MARINSI SHQIPTAR – HERO I AMERIKES, QE U VRA ME 9 GUSHT,DITEN E HEDHJES SE BOMBES NE NAGASAKI

Histori nga jeta e 22 vjecarit Odise Koleka, nga Himara,qe u shua me 9 gusht 1945/
Nga Dalip Greca/
Ne pervjetorin e hedhjes se bombes atomike ne Nagasaki, perkrah me shume se 70 mije viktimave te cilet vdiqen nga hedhja e bombes se dyte, tri dite me pas asaj qe u hodh ne Hiroshima, “ku kishin humbur jeten me shume se 160 mije viktima), permendet edhe emri i nje shqiptari, qe nuk u trajtua si viktime, por si hero i Amerikes.
Edhe pse trupi i tij nuk u arrit te gjendej, emri i eshte shkruar ne historine e Amerikes me shkronja te arta; gjendet nje varr ne Arlington, ku eshte gdhendur pavdekesisht emri i tij, me numer 36-5 MF ne varrezat e Arlingtonit “VA). Por cuditerisht, deri para nje viti, emri i tij ka munguar ne literaturen shqiptare, madje dhe ne shtypin e diaspores. Emri i Odisese nuk gjendet as ne librin enciklopedik “Shqiptaret e Amerikes” te autorit Vehbi Bajrami, te botuar dy vite te shkuar, ku jane publikuar edhe listat me emrat e deshmoreve shqiptaro-amerikane, qe nga Lufta e Pare Boterore, e deri ne luften e fundit, ate te Irakut. Para se te tregojme aktin final te betejes qe u zhvillua mes anijes amerikane “Boria” dhe kamikazeve avioneve japoneze pas hedhjes se bombes ne Nagasaki, ku humbi jeten heroi i Amerikes, shqiptari nga Vunoi i Himares shqiptare, le te tregojme shkurtimisht historine e familjes se tij, sipas deshmive te percjella nga vete te afermit e ushtarit-hero.

Si dhe kur erdhen ata ne Amerike?

I ati i Odisese, quhej Anastas Koleka nga Vunoi i Himares. Ai ishte nder ata shqiptare qe emigroi ne Amerike aty rreth vitit 1906. Si shume mergimtare te tjere shqiptare, edhe Odiseja i mbante te forta lidhjet me familjen dhe vendlindjen. Keshtu vepronin shumica e shqiptareve, te cilet punonin ne Amerike por nuk e merrnin qe ne fillim familjen atje. Madje si gati te gjithe emigrantet e tjere shqiptare ai u kthye ne atdhe per te krijuar familjen. Kjo ndodhi pas 14 vjetesh; kthehet ne fshatin e tij Vuno, me qellim qe te martohej, sic vepronin pothuaj pjesa me e madhe e shqiptareve te emigruar ketu. Anastasi qe martuar me Ollgen dhe pa kaluar shume kohe pas dasme, se bashku me nusen e re, Ollga Koleka me 1920, merr rugen e gjate te rikthimit ne kontinentin e cudirave. Pas kthimit vendosen ne Lorean, Ohio. Familaj e re u pershtat me atdheun e ri. Aty ju linden dhe tre femijte e tyre Kristo “Chris) Odisea “Ulysses) dhe Joana “Johanna).
Anastasi dhe Ollga i edukuan femijet me dashurine per Ameriken, por dhe me mirenjohje per Atdheun nga vinin prinderit e tyre, Himaren dhe Shqiperine. Odise Koleka, ne moshen 7-vjecare se bashku me nenen Ollge, motren Joana dhe vellain Kristo”Chris) “qe ishin vetem 2 vjecar) u kthyen ne vendlindjen e prinderve te tyre ne Vuno. Gjate qendrimit te dy vellezerit vazhduan shkollen atje ne Himare. Me 1936 vellai i Odisese, Kristo “Chris) kthehet ne Amerike, ndersa Odisea do te qendronte atje dhe nje vit me pas. Me largimin e djemeve te saj u be dhe nje darje e tyre, nena nuk i pa me djemte e saj. Jeta u tregua e ashper, ndersa motra e tyre, Johanna, nuk pa me sy vellain e saj Odisene, ndersa me vellain tjeter, Kriston do ta takonte mbas shume vjetesh, kur ata ishin me floke te bardha. Ollga, nena e tyre, gjate te gjithe jetes se saj, mbeti nje nene me zemere shpirt te perveluar. Ajo do te mbetej gjate et gjithe kohes me veshtrimin e perqendruar diku, ne nje pike, duke pritur, si nenekthimine djalit. Me kete ndjenje qendroi ajo deri sa mbylli syte nga kjo jete ne vitin 1970, mbas nje semundje te gjate. Dhe pse e semure rende syte e saj gjate gjithe kohes mbaheshin tek dy fotografite qe i kishte ne mur, njera ishte fotografia e Odisese me uniformen ushtarake, ndersa tjetra ishte e familjes.

Bomba ne Hiroshima dhe Nagasaki

Japonia nuk e kishte marre seriozisht deklaraten e presidentit amerikan Harry Truman, i cili kishte paralajmeruar prere :”Japonia duhet te dorezohet pa kushte, si shans i fundit per te shmangur nje shkaterrim total.” Paralajmerimi i presidentit qe konkret dhe nuk fshihte tragjedine e tmerrshme qe mund te ndodhte si pasoje e mosnenshtrimit: “Nese ata nuk pranojne kushtet tona, ata duhet te presin nje shi qe do t”i shkaterroje nga ajri, ne nje menyre qe nuk eshte pare kurre ne toke”-paralajmeroi Truman. Llogarite qene bere te perpikta: Nese do te pushtohej Japonia do te rrezikoheshin jetet e jo me pak se 1 milione veteve, prandaj u vendos qe Japonai te ndeshkohej me bombat e tmerrshme. Pse u zgjodh Hiroshima? Arsyeja ishte se u konsiderua si vend ideal, ndoshat edhe per asryen se nuk po prekej nga veprimi i bombave konvencionale. Aty ndodheshin edhe depozitat kryesore te furnizimit te ushtrise japoneze.
Me 6 gusht 1945, aty rreth ores 8 e 15 minuta ne mengjes qe leshuar prej luftanijes amerikane”Augusta” njera prej bombave te tmerrshme, qe permbante 20 mije ton eksploziv. Bomba qe pagezuar me emrin “Little boy” duke iu referuar presidentit Rusvelt. Njerezia pane se si u ngrit nje re e madhe tymi ne formen e nje kerpurdhe gjigande mbi qytetin 350 mije banoresh te Japonise, Hiroshima. Pamjet qene te tmerrshme, demet gjithashtu. Bomba shkaterroi nje zone prej 13 Km katrore. Tri dite me pas, nje tjeter bombe e te njejtit lloj, do te hidhej ne qytetin tjeter japonez, ne Nagasaki. Kjo bombe qe pagezuar me merin”Fat Man””Thone se i referohej britanikut Einston Churchill). Kjo bombe peshonte 4050 kg. Nagasaki ishte si i fortifikuar prej natyre; rrethohej prej malesh te larte dhe efekti veprues qe me i kufizuar; vetem ne 6.7 KM katrore. Statistikat tregojne se gjate hedhjes te dy bombave pati shume te vdekur e te sakatuar. Rreth 160 mije te vdekur ne Hiroshima dhe 70 mije ne Nagasaki. Shume qene dhe ata qe vdiqen me vone nga pasojat e bombave. Viktima te shumta qene kontigjente te semundjeve kanceroze. Po t”u shtosh shifrave edhe viktimat e mevonshme, shifra e pergjithshme e te vdekurve per shkak te bombave arrin ne 237062. Me shume se 60 per qind e ndertesave u bene shkrumb e hi.Pas kesaj tragjedie Japonia qe e pat radhitur veten ne krahun e Hitlerit si pjese e trikendsheit Berilin-Rome -Tokjo, u terhoq dhe pranoi kapitullimin. Ky akt shenoi dhe fundin e Luftes se Dyte Boterore.

“Kamikazet” japoneze u sulen mbi anijen, ku sherbente edhe Odise Koleka

Ishte kohe lufte kur Odisea, qe pat lindur me 29 nentor 1923, kishte mbushur 20 vjec ate mot qe do te rreshtohej ne radhet e ushtrise me te madhe te botes, qe o te vendoste fatet e Luftes se II Boterore. Pikerisht me 25 tetor 1943, ne moshen e enderrave ai do te vishte uniformen e ushtrise me te forte ne bote dhe do te kontribuonte per shfarosjen e murtajes nazi-fashiste qe po kercenonte boten.Odisea u radhit ne ardhet e marines; aty ne US Navy e kreu sherbimin ushtarak ne kohe lufte.
Ne informacionin qe me solli ne Nju Jork, nje i aferm i heroit, Energjik Ndrenika, shkruhet se ate dite qe eshte hedhur bomba berthamore ne Nagasaki, me 9 gusht 1945, “kamikaze” goditi anijen, ku sherbente edhe Odise Koleka, anijen”Boria”.Kronikat percjellin faktet targjike: Ka qene ora 2:59 minuta kur anija e tyre pesoi nej goditje te befasishme. U krijua nje situate e jashtzakonshme. Por jo gjithcka e tmerrshme kishte mbaruar me ate sulm kamikaz te fillimit. Sulmet do te perseriteshin serish; anija u mbulua me zjarr perseri ne oren 3:26, ku nje tjeter kamikaz iu sul si nje skifter anijes”Borie”. Ekuipazhi amerikan beri te gjitha perpjekjet qe ta largonte te keqen qe po e kercenonte anijen e vet qe po perpihej nga flaka, uji dhe rreziku prej ajrit. Me mjetet qe dispononte anija “Borie) e goditi avionin 2700m larg. Por e keqja e kishte marre rrugen. Anija ishte e ekspozuar ndaj kamikazeve qe vazhdonin te vertiteshin si skifteret mbi gjahun e zbuluar.Qielli u mbush me avione japoneze.Ne kufijte e nje ore ekuipazhi goditi edhe tre avione te tjere, por c”mund te bente ai me shume?!.Ai ekip heronjesh qendroi deri ne vetmohim, deri ne rrahjen e fundit te zemrave.Luftohej per jete a vdekje qe beteja kunder kamikazeve japonez qe kerkonin shpagim, te shmnagej sa me me pak humbje.Por gjithcka qe e pabarabarte.Kamikazet kishin mbushur qiellin mbi Oqean.Lufta vazhdoi gjate. Vone aty rreth ores 4:30 zjarri ne “Borie” u shua dhe shume gjera ne anijen ishin prishur qe nga goditja e pare. Bilanci ishte tragjik: 35 te vdekur, nga te cilet 13 nuk u gjeten kurre, 34 marinsa te tjere amerikane qene te plagosur, gati te gjithe ata qe shpetuan gjalle ishin ne gjendje teper te renduar.Anijes”Borie” filluan t”i vijne ndihma.” USS Abbot” nje anije tjeter filloi te transportonte personelin mjeksor per t”i dhene ndihmat e para te plagosurve dhe per t”u kujdesur per te vraret.Por Odisea ishte pa fat, ai ishte ndare nga jeta e te gjalleve, dhe per aft te keq trupi i tij nuk u gjet.

Ndalim ne ditet e ditarit

Duke shfletuar ditarin e atyre casteve te veshtira, ndalim ne njeren nga ditet:
E Enjte, 9 gusht 1945: Ekupiazhi i anijes Boria sulmohet rrepte. Kamikazet zbrazin bomba si pikat e shiut.Marinaret qendrojne dhe u kunderpergjigjen. Sulmet jane te pafundme…Nje pjese e marinareve jane shuar dhe i kane perpire dallget.

E premte, 10 gusht 1945

Ne oren 3:30 filloi ceremonia ne det per te vraret, qe rane ne krye te detyres. Trimat po percilleshin sic e ksihin hije; me dhimbje dhe me krenari! Por, sa keq, trupi i i birit te shtrenjte te Shqiperise, Odisese, nuk u gjet. Me 15 gusht 1945 lufta e dyte boterore mbaroi.

Dhe me 2 shtator, 1945 Japonia shkroi aktin e dorezimit.

Jeta e 22 vjecarit Odise Koleka u shua me 9 gusht 1945.

***

Letra qe ndricoi aktin e ushtarit shqiptaro-amerikan

Ishte nje leter ajo qe me ra ne dore dhe qe u be shkas per te ndricuar aktin e ushtarit shqiptaro-amerikan. Ne leter shkruhej: Me keto dokuenta qe kemi te nxjerra nga arkivat po iu drejtohemi juve me besim te plote se ajo do te ndriconi kete histori ne faqet e gazetes shqiptaro-amerikane Illyria. Arsyeja pse iu drejtuam illyria-s eshte se kjo gazete jep informacion te shumte per kohen qe po jetojme si dhe per te kaluaren, kur shqiptaret shkruan me emrin dhe jeten e tyre historine e Amerikes. Ne ndjehemi krenare pse ne historine e Amerikes eshte dhe akti trimeror i shqiptarit nga Vunoi,i njeriut tone te shtrenjte. Duke u bazuar tek kjo e vertete po ju dergojme rrefimin real per nje njeri qe dha jeten, ne ushtrine amerikane, gjate luftes se dyte boterore, i quajtur Odhise Koleka “Ulysses Kollecas) si dhe dokumentacionin e ofruar nga shteti amerikan. Per te gjitha keto dokumenta, bisedime, fotografi, nje pune te mire e te pa lodhur, me nje interesim te madhe ka bere mbesa e nenes tone Enita Kushi. Besojme me anen e ketij shkrimi do te kujtojme ate qe ne moshe te re dha jeten e tij, e shume bashke fshataret e tij qe e mbajne mend, besojm se do te ndjejne interes ta lexojne jeten e Odhisese..
E mbi te gjitha e bejme per nenen tone per t”i mbushur sadopak boshllekun e krijuar per te vellain e saj. E beme per vallin e tij Chris “Kriston) qe gjate te gjithe jetes e ndjente mungesen e vellait te vogel, Odisese. Por qe ne takimin e pare me motren e tij pas 55 vjetesh, te gjithe dashurine qe ndjeu per te kaluaren ia dhuroi motres se tij te dashur, se ciles i ishte perveluar zemra nag mungesa e vellait hero.

I nderuar qofte kujtimi i tij!

Per t”i mbledh keto dokumenta ndihmuan edhe dy shoke te tij qe ende jetojne. Per nder te tij, ne varrezat e Arlingtonit “VA), ndodhet dhe nje gur me emrin e tij, me numer 36-5 MF.

Me respekt per te Energjiku, Eleni, Irakliu, Miranda.Kjo ishte letra qe u be shkas per te ndricuar aktin e Odise Kolekes.Kujt t”i bjere rruga ne varrezat e heronjeve te Amerikes, le te ndaloi hapat para varrit me numer 36-5 MF ne varrezat e Arlingtonit “VA) dhe et nderoi kujtimin e trimit shqiptar….

Shqiptaret, pjesmarres ne ushtrine amerikane qe nga Lufta e I Boterore

Shqiptaret e Amerikes jane pjesmarres gati ne te gjitha lufterat qe ky supershtet ka zhvilluar ne te gjithe kontinentet, qe nga Lufta e I Boterore e deri tek ajo me e fundit, Lufta ne Irak, ku mbeten dy shqiptare te vdekur. Ne Luften e I Boterore ne listen e nderit te atyre qe sherbyen ne front jane shenuar edhe emrat e 23 luftetareve shqiptare, te cilet u regjistruan ne radhet e Ushtrise Amerikane.Ata luftuan dhe u nderuan nga shteti amerikan.Ndersa ne Luften e Dyte Boterore lista eshte teper e gjate; jane me shume se 250 shqiptare qe kane sherbyer nen flamurin amerikan. Me shume se 60 eshte numri i shqiptareve qe ishin lufteare ne ushtrine amerikane gjate Luftes ne Kore; qindra shqiptaro – amerikane luftuan ne Vietnam, nderkohe qe dhjetera te tjere kane sherbyer ne Gjirin Persik, gjate konfliktit. Vetem nga Bostoni ne shtetin e Masachusset numri i shqiptareve qe sherbyen neper konflikte eshte me shume se 130 luftetare, nga Nju Jorku e rrethinat rreth 180, nga Kenektikat 55 luftetare etj.Pjesa me e madhe e shqiptareve kane sherbyer ne Forcat toksore, por te shumte jane dhe ata qe kane sherbyer ne forcat ajrore, vecanerisht ne Luften ne Vietnam. Jane te shumte dhe shqiptaret qe kane sherbyer ne forcat detare.Doemos se ne lufte ka dhe te vrare. Disa prej shqiptareve e paten fatin e keq qe te mos ktheheshin te gjalle nga luftrat. Keshtu psh Apostol Kosta, nga Filadelfia, luftetar i Luftes se Dyte Boterore do mbeste ne fushen e luftes, sic do te mbeteshin edhe Paul Prifti, Angelo Kosta, Louis Prifti, Eugene Rupi, Alex Kristo, Louis Notska, Charls Stephono, Petro Douris, Joseph Papas, Michael C Progri, Bill Visar, Joseph Pandeli, te gjithe kete me banim ne Filadelfia.

Nje nder ta edhe Islam Fetahu

Nje nder ata qe u shpallen si heronje te Amerikes, ishte edhe Islam Fetahu, i cili la jeten ne moshen me te re ne xhunglat e Vietnamit. Ai qe marins dhe sapo pat mbushur 21 vjec kur do te binte trimerisht ne fushen e luftes, atje mes xhungles vietnameze.Ka qene nje dite prill 1969, ku prinderit e Islamit, te cilet jetonin ne Brooklyn te Nee Yorkut, moren mandaten:Djali juaj ra heroikisht ne provincen Quang Nam te Vietnamit. Ra deshmor i Amerikes…Kjo familje kishte ardhur ne Amerike nga Podujeva e Kosoves, qe me 1941. Me 16 prill trupi i djaloshit kosovar u varros me nderime ne Nju Jork. Gazeta e legalisteve, Atdheu e majit 1969, ka shkruar se varrimi i Islamit u be me te tera nderimet e duhura ushtarake. Ceremonia u mbyll me lutjet fetare qe u bene nga I perndershmi Sali Efendi Myftija dhe Imam isa Hoxha. Marinsat, pasi e palosen en trikendesh flamurin amerikan, ia dorezuan nenes se deshmorit, e cila me nje skene, me te vertete renqethse, e puthi, e shtrengoi fort ne gji, si gje te shenjte, por, nuk u permbajt dot dhe u rrezua pertoke nga dhimbjet qe i thernin shpirtin. Ndersa Vebi Bajrami, ne librin e tij enciklopedik, prej ems hume se 1000 faqe, shkruan: “Familjen Islami e ngushelloi me nje leter edhe vete presidenti amerikan Richard Nixon me prill 1969. Ai shkruante: “Me dhimbje te madhe kam mesuar per vdekjen e djalit tuaj Islam Fetahu, vullnetar i klasit te pare. Nga te gjitha vuajtjet e luftes, me mizorja jane humbjete njerezve te tille si biri juaj. Ngushellimi i vetem, qe mund t”ju ofroj eshte ai qe kombi, per te cilin Islami dha jeten per t”i sherbyer, ndan me ju dhimbjen dhe gjithmone do te nderoje kujtimin e tij. Lutem per diten kur paqja te kthehet. Do te deshiroja qe biri juaj te jetonte, ta shihte ate dite. Por kur ajo dite do te vije, ai do et kete nje vend te vecante en zemrate bashkdhetareve et tij. Zonja Nixon bashkohet me mua ne shprehjene simpatise me te thelle dhe ne shpresenthelle, te cilin djali juaj kaq tragjikisht ka fituar do t”ju ndihmoje te perballoni dhemibjen dhe t”ju qetesoje.”…Kjo qe lufta me e gjate ne historine e Amerikes, lufte qe mori 58 mije jete luftetaresh te varre dhe me shume se 300 mije u plagosen. Shume shqiptare moren pjese gjate Luftes se II Boterore ne betejene e Normandise, ku disa mbeten atje ne fushen e nderit. Nder ata ishte shqiptaro-amerikani James Sotiri, i cili mori atje plaget vdekjeprurese per t”u shuar nje here e pergjithmone. Jani Papa nga Leskoviku, me dy bashkekombas, do te binte ne fushen e luftes ne Itali ne vitet e luftes se Dyte Boterore. Ja keshtu , gati ne cdo lufte i gjen shqiptaret, sic ishin te pranishem edhe ne Afganistan, por edhe ne Irak. Ne luftene fundit kemi dhe dy deshmore shqiptar,Gentian Marku dhe Dervishi, te cilet dhane jeten nen flamurin amerikan.