Edhe gazeta “Dielli” pati rol në njohjen e çështjes shqiptare/
Duke marrë parasysh kohën dhe rrethanat në të cilat u formua federata pan-shqiptare “Vatra”, mund të thuhet se ajo dha një kontribut të rëndësishëm në ngritjen e çështjes shqiptare, jashtë kufijve të Shqipërisë, në përgjithësi e në veçanti, në Konferencën e Paqes në Paris (1919). Falë angazhimit të Federatës pan-shqiptare “Vatra” dhe gazetës “Dielli” u lidhën miqësi të reja dhe çështja shqiptare u bë e njohur edhe përtej oqeaneve.
Shkruan: Xhylije IBRAHIMI
Para gati një shekulli, kur zënë fill marrëdhëniet SHBA-Shqipëri, një superfuqie botërore dhe një shteti të vogël në Ballkan, por të rëndësishëm në pikëpamje gjeostrategjike dhe mbi të gjitha mik besnik i Amerikës. Për njohjen e realitetit shqiptar në SHBA, asokohe kishin kontribuar aq sa kishin mundur emigrantët si dhe përfaqësuesit diplomatikë amerikanë të vendosur në shtetet fqinje të Shqipërisë. Kontribut të jashtëzakonshëm në informimin e popullit amerikan për trojet shqiptare, popullin shqiptar, jetën dhe ngjarjet që lidheshin me shqiptarët e Shqipërinë, dha edhe gazeta më e madhe për nga tirazhi “The New York Times”, që botohej në New-York. 1919-ta merret si vit që ndryshoi botën, që ndryshoi bërjen e politikave, shtrirjen e politikave, që më nuk do të përfshinin vetëm vendet dhe popujt e mëdhenj, por edhe ato vende të vogla dhe popuj të vegjël, siç ishte populli shqiptar. Që në janar të vitit 1919 ndizet një dritë e gjelbër për popullin shqiptar, një dritë në fund të tunelit, për të ardhmen e këtij populli të vogël, të përvuajtur, të ndarë e të copëtuar. Por, si u zhvilluan këto marrëdhënie mes këtyre dy vendeve, gjatë periudhës 1919-1939 dhe cili ishte qëndrimi i SHBA-së për çështjen shqiptare ?
Apetitet e fqinjëve
Në Konferencën e Paqes së Parisit (1919), Fuqitë e Mëdha, me aleatët e tyre ballkanikë për çështjen shqiptare si dhe në zgjidhjen e problemit të kufijve, zbatuan politikën e kompromisit, duke përdorur Shqipërinë si monedhë këmbimi për të shpërblyer aleancat e luftës. Në negociatat për zgjidhjen e ,,Çështjes së Adriatikut”, çështja shqiptare u diskutua pa marrë pëlqimin e shqiptarëve. Fqinjët ishin të interesuar që nga Shqipëria të marrin sa më shumë pjesë që të jetë e mundur, deri në ndarjen e saj. Delegatët britanikë dhe ata francezë përkrahën pretendimet greke për Vorio-Epirin, me qëllim të forcimit të Greqisë për t’i konkurruar Italinë në Mesdhe. Nga ana tjetër, Italia insistonte për rikonfirmimin e kufijve të përcaktuar me Konferencën e Londrës (1913), me qëllim që të kundërshtonte marrjen e vijës bregdetare përball Korfuzit nga Greqia, e cila shërbente si portë hyrje në Adriatik. Fuqitë e mëdha, për të ruajtur ekuilibrin e forcës, përdorën diplomacinë e kompromisit në kurriz të sovranitetit dhe të integritetit territorial të Shqipërisë. Memorandumi anglo-franko-italian i 14 janarit 1920 parashikonte copëtimin e Shqipërisë, për të plotësuar interesat e kundërta të Italisë, Jugosllavisë dhe të Greqisë. Falë ndërhyrjes së presidentit W.Willson, problemi shqiptar u shkëput nga ,,Çështjes së Adriatikut”. Marrëdhëniet diplomatike SHBA-Shqipëri në vitet 1922-1928 rezultuan me njohjen e Shqipërisë nga Qeveria e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në gusht 1922. Shqiptarët, të zhgënjyer nga lëkundjet e diplomacisë evropiane ndaj çështjes shqiptare dhe duke qenë të pafuqishëm përballë apetitet imperialiste të shteteve fqinje, vendosin t`i drejtohen Amerikës, me kërkesë që të pengojë përpjekjet për copëtimin e Shqipërisë. Zyrtarët amerikanë e arsyetonin nevojën për njohje të Shqipërisë nga qeveria e tyre edhe me faktin se Shqipëria, edhe në ato kushte, ishte vend pa borxhe të jashtme, posedonte rezerva të mëdha nafte dhe ofronte mundësi të mira për investime në hekurudha, rrugë dhe industrinë e drurit. Gjithashtu, ata insistonin që interesat amerikane të trajtohen sipas rregullave për kombin më të favorizuar, kusht ky që u pranua nga qeveria shqiptare, pas njohjes de jure, bashkë me dy kushtet tjera të marrëveshjes. Njëra prej tyre kishte të bënte me angazhimin e qeverisë shqiptare që të respektonte natyralizimin e shtetasve të huaj në SHBA, kurse tjetra – me një hua të madhe nga bankat amerikane, që do të përdorej për rimëkëmbjen e ekonomisë shqiptare, nën kontrollin e ekspertëve amerikanë.
Zemërimi amerikan me Shqipërinë
Periudha 1923-1925 karakterizohet me një ftohje të marrëdhënieve Shqipëri-SHBA, pas përmbysjes së qeverisë së Fan Nolit, që ishte një goditje e rëndë në përpjekjet e forcave demokratike, për të çrrënjosur mbeturinat e feudalizmit në Shqipëri dhe për ta orientuar vendin në rrugën e demokracisë perëndimore. Me ndihmën e huaj, Ahmet Zogu rikthehet në pushtet në vitin 1924, duke shtypur me dhunë revolucioni demokratik. Favorizimi i interesave ekonomike të Italisë dhe Anglisë, bëri që marrëdhëniet e SHBA-ve me Shqipërinë të ftohen dukshëm. Amerikanët mendonin se SHBA meritonte së paku një trajtim të barabartë, duke pasur parasysh shërbimet që i kishin bërë Shqipërisë përmes presidentit Uillson dhe Kryqit të Kuq. Në këtë mënyrë, Shqipëria kishte shkelur tri pikat e marrëveshjes në raport me SHBA-të. Pas në periudhe ftohje, në prill të vitit 1926, fillon të përmirësohet qëndrimi ndaj Amerikës, falë Faik Konicës, i shkolluar pjesërisht në Harvard, që ishte emëruar ambasador në Uashington. Në vitet 1928-1939, periudhën e Monarkisë në Shqipëri, Qeveria e SHBA-së, duke njohur Mbretërinë e Shqipërisë kishte parasysh marrëveshjen e lidhur nëpërmjet shkëmbimit të notave në qershor të vitit 1922, midis Maksvell Bllejkut dhe qeverisë shqiptare, e cila mbetej në fuqi. Ndryshimi ishte cilësuar “i rregullt” dhe që garantonte stabilitet për faktin se kreu i shtetit nuk ishte ndërruar. Njohja amerikane, edhe këtë herë lidhej me interesa ekonomike. Por, SHBA-ja nuk ndërmori asgjë, në vitin 1939, për të penguar pushtimin e Shqipërisë nga Italia, edhe pse Faik Konica, si përfaqësues diplomatik i Qeverisë Mbretërore të Shqipërisë në SHBA, kishte njoftuar Departamentin e Shtetit se Shqipëria gjendej para greminës dhe se së shpejti do të pushtohej nga Italia fashiste. Fajtore për këtë mos reagim të SHBA-së konsiderohet të ishte politika e Zogut. Më 10.06.1939, me udhëzim të Departamentit të Shtetit, mbyllet ambasada amerikane në Tiranë dhe marrëdhëniet diplomatike midis dy vendeve ndërpriten.
Një shekull më vonë, miqësia SHBA-Shqipëri, përfshirë tani edhe Kosovën, që falë përkrahjes amerikane, në rend të parë, u çlirua në vitin 1999, ndërsa shpalli pavarësinë e saj në vitin 2008, është në pikën e saj më të mirë.
…………………..
(Autorja është master i diplomacisë dhe dërgoi enkas për Gazetën “DIELLI”)