Quo vadis, arsimi shqiptar ?

MSc. Eraldo MEÇALLA/
Master i Shkencave në Marrëdhënie Ndërkombëtare/
Aristoteli, filozofi më i madhë i botës antike shprehet mbi rendësinë e arsimit: “Rrënjët e arsimit janë të hidhura, por fruit është i ëmbël”. Në rastin e Shqipërisë, arsimi ka pasur një rrugëtim dhe tranzicion tepër problematik. Ndërsa sot në prag të miratimit të “Ligjit të Arsimit të Lartë dhe Kërkimit Shkencor”, debatet dhe kundërshtimet ndërmjet aktorëve të botës akademike si pedagogë, profesorë, akademik dhe klasave politike dhe të shoqërisë janë tepër të zjarrta. Si gjithmonë politika dhe politikanët politizojnë gjithçka, për më tepër edhe arsimin shqiptar çka nuk duhet të ndodhte kurrë.Përfitimet ndërmjet shoqërisë dhe arsimit janë reciproke, “më jep të jap” në këtë kuptim individi nga arsimimi fiton njohuri intelektuale dhe profesionale të cilat shtojnë shanset e punësimit, ndërsa shteti zhvillon potencialin ekonomik dhe intelektual të shoqërisë për të ardhmen.
Nuk është aspak rastësi që viti 2015, e gjen arsimin shqiptar në një pikë kritike dhe kaosi total në të kuptuarin e situatës drejt. Është e qartë se problemi nuk është as tek ligji i ri i arsimit me tipare “anglo-saksone” që pritet të miratohet sepse nëse shikohet me kujdes dhe paanëshmëri ai rrit konkurrencën e drejtë, meritokracinë, sitemin e vlerave dhe respektimin e parimeve bazë të arsimit të lartë shqiptarë edhe nga ana kushtetuese. Problemi qëndron tek dekadat e ikje-ardhjeve qeveritare që kanë goditur thellë sistemin e arsimit dhe botën akademike shqiptare, ku numri i universiteteve në raport me popullsinë nuk kishte asnjë lidhje, diploma të blera, fusha studimi jo në koherencë me kërkesat e tregut të punës, mësimdhënie jo profesionale, mungesë e kërkimit shkencorë, grada shkencore Ba, Ma, Dr, Prof. As, Prof. Dr të fituara pa përmbushur kriteret akademike dhe ligjore dhe student jo korrektë e aspak të predispozuar për të studiuar në të cilën ka mbizotëruar fenomeni i Universiteteve “Kafene”.
Thelbi i arsimit të lartë shqiptar dhe elementët përbërësë janë: 1.) Institucionet publike dhe private, uiversitetet dhe akadmitë, fakultetet dhe departamentet, pedagogët dhe studentët. 2.) Financimi i arsimit nga shteti, privati ose donatorë. 3.) Rregullat e veprimtarisë dhe sjellja në sitemin arsimor. Ana pozitive e këtij ligji ose reforme nga pseudo reformat e të shkuarës, është tek muajt e gjatë të konsultimit me shumë aktorë, grupe interesi, ekspertë dhe profesionistë. Synimet e ligjit janë të qarta rritja e cilësisë, zgjerimi i autonomisë, kontrolli i cilësisë, respektimi i kuotave dhe kritereve të pranimit të studentëve, përcaktimi qartë i numrit dhe pagesës së stafit akademik, përcaktimi i tarifave të studimit dhe buxheteve të universiteteve.
Normalisht me gjithë këto vite reformash që vetëm emrin kanë të tilla, shoqëria dhe aktorë të tjerë janë bërë shumë mosbesues dhe kjo me të drejtë. Për një të ardhme të sigurtë dhe të sukseshme në BE, duhet të forcojmë sitemin arsimor me anë të kësaj kryereforme. Rendësia e arsimit të lartë në shqipëri përtej çdo interesi, përtej çdo partie ajo lidhet drejtëpërsëdrejti me çdo familje shqiptare prandaj është me interes kombëtar.
Në ceremoninë e diplomimit të Universitetit të Nju Jorkut në Tiranë më 10 korrik 2015, Kryeministri Edi Rama theksoi: “Unë jam shumë krenar që në ditët në vijim, parlamenti i Shqipërisë do të miratojë ligjin e ri për Arsimin e Lartë, që në radhë të parë është lajm i shkëlqyer për prindërit e këtij vëndi, të cilët investohen me mish e me shpirt që fëmijëve të tyre t’i japin mundësinë e një shkollimi të lartë dhe që në këmbim të marrin satisfaksionin e jashtëzakonshëm të përmbushjes së aspiratave të fëmijëve të tyre”. Kryeministri shtoi: “Historia e universitetit nënë dhe universitetit njerkë, mbaron”. Ndërsa kryetari demokrat Lulzim Basha, mbi ligjin e arsimit të lartë u shpreh: “Reforma për arsimin do të rrisë kostot për studentët, do të rrisë kostot për xhepat e tyre. Ato do të kenë të vështirë për shkak të papunësisë dhe varfërisë në rritje”.
Që të kryhet një analizë e plotë mbi Ligjin e Arsimit të Lartë dhe Kërkimit Shkencore në Shqipëri duhet të kalosh njëri pas tjetrit të 144 nenet dhe 69 faqet e ligjit. Fatëkeqësisht shumica e personave flasin përpara se të lexojnë sepse i pëlqejnë analizat e pabazuara në lexim. Natyrisht kjo reformë mbi arsimin nuk është aspak e nxituar dhe vjen pas një kohe të gjatë planifikimi të detajuar, e bazuar në shumë pika në “Ligjin e Arsimit të Lartë” i vitit 2007. Reforma bazohet tek vlerat europiane dhe vazhdimësia e “Proçesit të Bolonjës”. Ky ligj është i rëndësishëm sepse zhduke edhe dallimet e Universiteteve Publike dhe Private, duke i kaluar në formën e një institucioni të pavarur publik.
Në nenin e parë të Arsimit të Lartë sanskionohet se misioni i arsimit të lartë është, “një e mirë dhe përgjegjësi publike”. Kjo tregon qartë se vizioni për një arsim cilësor dhe të shanseve të barabarta për të gjithë qytetarët. Në mënyrë që kjo ide dhe vizion të realizohet ka edhe kosto, siç do investim tjetër, por individi dhe shoqëria duhet të mendojnë për të ardhmen , nuk ka shtet në botë që kërkon të përkeqësojë situatën e arsimit sepse ai është themeli i kombit sot dhe në të ardhmen. Mendësia aktuale mbi arsimin duhet të ndryshojë, kjo është diçka e natyrshme që në botë dhe Europë në vendet e zhvilluara ka ndodhur përpara 50 viteve.
Për të realizuar këtë koncept kërkohet punë e jashtëzakonshme nga të gjithë aktorët kryesorë për të eleminuar korrupsionin, mungesën e kërkimit shkencore, nepotizmin, administrimin e gabuar dhe jo ndasi të kota, çdo reformë është e ashpër në fillim por më pas shfaqen përfitimet. Suksesi i këtij ligji pikërisht qëndron tek diskutimet dhe këndëvështrimet e ndryshme, që tregojnë emancipim në mentalitetin e shoqërisë Shqiptare dhe ndryshimet madhore që do të sjellë ligji.
Shqipëria, sot gjëndet përpara ndryshimeve të mëdha, ka ardhur moment i përcaktimit të modelit europian dhe demokratik të sistemi arsimor, në qendër të së cilës do të jenë këto elemente: 1.) Autonomia universitare që përfshinë liri akademike, administrative, strukturore dhe financiare. 2.) Kërkimi shkencor si metodë mësimi. 3.) Implementimin e kulturës, traditës dhe praktiës në të gjithë sistemin arsimorë. 4.) Sistem i unifikuar i arsimit të lartë privat dhe shtetëror me skemën e një institucioni të pavarur publik. Në këtë mënyrë universiteti do të jetë vendi, ku demokracia, liria, drejtësia, vlera, virtyti dhe meritokracia do të mbizotërojnë.
Sot që diskutojmë sistemi i arsimit është i tejmbushur me antivlera si klientelizmi, inkopetenca, mungesa e profesionalizmit dhe korrupsioni, elemente të një universiteti “familjar”. Universiteti si djepi i demokracisë duhet të zhvillojë shoqërinë dhe jo të presë nga shoqëria zhvillimin.Sinqerisht, shpresojë që kjo reformë do ti rezistojë kohës dhe të mos kthehemi në përsëritje të së shkuarës, me reforma mbi reforma. Ligji i ri bazohet tek nevoja e shoqërisë shqiptare, të lodhur nga 25 vite papërgjegjshmërie në sistemin arsimor, për të implementuar vlerat dhe provojat më të mira europiane dhe ndërkombëtare. Flitet për interesa nga palë të ndryshme, nuk mund të fshehim që mund të ketë të tilla por të mirat që sjell ligji mbizotërojnë, duke shëruar dukuritë negative, duke rritur cilësinë, besimin tek arsimi dhe zhvillimin ekonomik.
Ligji i ri për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencorë bazohet tek Ligji i Arsimit të vitit 2007 dhe tek parimet e “Proçesit të Bolonjës”. Dy aspektet kryesore të ligjit mbi arsimin janë: 1.) Aspekti i kontrollit, menaxhimit dhe administrimit të universiteteve duke ja deleguar këto detyra organizmave si: QSHA (Qëndra e Shërbimeve Arsimore), AKFAL (Agjencia Kombëtare e Financimit të Arsimit të Lartë), KALKSH (Këshilli i Arsimit të Lartë dhe Kërkimi Shkencor). 2.) Aspekti organizativ, financues dhe buxheti.
Megjithatë mendimet, opinionet, diskutimet, këndëvështrimet e çdo qytetari, pedagogu, studenti, politikani apo çdo personi të interesuar që kanë vlera dhe virtyte duhet të dëgjohen dhe duhet të jenë të dorës së parë. Siç thekson Nelson Mandela: “Arsimi është arma më e fuqishme që ju mund të përdorni për të ndryshur botën”.