(Flet gjuhëtari prof.dr. Tomor Osmani, Mjeshtër i Madh)/
Nga Fran Gjoka – Lezhe*/
– Prof.Tomori: Keni një jetë të tërë që merreni me gjuhësinë shqiptare si në rrafshin sinkronik, ashtu edhe në atë diakronik, cili ka qenë motivi kryesor që ju ka shtyrë të merreni për një kohë kaq të gjatë me këtë fushë studimi?
*Unë nuk jam një gjuhëtar i ri. Ishte një dëshirë, një pasion që të merrem me gjuhësi dhe me studimin e gjuhës shqipe. Edhe vetë profesioni si mësues i gjuhës shqipe dhe i letërsisë dhe që në vitin 1963 si pedagog i gjuhës amtare në Institutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës (Sot Universiteti “Luigj Gurakuqi”) më nxiti që t’i kushtohem ekskluzivisht studimit të kësaj gjuhe, duke u përpjekur që të zbuloj “të fshehtat e saj”, kur kam pasur mundësi. Sa më shumë jam marrë me studimin e shqipes, aq më shumë më është shtuar dëshira që t’i kushtohem asaj, duke studiuar, por edhe duke botuar shkrime në shtypin shkencor dhe periodik. Edhe në këtë moshë që jam, ndjej kënaqësi që të kontribuoj me ato mundësi që kam, për të dhënë diçka në të mirë të gjuhës, kulturës dhe arsimit kombëtar.
– Duke njohur fushën e veprimtarisë shkencore të familjes së njohur Osmani, shohim se ju e keni thyer disi kornizën e fushës studimore. Pse pikërisht, përveç kontributeve të tjera gjuhësore, jeni marrë me historinë e alfabeteve të shqipes?
Unë nuk e kam thyer kornizën e fushës studimore të familjes sime. Trashëgova fillimisht profesionin e mësuesit dhe pastaj atë të pedagogut. Nëse babai im, Ethem Osmani, Mësues i Popullit, iu kushtua veprimtarisë pedagogjike, duke drejtuar një shkollë të arsimit të përgjithshëm, vëllai, Shefik Osmani, një didakt i mrënjohur, ndërsa unë vazhdova traditën arsimore si mësimdhënës dhe studiues i gjuhës amtare.
Duken ndjekur historikisht zhvillimet e gjuhës shqipe që nga dokumentet e para e në vazhdim, më tërhoqi vëmendjen problemet e historisë së alfabetit të gjuhës shqipe. Ndonëse shumë studiues janë marrë me këtë temë, janë botuar studime dhe monografi, por unë kërkoja të shkelja në atë shtigje, kur nuk ishin thënë të gjitha për këtë çështje. Qëllimi parë imi ishte që çdo botim që kishte lidhje me historinë e alfabetit të shqipes ta shihja fizikisht dhe çdo të dhënë ta merrja jo nga të tjerët, por nga origjinali i veprës. E dyta, do të merresha jo me artikujt dhe veprat e shkruara gjatë viteve, por vetëm me ata që kishin hartuar alfabete, variante dhe nënvariante, që do të pasqyroheshin përmes pasqyrave të hartuara posaçërisht. Kështu arrita që të botoj monografinë “Histori e alfabetit të gjuhës shqipe” në vitin 1987, më pas veprën e pasurova me të dhëna të reja, me vlerësime dhe interpretime të një dimensioni të ri, duke e dyfishuar edhe si material, të cilën e titullova “Udha e shkronjave shqipe”(1999). Edhe ribotimi i kësaj vepre në vitint 2008 nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë njohu përmirësime në sasi e cilësi.
-Një nga studimet tuaja më të arrira ka qenë edhe botimi i monografisë “Komisia Letrare Shqipe në Shkodër” (1916-1918). Si arritët të kryeni një studim kaq të plotë, kur mungonin shumë dokumente.
“Komisia Letrare Shqipe në Shkodër” ishte një ngjarje e madhe në fushën e kulturës së cilës nuk i ishte dhënë vendi që i takonte gjatë viteve, që nga krijimi i saj, më 1916, afro 100 vjet më parë. U mora me një ngjarje të tillë, pasi arrita të gjej disa dokumente të reja si procesverbalin e mbledhjeve, si dhe broshurën “Lajmet e Komisisë Letrare Shqipe në Shkodër, nr.2. Mbi bazën e studimeve dhe të dokumenteve arrita të hartoj një monografi për veprimtarinë e saj, duke saktësuar kohën kur ka filluar aktivitetin e saj dhe sa kohë ka vazhduar, cilët kanë qenë misët, pjesëmarrësit dhe të ftuarit, duke precizuar personalitetet që morën pjesë në mbledhjet e organizuara gjatë tri vjetëve të punës së saj, diskutimet për gjuhën e përbashkët dhe drejtshkrimin e saj, për zhvillimin e letërsisë , hartimin e e teksteve shkollore dhe i termave të tyre etj.
Për mendimin tim, ajo ka qenë institucioni i parë shkencor në vendin tonë. Në shkrimet e botuara për këtë ngjarje janë dhënë disa konsiderata me vlerë për veprimtarinë e saj. “Komisia Letrare Shqipe në Shkodër” ishte nismëtarja e standardizimit të shqipes së shkruar…(B.Beci), Me Komisia Letrare Shqipe në Shkodër nis kodifikimi në shkallë kombëtare i shqipes standarde…(Xh.Lloshi), Me punën që kreu “Komisia Letrare Shqipe në Shkodër”, shqipja hyri në një etapë të re të përpunimit të saj të vetëdijshëm, hyri në hullinë e kodifikimit të saj…(S. Mansaku). “Komisia Letrare Shqipe në Shkodër”, një institucion me vlera të veçanta shkencore, historike, gjuhësore, letrare e kulturore për kohën u karakterizua nga kompetenca shkencore, toleranca, larg qendrimeve të ngushta lokaliste, duke dhënë zgjidhje sa shkencore, aq edhe të pranueshme për gjuhën shqipe dhe njëkohësisht i dha një shtytje të veçantë procesit të konvergjencës gjuhësre që ndikoi në zhvillimin e shqipes moderne për shumë kohë.
-Një jehonë të veçantë në qarqet shkencore bëri edhe vepra juaj studimore “Shejzat për gjuhën shqipe”. Diçka rreth rolit të kësaj reviste për zhvillimin e gjuhës shqipe.
Revista “Shejzat” ishte një organ i botuar jashtë atdheut, që nuk qarkullonte në Shqipëri, pasi drejtuesit e saj ishin persona të përndjekur nga regjimi monist. Ajo u botua gjatë viteve 1957-1974 me një numër përkujtimor në vitin 1978. Pronar i revistës ishte shkrimtari Ernest Koliqi dhe kryeredaktor Martin Camaj për aq kohë sa qendroi në në Itali. Duke qenë se lexuesi shqiptar është pak i njohur ose aspak me lëndën e kësaj reviste, e quajtëm të arsyeshme që shkrimet e saj t’i shohim në rrafshin gjuhësor. Në artikujt e përfshira në këtë revistë disa kishin karakter problemor, por edhe njohës, informues, recensa, kronika etj. Në këtë organ u aktivizuan dhe dhanë ndihmesën e tyre për gjuhën shqipe shumë personalitete të kulturës shqiptare, por që ishin të padëshirueshëm nga regjimi monist në Shqipëri, si : E.Koliqi, M.Camaj, K.Gurakuqi, M.Kruja, Z.Valentini, L.Marlekaj, T.Kolgjini, atë Daniel Gjeçaj etj. U botuan artikuj për gjuhën e përbashkët, për historinë e alfabetit të shqipes dhe fjalorët e saj; u trajtuan çështje me karakter morfologjik, drejtshkrimor, leksikor e leksikografi, por nuk mbetën jashtë edhe shumë figura emblematike, vepra dhe autorët e tyre.
Kjo revistë për kohën kur u botua, qe një organ i preferuar i shqiptarëve jashtë atdheut.
-Keni një jetë të tërë që merreni me studentë. Keni nxjerrë mjaft talente sidomos në fushën e letërsisë.Si e shpjegoni mungesën e studiuesve të rinj në fushën e gjuhësisë?
Nuk mund të them se kemi një deficit të studiuesve në fushën e gjuhësisë.Kjo është e kushtëzuar nga disa faktorë. Dihet se gjuhësia është një shkencë e vështirë, kërkon mobilizim të vazhdueshëm, studim sistematik dhe kjo është e kushtëzuar edhe me individin që duhet të ketë dëshirë dhe pasion për këtë shkencë dhe disiplinat e saj. Gjithashtu edhe shteti, shoqëria ka rolin e vet, duke nxitur studiuesit e rinj, por edhe duke investuar financiarisht për ato shkenca që kanë nevojë për t’u ndihmuar. Një fakt pozitiv që vihet re këto dekadat e fundit është që shumë studiues të rinj kanë zgjedhur temat për doktoraturë nga fusha e gjuhësisë, si në universitete, ashtu edhe në qendrat shkencore, por këta duhen stimuluar. Ky kontigjent i ri që është kualifikuar deri tashti, apo vazhdon kualifikimin pasuniversitar po jep frytet me botimet nga fusha e gjuhës shqipe si brenda, ashtu edhe jashtë vendit.
-A jeni i kënaqur, professor, me nivelin e përgatitjes së studentëve në rrafshin gjuhësor si mësues të ardhshëm. A ka vend për përmirësimin e punës metodike dhe shkencore në këtë drejtim.
Përgatitja e studentëve nuk është në nivelin e kërkuar.Ata i kanë të gjitha kushtet për të studiuar.Çdo universitet ka bibliotekën e vet në shërbim të studentëve që sa vjen e pasurohet. Në Universitetin “Luigj Gurakuqi” në Shkodër biblioteka shkencore është shumë e pasur me botime të traditës dhe të sotmes, me kushte shumë të mira për të studiuar, por duhet nga ana e studentëve vullnet dhe dëshirë për të studiuar. Nuk mund të themi se s’ka vend për permirësimin e punës metodike dhe shkencore. Duhet të gjenden forma puna nga ana e pedagogëve që i shërbejnë procesit mësimor, përmirësimit të tij. Një fakt pozitiv është se i gjithë personeli mësimdhënës është i kualifikuar, ka interesa të veçanta për disiplinën gjuhësore që mbulon, duke botuar jo vetëm artikuj e studime shkencore , por duke kaluar në botimin e monografive.
Me lejoni t’ju uroj jetëgjatesi, shëndet të plotë, krijimtari përseri të frytshme për kulturimin dhe lartësimin e virtyteve më të mira të gjuhësisë shqiptare.
*Autori i intervistes, Fran Gjoka