Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/
Lufta e Kosovës (1998-1999) dhe ndërhyrja ushtarake e NATO-s përbëjnë një nga rastet më të debatuara në të drejtën ndërkombëtare sa i përket përdorimit të forcës pa autorizimin e Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Ky rast është konsideruar një shembull unik ku konflikti midis legalitetit dhe legjitimitetit të përdorimit të forcës është trajtuar gjerësisht në jurisprudencën ndërkombëtare.
1. Parimet e Kartës së OKB-së për Përdorimin e Forcës
Sipas Nenit 2(4) të Kartës së OKB-së, përdorimi i forcës nga shtetet kundër integritetit territorial ose pavarësisë politike të një shteti tjetër ndalohet. Përjashtimet e vetme janë:
-Vetëmbrojtja (Neni 51): Kur një shtet(kolektivitet-popull) përballet me një sulm të armatosur.
-Autorizimi nga Këshilli i Sigurimit (Kreu VII): Kur Këshilli i Sigurimit përcakton se një situatë kërcënon paqen dhe sigurinë ndërkombëtare.
Ndërhyrja e NATO-s në Kosovë nuk u miratua nga Këshilli i Sigurimit për shkak të kundërshtimit të Rusisë dhe Kinës, dy anëtare të përhershme me të drejtë vetoje,por përkundër kësaj,për herë të parë NATO-jetësoj kreu të VII të Kartës së OKB-së.
2. Situata në Kosovë: Shkeljet e Rënda të të Drejtave të Njeriut
Gjatë viteve 1998-1999, regjimi i Sllobodan Millosheviqit kreu një fushatë brutale të spastrimit etnik kundër shqiptarëve të Kosovës. Ky konflikt përfshiu:
-Masakra e Reçakut (janar 1999): 45 civilë shqiptarë të Kosovës u vranë nga forcat serbe, një akt i dokumentuar nga OSBE dhe shtetet perëndimore, i cili shërbeu si një nga katalizatorët kryesorë për ndërhyrjen e NATO-s.
-Masakrat e Mejës, Krushës së Madhe dhe shumë fshatrave të tjera: Me mijëra civilë u vranë dhe u zhdukën në mënyrë sistematike.
-Më shumë se 800,000 shqiptarë të Kosovës u dëbuan nga shtëpitë e tyre, kryesisht në Shqipëri dhe Maqedoni.
-Tortura, përdhunime masive dhe ekzekutime të organizuara.
3. Ndërhyrja e NATO-s: Legaliteti dhe Legjitimiteti
Në mars 1999, NATO nisi një fushatë ajrore 78-ditore kundër Serbisë për të ndalur spastrimin etnik në Kosovë. Edhe pse mungonte autorizimi i Këshillit të Sigurimit, NATO e justifikoi ndërhyrjen si një veprim humanitar emergjent.
Argumentet për Legalitetin dhe Legjitimitetin:
a) Justifikimi i NATO-s:
-Ndërhyrja Humanitare: Ndërhyrja u justifikua për të ndalur krimet kundër njerëzimit dhe për të parandaluar një gjenocid të mundshëm ndaj shqiptarëve të Kosovës.
-Precedentet Historike: Mësimet nga dështimi për të ndërhyrë në gjenocidin e Ruandës (1994) dhe Bosnjës (1995) ndikuan fuqishëm në vendimin për të vepruar.
b) Kundërshtimet nga Rusia dhe Kina:
-Shkelje e Sovranitetit: Kët mundohët të argumentoi Serbia se gjëja se ndërhyrja e NATO-s përbënte një shkelje flagrante të sovranitetit të saj dhe një akt agresioni ndërkombëtar.
-Pa Mandat të OKB-së: Rusia dhe Kina e konsideruan këtë veprim të paligjshëm për shkak të mungesës së një autorizimi zyrtar nga OKB-ja.
4. Precedente të Ngjashme në të Drejtën Ndërkombëtare
a) Ndërhyrja në Somali (1992):
-OKB autorizoi ndërhyrjen për të parandaluar një katastrofë humanitare gjatë luftës civile dhe urisë masive.
b) Dështimi në Ruandë (1994):
-Dështimi i komunitetit ndërkombëtar për të ndalur gjenocidin që vrau mbi 800,000 njerëz u përdor si një mësim për ndërhyrjen në Kosovë.
c) Ndërhyrja në Bosnjë dhe Hercegovinë (1995):
-Ndërhyrja e NATO-s për të ndalur masakrat dhe rrethimin e Sarajevës u autorizua nga OKB-ja dhe shërbeu si një precedent për veprimin në Kosovë.
5. Pasojat Ndërkombëtare të Ndërhyrjes në Kosovë
a) Pasojat Politike:
-Rënia e Millosheviqit: Ndërhyrja çoi në humbjen e kontrollit të Serbisë mbi Kosovën dhe në rrëzimin e regjimit të Millosheviqit.
-Administrata e OKB-së (UNMIK): Pas luftës, OKB krijoi një administratë ndërkombëtare në Kosovë deri në shpalljen e pavarësisë në vitin 2008.
b) Pasojat Juridike:
-Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND): Në vitin 2010, GJND-ja vendosi që shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare.
-Tribunali i Hagës: Shumë liderë serbë, përfshirë Millosheviqin, u akuzuan për krime lufte.
c) Zhvillimi i Doktrinës “Përgjegjësia për të Mbrojtur” (R2P):
-Ndërhyrja në Kosovë ndihmoi në krijimin e doktrinës “Përgjegjësia për të Mbrojtur” (R2P), të miratuar në Samitin Botëror të OKB-së në 2005, e cila përcakton detyrën ndërkombëtare për të ndërhyrë në rastet e gjenocidit dhe krimeve kundër njerëzimit.
Ndërhyrja e NATO-s në Kosovë mbetet një nga çështjet më të debatueshme në të drejtën ndërkombëtare. Edhe pse juridikisht ajo nuk kishte autorizimin e Këshillit të Sigurimit dhe për këtë arsye u jetësua kreu VII dhe parimet e Kartës së OKB-së, legjitimiteti i ndërhyrjes mbështetej në mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe parandalimin e një katastrofe humanitare. Rasti i Kosovës ka ndikuar fuqishëm në zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare dhe në konceptin e ndërhyrjes humanitare.