LIBËR NGA SIRTARI/
Mëhill Velaj: “100 rrënjë të gjethit bohem” (Antologji poetike për Tahir Deskun), Stamford CT, 2012./
Nga Mikel GOJANI/
Mëhill Velaj, krijues letrar, i cili jeton dhe vepron në Amerikë, përkatësisht në Stamford CT të këtij vendi. U lind në Gllogjan të Pejës, Lugu i Baranit, më 1957. Ka mbaruar studimet e larta, SHLP-në në Prizren, ndërsa Fakultetin Filologjik – degën e Gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Prishtinës. Për afër dy dekada ka punuar mësimdhënës në shkollën e vendlindjes. Është anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amrikan, që prej themelimit të saj. Një kohë ishte edhe nënkryetar i kësaj shoqate. Po ashtu Velaj është edhe anëtar i Shoqatës së Artistëve Internacional (International Artists and writers Association (IWA), me seli në Ohio, SHBA dhe anëtar i Shoqatës së Poetëve të Botës (World Poets Society), me qendër në Larisa, Greqi.
Në letërsinë shqipe njihet si i cili ka lëruar në shumë zhanre të letërsisë shqipe, në poezi (për të rritur dhe fëmijë), publicistikë, eseistikë etj. Deri më tash ka botuar afër njëzet libra në këto zhanre letrare. Librat e tij janë përkthyer dhe botuar në disa gjuhë të huaja, si në gjuhën angleze, frënge etj.
Kohë më parë ky krijues letrar ka botuar një libër, antologji poetike për Tahir Deskun, njërin nga poetët më të afirmuar dhe më kualitativë në Kosovë dhe letërsinë shqipe përgjithësisht.
Libri i Mëhill Velajt, “100 rrënjë të gjethit bohem”, është një përzgjedhje krijimesh nga autorë të ndryshëm nga gjithë bota letrare e hapësirave shqiptare, Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Kosovë Lindore, Mal të Zi, si dhe nga diaspora në Europë dhe Amerikë, që i kushtohen poetit, publicistit, eseistit dhe reporterit të luftës së UÇK-së, Tahir Desku. Kjo përzgjedhje krijimesh nga autorë, si Mhill Velaj, Ali D. Jasiqi, Abdullah Zeneli, Agim Desku, Angjela Peza, Agim Gashi, Alma S. Zyberi, Adnan Mehmeti, Ardiana Desku, Andrea Danglli, Arbnore Z. Abazi, Agron Mirdita, Bardh Frangu, Doresa Rraci, Ardiana Desku, Dedë Elezaj, Dije Mengjiqi, Drilon Mulliqi, Ejup Ramadani, Fatmir Terziu, Faik Xhani, Fatime Kulli, Frrok Kristaj, Flamur Maloku, Gani Qarri, Gjon Neçaj, Hajdin Morina, Halil Haxhosaj, Haxhi Metaj, Ilir L. Spata, Izet Abdyli, Jehona gashi, Jessica Mulliqi, Jorgo S. Telo, Julia Gjika, Jusuf Lushaku, Kujtim Mateli, Keze K. Zylo, Kozeta Zavalani, Lulzim Logu, Mahir Morina, Lavdim Dushi, Musa Racaj, Marslinda Bajrami, Murat Gashi, Namik Selmani, Naim Kelmendi, Neki Lulaj, Përparim Hysi, Pal Ndrecaj, Raimonda Moisiu, Ruzhdi Berisha, Riza Lahi, Rita Salihu, Rrok Berisha, Sadri Kastrati, Sabit Rrustemi, Sefeme fetiqi, Shpresa salihu, Shaqir Krasniqi,Venka Capa, Xhemil Bytyqi, Vilson Culaj, Xheladin Mjeku, Xhemajl Rudi, Xhelal Tetaj, Zef Përgega etj.
Poezitë e mbërthyera brenda kopertinave të këtij libri janë të organizuara sipas një kriteri tematik. Nëse nënkuptojmë me temë konceptimin poetik ose motivin poetik, në strukturimin e të cilave ndihet dora e botuesit kompetent, i cili ka mënyrën dhe parimet e veta në evidentimin e vlerave të krijimtarisë që merr përsipër të prezantojë. Kështu ky vëllim poetik ndahet në 6 kapituj: Legjenda e re e Rozafës, Simfonia e qyqes për jetën, Pak gjurmë në dheun e Dardanisë, Në yjësinë e engjëjve të lirisë, Dallgët e Kronit të Mbretit dhe “Me zemër Shqipërie e lot Kosovë. Librit po ashtu i paraprin një prolog, përkatësisht një fjalë paraprake, edhe një parathënie informuese dhe mjaft të domosdoshme nga Hajrije Desku, e shoqja e T. Deskut dhe e krijuesit Mëhill Velajt, përzgjedhës i poezive për botim.
Libri i autorit Mëhill Velaj, “100 rrënjë të gjethit bohem”, hapet me poezinë e poetit Tahir Desku, të cilit edhe i kushtohet ky libër. Poezia titullohet: “Kam mundur të vdes”:
Sa e gjatë kjo pushkë,
Që po më bën hije mbi kokë
Te ky shkëmb, ku po e shkruaj
Këtë varg.
Kam mundur të vdes
Për shembull në Beverli Hills
Në Londër, Paris a në Barcelonë,
Bulevardeve të Evropës, të Amerikës,
Mes gjinjve të vashave,
Rimave dhe vrimave.
Kam mundur të vdes larg.
Bukur po vdes,
Tek ky shkëmb
Në këtë varg. (Fq. 5)
Në fjalën paraprake të këtij libri, Hajrije Deskut, pohon se kur Tahir Deskut i filloi prejardhja e dashurisë 20 vite më parë, duket që që atëherë paska filluar për mua prejardhja e kësaj dhembjeje, por nuk e paskam ditur. “Tani, pohon znj. Desku, pas kaq kohësh, e kuptoj mirë se kur miku im bohem hyri në botën e poezisë, qenka bërë sa e pashmangshme, po aq e patjetërsueshme kjo ndjenjë. Dhe, miku im nuk do lot, aq më pak kur ai i arrin kufijtë e përjetësisë, edhe si njeri, edhe si artist. Asnjë pritë nuk e vdes as njeriun, as artistin. Që me idenë e asaj prite, edhe njëri, edhe tjetri nisin një jetë tjetër, jetën e kujtimit. Prandaj, nuk thuhet kot se njeriu vdes dy herë, herën e dytë kur harrohet. Ajo do të ishte veçse një vdekje e bukur ose e domosdoshme për të qenë i pavdekshëm: Nuk është njësoj të vritesh në art si në pritë./ Mjer ai që nuk vritet të paktën një herë në ditë”.
Ndërkaq, autori Velaj, në fjalën e tij shprehet: “Ne shokët e Tahir Deskut, miq e poetë, u bëmë bashkë në këtë libër që bohemit tonë të pandreqshëm t’i ngremë përmendoren me simbolikën e Markquezit mbi simbolikën e vetë Deskut. Dhe, ne me 100 poezi po i vrasim vetminë edhe atij, edhe vetes sonë, duke ushqyer me aq rrënjë atë gjethin që vetë ai po e kërkonte të vdiste në të. Dhe, Tahir Desku u bë kështu i vetmi poet i botës që zgjodhi gjethin për shirat e vdekjes. Dhe, në këtë shtrat po përkundet një engjëll lirie. U përpoqëm të bëjmë të përkundet edhe në çdo shkronjë të vargjeve tona, duke u munduar ta portretizojmë sa jetën, po aq edhe pasjetën e tij. Sa poet, secili e kemi ndjerë edhe si luftëtar lirie dhe si reporter të luftës. Si në vargjet tona, po ashtu edhe në male po i qeshte lirisë. Po aq e kishte të fortë edhe frikën se nuk do ta jetonte atë. Fatkeqësisht, i doli ashtu. Dhe, i mbetën vargjet pa thënë: “Ja, e shihni se nuk vdiqa larg,/ Te Kroi i Mbretit gjeta gjethin,/ Pa e thënë edhe ndonjë varg…”
Siç vërehet nga prezantimi i këtyre poetëve (në mesin e tyre edhe emra të njohur në poezinë shqipe), duhet të besohet se libri,”100 rrënjë të gjethit bohem”, të përzgjedhësit Mëhill Velaj, duhet të besohet sa ka dalë një libër me vlera letrare, e cila mund t’i prezantohet lexuesit shqiptar. Krijuesi Velaj, ka bërë një përzgjedhje autoriale të mirë, mirëpo siç shprehet edhe përzgjedhësi Velaj, se është i vetëdijshëm se jashtë kopertinave i kanë ngelur edhe shumë poetë e krijues të merituar, të cilët për arsye të ndryshme nuk janë përfshirë në këtë libër tematik.
Poezitë e prezantuara të këtyre autorëve në këtë vëllim poetik së pari sjellin autenticitetin e fjalës së tyre, dëshmojnë rrugën e evolimit të vargut të tyre, problematikën që marrin për shqyrtim, në këtë rast prezantimin si vegim drite të figurës së poetit me vlera dimensionale, Tahir Desku.
Kjo poezi reflekton mjaft nga tradita e poezisë shqipe në figuracion, me të cilën ngjizet bota motivore dhe artistike, por kujtimet e vetëdijshme përmes trazimeve të imazheve që ngërthen motive prekin thellësinë e esencës së tematikës.
Mbrëmë foleja e maleve rënkoi,
Vdiq fshatari fytyrëlavër nga rropatjet,
Toka hapi kraharorin e mortajës,
E përpiu atë trup të zhgarrnuar,
Të vajtuar me lot të vajtoreve.
Rrugët u dridhen prej fëmijëve të zverdhur,
Mbeten bimë të tubuara në harresë djerse e gjaku,
Në flokët e blertë të vocërrakëve u derdh malli
Në vatër dashurinë e mori peng.
(Ali D.Jasiqi, Poezia: Rënkim, fq. 62.
Poezitë të këtij vëllimi poetik, ndjehet natyra e fjalës së ngjeshur, si një mënyrë të krijuari dhe të shijuari të bukurisë së saj. Megjithatë, lakonizmi nuk mëton ngushtimin e këndvështrimeve, por gjetjen e thelbit të çastit poetik, të situatës emocionale, të karakterit, që skicohet kryesisht me anë të gjetjes dhe pranëvënies së skajeve të së njëjtit motiv.
Përveç këtyre autorët e pëlqejnë të përdorin figurat stilistike, sidomos metaforën, që i japin fuqi vargut. Në disa poezi ndihet përpjekja e autorëve për të dhënë thelbin filozofik të motivit që kanë marrë për shqyrtim, ata merren me qenien, kuptimin e ekzistencës së saj në mënyrat e tyre, duke i shtruara tezat filozofike, mirëpo edhe duke i dhënë kuptimin motivit, përkatësisht duke përçuar mesazhet shumë kuptimplote dhe të një rëndësie shumëdimensionale.
Libri “100 rrënjë të gjethit bohem”, i Mëhill Velajt, është një kontribut i përgjithshëm i sistematizuesit të tematikës në shqyrtim, një ndihmesë serioze dhe i domosdoshëm për të ardhmen, për gjithë ata që dëshirojnë të merren me këtë figurë të rëndësishme të letërsisë, T. Deskun. Ky angazhim i Velajt është fryt i punës së palodhur mirëfilli krijuese dhe intelektuale në shërbim të letërsisë shqipe, për një shkrimtar tepër të rëndësishëm të letërsisë dhe kulturës shqiptare, të cilit studiuesit me siguri se në të ardhmen do t’i rikthehen pa dyshim dhe figura e vepra e tij do të jenë objekt shqyrtimi dhe studimi, ndoshta edhe më shumë së ç’mendohet tani për tani.
Libri i Mëhill Velajt, “100 rrënjë të gjethit bohem”, është një vlerë e padiskutueshme, që kontribuon në njohjen edhe më nga afër të vlerave letrare, publicistike, eseistike dhe zhurnalistike të Tahir Deskut, krejt këto vlera prezantohen përmes vargjeve që autorët e librit i kanë krijuar.