Liliana Pere/
Shpallja e Pavarësisë dhe detyrat në Qeverinë e Vlorës (1912–1913)
Më 28 nëntor 1912, Tefiku u drejtua për në Vlorë dhe takoi Ismail Qemalin, nga i cili mori detyra për organizimin e gardës dhe policisë së Vlorës. Ai ngriti edhe strukturat e xhandarmërisë në Korçë, Ohër, Elbasan, Berat dhe Durrës.
Përballë sfidave të Esat Pashë Toptanit, Tefiku raportoi çdo ngjarje, duke treguar aftësi strategjike dhe përkushtim ndaj vendit. Ai organizoi fshatarë dhe u përkujdes për mbrojtjen e Skraparit kundër sulmeve greke, duke dhënë një shembull të rrallë të lidhjes midis dijes, strategjisë dhe veprës patriotike.️
Lidhja me Ismail Qemalin dhe letra e 16 qershor 1919
Edhe pas periudhave të gjata të mërgimit dhe burgjeve, Tefik Rogu nuk humbi kurrë lidhjen me vendlindjen dhe figurat kryesore të lëvizjes kombëtare. Më 16 qershor 1919, ai i shkruante një miku të afërt në Shqipëri, duke u interesuar për gjendjen e shokëve dhe bashkëfshatarëve të tij. Në këtë letër shprehet qartë dëshira për t’u kthyer në Vlorë ose Shkodër, duke kërkuar që të marrë autorizime nga qeveria austriake që ta lejonin të hynte në Shqipëri.
Letra është më shumë se një komunikim praktik; ajo është një manifest shpirtëror i përkushtimit ndaj atdheut. Në çdo fjalë ndihet urgjenca e detyrës dhe dashuria e thellë për vendin. Ajo tregon se patriotizmi nuk është vetëm veprim ushtarak, por edhe një marrëdhënie e vazhdueshme mendore dhe shpirtërore me identitetin kombëtar.
Lidhja me Ismail Beun dhe kushtet patriotike
Në këtë periudhë, Tefiku ishte në kontakt të drejtpërdrejtë me Ismail Qemalin, të cilit i kishte bashkëpunuar që nga Stambolli dhe Manastiri. Qemali nuk ishte vetëm mik dhe mentor, por edhe një referencë për legitimimin e veprimtarisë së Tefikut, si për karrierën e tij jashtë vendit, ashtu edhe për kthimin e sigurt në Shqipëri.
Kushtet e Tefikut për të rikthyer aktivitetin në atdhe lidhen me:
1. Sigurinë personale – duke marrë leje nga autoritetet që të mos pengohej nga forcat të ndryshme të okupacionit ose qeveritë e përkohshme.
2. Kontinuitetin e veprimtarisë patriotike – Tefiku kërkonte që kthimi i tij të mundësonte të vazhdonte punën për arsimin, organizimin dhe mbrojtjen e vendit, jo thjesht të ishte një kthim personal.
3. Mbështetja morale dhe politike nga Ismail Qemali – çdo hap i tij duhet të pasqyronte frymën e Qeverisë së Vlorës dhe idealet e lëvizjes për pavarësi.
filozofik-estetik: Këto letra nuk janë thjesht dokumente administrative; ato janë dëshmi të një marrëdhënieje intime midis dy shpirtërash patriotë, ku respekti, besimi dhe dashuria për atdheun ndërthuren në një rrjet të brendshëm moral dhe estetik. Letrat funksionojnë si ura midis së kaluarës dhe së ardhmes, si një formë e letërsisë së veprimit patriotik.
Letra si instrument organizativ dhe edukativ
Përtej aspektit personal, letërkëmbimi me Ismail Beun dhe miqtë shërbente si instrument koordinimi:
Organizonte kthimin e personelit dhe mbrojtjen e zonave kyçe.
Siguronte mbërritjen e librave, abetareve dhe materialeve për arsimin shqip.
Lejonte Tefikun të mbante lidhje me bashkëpunëtorët brenda dhe jashtë vendit, duke ruajtur rrjetin e patriotëve.
Letra e Tefikut shfaq bukurinë e mendimit strategjik dhe shpirtëror. Ajo tregon se çdo dokument, kur shërben për çështje të mëdha njerëzore, nuk është thjesht letër; është instrument për të përmbushur një mision etiko-kulturor.
Në thelb, llidhja me Ismail Qemalin nuk ishte vetëm politike, por edhe një marrëdhënie shpirtërore që lidhte dijen, guximin, veprën dhe moralin, duke i dhënë çdo vendimi të Tefikut një dimension estetik dhe filozofik: çdo veprim i tij nuk ishte thjesht praktik, por një akt i bukur patriotik, ku ideali dhe veprimi bashkohen në harmoni.️
Veprimtaria politike dhe rezistenca lokale (1921–1924)
Pas kthimit përfundimtar në Shqipëri më 1921, Tefiku u emërua komandant i policisë së prefekturës së Beratit. Ai u angazhua në aktivitete politike dhe ushtarake, duke mbështetur Grupin Nacional Demokrat dhe duke sfiduar klasën e bejlerëve të Beratit.
Në këtë kohë, ai shkroi artikuj për gazetën “Shqipëria e Re”, ku analizonte qeverisjen dhe theksonte: “Duhet të jetë e qartë që nuk bëjnë qeveritë popujt, por bëjnë popujt qeveri.”
Fjalia reflekton një kuptim filozofik të historisë: individët dhe popujt janë të lidhur në një rrjet të pashkëputshëm përgjegjësie. Artikulimi i tij është një veprim estetik i mendimit, ku fjala dhe veprimi bashkohen për të formuar një moral politik.
Familja dhe pjesëmarrja në luftërat antifashiste (1920–1945)
Familja e Tefikut pati një rol të spikatur në luftrat antifashiste: djali Hysen, vajzat Bukuria dhe Liria, dhe e shoqja Hazbija, morën pjesë në njësitë partizane, kongreset e rinisë dhe gruas. Shtëpia e tij u bë një qendër organizative për luften Nac-Clirimtare të Çepanit te Skraparit.
Tefiku vdiq më 15 prill 1945, duke lënë pas një trashëgimi të fuqishme që lidhte arsimin, veprimtarinë patriotike dhe përgjegjësinë familjare. Për 50-vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë, ️Presidiumi i Kuvendit Popullor i akordoi Urdhrin për Veprimtari Patriotike.
Jeta e Tefik Rogut është një simfoni e ndërthurjes midis dijes, veprës dhe trashëgimisë. Çdo akt, qoftë edukimi, lufta, apo përkujdesja ndaj familjes, është një pjesë e një kompozimi të madh, ku estetika e virtytit shfaqet në harmoni me historinë dhe moralin.
Historia e Tefik Rogut për familjen dhe Shqipërinë është një rrëfim i përjetshëm i sakrificës dhe besnikërisë: ai mbajti gjallë flakën e atdhedashurisë, duke u bërë urë mes dijes dhe veprës patriotike. Për familjen, ai ishte mbështetje dhe frymëzim, një emër që përfaqëson nderin dhe sakrificën e brezave. Për Shqipërinë, çdo veprim i tij – nga shkollat shqipe te mbrojtja e kombit – ishte një testament i përkushtimit të pakufishëm ndaj lirisë dhe unitetit…botuar me shkurtime.