established over centuries, where male-dominated models shaped civilizations, conditioning women to withhold expression and limit self-assertion. We are reminded of the prevailing Latin phrase, Tota mulier in utero — “The woman is nothing but a womb,” a sentiment that underscored patriarchal norms for generations.
Economic developments that confined women to domestic roles, educational systems that differentiated between genders, cultural processes, sexual identities, and reproductive expectations — all contributed to reinforcing a patriarchal framework.
In my lectures on feminist literature at the University of Tirana, I often stress this historical imbalance. When Virginia Woolf, one of the leading figures of global feminism, emerged (1882–1941) and began publishing her works, readers were still accustomed to perceiving women only through the narratives written by men. From the time the poetess Sappho wrote about the feminine soul — herself being a woman — two and a half millennia passed in which women rarely wrote about themselves or others in the realms of philosophy, poetry, prose, or academic discourse.
This long-standing male interpretative lens has shaped our position in society. Whether or not men realized that their standards were subjective, defined solely from a masculine point of view, is now a matter for historical debate. However, the past cannot be undone.
What is encouraging, though, is that today women increasingly define their own standards. In less than a century, stagnant energies and hidden potentials are being reawakened and re-dimensioned.
Returning to the heart of this meeting, I am optimistic that this gathering serves as a celebration of women’s self-proclamation of their values and accomplishments — in a world where men have traditionally held the privilege of self-promotion without inhibition.
If I were to briefly encapsulate my own journey, I would simply call it “the challenge of change.” I say this as someone who made a daring career shift after investing many years in academia.
It has now been three years since I accepted the role of Chief of Cabinet to the President of Albania.
When the President first invited me to his office and offered me this position, I was stunned. I stood between two conflicting emotions. The first was hesitation: I had never worked in this field, let alone in politics, and at just thirty-one years old, stepping into such a significant leadership role meant leaving behind my daily academic work with students to lead an office among highly experienced colleagues.
The second emotion was excitement — the desire to embark on a new professional journey, one that marked a significant step in my career, albeit in an entirely different direction.
In the end, the excitement prevailed, and I accepted the challenge.
Looking back now, I can confidently say I made the right decision. I discovered that the female spirit, when paired with determination, is capable of adapting and excelling in vastly different domains. This drastic shift allowed me to realize that I could not only manage an office but lead the highest office of the Head of State.
By embracing change, after nearly a decade immersed in literary studies and feminist literature, I unearthed a hidden passion, a new dimension of myself, and a will to exercise leadership beyond the academic sphere. I accepted change with the belief that women possess an abundance of energy, intuition, and determination to achieve excellence.
What I reflect on now is that we must demonstrate, both to ourselves and to society, that beyond our foremost vocation — motherhood — we are fully capable of excelling in any field, provided we are entrusted with the opportunity, but more importantly, provided we have faith in ourselves.
When my former academic colleagues ask me why I made such a bold shift in my career, I always give them a short and honest answer: because I wanted to prove my potential — to myself. Could I lead beyond a lecture hall? Could I manage complex situations and teams?
Yes, I took a risk, but I believed in the power of transformation and the extraordinary richness of the feminine experience.
I firmly believe that in this era of boundless choices, we should explore every opportunity that allows us to manifest our identity, intellect, and inherent humanism.
As I wrote this speech, I kept thinking of the renowned French feminist Simone de Beauvoir. Perhaps it is because I am here, in her beloved Paris, speaking on topics she championed. In her seminal work The Second Sex, I am often drawn to her incisive words: “When a woman seeks to be defined, she begins to say: ‘I am a woman!’” And indeed, de Beauvoir was right — we women are deeply aware of what we represent, of our values, and the power of our boundless potential.
Allow me to conclude on this note of optimism — one that reflects the transformation I embraced in both life and career, fueled by the confidence instilled by our feminine consciousness and our innate pursuit of excellence.
So, rather than giving this speech a title, I will leave you with a simple epilogue, a call to action for all women here today — and beyond:
“Remind yourself that you are capable of excelling in any profession, believe in your potential, and never shy away from testing new challenges. You never know — what you choose to pursue tomorrow may become even greater than what you are doing today.”
Thank you!
Një nga arsyet pse pranova me kënaqësi këtë ftesë është tema frymëzuese e këtij takimi — të inkurajojmë gratë të ndajnë përvojat dhe sukseset e tyre. Vetë kjo përbën diçka të veçantë, pasi historia e grave që rrëfejnë hapur udhëtimin e tyre personal dhe profesional ka qenë gjithmonë ndryshe nga ajo e burrave.
Në historinë e njerëzimit hasim me qindra e mijëra raste kur burrat kanë rrëfyer, shpallur dhe ndonjëherë edhe mburrur me arritjet e tyre. Ndërkohë, zëri i grave në këtë drejtim ka qenë më i rrallë.
Arsyet janë të shumta, njëra prej të cilave qëndron edhe te natyra biologjike e gruas, e cila shpesh e vendos “në pritje,” duke e shtyrë drejt një sjelljeje më të tërhequr. Por rrënjët më të thella qëndrojnë te strukturat shoqërore të ndërtuara ndër shekuj, ku modelet e civilizimeve me dominim mashkullor kushtëzuan gratë të mos shprehnin lirshëm mendimet dhe potencialin e tyre. Kujtojmë shprehjen latine që për shekuj me radhë shënjoi këtë mentalitet: Tota mulier in utero – “Gruaja nuk është gjë tjetër veçse një mitër.”
Zhvillimet ekonomike që i lanë gratë për shekuj të tërë brenda shtëpisë, sistemet arsimore që dalluan gjinorët, proceset kulturore, ndërtimi i identiteteve seksuale dhe roli i riprodhimit biologjik – të gjitha këto kontribuan në krijimin dhe forcimin e një shoqërie patriarkale.
Në ligjëratat e mia për letërsinë feministe në Universitetin e Tiranës, shpesh theksoj këtë pabarazi historike. Kur Virginia Woolf, një nga figurat më të rëndësishme të feminizmit botëror (1882–1941), nisi të botojë veprat e saj, lexuesit ishin ende mësuar të shihnin gruan vetëm përmes rrëfimit që burrat kishin shkruar për të. Nga koha e poeteshës Safo, e cila shkroi për shpirtin e gruas, e deri në kohët moderne, kanë kaluar dy mijë e pesëqind vjet ku gratë nuk shkruan as për veten e as për të tjerët (kur them shkruan, kam parasysh filozofinë, poezinë, prozën, librat edukativë etj.).
Pikërisht për këtë arsye, për dy mijë e pesëqind vjet, gratë janë lexuar dhe interpretuar sipas shijes dhe perceptimit mashkullor. Standardet e përcaktuara prej tyre kanë ndikuar pozicionin tonë në shoqëri. Nëse burrat e kanë kuptuar apo jo që këto standarde ishin subjektive, kjo mbetet një çështje që sot mund ta diskutojmë, por nuk mund ta ndryshojmë atë që historia ka përcaktuar tashmë.
Fatmirësisht, sot, gruaja po shfaqet gjithnjë e më shumë si përcaktuese e standardeve të veta dhe duket se, brenda më pak se një shekulli, energjitë e saj të fjetura dhe potencialet e saj po rizbulohen dhe po riformësohen.
Kjo është arsyeja pse rikthehem te mesazhi i fillimit dhe shpreh optimizmin tim që ky takim është një festë e vetëpohimit të vlerave të grave, në një shoqëri ku burrat kanë pasur gjithmonë traditën e vetëpromovimit të pakushtëzuar.
Nëse do të duhej të përmbledh shkurt rrugëtimin tim, do ta quaja thjesht “sfida e ndryshimit.” E them këtë si një njeri që bëri një kthesë të guximshme në karrierë, pasi kisha investuar shumë vite në botën akademike.
Kanë kaluar tashmë tre vjet që nga dita kur pranova postin e Shefes së Kabinetit të Presidentit të Shqipërisë.
Kur Presidenti më ftoi në zyrën e tij dhe më komunikoi dëshirën për të më besuar këtë detyrë, u ndjeva e befasuar. Dilema ime qëndroi mes dy ndjenjave të kundërta. E para, hezitimi, sepse nuk kisha punuar kurrë më parë në këtë fushë, aq më tepër në sektorin politik, dhe në moshën tridhjetë e një vjeçare pranimi i kësaj detyre nënkuptonte të lija pas punën e përditshme me studentët dhe të drejtoja një zyrë të rëndësishme mes kolegësh me përvojë të gjatë.
Ndjenja e dytë ishte dëshira për të përjetuar një eksperiencë të re pune, e cila do të shënonte një hap të madh në karrierën time, edhe pse në një drejtim krejtësisht të ndryshëm.
Në fund, dëshira për sfidën e re triumfoi dhe e pranova këtë përgjegjësi.
Sot, kur kthehem pas, mund të them me bindje që mora vendimin e duhur. Zbulova se shpirti i gruas, i pajisur me një vullnet të veçantë, është i aftë të përshtatet dhe të shkëlqejë në fusha të ndryshme. Kjo kthesë e thellë më dha mundësinë të kuptoj se mund të drejtoj jo vetëm një auditor, por edhe zyrën më të lartë të Shtetit.
Duke pranuar ndryshimin, pas gati një dekade të lidhur me studimet letrare dhe letërsinë feministe, zbulova një prirje tjetër, një pasion të fshehur dhe një dëshirë për të provuar veten përtej botës akademike. Pranova ndryshimin me bindjen se ne, gratë, jemi të mbushura me energji, intuitë dhe vullnet për të arritur përsosmërinë.
Ajo që shpesh mendoj sot është se duhet t’i tregojmë vetes dhe shoqërisë që përveç “profesionit të parë” – atij të mëmësisë – ne dimë të realizohemi në çdo fushë, mjafton të na besohet dhe, mbi të gjitha, të kemi besim tek vetja.
Kur ish-kolegët e mi akademikë më pyesin pse bëra këtë kthesë të guximshme në karrierë, gjithmonë u përgjigjem shkurt dhe sinqerisht: sepse doja të provoja potencialin tim — për veten time. A mund të drejtoja përtej një leksioni? A isha në gjendje të menaxhoja situata komplekse dhe ekipe pune?
Po, rrezikova, por besova në fuqinë e transformimit dhe në pasurinë e jashtëzakonshme të përvojës femërore.
Jam e bindur se sot, në një epokë me zgjedhje të pafundme, duhet të eksplorojmë sa më shumë mundësi që na lejojnë të shfaqim identitetin tonë, intelektin tonë dhe humanizmin tonë të lindur.
Ndërsa shkruaja këtë fjalim, nuk di pse më vinte ndër mend vazhdimisht feminisja e njohur franceze, Simone de Beauvoir. Ndoshta sepse ndodhem këtu, në Parisin e saj të dashur, dhe flas për tema të cilat ajo i mbrojti me pasion. Në veprën e saj monumentale Seksi i Dytë, më ka mbetur në mendje një shprehje e saj shumë e goditur: “Kur një grua kërkon të vetëpërcaktohet, ajo fillon të thotë: ‘Jam grua!’” Dhe de Beauvoir ka të drejtë — ne, gratë, e dimë fare mirë çfarë përfaqësojmë, njohim vlerat tona dhe fuqinë e potencialeve tona të pashtershme.
Më lejoni ta përmbyll këtë fjalim me një notë optimizmi — një pasqyrim të transformimit që pranova në jetën dhe karrierën time, të ushqyer nga besimi që më jep ndërgjegjja femërore dhe dëshira për të arritur përsosmërinë.
Prandaj, në vend që të vendos një titull për këtë fjalim, po e përmbyll me një epilog të thjeshtë, një thirrje për të gjitha gratë këtu sot — dhe përtej këtij paneli:
“Thuaji vetes që mund të bësh çdo profesion më mirë se një burrë, beso tek potencialet e tua dhe mos ndalo kurrë së provuari sfida të reja! Nuk i dihet kurrë — ajo që zgjedh të bësh nesër mund të jetë edhe më e sukseshme se ajo që ke zgjedhur të bësh sot!”
Faleminderit!